ΕΥΡΩΑΤΛΑΝΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΟΔΟΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΚΟΙΝΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ (ΚΕΠΠΑ)

Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΕΥΡΩΑΤΛΑΝΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΟΔΟΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΚΟΙΝΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ (ΚΕΠΠΑ) ΛΑΜΠΡΙΑΝΙΔΟΥ ΝΤΙΑΝΑ Μαϊος 2008 ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Χρυσομάλλης Σάκης Εκπονηθείσα πτυχιακή εργασία απαραίτητη για την κτήση του βασικού πτυχίου

Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΕΥΡΩΑΤΛΑΝΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΟΔΟΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΚΟΙΝΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ (ΚΕΠΠΑ) Μάιος 2008 Εκπονηθείσα πτυχιακή εργασία απαραίτητη για την κτήση του βασικού πτυχίου

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Με την παρούσα εργασία επιτυγχάνεται η ολοκλήρωση του κύκλου σπουδών στο τμήμα Διαχείρισης Πληροφοριών του ΑΤΕΙ Καβάλας και η κτήση του βασικού πτυχίου, σηματοδοτώντας την απαγκίστρωση από τα χρόνια της φοίτησης και μόρφωσης και την σταδιακή μετάβασή μου στο «παραγωγικό ιστό» της ελληνικής κοινωνίας. Την αφιερώνω στην οικογένειά μου ως ένα ελάχιστο ευχαριστώ για την αμέριστη υποστήριξη και υπομονή που επέδειξαν καθόλη την διάρκεια των σπουδών μου στην Καβάλα. Επίσης, θέλω να ευχαριστήσω θερμά τον κο. Χρυσομμάλη που δέχτηκε να αναλάβει το συγκεκριμένο θέμα, καθώς και για την εν γένει συνεργασία μαζί του, τις πολύτιμες συμβουλές του και την επιστημονική του καθοδήγηση, συνθήκες απαραίτητες για την επιτυχή ολοκλήρωση της πτυχιακής εργασίας.. Σελίδα 1 από 158

Ευρωατλαντικές Σχέσεις και η Πρόοδος για μια Κοινή εξωτερική πολιτική πολιτική ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ). ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... σελ.6 Μέρος Πρώτο Κεφάλαιο 1. Γενική εισαγωγή στην Ευρωπαϊκή Ένωση 1.1 Η πορεία Ενοποίησης της Ευρώπης Κοινότητες... σελ.8 1.2 Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη σελ.14 1.3 Η Δομή της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση.. σελ.15 1.4 Η Συνθήκη του Άμστερνταμ. σελ.17 1.5 Η Συνθήκη της Νίκαιας. σελ.17 1.6 Η Συνταγματική Συνθήκη. σελ.18 1.7 Τα Θεσμικά Όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης... σελ.21 Κεφάλαιο 2. Η Εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας μετά την Συνταγματική Συνθήκη 2.1 Εισαγωγή... σελ.28 2.2 Δημιουργία και Ανάπτυξη της ΚΕΠΠΑ... σελ.29 2.2.1 Από το σχέδιο Pleven το 1950 έως την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη το 1987... σελ.29 2.2.2 Διαδικασία λήψης αποφάσεων... σελ.31 2.2.3 Ο ρόλος του Ύπατου Εκπρόσωπου... σελ.32 2.3 Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλείας και Άμυνας (ΕΠΑΑ)... σελ.36 2.3.1 Γενικά χαρακτηριστικά της (ΕΠΑΑ)... σελ.37 2.3.2 Τα μέσα της ΕΠΑΑ... σελ.42 2.3.3 Επιχειρησιακή Σχεδίαση (ΕΠΑΑ)... σελ.45 2.3.4 ΕΠΑΑ και Διαχείριση Κρίσεων... σελ.49 Σελίδα 2 από 158

Πτυχιακή εργασία της Λαμπριανίδου Ντιανας Κεφάλαιο 3. Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας της Ευρωπαϊκής Ένωση 3.1 Εισαγωγή... σελ.53 3.2 Στόχοι της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας... σελ.54 3.2.1 Σφαιρικότητα και (Πεδίο Αρμοδιότητας)... σελ.54 3.2.2 Ανεξαρτησία της Ευρωπαϊκής Ένωσης... σελ.57 3.2.3 Ασφάλεια της Ένωσης... σελ.59 3.2.4 Διεθνής Ειρήνη και Ασφάλεια... σελ.60 3.3 Μέσα και Κανόνες... σελ.61 Μέρος Δεύτερο Κεφάλαιο 1. Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης 1.1 Εισαγωγή... σελ.65 1.2 Διασύνδεση με τη Διπλωματία και τον Δεύτερο Πυλώνα... σελ.65 1.2.1 Κοινές Αρχές Διπλωματίας και Στρατηγικής... σελ.66 1.2.2 Όργανα του Δεύτερου Πυλώνα Στρατηγικής... σελ.67 1.2.3 Λήψη Αποφάσεων στο Δεύτερο Πυλώνα Στρατηγική... σελ.68 1.3 Στόχοι... σελ.69 1.3.1 Κοινή Αμυντική Πολιτική... σελ.69 1.3.2 Διασύνδεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Δυτικοευρωπαϊκής Ένωσης... σελ.70 1.3.3 Στρατιωτική Παρουσία της Ένωσης (Αποστολές Petersberg)... σελ.72 1.4 Γέφυρες προς την ΔΕΕ και το ΝΑΤΟ... σελ.73 1.5 Εξέλιξη της Κοινής Αμυντικής Πολιτικής της ΔΕΕ... σελ.76 1.6 Συμπεράσματα... σελ.78 Κεφάλαιο 2. Διαμόρφωση του Καθεστώτος της Διπλωματίας 2.1 Εισαγωγή... σελ.78 2.2 Παράγοντες της Ευρωπαϊκής Ένωσης... σελ.79 Σελίδα 3 από 158

Ευρωατλαντικές Σχέσεις και η Πρόοδος για μια Κοινή εξωτερική πολιτική πολιτική ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ). 2.2.1 Διαχρονικοί Παράγοντες στην Ευρωπαϊκή Διπλωματία... σελ.80 2.3 Αίτια ή Ανάγκη Δημιουργίας της Διπλωματίας... σελ.82 2.3.1 Ενδυνάμωση του Διεθνούς Πόλου των Κοινοτήτων και Ανάγκη για Διπλωματία ή η «Παράξενη» Υπερδύναμη... σελ.82 2.3.2 Θεσμική και Πολιτική Ενδυνάμωση (Build up) της Ευρωπαϊκής Συνεργασίας στον τομέα της Εξωτερικής Πολιτικής... σελ.86 2.3.3 Αίτιο και Αφορμή: Oι «Αποτυχίες της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Συνεργασίας»... σελ.89 2.4 Συμπεράσματα... σελ.91 Κεφάλαιο 3. Διαμόρφωση του Καθεστώτος της Στρατηγικής 3.1 Εισαγωγή... σελ.93 3.2 Παράγοντες Δημιουργίας της Στρατηγικής... σελ.93 3.3 Ανάγκη Στρατιωτικής Διάστασης της Στρατηγικής... σελ.97 3.3 1 Διάχυση από την ΕΟΚ προς την Κοινή Αμυντική Πολιτική ή οι Στρατηγικές Ανάγκες της «Παράξενης» Υπερδύναμης... σελ.97 3.3.2 Ενδυνάμωση της Στρατηγικής Διάχυση και Ενδυνάμωση σελ.98 (Build up) στον Στρατιωτικό τομέα... 3.4 Η Διαμόρφωση της Στρατιωτικής Συνιστώσας της Στρατηγικής. σελ.101 3.4.1 Η ιδρυτική σχέση εξυπηρέτησης του ΝΑΤΟ και της ΔΕΕ... σελ.102 3.4.1.1 Το μεταπολεμικό σκηνικό... σελ.102 3.4.1.2 Σύσταση της Δυτικής Ένωσης... σελ.104 3.4.1.3 Σχέδιο... σελ.107 3.4.1.4 Ευρωπαϊκή Αμυντική Κοινότητα... σελ.108 3.5 Σχέσεις ΗΠΑ/ΝΑΤΟ και Ευρωπαϊκής Ένωσης... σελ.110 3.6 Συμπεράσματα... σελ.116 ΕΠΙΛΟΓΟΣ... σελ.119 Σελίδα 4 από 158

Πτυχιακή εργασία της Λαμπριανίδου Ντιανας ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι : Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση Οι διατάξεις της Συνθήκης της Νίκαιας... σελ.123 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ : Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Άμστερνταμ (16-17.6.1997) Δηλώσεις τις οποίες υιοθέτησε η Διάσκεψη... σελ.135 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙI : Μια Παγκόσμια Δύναμη - Οι Εξωτερικές Σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης... σελ.144 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... σελ.154 Σελίδα 5 από 158

Ευρωατλαντικές Σχέσεις και η Πρόοδος για μια Κοινή εξωτερική πολιτική πολιτική ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ). ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ευρωπαϊκή Ένωση των είκοσι εφτά (27) Κρατών-Μελών μετά και την τελευταία διεύρυνση, και με πληθυσμό πάνω από 500 εκατομμύρια κατοίκους που παράγουν το ένα τέταρτο του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος της υφηλίου, αποτελεί αναμφιβόλως και εξ ορισμού έναν από τους πιο σημαντικούς δρώντες της διεθνούς σκηνής. Το μεταψυχροπολεμικό περιβάλλον διευρύνει το ρόλο της Ένωσης σε καθοριστικό παράγοντα της διεθνούς σταθερότητας και ευημερίας. Αν και η ευρωπαϊκή ήπειρος διανύει τη μακροβιότερη περίοδο ειρήνης και ασφάλειας, οι νέες απειλές και οι σύγχρονες προκλήσεις που εμφανίζονται, διαμορφώνουν καινούργια και ίσως πρωτόγνωρα δεδομένα στις εξωτερικές σχέσεις της Ε.Ε. Η ανατροπή των σοσιαλιστικών καθεστώτων διατάραξε τη γεωστρατηγική θέση της Ε.Ε. και επέφερε μια σειρά αλλαγών. Η αύξηση των εμπορικών και επενδυτικών ροών, η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη, έχουν επιτείνει την εξάρτηση της Ε.Ε. με τον υπόλοιπο κόσμο, ενώ η διασυνδεδεμένη υποδομή της στις μεταφορές, την ενέργεια, τις πληροφορίες, έχει αμβλύνει τα σύνορά της και την έχει καταστήσει πιο παρεμβατική αλλά και πιο τρωτή. Ο τρόπος με τον οποίο θα απαντήσει η Ε.Ε. στις προκλήσεις αυτές και σε πολλές άλλες θα εξαρτηθεί από διάφορους παράγοντες, οι σημαντικότεροι από τους οποίους είναι η ηγεσία, οι θεσμικές ικανότητες, οι κυρίαρχες αντιλήψεις για το ποιος είναι ο ρόλος της Ε.Ε. Το 2003 στη Θεσσαλονίκη ο Χ. Σολάνα (ύπατος εκπρόσωπος της ΚΕΠΠΑ) πρωτοπαρουσίασε το κείμενο «Μια ασφαλής Ευρώπη σε ένα καλύτερο κόσμο» που αποτελεί τη πρώτη συνεκτική και ολοκληρωμένη προσπάθεια διαμόρφωσης ευρωπαϊκής στρατηγικής ασφάλειας. To τρομοκρατικό χτύπημα στην Ισπανία, ανέστειλε τον καθησυχασμό των Ευρωπαίων και φανέρωσε την αναγκαιότητα αποτελεσματικής πολιτικής ασφάλειας της Ε.Ε. Παράλληλα οι νέες κρίσεις που προμηνύονται οξύνουν Σελίδα 6 από 158

Πτυχιακή εργασία της Λαμπριανίδου Ντιανας την ανασφάλεια των πολιτών της Ε.Ε. και θέτουν το ζήτημα της ασφάλειας ως πρώτιστο στην ατζέντα της. Αρχικός στόχος της ΕΕ δεν ήταν να καταστεί παγκόσμια δύναμη. Όταν ιδρύθηκε, τα χρόνια που ακολούθησαν τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε ως κύριο μέλημα τη συνένωση των κρατών και λαών της Ευρώπης. Καθώς όμως η Ένωση διευρυνόταν και αναλάμβανε όλο και περισσότερες αρμοδιότητες, χρειάστηκε να ορίσει με σαφήνεια τις σχέσεις της με τις υπόλοιπες περιοχές του πλανήτη. Όπως ακριβώς επιδίωξε την κατάργηση των φραγμών στο εμπόριο, την ανάπτυξη των φτωχότερων περιφερειών και την προώθηση της ειρηνικής συνεργασίας εντός των συνόρων της, έτσι τώρα η Ένωση συνεργάζεται με άλλες χώρες και διεθνείς οργανισμούς με σκοπό να προσφέρει σε όλους τους ανθρώπους τα οφέλη που πηγάζουν από τις ανοικτές αγορές, την οικονομική ανάπτυξη και τη σταθερότητα σε έναν όλο και πιο αλληλοεξαρτώμενο κόσμο. Συγχρόνως, η ΕΕ προωθεί τα νόμιμα οικονομικά και εμπορικά της συμφέροντα σε διεθνές επίπεδο. Μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις στις μέρες μας είναι η διάδοση της ειρήνης και της ασφάλειας πέρα από τα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για να ανταποκριθεί στην πρόκληση αυτή, η ΕΕ επιχειρεί να χαράξει μια κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας η οποία της επιτρέπει να ενεργεί ως δύναμη σταθερότητας, συνεργασίας και κατανόησης στη διεθνή σκηνή. Εικόνα 1: Η Ευρώπη των 27 κρατών-μελών Σελίδα 7 από 158

Ευρωατλαντικές Σχέσεις και η Πρόοδος για μια Κοινή εξωτερική πολιτική πολιτική ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ). Κεφάλαιο 1 Γενική Εισαγωγή στην Ευρωπαϊκή Ένωση 1.1. Η Πορεία Ενοποίησης της Ευρώπης - Οι σταθμοί 18.4.1951: Η Γαλλία, η Δυτική Γερμανία, η Ιταλία, το Βέλγιο, η Ολλανδία και το Λουξεμβούργο υπογράφουν στο Παρίσι Συνθήκη με την οποία δημιουργείται η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ). 25.3.1957: Τα έξι κράτη υπογράφουν στη Ρώμη δύο Συνθήκες: την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενεργείας (ΕΚΑΕ). Τίθενται σε ισχύ την 1.1.1958. Η ΕΟΚ θα επιδιώξει τη δημιουργία κοινής αγοράς μέσω της μείωσης και εξάλειψης των δασμών και της δημιουργίας κοινού εξωτερικού δασμολογίου. Θα δώσει επίσης έμφαση στην Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ - σε ισχύ από 30.1.1962). 8.4.1965: Συνθήκη συγχώνευσης των οργάνων των τριών Κοινοτήτων. 1.7.1968: Ολοκλήρωση της τελωνειακής ένωσης. 22.3.1971: Πρώτη συμφωνία για την Οικονομική και Νομισματική Ένωση Εικόνα 2: Η σημαία της Ενωμένης Ευρώπης 1.1.1973: Πρώτη διεύρυνση. Είσοδος του Ηνωμένου Βασιλείου, της Ιρλανδίας και της Δανίας. Σελίδα 8 από 158

Πτυχιακή εργασία της Λαμπριανίδου Ντιανας 10.12.1974: Απόφαση για την εκλογή των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου απ' ευθείας από τους λαούς των κρατών μελών με εκλογές και για τη σύγκληση του Συμβουλίου Αρχηγών κρατών ή κυβερνήσεων (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο) τρεις φορές το χρόνο. 12.6.1975: Αίτηση ένταξης της Ελλάδας στις Κοινότητες. 29.12.1975: Έκθεση Tindemans για την Ευρωπαϊκή Ένωση. 28.5.1979: Υπογραφή στην Αθήνα της πράξης προσχώρησης της Ελλάδας στις Κοινότητες. 7 και 10.6.1979: Πρώτες εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. 1.1.1981: Ένταξη της Ελλάδας στις Κοινότητες. 14.6.1985: Συμφωνίες του Schengen μεταξύ Γαλλίας, Δυτικής Γερμανίας, Βελγίου, Ολλανδίας, Λουξεμβούργου. 1.1.1986: Ένταξη της Ισπανίας και της Πορτογαλίας στις Κοινότητες. 17 και 28.2.1986: Υιοθέτηση της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης. 1.7.1987: Τίθεται σε ισχύ η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη. 1.7.1990: Έναρξη της πρώτης φάσης της ΟΝΕ. 4.7.1990: Η Κύπρος υποβάλλει αίτηση ένταξης στις Κοινότητες. 15.12.1990: Έναρξη των εργασιών της Διακυβερνητικής για την ΟΝΕ και την Πολιτική Ένωση. Σελίδα 9 από 158

Ευρωατλαντικές Σχέσεις και η Πρόοδος για μια Κοινή εξωτερική πολιτική πολιτική ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ). 10.12.1991: Υιοθέτηση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση στο Μάαστριχτ. 7.2.1992: Υπογραφή της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση στο Μάαστριχτ. 1.11.1993: Τίθεται σε ισχύ η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση. 1.1.1994: Αρχίζει η Β φάση της ΟΝΕ. 1.1.1995: Ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση της Αυστρίας, Φινλανδίας και Σουηδίας. 16-17.6.1997: Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στο Άμστερνταμ υιοθετεί την αναθεώρηση της Συνθήκης που παραχωρεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση νέες εξουσίες και αρμοδιότητες. 2.10.1997: Η Συνθήκη του Άμστερνταμ υπογράφεται. Τίθεται σε ισχύ την 1η Μαΐου 1999. 15.12.1997: Αποφασίζεται η έναρξη διαπραγματεύσεων για διεύρυνση με την Κύπρο, τη Δημοκρατία της Τσεχίας, την Εσθονία, την Ουγγαρία, την Πολωνία και Σλοβενία. 30.3.1998: Η διαδικασία προσχώρησης αρχίζει για τις νέες υποψήφιες χώρες. Η Κύπρος, η Μάλτα και 10 χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης εμπλέκονται στη διαδικασία. 2.5.1998: Απόφαση για την έναρξη της Γ' φάσης της ΟΝΕ την 1.1.1999 με 11 κράτη. Δεν συμμετέχουν το Ηνωμένο Βασίλειο, η Δανία, η Σουηδία και η Ελλάδα. Σελίδα 10 από 158

Πτυχιακή εργασία της Λαμπριανίδου Ντιανας 3.5.1998: Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις Βρυξέλλες αποφασίζει ότι τα 11 κράτη μέλη της Ε.Ε (Αυστρία, Βέλγιο, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Κάτω Χώρες, Πορτογαλία και Ισπανία) πληρούν τις απαιτήσεις για να υιοθετήσουν το κοινό νόμισμα την 1η Ιανουαρίου 1999. Η Ελλάδα θα συμμετάσχει αργότερα. 31.12.1998: Ορίζονται οι «κλειδωμένες» και μη αναστρέψιμες ισοτιμίες συναλλάγματος μεταξύ των νομισμάτων που πρόκειται να αντικατασταθούν από το Ευρω. 1.1.1999: Αρχή του τρίτου σταδίου της ΟΝΕ: τα νομίσματα των 11 κρατών μελών της Ε.Ε αντικαθίστανται από το Ευρω. Το κοινό νόμισμα εισάγεται στις χρηματαγορές. Από αυτό το σημείο και μετά η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει την ευθύνη για τη νομισματική πολιτική της Ε.Ε, η οποία καθορίζεται και εφαρμόζεται σε Ευρω. 24-25.3.1999: Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στο Βερολίνο συμφωνεί το πλαίσιο για τον προϋπολογισμό της Ε.Ε του 2000-2006 μέσα στο πλαίσιο της «Ατζέντας 2000». 3-4.6.1999: Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στην Κολωνίας αποφασίζει να συγκαλέσει Σύνοδο για τον σχεδιασμό μιας Ευρωπαϊκής Χάρτας Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Τα μέλη της Συνόδου είναι αντιπρόσωποι των αρχηγών κρατών ή κυβερνήσεων των κρατών της Ε.Ε και του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ο Χαβιέ Σολάνα ορίζεται Ύπατος Εκπρόσωπος για την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας. 8 και 13.6.1999: Πέμπτες άμεσες εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. 15.9.1999: Αναλαμβάνει η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή (1999-2004) με τον Ρομάνο Πρόντι ως Πρόεδρο. Σελίδα 11 από 158

Ευρωατλαντικές Σχέσεις και η Πρόοδος για μια Κοινή εξωτερική πολιτική πολιτική ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ). 10-11.12.1999: Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι αναγνωρίζει την Τουρκία ως υποψήφιο μέλος της ΕΕ και αποφασίζει να προωθήσει τις διαπραγματεύσεις με τα υπόλοιπα 12 κράτη. 07-09.12.2000: Υιοθετείται η Συνθήκη της Νίκαιας. Οι πρόεδροι του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επισήμως διακηρύσσουν την Ευρωπαϊκή Χάρτα των θεμελιωδών δικαιωμάτων. 01.01.2001: Η Ελλάδα εισέρχεται στην Γ φάση της ΟΝΕ και εντάσσεται στη ζώνη του Ευρώ. 26.2.2001: Υπογράφεται η Συνθήκη της Νίκαιας. Τίθεται σε ισχύ την 1η.2. 2003. 14-15.12.2001: Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στο Laeken υιοθετεί μια διακήρυξη πάνω στο μέλλον της Ένωσης. Αυτό ανοίγει το δρόμο για την επερχόμενη μείζονα αναθεώρηση της ΕΕ και για τη σύγκληση διάσκεψης, η οποία θα ετοιμάσει ένα Ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Ο Βαλερύ Ζισκαρ Ντ Εστέν ορίζεται Πρόεδρος της Συνόδου. 1.1.2002: Αρχίζει η κυκλοφορία του Ευρω. 31.5.2002: Και τα 15 κράτη μέλη της Ε.Ε επικυρώνουν ταυτοχρόνως το Πρωτόκολλο του Κιότο την παγκόσμια συμφωνία για τη μείωση της ρύπανσης του αέρα. 21-22.6.2002: Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στη Σεβίλλη φτάνει σε συμφωνία για μια πολιτική της Ε.Ε. στο άσυλο και τη μετανάστευση. 13.12.2002: Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στην Κοπεγχάγη αποφασίζει ότι 10 από τις υποψήφιες χώρες (Κύπρος, Δημοκρατία της Τσεχίας, Εσθονία, Σελίδα 12 από 158

Πτυχιακή εργασία της Λαμπριανίδου Ντιανας Ουγγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Μάλτα, Πολωνία, Σλοβακία και Σλοβενία) μπορούν να προσχωρήσουν στην Ε.Ε την 1η Μαΐου του 2004. Η Βουλγαρία και η Ρουμανία αναμένεται να προσχωρήσουν το 2007. Αποφασίστηκε ότι οι συνομιλίες με την Τουρκία μπορούν να αρχίσουν εάν, με βάση έκθεση της Επιτροπής, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο το Δεκέμβριο του 2004 αποφασίσει ότι η Τουρκία πληροί όλα τα «κριτήρια της Κοπεγχάγης». 16.4.2003: Στην Αθήνα, η Ε.Ε υπογράφει τις συμφωνίες προσχώρησης με την Κύπρο, τη Δημοκρατία της Τσεχίας, την Εσθονία, την Ουγγαρία, τη Λετονία, τη Λιθουανία, τη Μάλτα, την Πολωνία, τη Σλοβακία και τη Σλοβενία. 10.7.2003: Η Σύνοδος για στο Μέλλον της Ευρώπης ολοκληρώνει τις εργασίες της πάνω στο σχέδιο Ευρωπαϊκού «Συντάγματος». 4.10.2003: Έναρξη των εργασιών της διακυβερνητικής που θα διαπραγματευθεί τη σχετική με το Ευρωπαϊκό «Σύνταγμα» Συνθήκη. 1.5.2004: Η Κύπρος, η Δημοκρατία της Τσεχίας, η Εσθονία, η Ουγγαρία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Μάλτα, η Πολωνία, η Σλοβακία και η Σλοβενία γίνονται μέλη της ΕΕ. 10 και 13.6.2004: Έκτες άμεσες εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Δεκέμβριος 2005: Oι ηγέτες της ΕΕ έκαναν επίσημα δεκτή την αίτηση προσχώρησης που υπέβαλε η Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας τον Μάρτιο του 2004, μολονότι δεν καθόρισαν ημερομηνία έναρξης των ενταξιακών διαπραγματεύσεων. 2007: Η προσχώρηση της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας στην Ε.Ε. Σελίδα 13 από 158

Ευρωατλαντικές Σχέσεις και η Πρόοδος για μια Κοινή εξωτερική πολιτική πολιτική ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ). 2008: Μέρος των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναγνώρισε ως ανεξάρτητο κράτος πλέον το Κόσσοβο και η ΕΕ ανέλαβε την προάσπιση της εσωτερικής ασφάλειας του νέου κρατιδίου με την αποστολή ισχυρής αστυνομικής-στρατιωτικής δύναμης. 1.2. Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη 1 Τον Ιούνιο του 1985 η Επιτροπή δημοσίευσε τη Λευκή Βίβλο, βάσει της οποίας πρότεινε την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς μέχρι την καταληκτική ημερομηνία της 31.12.1992, με την υιοθέτηση 300 περίπου Οδηγιών προς το σκοπό αυτό. Εικόνα 3: H Λευκή Βίβλος Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, που στηρίχθηκε στη Λευκή Βίβλο, δέσμευε την Κοινότητα να λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα προς επίτευξη του εν λόγω στόχου. Πρόβλεψε τη δημιουργία της "ενιαίας αγοράς" μέσω της ελεύθερης διακίνησης προσώπων, αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων, ενώ θέσπισε την υποχρέωση για προώθηση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ). Ταυτοχρόνως επέφερε και ορισμένες θεσμικές μεταβολές: ενίσχυσε το ρόλο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με την θεσμοθέτηση της διαδικασίας της "συνεργασίας" σε ορισμένους τομείς της κοινοτικής νομοπαραγωγικής δραστηριότητας, θεσμοποίησε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, την «Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνεργασία» (πρόδρομο της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας) και την οικονομική και πολιτική συνοχή μεταξύ των κρατών μελών. Ακόμη, επιβεβαίωσε την κοινοτική αρμοδιότητα σε πολιτικές όπως η κοινωνική, του περιβάλλοντος, της έρευνας και τεχνολογίας και διεύρυνε τη χρήση της λήψης αποφάσεων με ειδική πλειοψηφία για την υλοποίηση της "ενιαίας αγοράς". 1 Κυρώθηκε από το ελληνικό κράτος με τον Νόμο 1681/1987. Σελίδα 14 από 158

Πτυχιακή εργασία της Λαμπριανίδου Ντιανας 1.3. Η Δομή της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση Η Συνθήκη, γνωστή ως Συνθήκη του Μάαστριχτ, αποτελείται από το κύριο μέρος, που δομείται σε επτά Τίτλους, και τα Παραρτήματα (17 Πρωτόκολλα και 33 Δηλώσεις). Στον πρώτο Τίτλο εξαγγέλλονται οι αρχές και οι στόχοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ένωση οικοδομείται πάνω στις Κοινότητες (οι οποίες δεν καταργούνται) και ολοκληρώνεται με τις πολιτικές και συνεργασίας που εισάγει η Συνθήκη. Η Ένωση διαθέτει ενιαίο θεσμικό πλαίσιο. Στόχοι της είναι η οικονομική και κοινωνική πρόοδος, η επιβεβαίωση της διεθνούς της παρουσίας, η δημιουργία της "ιθαγένειας της Ένωσης" και η ανάπτυξη στενής συνεργασίας στον τομέα της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων. Ο δεύτερος Τίτλος περιέχει τις τροποποιήσεις που επέφερε η Συνθήκη στη Συνθήκη της ΕΟΚ, η οποία EOK μετονομάζεται σε «Ευρωπαϊκή Κοινότητα». Στη Συνθήκη της Ευρωπαϊκής πλέον Κοινότητας εισάγονται: η Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια, που αποκτούν όλοι οι πολίτες των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η αρχή της Επικουρικότητας, ορισμένες νέες πολιτικές (βιομηχανία, δημόσια υγεία, εκπαίδευση, κλπ.), η διαδικασία της συναπόφασης (codecision) με την οποία ενισχύεται ο ρόλος του Κοινοβουλίου και η Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ). Την «ιθαγένεια» διαθέτει κάθε πολίτης που έχει την υπηκοότητα ενός κράτους μέλους. Ο πολίτης αποκτά το δικαίωμα να κυκλοφορεί ελεύθερα και διαμένει σε οποιοδήποτε σημείο της Ένωσης (άρθρο 18.1 ΕΚ), το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις δημοτικές εκλογές και στις εκλογές ευρωβουλευτών του τόπου παραμονής του (άρθρο 19.1 ΕΚ), το δικαίωμα διπλωματικής και προξενικής προστασίας στο έδαφος μίας τρίτης χώρας, στην οποία η χώρα του ενδιαφερομένου δεν αντιπροσωπεύεται από τις διπλωματικές ή προξενικές αρχές Σελίδα 15 από 158

Ευρωατλαντικές Σχέσεις και η Πρόοδος για μια Κοινή εξωτερική πολιτική πολιτική ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ). οποιουδήποτε άλλου κράτους μέλους, υπό τους ίδιους όρους για τους υπηκόους αυτού του κράτους μέλους (άρθρο 20 ΕΚ), και το δικαίωμα αναφοράς στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και καταγγελίας στον Διαμεσολαβητή (άρθρο 21 ΕΚ). Στον τρίτο και στον τέταρτο Τίτλο της Συνθήκης αναθεωρούνται και ενημερώνονται οι Συνθήκες ΕΚΑΧ και ΕΚΑΕ. Ο δεύτερος, τρίτος και τέταρτος Τίτλος συναπαρτίζουν τον πρώτο "πυλώνα" ( pillar ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εμπεριέχει το θεσμικό τμήμα του κοινοτικού κεκτημένου του συνόλου δηλαδή των θεσμικών, πολιτικών και οικονομικών επιτευγμάτων των Κοινοτήτων). Ο πέμπτος και ο έκτος Τίτλος είναι καθαρά δημιουργήματα της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και θέτουν τις βάσεις της πολιτικής ενοποίησης, ενώ ο έβδομος Τίτλος περιέχει διαδικαστικές και μεταβατικές ρυθμίσεις και διατάξεις. Ο πέμπτος Τίτλος θεσμοθετεί την "Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας" ( Common Foreign and Security Policy ) και συνιστά τον δεύτερο "πυλώνα" (ΚΕΠΠΑ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο έκτος εισάγει τη "Συνεργασία στα θέματα της Δικαιοσύνης και των Εσωτερικών Υποθέσεων" (ΣΔΕΥ Cooperation in the Fields of Justice and Home Affairs ) και αποτελεί τον τρίτο "πυλώνα" της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρόκειται για δύο "πυλώνες" διακυβερνητικής κυρίως συνεργασίας, στους οποίους κυριαρχεί το Συμβούλιο και επικρατεί η λήψη αποφάσεων με ομοφωνία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι ενιαίο κράτος. Δεν είναι φυσικά ούτε ομοσπονδιακό κράτος, ούτε και διεθνής οργανισμός. Είναι μια ιδιάζουσα (sui generis) υπερεθνική οντότητα με κυριαρχικά δικαιώματα που της παραχωρήθηκαν από τα κράτη μέλη της. Σαφώς η Ένωση εμπεριέχει στοιχεία ομοσπονδιακού χαρακτήρα και, εφόσον η ενοποίηση προχωρήσει, θα καταλήξει σε ομοσπονδία. Σελίδα 16 από 158

Πτυχιακή εργασία της Λαμπριανίδου Ντιανας 1.4. Η Συνθήκη του Άμστερνταμ Η αναθεώρηση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση ολοκληρώθηκε κατά το πρώτο εξάμηνο του 1997. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Άμστερνταμ (16-17.6.1997) ενέκρινε το σχέδιο της Συνθήκης του Άμστερνταμ. Τέθηκε σε ισχύ στις 1.5.1999. Η νέα Συνθήκη δεν επιφέρει σημαντικές αλλαγές στην Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ίδια προσδιορίζει ως στόχους της: να θέσει την απασχόληση και τα δικαιώματα των πολιτών στο επίκεντρο της ενοποίησης, να εξαλείψει τα εναπομείναντα τελευταία εμπόδια στην ελεύθερη και ασφαλή κυκλοφορία στο εσωτερικό της, να καταστήσει, ενόψει της μελλοντικής διεύρυνσης, πιο αποτελεσματική και λειτουργική τη θεσμική της διάρθρωση, και να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις ώστε η Ευρωπαϊκή Ένωση να καταστήσει πιο αισθητή την παρουσία της στο διεθνές σύστημα. 1.5. Η Συνθήκη της Νίκαιας Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Νίκαιας (07-09.12.2000) υιοθετεί Συνθήκη με το οποίο. Η Συνθήκη τίθεται σε ισχύ την 1η.2.2003. Η Συνθήκη της Νίκαιας είναι αποτέλεσμα των εργασιών της Διάσκεψης των Αντιπροσώπων των κυβερνήσεων των κρατών μελών, η οποία συγκλήθηκε στις Βρυξέλλες (14.02.2000), εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Νίκαιας (από το οποίο έλαβε και την ονομασία της - 09.12.2000) και υπογράφηκε στις 26.02.2001. Μετά την κύρωσή της από τα κράτη μέλη (κατά τους εσωτερικούς κανόνες κάθε κράτους μέλους) 2, η Συνθήκη τέθηκε σε ισχύ στις 01.02.2003, αναθεωρώντας για δεύτερη φορά τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση 2 Κυρώθηκε από το ελληνικό κράτος με τον Νόμο 3001/2002 (ΦΕΚ Α 73/08.04.2002). Σελίδα 17 από 158

Ευρωατλαντικές Σχέσεις και η Πρόοδος για μια Κοινή εξωτερική πολιτική πολιτική ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ). Κύριος στόχος της αναθεώρησης είναι να προσαρμοσθεί η Ένωση για την επικείμενη «ανατολική» μεγάλη διεύρυνση (έκτη, με την ένταξη δέκα νέων κρατών μελών). Η αναθεώρηση επέφερε αλλαγές κυρίως στη διάρθρωση και τη λειτουργία των οργάνων, καθώς και στις διαδικασίες λήψης των αποφάσεων: Αλλάζει ο αριθμός των μελών των θεσμικών οργάνων με την προσχώρηση των δέκα νέων κρατών μελών. Επαναπροσδιορίζεται η στάθμιση των ψήφων στις περιπτώσεις ειδικής πλειοψηφίας. Περιορίζονται δραστικά οι περιπτώσεις (σε περίπου 27) στις οποίες οι αποφάσεις λαμβάνονται με ομοφωνία. Τώρα προβλέπεται λήψη αποφάσεων με ειδική πλειοψηφία. Διευρύνονται οι αρμοδιότητες της Κοινότητας στη σύναψη διεθνών συνθηκών σχετικά με το εμπόριο των υπηρεσιών και το εμπόριο των δικαιωμάτων πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Ο Πρόεδρος της Επιτροπής αποκτά περισσότερες αρμοδιότητες. Προβλέπονται αυστηρότερες κυρώσεις για τα κράτη μέλη που παραβιάζουν τα θεμελιώδη δικαιώματα. Επιτρέπει την εσωτερική ανασύνταξη του Δικαστηρίου και του Πρωτοδικείου προκειμένου να επιταχυνθεί η διαδικασία έκδοσης αποφάσεων. 1.6. Η Συνταγματική Συνθήκη Με βάση τη «Δήλωση για το Μέλλον της Ένωσης» που συμπεριέλαβε η Συνθήκη της Νίκαιας, από τον Φεβρουάριο 2002 μέχρι τον Ιούλιο 2003 λειτούργησε η «Συνέλευση για το μέλλον της Ευρώπης». Επρόκειτο για ένα συμβουλευτικό σώμα αποτελούμενο από εμμέσως εκλεγμένα μέλη, δηλαδή από εκπροσώπους της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης Σελίδα 18 από 158

Πτυχιακή εργασία της Λαμπριανίδου Ντιανας εκάστου των κρατών μελών, καθώς και όλων των δυνάμεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Αποτέλεσμα των εργασιών της «Συνέλευσης» ήταν το κείμενο που παρουσιάσθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Θεσσαλονίκης (Ιούνιος 2003). Το κείμενο αυτό δεν συνιστά βεβαίως Σύνταγμα, με τη γνωστή και διαδεδομένη έννοια του όρου, καθώς ούτε τηρήθηκαν οι γνωστές διαδικασίες παραγωγής (π.χ., εκλογή πληρεξουσίων αντιπροσώπων) ούτε και το αποτέλεσμα, το αποκαλούμενο «Σύνταγμα», δημιουργεί κράτος. Πρόκειται για μία Συνταγματική Συνθήκη, η οποία αναδιοργανώνει τις υφιστάμενες Συνθήκες (Μάαστριχτ, Άμστερνταμ, Νίκαιας) και επιβεβαιώνει ή προσθέτει ορισμένα στοιχεία στο υφιστάμενο νομικό και πολιτικό οικοδόμημα της Ε.Ε. Επιπλέον, με εξαίρεση τη διάκριση μεταξύ αρμοδιοτήτων της Ε.Ε, συντρεχουσών αρμοδιοτήτων και αρμοδιοτήτων των κρατών - μελών, δεν δημιουργεί τις προοπτικές προς την κατεύθυνση δημιουργίας ενός κράτους, προφανώς ομοσπονδιακού χαρακτήρα. Σηματοδότησε έτσι την έλλειψη προόδου και βούλησης για την περαιτέρω πολιτική ενοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από τα νέα στοιχεία που εισήχθησαν στο συγκεκριμένο κείμενο, τα κατά γενική αποδοχή θετικά είναι: η ενσωμάτωση του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, η κατάργηση της δομής των «πυλώνων», η αύξηση των νομοθετικών αρμοδιοτήτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η εκλογή του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το Κοινοβούλιο, η ενίσχυση των υφισταμένων στη Συνθήκη του Άμστερνταμ και στη Συνθήκη της Νίκαιας κυρώσεων έναντι κρατών που παραβιάζουν τις αρχές της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, η ενίσχυση της διεθνούς παρουσίας της Ε.Ε μέσω της θέσπισης ενός «Υπουργού Εξωτερικών», η κατοχύρωση των Ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων, και Σελίδα 19 από 158

Ευρωατλαντικές Σχέσεις και η Πρόοδος για μια Κοινή εξωτερική πολιτική πολιτική ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ). η υιοθέτηση μίας Κοινής Πολιτικής Ασφαλείας και Άμυνας (ΚΠΑΑ), ξεχωριστής από την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ). Τα αρνητικά της Συνταγματικής Συνθήκης διαφαίνονται τα εξής: δεν προσδιορίζεται ποια είναι η νομιμοποίηση, ποια είναι δηλαδή η πηγή των εξουσιών που περιγράφονται στο κείμενο, δεν περιορίζεται το υφιστάμενο δημοκρατικό έλλειμμα της Ε.Ε, η πολιτική εξουσία παραμένει σε εμβρυακό στάδιο, με εξαίρεση τις τρομοκρατικές επιθέσεις (άρθρο 42), τα μέλη τής Ε.Ε δεν διασφαλίζονται παρά μόνον εμμέσως έναντι εξωτερικών κινδύνων (άρθρο Ι-40.7). Τέλος, για κάποια στοιχεία η αξιολόγηση διαφέρει αναλόγως της προσέγγισης: η αύξηση των περιπτώσεων εκείνων που οι αποφάσεις λαμβάνονται με ειδική πλειοψηφία, γεγονός που συνεπάγεται τον περιορισμό, για μία ακόμη φορά, της δυνατότητας άσκησης βέτο [αντί για την τριπλή πλειοψηφία της Συνθήκης της Νίκαιας (το 50% των κρατών, το 74% των ψήφων και το 62% του πληθυσμού), προτείνεται διπλή πλειοψηφία (πλειοψηφία κρατών και 60% του πληθυσμού)] ο περιορισμός του αριθμού των Επιτρόπων, με συνέπεια να μην διαθέτει πλέον κάθε κράτος και από έναν Επίτροπο, η κατάργηση της εκ περιτροπής Προεδρίας, και η θέσπιση μονίμου προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (ουσιαστικά επιβλήθηκε στη Συνέλευση από το Προεδρείο και ειδικά από τον Πρόεδρο Giscard d Estaing). Αυτές τις περιπτώσεις τα μεγάλα κράτη, όπως και πολλοί «πραγματιστές», τις αξιολογούν ως θετικές, καθώς υποστηρίζουν ότι θα αυξηθεί η αποτελεσματικότητα των μηχανισμών της Ε.Ε και πιθανό να υπάρχουν Σελίδα 20 από 158

Πτυχιακή εργασία της Λαμπριανίδου Ντιανας κέρδη σε χρόνο και χρήμα. Ωστόσο, ορισμένα κράτη-μέλη και πολίτες ασκούν κριτική υποστηρίζοντας ότι παραβιάζεται η αρχή της ισότητας των κρατών και η Ε.Ε εξελίσσεται σε ένα φορέα που θα ελέγχεται πλέον και θεσμικά από τα ισχυρά κράτη μέλη της. 1.7. Τα Θεσμικά Όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, η Επιτροπή Περιφερειών. Στην πλειοψηφία τους προϋπήρχαν στα πλαίσια των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και αποτελούν «θεσμικό δάνειο» στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Α) Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ο κορυφαίος πολιτικός θεσμός. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποτελείται από τους αρχηγούς κρατών ή κυβερνήσεων των κρατών μελών και τον Πρόεδρο της Επιτροπής. Αυτοί επικυρούνται από τους Υπουργούς Εξωτερικών και ένα μέλος της Επιτροπής (συνήθως τον αρχαιότερο αντιπρόεδρο) αντίστοιχα. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συνέρχεται τουλάχιστον 2 φορές το χρόνο (συνήθως πλέον 4) υπό την προεδρία του αρχηγού κράτους ή του πρωθυπουργού του κράτους μέλους που ασκεί την Προεδρία του Συμβουλίου. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναγορεύθηκε σε κορυφαίο πολιτικό φορέα του ενιαίου θεσμικού πλαισίου της Ένωσης σύμφωνα με το Άρθρο Δα της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σύμφωνα με αυτό το άρθρο, το οποίο διατηρήθηκε από τις Συνθήκες του Άμστερνταμ και της Νίκαιας "το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δίνει στην Ένωση την αναγκαία ώθηση για την ανάπτυξή της και καθορίζει τους γενικούς πολιτικούς προσανατολισμούς της". Σελίδα 21 από 158

Ευρωατλαντικές Σχέσεις και η Πρόοδος για μια Κοινή εξωτερική πολιτική πολιτική ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ). B) Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Το γνωστό ως Συμβούλιο Υπουργών ή απλά Συμβούλιο αποτελείται από τους εκάστοτε κατά θέμα (π.χ., γεωργίας, μεταφορών, εμπορίου, εξωτερικών, οικονομικών, κλπ.) εκπροσώπους της εκτελεστικής εξουσίας των κρατών μελών. Μεταξύ των 25, ένα κράτος προεδρεύει για έξι μήνες με στόχο το συντονισμό των δραστηριοτήτων της. Η Προεδρία συγκαλεί και προετοιμάζει τις συνεδριάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και του Συμβουλίου σε όλα τα επίπεδα, και καταρτίζει μετά από συνεννόηση με τα κράτη μέλη την ημερήσια διάταξη. Το Συμβούλιο είναι όργανο διακυβερνητικό και υπερεθνικό που νομοθετεί. Αποφασίζει κατά περίπτωση με ομοφωνία ή με ειδική πλειοψηφία. Στην τελευταία περίπτωση το βάρος της ψήφου των κρατών διαφέρει. Μέχρι την 1η Μαΐου 2004 το βάρος της ψήφου που διέθεταν τα κράτη ήταν: η Γαλλία, η Γερμανία, το Η.Β. και η Ιταλία από 10 ψήφους, η Ισπανία 8, το Βέλγιο, η Ελλάδα, η Ολλανδία και η Πορτογαλία από 5 ψήφους, η Αυστρία και η Σουηδία από 4, η Δανία, η Ιρλανδία και η Φινλανδία από 3, ενώ το Λουξεμβούργο 2 ψήφους. Επί συνόλου 87, για να ληφθεί απόφαση απαιτούνταν 62 ψήφοι (71,3%). Σε ορισμένες περιπτώσεις οι 62 ψήφοι έπρεπε να προέρχονται από 10 κράτη. Για έξι μήνες από την 1η.5.2004 ισχύουν μεταβατικές ρυθμίσεις. Από την 1η.11.2004 το βάρος της ψήφου που διαθέτουν είναι: Γαλλία, Γερμανία, Η.Β. και Ιταλία από 29 ψήφους, Ισπανία και Πολωνία από 27, Ολλανδία 13, Βέλγιο, Ελλάδα, Ουγγαρία και η Πορτογαλία από 12 ψήφους, Αυστρία και Σουηδία από 10, Δανία, Ιρλανδία, Λιθουανία, Σλοβακία και Φινλανδία από 7, Κύπρος, Εσθονία, Λετονία, Λουξεμβούργο και Σλοβενία από 4 και Μάλτα 3 ψήφους. Επί συνόλου 321 ψήφων, για να ληφθεί απόφαση απαιτούνται 232 ψήφοι (71,3%) και πρέπει να προέρχονται από την πλειοψηφία των κρατών (σε ορισμένες περιπτώσεις από τα 2/3). Σελίδα 22 από 158

Πτυχιακή εργασία της Λαμπριανίδου Ντιανας Οποιοδήποτε κράτος μπορεί να ζητήσει να ελεγχθεί αν οι ψήφοι αντιστοιχούν στο 62% του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ. Γ) Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι το κατ' εξοχήν κοινοτικό (υπερεθνικό) όργανο που ασκεί με ανεξαρτησία τα καθήκοντά του με στόχο το γενικό συμφέρον της Κοινότητας. Η Επιτροπή είναι ο θεματοφύλακας των Συνθηκών και έχει αρμοδιότητες νομοθετικής πρωτοβουλίας, εκτελεστικές και γραμματειακές. Η Επιτροπή συμπράττει πλήρως με την Προεδρία στα θέματα του δεύτερου και του τρίτου "πυλώνα". Μέχρι την 1η.5.2004 συγκροτούνταν από 20 Επιτρόπους, συμπεριλαμβανομένου και του Προέδρου. Η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, το Η.Β. και η Ισπανία διέθεταν από 2 Επιτρόπους και από 1 τα υπόλοιπα κράτη μέλη. Μετά τη διεύρυνση και την αύξηση των κρατών μελών σε 25, έκαστο κράτος διαθέτει από 1 Επίτροπο. Ο Πρόεδρος επιλέγεται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο μετά από διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Τα υπόλοιπα μέλη ορίζονται από τις κυβερνήσεις σε συνεννόηση με τον Πρόεδρο. Η πλήρης σύνθεση της Επιτροπής εγκρίνεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ενώ μπορεί να ζητηθεί η παραίτησή τους με πρόταση μομφής. Οι υπηρεσίες της Επιτροπής συνιστούν τη μεγαλύτερη γραφειοκρατική μονάδα της Ένωσης (πάνω από 18000 υπαλλήλους) και είναι οργανωμένες σε 36 Γενικές Διευθύνσεις. Δ) Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εκπροσωπούνται οι λαοί και τα κράτη μέλη της Ένωσης. Η ολομέλεια έχει έδρα το Στρασβούργο, ενώ οι επιτροπές συνεδριάζουν στις Βρυξέλλες. Τούτο συμβαίνει επειδή οι κυβερνήσεις των κρατών μελών δεν μπόρεσαν να συμφωνήσουν σχετικά. Εικόνα4:Το Ευρωπαικό Κοινοβουλιο Σελίδα 23 από 158

Ευρωατλαντικές Σχέσεις και η Πρόοδος για μια Κοινή εξωτερική πολιτική πολιτική ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ). Είναι το μόνο από τα κοινοτικά όργανα, τα μέλη του οποίου από το 1979 και μετά εκλέγονται με άμεση και καθολική ψηφοφορία, 3 δηλαδή απευθείας από τους λαούς των κρατών μελών. Συνιστά συνεπώς τη δημοκρατική έκφραση της βούλησης των λαών των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και είναι το μεγαλύτερο πολυεθνικό κοινοβούλιο στον κόσμο. Αποτελείται, κατά την περίοδο 2004-7, από 732 βουλευτές που εκλέγονται κάθε πέντε χρόνια. Δεν τίθεται περιορισμός ως προς την επανεκλογή τους. Προς το παρόν δεν υπάρχει ένα ενιαίο ευρωπαϊκό εκλογικό σύστημα και οι ευρωβουλευτές εκλέγονται με βάση το εκλογικό σύστημα της κάθε χώρας. Η ιδιότητα του ευρωβουλευτή είναι ασυμβίβαστη με την ιδιότητα μέλους της κυβέρνησης ενός κράτους μέλους, της Επιτροπής ή των άλλων οργάνων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Καθώς εκπροσωπούνται οι λαοί και τα κράτη, ο αριθμός των βουλευτών ανά κράτος δεν είναι ανάλογος του πληθυσμού τους. Η εκπροσώπηση είναι: Γερμανία 99, Γαλλία, Ιταλία και Η.Β. από 78, Ισπανία και Πολωνία 54, Ολλανδία 27, Βέλγιο, Ελλάδα, Πορτογαλία, Τσεχία, Ουγγαρία 24, Σουηδία 19, Αυστρία 18, Δανία, Φινλανδία και Σλοβακία από 14, Ιρλανδία και Λιθουανία 13, Λετονία 9, Σλοβενία 7, Εσθονία, Κύπρος και Λουξεμβούργο 6, Μάλτα 5. Στην περίοδο 2007-9, με την είσοδο της Ρουμανίας (36) και της Βουλγαρίας (18), ο αριθμός θα ανέλθει σε 786. Είναι φανερό πως οι έδρες του Κοινοβουλίου δεν κατανέμονται ανάλογα με τον πληθυσμό των κρατών μελών. Το σύστημα της κατανομής των εδρών υιοθετήθηκε από το Συμβούλιο το 1993, μετά από πρόταση του ιδίου του Κοινοβουλίου. Το Κοινοβούλιο θεώρησε ότι δεν μπορούσε να εφαρμοσθεί το σύστημα της πληθυσμιακής αναλογικής εκπροσώπησης. Επέλεξε το σύστημα της κλιμακωτής αναλογικής που προβλέπει ότι σε κράτη μέχρι 1 εκατομμύριο κατοίκους αντιστοιχούν 6 έδρες, σε κράτη από 1 έως 25 εκατομμύρια αναλογεί μία έδρα για κάθε μισό εκατομμύριο, από 3 Μέχρι το 1979 οι ευρωβουλευτές ορίζονταν από τα Κοινοβούλια των κρατών μελών. Σελίδα 24 από 158

Πτυχιακή εργασία της Λαμπριανίδου Ντιανας 26 έως 60 εκατομμύρια αναλογεί μία έδρα για κάθε εκατομμύριο και από 60 εκατομμύρια και πάνω αναλογεί μία έδρα σε κάθε δύο εκατομμύρια. Οι ευρωβουλευτές, που προέρχονται από 100 περίπου πολιτικά κόμματα, είναι οργανωμένοι σε πολιτικές ομάδες (8 επί του παρόντος). Εκλέγουν ένα πρόεδρο και 14 αντιπροέδρους. Υπάρχουν 20 επιτροπές που καλύπτουν διαφορετικούς τομείς της ενωσιακής δραστηριότητας. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ελέγχει την Επιτροπή και το Συμβούλιο, ενώ έχει αυξημένες αρμοδιότητες στο θέμα του προϋπολογισμού. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συμμετέχει σε διαφορετικό βαθμό στη νομοπαραγωγή, ανάλογα με τη διαδικασία: διαβούλευση (consultation), συνεργασία (cooperation), συναπόφαση (codecision). Η σύμφωνη γνώμη (avis conforme) του Κοινοβουλίου απαιτείται για τις σημαντικές διεθνείς συμφωνίες (ένταξη νέων κρατών, συμφωνίες σύνδεσης), την οργάνωση και τους στόχους των διαρθρωτικών ταμείων, τις εξουσίες της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Με στόχο την προσέγγιση του πολίτη, έχει δημιουργηθεί στα πλαίσια του Κοινοβουλίου ο θεσμός του Ευρωπαίου Διαμεσολαβητή. Προς αυτόν απευθύνονται οι πολίτες για να ασκήσουν το δικαίωμα της αναφοράς. Το Κοινοβούλιο καταρτίζει και ψηφίζει με την πλειοψηφία των μελών του τον κανονισμό λειτουργίας του. Ο κανονισμός ρυθμίζει, μεταξύ άλλων και τα ζητήματα απαρτίας. Εκτός αν δεν προβλέπεται διαφορετικά, το Κοινοβούλιο αποφασίζει με απόλυτη πλειοψηφία των ψηφισάντων. Ε) Το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΔΕΚ) Το ΔΕΚ αποτελείται από 25 δικαστές και 8 γενικούς εισαγγελείς. Διορίζονται από τα κράτη μέλη με 6ετή ανανεώσιμη θητεία. Έδρα έχει το Λουξεμβούργο. Από την 1.9.1989 ιδρύθηκε το Πρωτοδικείο με 25 πάλι δικαστές και με στόχο τη βελτίωση της ένδικης προστασίας των πολιτών. Σελίδα 25 από 158

Ευρωατλαντικές Σχέσεις και η Πρόοδος για μια Κοινή εξωτερική πολιτική πολιτική ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ). Το ΔΕΚ είναι αρμόδιο για εκδίκαση διαφορών που απορρέουν από την παραβίαση του κοινοτικού δικαίου. Ειδικά το Πρωτοδικείο είναι αρμόδιο για όλες τις προσφυγές των ιδιωτών κατά αποφάσεων κοινοτικών οργάνων και φορέων και προσφυγές υπαλλήλων της Ένωσης. Κατά των αποφάσεών του μπορεί να ασκηθεί αναίρεση ενώπιον του Δικαστηρίου, μόνο για τυπικούς λόγους. Και τα δύο συνεδριάζουν είτε σε ολομέλεια είτε σε τμήματα. Οι αρμοδιότητες του ΔΕΚ μπορούν να ταξινομηθούν σε τρεις κατηγορίες: την εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου την επίλυση των διαφορών των κρατών μελών μεταξύ τους, των διαφορών των θεσμικών οργάνων καθώς επίσης και μεταξύ ιδιωτών (επιχειρήσεων) και της Κοινότητας ή των οργάνων της την ομοιόμορφη ερμηνεία του κοινοτικού δικαίου. Οι δικαστές και οι γενικοί εισαγγελείς επιλέγονται μεταξύ προσωπικοτήτων που παρέχουν πλήρη εγγύηση ανεξαρτησίας και συγκεντρώνουν στις χώρες τους τις προϋποθέσεις για το διορισμό τους σε ανώτατα αξιώματα ή είναι νομικοί αναγνωρισμένου κύρους. Δεν πρέπει να συγχέεται ο Γενικός Εισαγγελέας του ΔΕΚ με τον εισαγγελέα των ποινικών δικαστηρίων των κρατών μελών. Διατυπώνει δημόσια, με πλήρη αμεροληψία και ανεξαρτησία αιτιολογημένες προτάσεις επί των υποθέσεων που έχουν υποβληθεί στο ΔΕΚ. Η εσωτερική λειτουργία του ΔΕΚ διέπεται από τον Οργανισμό του Δικαστηρίου. ΣΤ) Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο Είναι αρμόδιο για τον έλεγχο των δαπανών και την ορθή εκτέλεση του προϋπολογισμού. Αποτελείται από 25 μέλη που διορίζονται από το Συμβούλιο ομόφωνα, μετά από διαβούλευση με το Κοινοβούλιο. Η θητεία τους είναι εξαετής και ανανεώσιμη. Επιλέγονται μεταξύ των προσωπικοτήτων που υπηρετούν ή έχουν υπηρετήσει στις χώρες από τις οποίες προέρχονται σε όργανα εξωτερικού ελέγχου ή διαθέτουν ειδικά Σελίδα 26 από 158

Πτυχιακή εργασία της Λαμπριανίδου Ντιανας προσόντα για το λειτούργημα αυτό. Οφείλουν να παρέχουν πλήρη εγγύηση ανεξαρτησίας και ασκούν τα καθήκοντά τους προς το γενικό συμφέρον της Κοινότητας. Στα πλαίσια της αρμοδιότητάς του το Συνέδριο συντάσσει εκθέσεις, γνωμοδοτεί και υποβάλλει δήλωση στο Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο περί της ακρίβειας των λογαριασμών και τη νομιμότητα και κανονικότητα των σχετικών πράξεων. Έχει έδρα τις Βρυξέλλες. Η) Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων Μέλη της είναι τα 25 κράτη της Ένωσης και έχει έδρα το Λουξεμβούργο. Είναι το χρηματοδοτικό όργανο της Ένωσης και δεν λειτουργεί κερδοσκοπικά. Χορηγεί μακροπρόθεσμα δάνεια για επενδύσεις κεφαλαίου με στόχο την ανάπτυξη της Ένωσης. Η Τράπεζα χρηματοδοτεί επίσης κράτη της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, της Μεσογείου, όπως και κράτη της Αφρικής, Καραϊβικής και του Ειρηνικού (ΑΚΕ). Προσφέρει δύο τύπους δανείων που καλύπτουν μέχρι το 50% της επένδυσης: μεμονωμένα (αφορούν μεγάλα βιομηχανικά, τουριστικά ή έργα υποδομής) και συνολικά δάνεια (σε τομείς όπως γεωργία, αλιεία, τουρισμό). Η Τράπεζα, μαζί με την Κοινότητα και 39 άλλα κράτη συμμετείχε στη δημιουργία, το 1990, της Ευρωπαϊκής Τράπεζας για την Αναδόμηση και την Ανάπτυξη. Στόχος της τελευταίας είναι να βοηθήσει τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης να αναδιοργανωθούν και να πετύχουν τη μετάβασή τους προς την οικονομία της αγοράς. Η) Η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή Ο ρόλος της είναι καθαρά συμβουλευτικός. Τα μέλη της, 222 σε αριθμό, προέρχονται από τους λεγόμενους "κοινωνικούς εταίρους" (εργοδότες, εργαζόμενοι, διάφορα συμφέροντα) και η θητεία τους είναι τετραετής. Σελίδα 27 από 158

Ευρωατλαντικές Σχέσεις και η Πρόοδος για μια Κοινή εξωτερική πολιτική πολιτική ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ). Συνεδριάζει μία φορά το μήνα στις Βρυξέλλες. Η Ελλάδα διαθέτει 12 εκπροσώπους. Θ) Η Επιτροπή Περιφερειών Έχει και αυτή συμβουλευτικό χαρακτήρα. Τα μέλη της είναι πάλι 222 και η θητεία τους είναι τετραετής. Η ολομέλεια συνεδριάζει 5 φορές όλο το χρόνο στις Βρυξέλλες. Η Ελλάδα διαθέτει 12 εκπροσώπους. Διαθέτει οκτώ μόνιμες επιτροπές, σε θέματα όπως περιφερειακή ανάπτυξη, χωροταξία, μεταφορές, εκπαίδευση και κατάρτιση, έρευνα και πολιτισμό, συνοχή, κλπ. Κεφάλαιο 2 Η εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας και Άμυνας μετά την Συνταγματική Συνθήκη. 2.1 Εισαγωγή Η κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) είναι ένα από τα μέσα των εξωτερικών σχέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε). Η ΚΕΠΠΑ απέκτησε με μια σχετική καθυστέρηση νομική βάση σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με τη σύναψη της συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΕΕ) το Εικόνα 5: Η σημαία της Ε.Ε «τίθενται επικεφαλής» των εθνικών κρατών 1992. Η καθυστέρηση αυτή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στον ευαίσθητο χαρακτήρα αυτής της πολιτικής, που περιλαμβάνεται μεταξύ των αρμοδιοτήτων ενός κράτους. Καθ' όλη τη διάρκεια των διαφόρων σταδίων της δημιουργίας του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, οι έννοιες της πολιτικής ένωσης, της κοινής εξωτερικής πολιτικής ή ακόμη και της κοινής άμυνας επανέρχονταν τακτικά στην ημερήσια διάταξη ως συνέπεια της παρουσίασης διαφόρων πολιτικών προγραμμάτων. Οι πρώτες δοκιμές ουσιαστικής μεταφοράς Σελίδα 28 από 158

Πτυχιακή εργασία της Λαμπριανίδου Ντιανας αρμοδιοτήτων αυτών των ευαίσθητων πολιτικών παρεμποδίστηκαν από μια μειονότητα κρατών-μελών, λόγω του διακυβερνητικού χαρακτήρα της. Γι αυτό η σταδιακή μεταφορά αρμοδιοτήτων ευνοήθηκε από τη δεκαετία του 1970 και μετά. Από τότε, δύο πράξεις πρωταρχικής σημασίας έδωσαν σημαντική ώθηση στην ανάπτυξη στην ΚΕΠΠΑ: η συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το 1992, με την σύγχρονη εφαρμογή του τίτλου V -ο οποίος συνιστά τον δεύτερο πυλώνα της Ε.Ε- και η συνθήκη του Άμστερνταμ, το 1977 με την ενίσχυση των μέσων και διαδικασιών λήψεως αποφάσεων. Η συνθήκη της Νίκαιας, το 2001, επέφερε κι άλλες τροποποιήσεις. 2.2 Δημιουργία και ανάπτυξη της ΚΕΠΠΑ 2.2.1 Από το σχέδιο Pleven, το 1950, έως την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, το 1987. Το 1950, το σχέδιο Pleven 4 απέβλεπε στη δημιουργία ευρωπαϊκού στρατού υπό κοινή διοίκηση. Για αυτό το σχέδιο διεξήχθησαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των έξι κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα, κατά την περίοδο 1950-1952, οι οποίες κατέληξαν στην υπογραφή της συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άμυνας (ΕΚΑ). Το επιστέγασμα της ΕΚΑ ήταν ένα πολιτικό πρόγραμμα που απέβλεπε στη δημιουργία μιας ομοσπονδιακής ή συνομοσπονδιακής δομής και το οποίο δόθηκε στη δημοσιότητα το 1953. 4 Η πρώτη προσπάθεια συμβιβασμού μεταξύ της αμερικανικής και της ευρωπαϊκής/ γαλλικής θέσης γίνεται από το Σχέδιο Pleven (25.10.1950) που δημιουργεί έναν ενοποιημένο στρατό 100.000 ανδρών από τα ευρωπαϊκά κράτη μέλη του ΝΑΤΟ με συμμετοχή γερμανικών δυνάμεων υπό κοινή διοίκηση, και στη διάθεση του επιτελείου του ΝΑΤΟ. Με αυτό τον τρόπο θα υπήρχαν βεβαίως γερμανοί στρατιώτες, αλλά δεν θα υπήρχε γερμανικός στρατός. Σελίδα 29 από 158

Ευρωατλαντικές Σχέσεις και η Πρόοδος για μια Κοινή εξωτερική πολιτική πολιτική ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ). Η «Ευρωπαϊκή Πολιτική Κοινότητα» προέβλεπε τη σύσταση Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης σε δύο σώματα, του ΕυρωπαϊκούΕκτελεστικού Συμβουλίου και του Συμβουλίου Υπουργών και Δικαστηρίου. Οι αρμοδιότητες της Πολιτικής Κοινότητας ήσαν ευρύτατες και αναμενόταν να απορροφήσει, τέλος, την ΕΚΑΧ και την ΕΚΑ. Ωστόσο, το σχέδιο αυτό ουδέποτε είδε το φως επειδή απορρίφθηκε από τη γαλλική Εθνοσυνέλευση, το 1954. Στην αρχή της δεκαετίας του 1960, πραγματοποιήθηκαν δύσκολες διαπραγματεύσεις με βάση τα δύο σχέδια Fouchet που προέβλεπαν στενότερη πολιτική συνεργασία, μια ένωση κρατών με κοινή εξωτερική και αμυντική πολιτική. Μια επιτροπή επιφορτισμένη με τη διατύπωση συγκεκριμένων προτάσεων πέτυχε δύσκολους αλλά και φιλόδοξους συμβιβασμούς, όπως η ίδρυση ανεξάρτητης γραμματείας ή η μελλοντική προοπτική λήψης απόφασης με ειδική πλειοψηφία σε ορισμένους τομείς. Παρόλα αυτά η έλλειψη συμφωνίας για τις προτάσεις της επιτροπής Fouchet, οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των κρατών-μελών απέτυχαν, το 1962. Ύστερα από αίτημα ορισμένων κυβερνήσεων για τη διεύρυνση των δυνατοτήτων προόδου σε πολιτικό επίπεδο, εκπονήθηκε έκθεση γνωστή με το όνομα «έκθεση Davignon» και υποβλήθηκε στη διάσκεψη κορυφής του Λουξεμβούργου, το 1970. Η εν λόγω έκθεση απετέλεσε την αρχή για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνεργασία (ΕΠΣ), που εγκαινιάσθηκε ανεπίσημα, το 1970, προτού θεσμοθετηθεί με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (ΕΕΠ), το 1987. Η ΕΠΣ πρόβλεπε κατά κύριο λόγο τη διενέργεια διαβουλεύσεων μεταξύ των κρατών μελών για θέματα εξωτερικής πολιτικής και η θέσπιση των κοινών δράσεών της στηριζόταν στον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ). Η συμφωνία για την ΕΠΣ διευκολύνθηκε από το γεγονός ότι αποτελούσε ένα πολύ λιγότερο περιοριστικό μέσο και απαιτούσε λιγότερο συντονισμό απ' ό,τι οι προκάτοχοί της. Σελίδα 30 από 158

Πτυχιακή εργασία της Λαμπριανίδου Ντιανας Η θεσμοθέτηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, το 1974, συνέβαλε στον καλύτερο συντονισμό της ΕΠΣ, χάρη στο ρόλο που διαδραμάτισαν οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων στον καθορισμό του γενικού προσανατολισμού που δόθηκε στο κοινοτικό οικοδόμημα. Ως εκ τούτου, ο ρόλος της προεδρίας καθώς και η δημοσιότητα που δόθηκε στις εργασίες της ΕΠΣ ενισχύθηκαν αμοιβαία μέσω των επίσημων θέσεων που λάμβανε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα (ΕΚ). Μετά την εισβολή της Σοβιετικής Ένωσης στο Αφγανιστάν και την ισλαμική επανάσταση στο Ιράν, το 1979, τα κράτη μέλη συνειδητοποίησαν την ολοένα και μεγαλύτερη αδυναμία της ΕΚ στη διεθνή σκηνή. Έτσι, αποφασισμένα να ενισχύσουν την ΕΠΣ, ενέκριναν, το 1981, την έκθεση του Λονδίνου που επέβαλλε στα κράτη-μέλη τη γενική υποχρέωση να προβαίνουν σε εκ των προτέρων διαβουλεύσεις με τη συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για κάθε ζήτημα εξωτερικής πολιτικής που αφορά το σύνολο των κρατών μελών. 2.2.2 Η Διαδικασία Λήψης Αποφάσεων Ο γενικός κανόνας για την έγκριση αποφάσεων της ΚΕΠΠΑ είναι η ομοφωνία. Ωστόσο, τα κράτη-μέλη έχουν τη δυνατότητα να προσφεύγουν στην εποικοδομητική αποχή, που σημαίνει ότι η αποχή ενός κράτουςμέλους δεν εμποδίζει τη λήψη κάποιας απόφασης. Αυτός ο μηχανισμός εφαρμόζεται εφόσον οι απέχοντες δεν αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το ένα τρίτο των σταθμισμένων ψήφων του Συμβουλίου. Αν ένα κράτος μέλος συνοδεύει την αποχή του με επίσημη δήλωση, δεν είναι υποχρεωμένο να εφαρμόσει την απόφαση, αλλά αποδέχεται, με πνεύμα αμοιβαίας αλληλεγγύης, ότι η απόφαση δεσμεύει την Ένωση ως σύνολο. Επομένως, απέχει από κάθε ενέργεια που ενδέχεται να αντιβαίνει με τη δράση της Ένωσης. Ο τροποποιημένος τίτλος V της συνθήκης για Σελίδα 31 από 158

Ευρωατλαντικές Σχέσεις και η Πρόοδος για μια Κοινή εξωτερική πολιτική πολιτική ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ). την ΕΕ προβλέπει, ωστόσο, ότι η ειδική πλειοψηφία εφαρμόζεται σε δυο περιπτώσεις: Α) για την έκδοση αποφάσεων εφαρμογής μιας κοινής στρατηγικής που έχει καθορισθεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, και Β) για την έκδοση κάθε άλλης απόφασης που αποσκοπεί στην υλοποίηση κοινής δράσης ή κοινής θέσης που έχει προηγουμένως εγκριθεί από το Συμβούλιο. Εντούτοις, στο πλαίσιο των αποφάσεων που λαμβάνονται με ειδική πλειοψηφία, τα κράτη-μέλη διαθέτουν ρήτρα διασφάλισης, που τους παρέχει τη δυνατότητα να αποτρέπουν τη διεξαγωγή ψηφοφορίας, εφόσον αυτή η ενέργεια δικαιολογείται για σημαντικούς λόγους εθνικής πολιτικής. Σε αυτήν την περίπτωση, και αφού το κράτος μέλος εκθέσει τα επιχειρήματά του, το Συμβούλιο δύναται, αποφασίζοντας με ειδική πλειοψηφία, (απαιτούνται 62 ψήφοι που εκφράζουν θετικά τουλάχιστον 10 μέλη) να παραπέμψει το ζήτημα στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, ώστε να ληφθεί ομόφωνα απόφαση από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων. 2.2.3 Ο ρόλος του Ύπατου εκπρόσωπου Με τη συνθήκη του Άμστερνταμ θεσπίζεται το λειτούργημα του Ύπατου Εκπροσώπου για την ΚΕΠΠΑ, ο οποίος εκτελεί τα καθήκοντα του γενικού γραμματέα του Συμβουλίου. Επικουρεί το Συμβούλιο σε θέματα που αφορούν την ΚΕΠΠΑ συμβάλλοντας στη διατύπωση, την εκπόνηση και την εφαρμογή των αποφάσεων. Όταν του ζητείται από την προεδρία, ενεργεί εξ ονόματος του Συμβουλίου, διεξάγοντας πολιτικό διάλογο με τρίτους, μεριμνώντας για τη βελτίωση και την αύξηση της συνοχής της ΚΕΠΠΑ. Η εξωτερική αντιπροσώπευση και η εφαρμογή της ΚΕΠΠΑ ενισχύονται ακόμη περισσότερο με την εργασία της Τρόικας, που αποτελείται από τον υπουργό Εξωτερικών της χώρας που έχει την προεδρία της ΕΕ, τον Ύπατο Εκπρόσωπο της ΚΕΠΠΑ, τον επίτροπο που είναι υπεύθυνος για τις Εξωτερικές Σχέσεις και, εφόσον είναι αναγκαίο, Σελίδα 32 από 158

Πτυχιακή εργασία της Λαμπριανίδου Ντιανας έναν αντιπρόσωπο της χώρας που θα έχει στη συνέχεια την προεδρία της ΕΕ. Υπό την αιγίδα του Ύπατου Εκπροσώπου για την ΚΕΠΠΑ τίθεται η μονάδα σχεδιασμού και έγκαιρης προειδοποίησης, στόχος της οποίας είναι να συμβάλει στην αποτελεσματικότερη και λιγότερο διασπασμένη αντίδραση της Ένωσης. Αποτελώντας τη μεγάλη καινοτομία της συνθήκης του Άμστερνταμ, αποσκοπεί να δώσει τη δυνατότητα στα κράτη-μέλη να δρουν μαζί σε επίπεδο διοικητικής μέριμνας και, μ' αυτό τον τρόπο, να αποκτήσουν σημαντικότερο ρόλο στη διεθνή σκηνή. Αυτή η νέα θέση είχε ως συνέπεια την ανακατανομή των καθηκόντων στους κόλπους του Συμβουλίου, καθώς η διοικητική διαχείριση της Γενικής Γραμματείας ανατίθεται πλέον στον αναπληρωτή Γενικό Γραμματέα. Αντίθετα, η θέσπιση της νέας θέσης δεν εμποδίζει το Συμβούλιο να διορίζει, όποτε το θεωρεί απαραίτητο, ειδικό αντιπρόσωπο στον οποίο μπορεί να αναθέτει εντολή σε σχέση με επιμέρους πολιτικά θέματα. Αυτό έχει ήδη γίνει αρκετές φορές: ειδικοί αντιπρόσωποι διορίστηκαν για παράδειγμα στο πλαίσιο της ειρηνευτικής διαδικασίας στη Μέση Ανατολή, στην περιοχή των Μεγάλων Λιμνών στην Αφρική και στο πλαίσιο του συμφώνου σταθερότητας στην Νοτιοανατολική Ευρώπη και αλλού. Η ιδέα για τη δημιουργία της θέσης του Ύπατου Εκπροσώπου προτάθηκε κατ αρχήν από τους Γάλλους. Η λειτουργία της θέσης αυτής εισήχθηκε από τη Συνθήκη του Άμστερνταμ τον Ιούνιο 1997 ενώ οι διατάξεις που την αφορούν στην ουσία προστέθηκαν σε εκείνες που αφορούσαν στον Γενικό Γραμματέα του Συμβουλίου που προβλεπόταν αρχικά από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Μέχρι τότε ο Γενικός Γραμματέας του Συμβουλίου ήταν ο πρωταρχικός γραφειοκρατικός παράγοντας του Συμβουλίου ο οποίος συντόνιζε τις ποικίλες δραστηριότητες της Γραμματείας του Συμβουλίου, υποστηρίζοντας την εναλλασσόμενη προεδρία της Ένωσης σε καθημερινή βάση. Σύμφωνα με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ, η εκάστοτε Προεδρία υποστηρίζονταν από το Γ.Γ. ο οποίος θα ασκούσε ταυτόχρονα το ρόλο του Σελίδα 33 από 158