«ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ-ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΤΟΥ Ν. ΠΙΕΡΙΑΣ»

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΛΕΓΚΤΙΚΗ «ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ-ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΤΟΥ Ν. ΠΙΕΡΙΑΣ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ ΕΞΑΜΗΝΟ: 4 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:ΚΑΜΑΚΑ ΣΟΦΙΑ Α.Μ.:AUD2811 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2012

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ...2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α 4 ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΦΟΡΩΝ..4 Ι) ΓΙΑΤΙ ΕΠΙΒΑΛΛΟΝΤΑΙ ΦΟΡΟΙ.4 ΙΙ) ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΦΟΡΩΝ 5 ΙΙΙ) ΑΛΛΕΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΟΡΩΝ.6 ΙV) ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΚΑΠΟΙΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΥΣ...8 V) ΓΕΝΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΒΟΛΗ ΤΩΝ ΦΟΡΩΝ 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ B...11 ΓΕΝΙΚΑ...11 ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ...11 Ι) Ο ΦΟΡΟΣ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ...11 1) Η Ιστορική εξέλιξη του Φ.Ε.Φ.Π...11 2) Υποκείμενο του Φ.Ε.Φ.Π..12 3) Φορολογική Βάση του ΦΕΦΠ...12 4) Η προοδευτικότητα του Φ.Ε.Φ.Π..13 5) Ο ΦΕΦΠ στην Ελλάδα..13 ΙΙ) Ο ΦΟΡΟΣ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ.16 1)Υποκείμενο του φόρου..16 2)Αντικείμενο του φόρου...17 3)Προσδιορισμός ακαθάριστου, καθαρού και φορολογητέου εισοδήματος..17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ.19 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΦΟΡΟΥ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΚΑΙ ΣΤΟ Ν. ΠΙΕΡΙΑΣ...19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ...26 ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΣΟΔΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ...26 1) ΟΙΚΟΝΟΜΕΤΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ...26 2) ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΕΤΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ...35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε...40 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΣΧΟΛΙΑ....40 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...42 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...59-1 -

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Αντικείμενο της εργασίας αυτής είναι η Φορολογία Εισοδήματος του Νομού Πιερίας για τα οικονομικά έτη 2006-2011. Συγκρίνονται τα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά της φορολογίας εισοδήματος του Νομού Πιερίας με αυτά του συνόλου της χώρας. Τα στοιχεία (δεδομένα) αυτής της εργασίας πάρθηκαν κατά κύριο λόγο από την Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων (Γ.Γ.Π.Σ.) και κατά δεύτερον από τις τρεις ΔΟΥ του Νομού Πιερίας (Α, Β και Αιγινίου). Για το οικονομικό έτος 2011 η Γ.Γ.Π.Σ. δεν παρουσίασε τα δεδομένα του φόρου εισοδήματος μέχρι τη σύνταξη αυτής της εργασίας και για αυτό για το σύνολο της χώρας δεν υπάρχει αναφορά για το 2011. Όλα τα δεδομένα του οικονομικού έτους 2011 για την Πιερία πάρθηκαν από τις τρεις ΔΟΥ της Πιερίας. Στις ΔΟΥ δεν υπάρχουν δεδομένα κατά πηγή εισοδήματος ή κατηγορία επαγγελματιών. Το αντικείμενο της εργασίας χωρίζεται σε πέντε κεφάλαια: -το Κεφάλαιο Α αναφέρεται γενικά στη θεωρία των φόρων, -το Κεφάλαιο Β αναφέρεται στη φορολογία εισοδήματος στην Ελλάδα -το Κεφάλαιο Γ παρουσιάζει συνοπτικά τη διαχρονική εξέλιξη του δηλωθέντος εισοδήματος, του φόρου εισοδήματος του Συνόλου της Χώρας και του Νομού Πιερίας-διαπιστώσεις για τα οικονομικά έτη 2006-2011. -το Κεφάλαιο Δ παρουσιάζει την εκτίμηση της ελαστικότητας των φορολογικών εσόδων προς το εισόδημα στο Ν. Πιερίας και στο Σύνολο της Χώρας -το Κεφάλαιο Ε παρουσιάζει τα συμπεράσματα-σχόλια που προκύπτουν από την ανάλυση των δεδομένων. Η συγγραφή της εργασίας στηρίχτηκε στα βιβλία: Εισαγωγή στη Δημόσια Οικονομική του Γ. Ε. Δράκου, 1998 και Εισαγωγή στη Δημόσια Οικονομική του Θεόδωρου Α. Γεωργακόπουλου, 2005. Ενώ η οικονομέτρηση των δεδομένων έγινε από τον επιβλέποντα καθηγητή Ιωάννη Παπαναστασίου, όπου σε αυτό το σημείο θα ήθελα να τον ευχαριστήσω ιδιαιτέρως για τη καθοδήγηση και την πολύτιμη βοήθεια του. - 2 -

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στις μικτές οικονομίες όπου παράλληλα με την λειτουργία της οικονομικής δραστηριότητας από τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις το κράτος με την χρήση διαφόρων μέσων αναπτύσσει οικονομική δραστηριότητα. Αυτό διότι σαν στόχος της κρατικής παρέμβασης σύμφωνα με τις σημερινές αντιλήψεις περί του ρόλου του κράτους σε ότι αφορά, εκτός των άλλων, τον οικονομικό τομέα μιας χώρας είναι η προώθηση της κοινωνικής ευημερίας. Αυτή επιτυγχάνεται με την άσκηση κατάλληλης οικονομικής πολιτικής από την εκάστοτε Κυβέρνηση με χρήση διαφόρων οικονομικών μέτρων και μέσων πολιτικής. Σαν μέσα πολιτικής για την επίτευξη των στόχων το κράτος διαθέτει πολλά, με κυριότερα τα Δημοσιονομικά (φόροι, δαπάνες), μέτρα ελέγχων, άσκηση πολιτικής δημοσίων φορέων (Δημόσιες επιχειρήσεις κ.λ.π.). Ένα σημαντικό όργανο πολιτικής για την επίτευξη των εκάστοτε επιδιωκομένων στόχων αποτελούν οι φόροι, οι οποίοι και συνιστούν τα έσοδα του Δημοσίου Προϋπολογισμού. Οι φόροι οι οποίοι αποτελούν μονομερή μεταβίβαση πόρων από τους ιδιώτες, τα νοικοκυρά και τις επιχειρήσεις, προς το κράτος και οι οποίοι δεν αποτελούν πληρωμές εθελοντικές από τα νομικά υπόχρεα προς καταβολή φόρων μέρη, διακρίνονται σε δυο μεγάλες κατηγορίες: τους άμεσους και τους έμμεσους. Η σχέση δε μεταξύ των άμεσων και έμμεσων φόρων στο σύνολο των φορολογικών εσόδων του Δημοσίου είναι αποφασιστικής σημασίας για την οικονομία μιάς χώρας, διότι διαφορετική σύνθεση του συνόλου των φόρων από άμεσους και έμμεσους φόρους, έχει διαφορετικά αποτελέσματα στα βασικά μακροοικονομικά μεγέθη της οικονομίας (εθνικό εισόδημα, απασχόληση, τιμές) καθώς και στην πορείας και ρυθμό ανάπτυξης της τελευταίας. Η σχέση αυτή δε καθώς και το συνολικό ύψος των φορολογικών εσόδων δείχνουν καθαρά την πολιτική επιλογή μιάς Κυβέρνησης- που εκφράζει μέσω του πολιτικού μηχανισμού λήψης αποφάσεων την θέληση της πλειοψηφίας σχετικά με την προτεραιότητα των στόχων που θέλει κάθε φορά. - 3 -

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΦΟΡΩΝ Ι) ΓΙΑΤΙ ΕΠΙΒΑΛΛΟΝΤΑΙ ΦΟΡΟΙ. Οι φόροι επιβάλλονται για τους κάτωθι λόγους: 1) Για να μπορεί το κράτος να χρηματοδοτεί τις δαπάνες του. 2) Οι φόροι είναι ένα βασικό μέσο με το οποίο το Κράτος επιδιώκει την επίτευξη όλων των βασικών του στόχων. Έτσι το Κράτος χρησιμοποιεί τους φόρους για την επίτευξη της άριστης κατανομής των πόρων. 3) Το Κράτος επιβάλλει φόρους για την χρηματοδότηση της παραγωγής των δημοσίων αγαθών. 4) Για την άριστη διανομή του εισοδήματος, το Κράτος επιβάλλει φόρους. Έτσι το Κράτος φορολογεί βαρύτερα τις ανώτερες εισοδηματικές τάξεις και σε συνδυασμό με την κοινωνική πολιτική για να μειώσει την ανισοκατανομή του εισοδήματος. Αυτή επιτυγχάνεται με την θέσπιση κύρια του συστήματος της προοδευτικής φορολογίας. 5) Το Κράτος επιβάλλει φόρους για την επίτευξη της σταθεροποίησης, αλλά και της ανάπτυξης της οικονομίας. Έτσι π.χ. το Κράτος σε περίοδο πληθωριστικών πιέσεων στην οικονομία επιβάλλει φόρους, αποβλέποντας στην μείωση της συνολικής ενεργού ζήτησης στην οικονομία και κατά συνέπεια των πληθωριστικών πιέσεων, εφ όσον αυτές προέρχονται από την πλευρά της ζήτησης. Ομοίως για την ανάπτυξη της οικονομίας απαιτούνται επενδύσεις, οι οποίες προϋποθέτουν αποταμίευση. Το Κράτος μπορεί, χρησιμοποιώντας κατάλληλα την φορολογική πολιτική, να αποθαρρύνει την - 4 -

τρέχουσα κατανάλωση και έτσι να ενισχύσει την αποταμίευση και μέσω αυτής τις επενδύσεις και την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. ΙΙ) ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΦΟΡΩΝ Άμεσοι και έμμεσοι φόροι Μια πρώτη διάκριση των φόρων είναι σε άμεσους και έμμεσους. Παλαιότερα οι οικονομολόγοι πίστευαν ότι τους άμεσους φόρους πλήρωναν εκείνοι οι οποίοι ήταν υπόχρεοι για την πληρωμή τους δηλ. οι άμεσοι φόροι δεν μετακυλίονται από τους υπόχρεους σε άλλα άτομα.αντίθετα, οι έμμεσοι φόροι εθεωρούντο ότι τελικά πληρώνονταν από διαφορετικά πρόσωπα από εκείνα, τα οποία ήταν υπόχρεα για την καταβολή των φόρων στο Κράτος. Εθεωρείτο δηλαδή, ότι οι έμμεσοι φόροι μετακυλίονται από τους υπόχρεους σε άλλα πρόσωπα τα οποία τελικά «βαρύνουν». Στην πράξη δεν συμβαίνει και δεν είναι σωστό ότι οι άμεσοι φόροι δεν μετακυλίονται και οι έμμεσοι μετακυλίονται. Η αδυναμία αυτή της διάκρισης των φόρων σε άμεσους και έμμεσους με βάση το κριτήριο της μεταβίβασης ή μετάθεσης του φόρου, οδήγησε ορισμένους στη χρησιμοποίηση ενός άλλου κριτηρίου: της πρόθεσης του νομοθέτη, εάν δηλαδή ένας φόρος επιβλήθηκε με πρόθεση να μη μεταβιβασθεί, ο φόρος χαρακτηρίζεται άμεσος. Με βάση το κριτήριο αυτό, έμμεσος είναι ο φόρος εάν η πρόθεση του νομοθέτη είναι να μεταβιβασθεί. Ούτε όμως το κριτήριο αυτό είναι ικανοποιητικό, αφού δεν είναι δυνατό να ανατρέχουμε κάθε φορά στην πρόθεση του νομοθέτη. Άλλο κριτήριο διάκρισης των φόρων σε άμεσους και έμμεσους είναι με βάση τη διοικητική μέθοδο εφαρμογής τους. Έτσι, άμεσοι είναι οι φόροι τους οποίους πληρώνει απευθείας ο φορολογούμενος, ενώ έμμεσοι αυτοί οι οποίοι πληρώνονται μέσω της ανταλλαγής αγαθών. Άμεσοι θεωρούνται οι φόροι εισοδήματος και περιουσίας καθώς ο προσωπικός φόρος επί της δαπάνης. Ενώ ως έμμεσοι όλοι οι άλλοι φόροι επί της δαπάνης. Όπως αναφέρθηκε και στην εισαγωγή η σχέση μεταξύ άμεσων και έμμεσων φόρων στο σύνολο των φόρων είναι αποφασιστικής σημασίας. Διαφορετική σύνθεση αυτών παράγει διαφορετικά αποτελέσματα, τόσο στα βασικά μακροοικονομικά μεγέθη της οικονομίας (Εθνικό εισόδημα, απασχόληση, τιμές, ρυθμός ανάπτυξης) όσο στην - 5 -

δικαιότερη κατανομή των φορολογικών βαρών και την αναδιανομή του εισοδήματος προς όφελος των κοινωνικά αδυνάτων. Δηλαδή όσο η σχέση (ο λόγος) άμεσων προς έμμεσους είναι μεγαλύτερη, τόσο δικαιότερη κατανομή των φορολογικών βαρών έχουμε. Ο λόγος αυτός είναι μεγαλύτερος στην αναπτυγμένες κοινωνίες και μικρότερος στις αναπτυσσόμενες. Η μεγαλύτερη συμμετοχή των άμεσων φόρων στο σύνολο των φόρων θεωρείται δικαιότερη διότι σε αυτή συμπεριλαμβάνεται κατά το μεγαλύτερο ποσοστό ο φόρος εισοδήματος φυσικών προσώπων (ΦΕΦΠ), στον οποίο εφαρμόζεται η προοδευτική φορολογία και στηρίζεται στην θεωρία της φοροδοτικής ικανότητας των πολιτών. ΙΙΙ) ΑΛΛΕΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΟΡΩΝ Οι φόροι θα μπορούσαν να διακριθούν σε δυο μεγάλες κατηγορίες, ανάλογα με το αν επιβάλλονται στην τρέχουσα παραγωγή ή στην περιουσία. Οι πρώτοι είναι δυνατόν να διακριθούν περαιτέρω σε φόρους εισοδήματος και σε φόρους δαπάνης. Οι φόροι εισοδήματος επιβάλλονται είτε στα φυσικά, είτε στα νομικά πρόσωπα. Οι φόροι δαπάνης διακρίνονται σε ειδικούς και γενικούς. Ειδικοί φόροι δαπάνης είναι εκείνοι που επιβάλλονται σε ορισμένα αγαθά. Αντιθέτως, γενικοί φόροι δαπάνης είναι εκείνοι, που επιβάλλονται σε όλα τα αγαθά. Οι ειδικοί και οι γενικοί φόροι είναι δυνατόν να διακριθούν σε φόρους κατά μονάδα ή σε φόρους κατ αξία. Κατά μονάδα είναι ένας φόρος όταν επιβάλλεται για κάθε μονάδα του αγαθού. Κατ αξία είναι ο φόρος, ο οποίος επιβάλλεται ως ποσοστό επί της τιμής ή αξίας ενός προϊόντος. Οι φόροι περιουσίας διακρίνονται σε φόρους κατοχής και μεταβιβάσεως περιουσίας. Οι πρώτοι επιβάλλονται με βάση, το γεγονός ότι το φορολογούμενο περιουσιακό στοιχείο κατέχεται από τον υπόχρεο. Αντιθέτως, οι φόροι μεταβιβάσεως περιουσίας επιβάλλονται, όταν η περιουσία «αλλάξει χέρια» (φόροι στην πώληση, δωρεά, κληρονομιά κ.λ.π.). - 6 -

- 7 -

ΙV) ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΚΑΠΟΙΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΥΣ 1) Φορολογική βάση (Β) ονομάζεται η μεταβλητή επί της οποίας επιβάλλεται φόρος. Αν (Τ) ο φόρος τότε Τ=f(Β). 2) Μέσο φορολογικό συντελεστή (τ ) το λόγο του φόρου προς την φορολογική βάση τ =Τ/Β. Ο μέσος φορολογικός συντελεστής εκφράζεται συνήθως επί τοις εκατό (%). 3) Ο λόγος της μεταβολής του φόρου προς την μεταβολή της φορολογικής βάσης ονομάζεται οριακός συντελεστής τ και εκφράζεται συνήθως επί τοις εκατό (%) τ =ΔΤ/ΔΒ. 4) Προοδευτική είναι η φορολογία όταν αυξανόμενης της φορολογικής βάσης αυξάνεται ο μέσος φορολογικός συντελεστής. Αναλογική είναι η φορολογία όταν αυξανόμενης της φορολογικής βάσης ο μέσος φορολογικός συντελεστής δεν μεταβάλλεται. Αντιστρόφως αναλογική είναι μια φορολογία όταν αυξανόμενης της φορολογικής βάσης ο μέσος φορολογικός συντελεστής μειώνεται. 5) Ελαστικότητα. Η ελαστικότητα e T του φόρου ως προς τη φορολογική βάση ισούται με το λόγο της σχετικής μεταβολής του φόρου προς τη σχετική μεταβολή της φορολογικής βάσης. Η φορολογία θα είναι προοδευτική, αναλογική ή αντιστρόφως προοδευτική εάν η ελαστικότητα του φόρου είναι μεγαλύτερη, ίση ή μικρότερη της μονάδας. V) ΓΕΝΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΒΟΛΗ ΤΩΝ ΦΟΡΩΝ Ιστορικά διατυπώθηκαν διάφορες θεωρίες για την επιβολή των φόρων. Σημαντικότερη ήταν αυτή του Adam Smith. O Adam Smith με τον «πλούτο των εθνών» το 1776 στο περί φόρων ειδικό κεφάλαιο, εκθέτει τους περίφημους «κανόνες φορολογίας» σύμφωνα με τους οποίους: - Η φορολογία πρέπει να είναι «ίση» για όλους τους πολίτες. - 8 -

- Οι φόροι δεν πρέπει να είναι αυθαίρετοι ή αβέβαιοι για τους φορολογουμένους - Οι φόροι δεν πρέπει να είναι απρόσφοροι για τους φορολογουμένους. - Η συλλογή των φόρων πρέπει να είναι «οικονομική», δηλ. τα έξοδα για την συλλογή των φόρων δεν πρέπει να είναι δυσανάλογα προς τα έσοδα που αποφέρουν. Οι θεωρίες που ισχύουν σήμερα για την επιβολή των φόρων είναι δυο, τις οποίες εξετάζουμε παρακάτω: 1) Θεωρία του Ανταλλάγματος Σύμφωνα με την θεωρία του Ανταλλάγματος οι φόροι πρέπει να επιβάλλονται στους πολίτες, ανάλογα με την ωφέλεια που αυτοί αποκομίζουν από τις δημόσιες δαπάνες. 2) Θεωρία της φοροδοτικής ικανότητας. Σύμφωνα με την θεωρία αυτή, κάθε πολίτης πρέπει να πληρώνει φόρους, σύμφωνα με την οικονομική του ικανότητα. «Η θεωρία αυτή συνεπάγεται δυο αρχές: την Αρχή της Οριζοντίου Ισότητος (horizontal equity), σύμφωνα με την οποία άτομα, τα οποία ευρίσκονται κάτω από τις ίδιες συνθήκες, θα πρέπει φορολογικά να αντιμετωπίζονται κατά τον ίδιο τρόπο. Με άλλα λόγια «οι ίσοι θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ίσα» (equals should be treated equally). Η δεύτερη Αρχή είναι η Αρχή της Καθέτου (Αν)Ισότητος (vertical equity), σύμφωνα με την οποία άτομα, τα οποία ευρίσκονται κάτω από διάφορες συνθήκες, θα πρέπει φορολογικά να αντιμετωπίζονται κατά διάφορο τρόπο. Ή αλλιώς, «οι άνισοι θα πρέπει να αντιμετωπίζονται άνισα» (unequals should be treated unequally)». ( Απόσπασμα από το βιβλίο του Γ. Ε. Δράκου, Εισαγωγή στη Δημόσια Οικονομική ). Να σημειωθεί ότι η θεωρία αυτή προβλέπεται και στο άρθρο 4, παρ. 5 του Ελληνικού Συντάγματος «οι Έλληνες πολίτες συνεισφέρουν χωρίς διακρίσεις στα δημόσια βάρη, ανάλογα με τις δυνάμεις τους». Αυτή η θεωρία υιοθετείται από κοινωνίες που έχουν ως στόχους την αλληλεγγύη, την δικαιοσύνη και το κράτος πρόνοιας. - 9 -

Ένας βασικός δείκτης φοροδοτικής ικανότητας ενός ατόμου είναι το εισόδημά του. Προφανώς, όσο μεγαλύτερο το εισόδημα ενός ατόμου σε σχέση με ένα άλλο άτομο το οποίο βρίσκεται υπό τις αυτές λοιπές συνθήκες, τόσο μεγαλύτερη η φοροδοτική ικανότητα του πρώτου ατόμου. Όμως, το εισόδημα δεν είναι ο μόνος δείκτης φοροδοτικής ικανότητας ενός ατόμου. Έτσι, π.χ., ο ιδιοκτήτης οικοπέδων ασφαλώς και έχει φοροδοτική ικανότητα, αν και δεν έχει χρηματικό εισόδημα. Δηλαδή, η περιουσία ενός ατόμου συνιστά επίσης ένα αξιόλογο δείκτη φοροδοτικής ικανότητας. - 10 -

ΚΕΦΑΛΑΙΟ B ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΓΕΝΙΚΑ Η φορολογία εισοδήματος διαιρείται στο φόρο εισοδήματος Φυσικών Προσώπων (ΦΕΦΠ) και στο φόρο εισοδήματος Νομικών Προσώπων (ΦΕΝΠ) και σε ορισμένους αμελητέας σημασίας άλλους φόρους εισοδήματος. Το εισόδημα χρησιμοποιείται από όλες σχεδόν τις χώρες ως βάση σημαντικών φόρων, των φόρων εισοδήματος (ΦΕ). Οι φόροι εισοδήματος είναι οι σημαντικότεροι άμεσοι φόροι σε όλες τις χώρες. Στις αναπτυγμένες χώρες κατά μέσο όρο- οι φόροι εισοδήματος ως ποσοστό του Ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) είναι περίπου (14%). Το αντίστοιχο ποσοστό στην Ελλάδα είναι μόνο (5,4%). Ι) Ο ΦΟΡΟΣ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ 1) Η Ιστορική εξέλιξη του Φ.Ε.Φ.Π Από την απελευθέρωση της Ελλάδας και μέχρι της φορολογικής μεταρρύθμισης του 1919 ίσχυσαν στην Ελλάδα φόροι επί του ακαθάριστου εισοδήματος, όπως ο φόρος επί των «γεωργικών προϊόντων εν γένει» και οι ειδικοί φόροι επί της σταφίδος, ελαίου, ελαιών, καπνού, αιγοπροβάτων και χοίρων, ο φόρος επιτηδεύματος κ.λ.π. Το 1919 εισήχθη η φορολογία των καθαρών προσόδων, δηλαδή του καθαρού εισοδήματος, με τον Ν.1640/1919. Ο ισχύων σήμερα ΦΕΦΠ εισήχθη βασικά με το Ν.Δ., 3323/1955 ως ενιαίος φόρος επί του συνολικού καθαρού εισοδήματος των φυσικών προσώπων. - 11 -

Κατόπιν έγιναν πάμπολλες τροποποιήσεις με κύρια και βασική το 1994 με το Ν.2238/1994. Έκτοτε μέχρι σήμερα ακολούθησαν, επίσης, πολλές τροποποιήσεις μεγάλης ή ήσσονος σημασίας. 2) Υποκείμενο του Φ.Ε.Φ.Π Ως υποκείμενο του ΦΕΦΠ στις διάφορες χώρες λαμβάνεται είτε κάθε άτομο (το οποίο έχει εισόδημα) χωριστά, είτε η οικογένεια. Σε ορισμένες χώρες στο ήμισυ του οικογενειακού εισοδήματος υπολογίζεται ο φόρος, ο οποίος στη συνέχεια διπλασιάζεται για να ευρεθεί ο οικογενειακός φόρος. Στην Ελλάδα κάθε σύζυγος φορολογείται ξεχωριστά και έτσι ο οικογενειακός φόρος είναι το άθροισμα των φόρων των συζύγων, παρά το γεγονός ότι υποβάλλεται κοινή δήλωση των συζύγων. Εξαίρεση αποτελεί η φορολογία του (συνολικού) οικογενειακού εισοδήματος, εάν το εισόδημα της συζύγου προέρχεται από την επιχείρηση οικονομικώς εξαρτώμενη από τον σύζυγο ή από προσωπική μεταξύ των συζύγων εταιρεία. Η εξαίρεση αυτή έχει σκοπό να αποφύγει την εμφάνιση εισοδημάτων από επιχείρηση του συζύγου στο όνομα της συζύγου ή αντίθετα και τη μείωση κατ αυτόν τον τρόπο της φοροδοτικής επιβάρυνσης. 3) Φορολογική Βάση του ΦΕΦΠ Η φορολογική βάση του ΦΕΦΠ είναι προφανώς το εισόδημα κάθε υποκείμενου στο φόρο. Το ερώτημα το οποίο τίθεται είναι τι θεωρείται εισόδημα για φορολογικούς σκοπούς. Η φορολογική νομοθεσία διακρίνει τρείς έννοιες : το ακαθάριστο, το καθαρό και το φορολογητέο εισόδημα. Είναι προφανές ότι το ακαθάριστο εισόδημα ενός ατόμου δεν μπορεί να είναι η φορολογική βάση του ΦΕΦΠ, αφού αυτό δεν μπορεί να αποτελέσει δείκτη της φοροδοτικής ικανότητας του. Ο λόγος είναι ότι το ακαθάριστο εισόδημα περιλαμβάνει και τα απαραίτητα έξοδα για την απόκτηση του, τα οποία φυσικά δεν αποτελούν στοιχείο της φοροδοτικής ικανότητας του ατόμου που αποκτά το εισόδημα. Αλλά ούτε και το καθαρό εισόδημα αποτελεί την φορολογική βάση ενός ατόμου. Ο ΦΕΦΠ είναι προσωπικός φόρος. Λαμβάνει δηλαδή υπόψη του τις ιδιαίτερες συνθήκες του φορολογουμένου. - 12 -

Έτσι π.χ. εάν δύο φορολογούμενοι έχουν το ίδιο καθαρό εισόδημα πλην όμως ο ένας έχει πέντε παιδιά και ο άλλος κανένα, είναι προφανές ότι οι δύο αυτοί φορολογούμενοι δεν έχουν την ίδια φοροδοτική ικανότητα. Οι προσαρμογές που γίνονται στο καθαρό εισόδημα, για να ληφθούν υπόψη οι προσωπικές συνθήκες των φορολογουμένων, καταλήγουν στο φορολογητέο εισόδημα. Και το φορολογητέο εισόδημα είναι αυτό που τελικά αποτελεί τη φορολογική βάση του Φ.Ε.Φ.Π. 4) Η προοδευτικότητα του Φ.Ε.Φ.Π. Σε όλες τις χώρες ο ΦΕΦΠ είναι προοδευτικός, αν και ο βαθμός προοδευτικότητας διαφέρει από χώρα σε χώρα. Για την πρακτική εφαρμογή της προοδευτικότητας του ΦΕΦΠ, το εισόδημα χωρίζεται σε κλιμάκια και σε κάθε κλιμάκιο εφαρμόζεται ένας οριακός φορολογικός συντελεστής ο οποίος είναι τόσο μεγαλύτερος όσο υψηλότερο είναι το κλιμάκιο εισοδήματος. Φυσικά, σε κάποιο ύψος εισοδήματος σταματά η αύξηση του οριακού συντελεστή για διάφορους λόγους, όπως: οι υψηλοί οριακοί συντελεστές δημιουργούν κίνητρο για φοροδιαφυγή και αντικίνητρο για περισσότερο χρόνο εργασίας (υπερωρία) στους υψηλά αμειβόμενους και ειδικά στα μεγαλοστελέχη των επιχειρήσεων. 5) Ο ΦΕΦΠ στην Ελλάδα Ο ΦΕΦΠ στην Ελλάδα είναι ενιαίος, δηλαδή επιβάλλεται στο φορολογητέο εισόδημα που προκύπτει από το σύνολο των πηγών, με βάση την προοδευτική κλίμακα υπολογισμού του φόρου που παρουσιάζονται για τα οικονομικά έτη 2006-2011. Φορολογία συζύγων. Ο σύζυγος είναι υποχρεωμένος να υποβάλλει δήλωση φόρου εισοδήματος από κοινού μετά της συζύγου του, πλην όμως ο ΦΕΦΠ υπολογίζεται χωριστά για κάθε σύζυγο, ως εάν είχε υποβληθεί ξεχωριστή δήλωση. Αντικείμενο του ΦΕΦΠ είναι βεβαίως το εισόδημα, το οποίο μπορεί να προέρχεται από μια ή περισσότερες από τις πιο κάτω πηγές εισοδήματος που διακρίνει ο νομοθέτης: Πηγή Α: εισόδημα από οικοδομές, που είναι το εισόδημα από εκμίσθωση οικοδομών. Πηγή Β: εισόδημα από εκμίσθωση γαιών. - 13 -

Πηγή Γ: εισόδημα από κινητές αξίες, που είναι εισόδημα από μερίσματα, τόκους δανείων, κέρδη αμοιβαίων κεφαλαίων κ.λ.π. Πηγή Δ: εισόδημα από εμπορικές επιχειρήσεις. Πηγή Ε: εισόδημα από γεωργικές επιχειρήσεις. Πηγή ΣΤ: εισόδημα μισθωτών υπηρεσιών, προέρχονται από μισθούς, ημερομίσθια, συντάξεις κ.λ.π. Πηγή Ζ: εισόδημα ελευθέριων επαγγελμάτων, είναι οι αμοιβές από την άσκηση ενός ελευθέριου επαγγέλματος. Α) ΚΛΙΜΑΚΑ ΜΙΣΘΩΤΩΝ-ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΩΝ ΟΙΚ. ΕΤΟΥΣ 2006 ΚΛΙΜΑΚΙΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ % ΦΟΡΟΣ ΚΛΙΜΑΚΙΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΦΟΡΟΥ 11.000 0 0 11.000 0 2.000 15 300 13.000 300 10.000 30 3.000 23.000 3.300 ΥΠΕΡΒΑΛΛΟΝ 40 Β) ΚΛΙΜΑΚΑ ΜΗ ΜΙΣΘΩΤΩΝ-ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΟΙΚ. ΕΤΟΥΣ 2006 ΚΛΙΜΑΚΙΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ % ΦΟΡΟΣ ΚΛΙΜΑΚΙΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΦΟΡΟΥ 9.500 0 0 9.500 0 3.500 15 525 13.000 525 10.000 30 3.000 23.000 3.525 ΥΠΕΡΒΑΛΛΟΝ 40 ΚΛΙΜΑΚΙΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ Α) ΚΛΙΜΑΚΑ ΜΙΣΘΩΤΩΝ-ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΩΝ ΟΙΚ. ΕΤΟΥΣ 2007 ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ % ΦΟΡΟΣ ΚΛΙΜΑΚΙΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΦΟΡΟΥ 12.000 0 0 12.000 0 18.000 29 5.220 30.000 5.220 45.000 39 17.550 75.000 22.770 ΑΝΩ 75.000 40-14 -

Β) ΚΛΙΜΑΚΑ ΜΗ ΜΙΣΘΩΤΩΝ-ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΟΙΚ. ΕΤΟΥΣ 2007 ΚΛΙΜΑΚΙΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ % ΦΟΡΟΣ ΚΛΙΜΑΚΙΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΦΟΡΟΥ 10.500 0 0 10.500 0 1.500 15 225 12.000 225 18.000 29 5.220 30.000 5.445 45.000 39 17.550 75.000 22.995 ΑΝΩ 75.000 40 Α) ΚΛΙΜΑΚΑ ΜΙΣΘΩΤΩΝ-ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΩΝ ΟΙΚ. ΕΤΟΥΣ 2008 ΚΛΙΜΑΚΙΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ % ΦΟΡΟΣ ΚΛΙΜΑΚΙΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΦΟΡΟΥ 12.000 0 0 12.000 0 18.000 27 4.860 30.000 4.860 45.000 37 16.650 75.000 21.510 ΑΝΩ 75.000 40 Β) ΚΛΙΜΑΚΑ ΜΗ ΜΙΣΘΩΤΩΝ-ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΟΙΚ. ΕΤΟΥΣ 2008 ΚΛΙΜΑΚΙΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ % ΦΟΡΟΣ ΚΛΙΜΑΚΙΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΦΟΡΟΥ 10.500 0 0 10.500 0 1.500 15 225 12.000 225 18.000 27 4.860 30.000 5.085 45.000 37 16.650 75.000 21.735 ΑΝΩ 75.000 40 ΚΛΙΜΑΚΙΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ Α) ΚΛΙΜΑΚΑ ΜΙΣΘΩΤΩΝ-ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΩΝ ΟΙΚ. ΕΤΟΥΣ 2009 ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ % ΦΟΡΟΣ ΚΛΙΜΑΚΙΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΦΟΡΟΥ 12.000 0 0 12.000 0 18.000 25 4.500 30.000 4.500 45.000 35 15.750 75.000 20.250 ΑΝΩ 75.000 40-15 -

Β) ΚΛΙΜΑΚΑ ΜΗ ΜΙΣΘΩΤΩΝ-ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΟΙΚ. ΕΤΟΥΣ 2009 ΚΛΙΜΑΚΙΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ % ΦΟΡΟΣ ΚΛΙΜΑΚΙΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΦΟΡΟΥ 10.500 0 0 10.500 0 1.500 15 225 12.000 225 18.000 25 4.500 30.000 4.725 45.000 35 15.750 75.000 20.475 ΑΝΩ 75.000 40 ΓΕΝΙΚΗ ΚΛΙΜΑΚΑ ΟΙΚ. ΕΤΩΝ 2010-2011 ΚΛΙΜΑΚΙΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ % ΦΟΡΟΣ ΚΛΙΜΑΚΙΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΦΟΡΟΥ 12.000 0 0 12.000 0 4.000 18 720 16.000 720 6.000 24 1.440 22.000 2.160 4.000 26 1.040 26.000 3.200 6.000 32 1.920 32.000 5.120 8.000 36 2.880 40.000 8.000 20.000 38 7.600 60.000 15.600 40.000 40 16.000 100.000 31.600 ΥΠΕΡΒΑΛΛΟΝ 45 ΙΙ) Ο ΦΟΡΟΣ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ο φόρος εισοδήματος νομικών προσώπων υιοθετήθηκε στη χώρα μας το 1958 με το Ν.Δ. 3843 και αντικατέστησε τη φορολογία καθαρών προσόδων που ίσχυε στην Ελλάδα προηγουμένως, σύμφωνα με την οποία φορολογούνταν χωριστά οι πρόσοδοι από κάθε πηγή. Η νομοθεσία έχει έκτοτε τροποποιηθεί πολλές φορές μέχρι σήμερα. 1) Υποκείμενο του φόρου Στο φόρο εισοδήματος νομικών προσώπων στη χώρα μας υπόκεινται: α) οι ημεδαπές ανώνυμες εταιρείες, β) οι δημόσιες, δημοτικές και κοινοτικές επιχειρήσεις και εκμεταλλεύσεις κερδοσκοπικού χαρακτήρα, γ) οι συνεταιρισμοί και οι ενώσεις τους, δ) οι αλλοδαπές επιχειρήσεις που λειτουργούν με οποιοδήποτε τύπο εταιρείας, - 16 -

καθώς και οι κάθε είδους αλλοδαποί οργανισμοί που αποβλέπουν στην απόκτηση οικονομικών ωφελημάτων, ε) οι ημεδαπές εταιρείες περιορισμένης ευθύνης, στ) τα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα ημεδαπά και αλλοδαπά νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, στα οποία περιλαμβάνονται και τα κάθε είδους ιδρύματα. 2) Αντικείμενο του φόρου Το αντικείμενο του φόρου εισοδήματος νομικών προσώπων διαφέρει ανάμεσα στα διάφορα πρόσωπα που υπόκεινται σ αυτόν. Στην περίπτωση των ημεδαπών ανώνυμων εταιρειών και εταιρειών περιορισμένης ευθύνης, με εξαίρεση τις τραπεζικές και ασφαλιστικές εταιρείες, αντικείμενο του φόρου είναι το συνολικό καθαρό εισόδημα ή κέρδος που προκύπτει στην ημεδαπή ή αλλοδαπή. Προκειμένου για ημεδαπές τραπεζικές ή ασφαλιστικές ανώνυμες εταιρείες, αντικείμενο του φόρου είναι το συνολικό καθαρό εισόδημα ή κέρδος, μετά την αφαίρεση του μέρους που αναλογεί στα αφορολόγητα έσοδα ή στα εισοδήματα που φορολογούνται με ειδικό τρόπο και εξαντλείται η φορολογική υποχρέωση. Ομοίως, αντικείμενο του φόρου αποτελούν το συνολικό καθαρό εισόδημα ή κέρδος των δημοσίων, δημοτικών και κοινοτικών επιχειρήσεων και εκμεταλλεύσεων, καθώς επίσης και των συνεταιρισμών και των ενώσεων τους. Αντίθετα, στην περίπτωση των ημεδαπών νομικών προσώπων δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, αντικείμενο του φόρου είναι το καθαρό εισόδημα από την εκμίσθωση ακινήτων και από κινητές αξίες, είτε αυτό προκύπτει στην ημεδαπή είτε στην αλλοδαπή. Τέλος, προκειμένου για αλλοδαπές επιχειρήσεις που λειτουργούν με οποιοδήποτε τύπο εταιρείας καθώς επίσης και για τους κάθε είδους αλλοδαπούς οργανισμούς, αντικείμενο είναι μόνο το καθαρό εισόδημα ή κέρδος που προκύπτει από πηγή που βρίσκεται στην Ελλάδα ή από μόνιμη εγκατάσταση στην Ελλάδα. 3) Προσδιορισμός ακαθάριστου, καθαρού και φορολογητέου εισοδήματος Ως ακαθάριστο εισόδημα των νομικών προσώπων λαμβάνεται: α) το τίμημα των οριστικών πωλήσεων που έχουν πραγματοποιηθεί, καθώς και οι αμοιβές από παροχή υπηρεσιών που έχουν αποκτηθεί και β) το εισόδημα από ακίνητα, από κινητές αξίες, από συμμετοχή σε άλλες εμπορικές επιχειρήσεις, από γεωργικές επιχειρήσεις, καθώς και κάθε εισόδημα από οποιαδήποτε άλλη πηγή. - 17 -

Για τον προσδιορισμό του καθαρού εισοδήματος, αφαιρούνται από τα ακαθάριστα έσοδα των νομικών προσώπων οι δαπάνες απόκτησης του εισοδήματος, όπως αυτές καθορίζονται για το εισόδημα από εμπορικές επιχειρήσεις στη φορολογία εισοδήματος φυσικών προσώπων. Εξάλλου, προβλέπονται εκπτώσεις ειδικών δαπανών των ασφαλιστικών ανώνυμων εταιρειών και των τραπεζών. Τέλος, επιτρέπεται η έκπτωση από τα ακαθάριστα έσοδα των ημεδαπών ανώνυμων εταιρειών των επόμενων κατηγοριών δαπανών: α) των ποσών που καταβάλλουν για την εξαγορά ιδρυτικών τίτλων τους, καθώς και των τόκων που καταβάλλουν στους κατόχους τέτοιων τίτλων, με την προϋπόθεση ότι οι τόκοι αυτοί δεν προέρχονται από τα κέρδη τους, β) των τόκων που καταβάλλουν στους κατόχους προνομιούχων μετοχών, εφόσον και πάλι οι τόκοι δεν προέρχονται από τα κέρδη τους και γ) των αμοιβών και αποζημιώσεων μελών του διοικητικού συμβουλίου που επιβαρύνουν τις εταιρίες αυτές. Για τον προσδιορισμό του φορολογητέου εισοδήματος εξάλλου αφαιρούνται από το πιο πάνω καθαρό εισόδημα τα μερίσματα ή κέρδη του νομικού προσώπου από συμμετοχή σε άλλες εταιρείες των οποίων τα κέρδη έχουν φορολογηθεί. ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ (ΦΕΝΠ) ΕΤΩΝ 2006-2011 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ 2006 2007 2008 2009 2010 2011 ΕΤΗ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ 29% 25% 25% 25% 24% 20% - 18 -

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΦΟΡΟΥ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΚΑΙ ΣΤΟ Ν. ΠΙΕΡΙΑΣ Η συνοπτική παρουσίαση της διαχρονικής εξέλιξης του δηλωθέντος εισοδήματος, του φόρου εισοδήματος του Συνόλου της χώρας και του Νομού Πιερίας και οι διαπιστώσεις για τα οικονομικά έτη 2006-2011, όπως προκύπτουν από τους πίνακες (1) έως (30) του παραρτήματος της εργασίας. Οι πίνακες (1) και (2) παρουσιάζουν την φορολογία εισοδήματος φυσικών προσώπων κατά πηγή προέλευσης. Στον Πίνακα (1), που αναφέρεται στο σύνολο της χώρας, παρατηρούμε: α) Συνεχή αύξηση του αριθμού των φορολογουμένων. β) Το σύνολο του εισοδήματος βαίνει αυξανόμενο αλλά με μικρότερο ρυθμό το 2009 και 2010. Αυτό οφείλεται στη μείωση των εισοδημάτων κυρίως της Δ Πηγής τα οικονομικά έτη 2009 και 2010, η οποία προφανώς οφείλεται στην απαρχή της οικονομικής κρίσης στην χώρα μας. γ) ο συνολικός φόρος βαίνει και αυτός αυξανόμενος εκτός το οικονομικό έτος 2010. Στον Πίνακα (2) που αναφέρεται στην Πιερία παρατηρούμε τα εξής: α) Συνεχή αύξηση του αριθμού των φορολογουμένων. β) Το σύνολο του εισοδήματος βαίνει αυξανόμενο αλλά με μικρότερο ρυθμό το 2009, 2010 και μείωση το 2011. Και στην προκειμένη περίπτωση η μείωση των εισοδημάτων από την Δ Πηγή ακολουθεί την πορεία της χώρας, δηλαδή της οικονομικής κρίσης. γ) Ο συνολικός φόρος παρουσιάζει συνεχή αυξητική τάση με εξαίρεση το οικονομικό έτος 2011, που η μείωση είναι σημαντική. Εδώ η μείωση είναι σημαντική : α) λόγω της ύφεσης και β) λόγω της ευνοϊκής διάταξης του Ν. 3842/2010 για το κίνητρο συλλογής των αποδείξεων δαπάνης. Στους Πίνακες (3) και (4) που το οικογενειακό εισόδημα παρουσιάζεται κατά κατηγορίες επαγγελμάτων, εξάγουμε τα ίδια συμπεράσματα κατά αντιστοιχία των πινάκων (1) και (2) με έμφαση στην κατηγορία: «έμποροι-βιομήχανοι-βιοτέχνεςεπαγγελματίες», που παρουσιάζει μείωση το οικονομικό έτος 2010. Οι Πίνακες (5) και (6) παρουσιάζουν κατά ομάδες επαγγελμάτων το ΦΕΦΠ της χώρας και στην Πιερία αντίστοιχα. Παρατηρούμε και εδώ την μείωση του φόρου εισοδήματος τα οικονομικά έτη 2009 και 2010 που αντιστοιχεί κυρίως στα μειωμένα - 19 -

εισοδήματα της κατηγορίας «έμποροι-βιομήχανοι-βιοτέχνες-επαγγελματίες» όπως είδαμε στους προηγούμενους πίνακες. Ειδικά για την Πιερία όπου έχουμε και τα στοιχεία του 2011, παρατηρούμε την κάθετη πτώση του ΦΕΦΠ το έτος αυτό, εξ αιτίας της ύφεσης και της ευνοϊκής διάταξης του Ν. 3842/2010 όσο αφόρα το κίνητρο της συλλογής των αποδείξεων δαπάνης. Οι πίνακες (7) και (8) παρουσιάζουν την ποσοστιαία συμμετοχή των ομάδων επαγγελμάτων στο σύνολο των φορολογουμένων, στο συνολικό δηλωθέντα οικογενειακό εισόδημα και στο συνολικό φόρο κατά τα οικονομικά έτη 2006-2010, στο σύνολο της χώρας και της Πιερίας αντίστοιχα. Στο πίνακα (7) που αφορά την χώρα παρατηρούμε τα εξής: α) Στην κατηγορία εισοδηματίες παρατηρούμε μια σταθερή σχέση των ποσοστών του αριθμού των φορολογουμένων, του δηλωθέντος οικογενειακού εισοδήματος και του φόρου. Δηλαδή π.χ. το 2006 οι εισοδηματίες αποτελούν το 10,74% του αριθμού των φορολογουμένων ενώ το δηλωθέν εισόδημα αποτελεί μικρότερο ποσοστό 3,91% στο σύνολο του οικογενειακού εισοδήματος. Ο δε φόρος αποτελεί το 6,28% του συνολικού φόρου της χώρας. Αυτή η εικόνα συνεχίζεται με μικρή απόκλιση μέχρι το οικονομικό έτος 2010. β) Ενδιαφέρον παρουσιάζει η κατηγορία «έμποροι-βιομήχανοι-βιοτέχνεςεπαγγελματίες». Η κατηγορία αυτή αποτελεί για το οικονομικό έτος 2006, το 12,48% των φορολογουμένων δηλώνει το 16,17 του συνολικού οικογενειακού εισοδήματος και πληρώνει το 18,81 του συνολικού φόρου. Από το οικονομικό έτος 2007 και εντεύθεν και τα τρία ποσοστά βαίνουν μειούμενα μέχρι το οικονομικό έτος 2010 κατά το οποίο η μείωση είναι αισθητή. Η κατηγορία αυτή αποτελεί το κύριο δείκτη της απαρχής της οικονομικής κρίσης που βιώνουμε. γ) Η κατηγορία «γεωργοί-κτηνοτρόφοι-αλιείς-εκμ.δασών» έχει την μικρότερη συμμετοχή τόσο στο σύνολο του δηλωθέντος οικογενειακού εισοδήματος όσο και στο σύνολο του βεβαιωθέντος φόρου. Παρατηρούμε π.χ. το 2006 ενώ αποτελούν το 7,46 των φορολογουμένων τα δηλωθέντα εισοδήματα τους αποτελούν το 4,91 του συνόλου και οι βεβαιωθέντες φόροι μόνο το 3,18%. Δηλαδή το ποσοστό του φόρου υπολείπεται κατά πολύ, 50% περίπου, του ποσοστού των φορολογουμένων. Αυτή η εικόνα παρουσιάζεται και στα επόμενα έτη. - 20 -

δ) Η κατηγορία «ελεύθεροι επαγγελματίες» παρουσιάζει ενδιαφέρον. Ενώ αποτελεί μόνο το 6,13% των φορολογουμένων, δηλώνει το 10,71% του συνόλου του οικογενειακού εισοδήματος και οι βεβαιωθέντες φόροι αποτελούν το 17,53% του συνόλου των φόρων. Την ίδια εικόνα παρουσιάζει μέχρι το οικονομικό έτος 2010. ε) Οι δυο κατηγορίες «μισθωτοί» και «συνταξιούχοι» παρουσιάζουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Αποτελούν, π.χ. για το έτος 2006, το 63,19 των φορολογουμένων, δηλώνουν το 64,29% του συνολικού οικογενειακού εισοδήματος και ο φόρος τους είναι το 54,19% του συνόλου των φόρων. Την ίδια εικόνα παρουσιάζουν τα ποσοστά με εξαίρεση το ποσοστό του βεβαιωθέντος φόρου που το 2010 ανέρχεται στο 59,29% του συνόλου των φόρων. Δηλαδή οι μισθωτοί και συνταξιούχοι πληρώνουν τον κύριο όγκο του ΦΕΦΠ. Αυτό που παρατηρούμε, επίσης, είναι ότι το ποσοστό των φορολογουμένων στους μισθωτούς έχει ελαφρά φθίνουσα πορεία, σε αντίθεση με το αντίστοιχο ποσοστό των συνταξιούχων που βαίνει αυξανόμενο. Αυτό φυσικά έχει αρνητική επιβάρυνση στην εθνική οικονομία. Στο πίνακα (8) παρατηρούμε τα εξής: α) Η κατηγορία «εισοδηματίες» παρουσιάζει την ίδια περίπου εικόνα όπως αυτή της χώρας. Δηλαδή τα ποσοστά των δηλωθέντων εισοδημάτων και των αναλογούντων φόρων είναι μικρότερα του ποσοστού των φορολογουμένων. Με τη διαφορά ότι ενώ το ποσοστό των φορολογουμένων είναι μεγαλύτερο στην Πιερία τα ποσοστά των δηλωθέντων εισοδημάτων και των αντίστοιχων φόρων είναι μικρότερα από αυτά της χώρας. β) Η κατηγορία «έμποροι-βιομήχανοι-βιοτέχνες-επαγγελματίες» έχει μεγαλύτερη συμμετοχή και σαν ποσοστό των φορολογουμένων αλλά και στα ποσοστά των δηλωθέντων εισοδημάτων και των φόρων, σε σχέση με αυτή της χώρας. Παρατηρούμε και εδώ την κάμψη που παρουσιάζεται από το έτος 2009 λόγω της κρίσης. γ) Η κατηγορία «γεωργοί-κτηνοτρόφοι-αλιείς-εκμ.δασών» έχει μεγαλύτερη συμμετοχή στην Πιερία. Και εδώ τα ποσοστά των δηλωθέντων εισοδημάτων και των αντίστοιχων φόρων υπολείπονται του ποσοστού των φορολογουμένων. - 21 -

δ) Η κατηγορία «ελεύθεροι επαγγελματίες» συμμετέχει λιγότερο στην Πιερία σε σχέση με το σύνολο της χώρας και τα τρία ποσοστά είναι μικρότερα από αυτά της χώρας. ε) Οι «μισθωτοί και συνταξιούχοι» στην Πιερία έχουν μικρότερη συμμετοχή τόσο στον όγκο των φορολογουμένων όσο και στα δηλωθέντα οικογενειακά εισοδήματα και στους αντίστοιχους φόρους, σε σχέση με αυτούς της χώρας. Και εδώ βλέπουμε και τους τρεις δείκτες να βαίνουν αυξανόμενοι. Ενώ το 2006 τα τρία ποσοστά αθροιστικά είναι 54,65%, 58,97%, 49,17%, το 2010 είναι 57,86%, 63,36% και 54,82% αντίστοιχα. Οι Πίνακες (9) και (10) παρουσιάζουν την Μέση Φορολογική Επιβάρυνση επί τοις %. Δηλαδή τη σχέση του Συνολικού Φόρου προς το Συνολικό δηλωθέν εισόδημα της χώρας και της Πιερίας αντίστοιχα. Επίσης παρουσιάζουν τον Μέσο Φόρο κατά φορολογούμενο. Στο Πίνακα (9) παρατηρούμε την σταδιακή μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης από το 2008 και εντεύθεν. Επίσης παρατηρούμε ο Μέσος Φόρος κατά φορολογούμενο βαίνει αυξανόμενος από 1.338 ευρώ το 2006 στα 1.613 ευρώ το 2009, εκτός από το 2010 που πέφτει στα 1.582 ευρώ. Στο Πίνακα (10) παρατηρούμε ότι η φορολογική επιβάρυνση για τους Πιεριείς είναι 5,50% για το 2006, 6,20% για το 2007, 6% για το 2008, 2009, 2010 και πέφτει στο 5,70% το 2011. Αυτό οφείλεται κυρίως, όπως αναφέραμε προηγουμένως, στην πολιτική των μπόνους από την συλλογή των αποδείξεων καταναλωτικής δαπάνης. Επίσης διαπιστώνουμε ότι η Μέση φορολογική επιβάρυνση της Πιερίας είναι αρκετά μικρότερη από αυτή της χώρας. Αποτελεί το 60,40% το 2006 και φτάνει το 66,60 % το 2010 της φορολογικής επιβάρυνσης της χώρας. Ο Μέσος Φόρος κατά φορολογούμενο είναι 601 ευρώ το 2006, φτάνει τα 789 ευρώ το 2010 και πέφτει στα 705 ευρώ το 2011 για το ίδιο λόγο που αναφέραμε προηγουμένως. Δηλαδή ο Μέσος Φόρος κατά φορολογούμενο της Πιερίας είναι κάτω του ημίσεως από αυτό της χώρας. Οι Πίνακες (11) και (12) παρουσιάζουν την διαχρονική πορεία της Φορολογίας Εισοδήματος Νομικών Προσώπων των ετών 2006-2010 της χώρας και των ετών 2006-2011 του Ν. Πιερίας. Ο φόρος εισοδήματος Νομικών Προσώπων του συνόλου - 22 -

της χώρας παρουσιάζει ανοδική πορεία τα έτη 2006, 2007 και φθίνουσα πορεία από το έτος 2008 και μετά. Ο ΦΕΝΠ της Πιερίας παρατηρούμε ότι έχει ανοδική πορεία τα έτη 2006-2009 και φθίνουσα πορεία τα έτη 2010 και 2011. Η πορεία του ΦΕΝΠ της Πιερίας είναι σχεδόν όμοια με αυτή της χώρας. Οι Πίνακες (13), (14), (15) και (16) παρουσιάζουν την διαχρονική εξέλιξη των αμέσων και εμμέσων φόρων της χώρας των οικονομικών ετών 2006-2010 και της Πιερίας των οικονομικών ετών 2006-2011. Στον Πίνακα (13) παρατηρούμε την ανοδική πορεία των αμέσων φόρων από το 2006 έως το 2009 και πτώση το 2010. Οι έμμεσοι φόροι παρουσιάζουν ανοδική πορεία με εξαίρεση το οικονομικό έτος 2009. Η άνοδος των εμμέσων φόρων το 2010, παρόλο την οικονομική κρίση, οφείλεται στην αύξηση των συντελεστών του ΦΠΑ, του ειδικού φόρου κατανάλωσης κτλ. Στον Πίνακα (14) που αφορά τον Νομό Πιερίας οι άμεσοι φόροι παρουσιάζουν ανοδική πορεία έως το οικονομικό έτος 2010 και πτώση το οικονομικό έτος 2011 γιατί ο ΦΕΦΠ όπως είδαμε σε προηγούμενους πίνακες παρουσιάζει μεγάλη πτώση λόγω της οικονομικής κρίσης. Ο Πίνακας (15) παρουσιάζει την διαχρονική εξέλιξη των εμμέσων φόρων του Νομού Πιερίας από την οποία φαίνεται η ανοδική πορεία στα οικονομικά έτη 2006-2008, την πτώση στα οικονομικά έτη 2009, 2010 και την άνοδο το έτος 2011 παρόλο την οικονομική κρίση. Αυτή η άνοδος οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αύξηση των συντελεστών του ΦΠΑ. Ο Πίνακας (16 ) παρουσιάζει την εξέλιξη του συνόλου των αμέσων και εμμέσων φόρων ως αποτέλεσμα των δυο προηγούμενων πινάκων. Ο Πίνακας (17) παρουσιάζει την διαχρονική εξέλιξη των αμέσων και των εμμέσων φόρων σαν ποσοστό του συνόλου των φόρων στην χώρα. Αυτό που παρατηρούμε είναι ότι διαχρονικά οι άμεσοι φόροι κυμαίνονται στο (40%) περίπου, υπολείπονται δηλαδή πάντα των εμμέσων φόρων που είναι περί το (60%) περίπου του συνόλου των φόρων. Ο Πίνακας (18) παρουσιάζει την διαχρονική εξέλιξη των άμεσων και έμμεσων φόρων σαν ποσοστό του συν όλου των φόρων στον Ν. Πιερίας. Εδώ παρατηρούμε μεγαλύτερη συμμετοχή των άμεσων φόρων σε αντιδιαστολή με το σύνολο της χώρας. Ειδικά το 2010 ξεπερνούν το 51% των φόρων. Οι Πίνακες (19) και (20) παρουσιάζουν την διαχρονική εξέλιξη της σχέσης των άμεσων προς τους έμμεσους φόρους στην χώρα και στον Ν. Πιερίας. Αυτοί οι - 23 -

πίνακες είναι απόρροια των δυο προηγουμένων. Όσον αφορά το σύνολο της χώρας η σχέση εκφραζόμενη από το λόγο άμεσοι/ έμμεσοι είναι πάντα μικρότερη της μονάδας. Ενώ όσο αφορά την Πιερία ο λόγος είναι πάντα μεγαλύτερος σε σχέση με αυτό της χώρας. Ειδικά το 2010 ξεπερνά και την μονάδα. Έχοντας υπόψη ότι όσο μεγαλύτερος είναι ο λόγος άμεσοι/ έμμεσοι τόσο δικαιότερη είναι η κατανομή των φόρων, οπότε κατ αυτήν την έννοια στην Πιερία η κατανομή των φόρων είναι δικαιότερη σε σχέση με το σύνολο της χώρας. Οι Πίνακες (21) και (22) παρουσιάζουν την διαχρονική εξέλιξη του ΦΕΦΠ και ΦΕΝΠ σαν ποσοστό του συνόλου των άμεσων φόρων στην χώρα και στην Πιερία αντίστοιχα. Στο σύνολο της χώρας η συμμετοχή του ΦΕΦΠ βαίνει αυξανόμενη από το 42,24% το έτος 2006 φτάνει στο 49,73% το έτος 2010 και είναι πάντα μεγαλύτερη από το ΦΕΝΠ. Στον Ν. Πιερίας αντίστοιχα η συμμετοχή του ΦΕΦΠ είναι ακόμη μεγαλύτερη, από 58,74% το 2006 φτάνει το 67,77% το 2011. Ενώ η συμμετοχή του ΦΕΝΠ στο σύνολο των άμεσων φόρων είναι μικρότερη και στο σύνολο της χώρας και στο Ν. Πιερίας. Οι πίνακες (23) και (24) παρουσιάζουν την συμμετοχή του ΦΕΦΠ και του ΦΕΝΠ σαν ποσοστά επί του συνόλου των φόρων. Εδώ και των δυο φόρων η συμμετοχή είναι μικρή. Η συμμετοχή στο Ν. Πιερίας είναι μεγαλύτερη από αυτή της χώρας. Αυτό συμβαίνει για τον απλούστατο λόγο διότι η συμμετοχή των άμεσων φόρων στο σύνολο των φόρων είναι μικρότερη από αυτή των έμμεσων. Ο πίνακας (25) παρουσιάζει την διαχρονική εξέλιξη του ΑΕΠ στο σύνολο της χώρας και στο Ν. Πιερίας από το 2006 έως το 2010. Ο πίνακας (26) παρουσιάζει την διαχρονική εξέλιξη του φόρου εισοδήματος σε απόλυτες τιμές από 2006-2010 στο σύνολο της χώρας και στο Ν. Πιερίας. Ο πίνακας (27) παρουσιάζει την διαχρονική εξέλιξη της φορολογικής επιβάρυνσης από το φόρο εισοδήματος στο σύνολο της χώρας και στο Ν. Πιερίας σε σχέση με το αντίστοιχο ΑΕΠ (ποσοστό επί τοις %) Εδώ παρατηρούμε τα εξής: η φορολογική επιβάρυνση βαίνει αυξανόμενη και στις δυο περιπτώσεις. Η φορολογική επιβάρυνση της Πιερίας υπολείπεται από αυτή της χώρας. Αυτή είναι μικρότερη από 39% 2006 και φτάνει το 32% το 2010. Ο πίνακας (28) παρουσιάζει το σύνολο του βεβαιωθέντος φόρου εισοδήματος τα οικονομικά έτη 2006-2011. - 24 -

Ο πίνακας (29) παρουσιάζει το σύνολο του εισπραχθέντος φόρου εισοδήματος τα οικονομικά έτη 2006-2011. Ο πίνακας (30) παρουσιάζει τα ποσοστά είσπραξης του φόρου εισοδήματος στο νομό Πιερίας. Από αυτόν τον πίνακα φαίνεται καθαρά η πτώση των ποσοστών είσπραξης από το 2009 και είναι ακόμη μεγαλύτερη το 2010 και 2011 όταν η οικονομική κρίση είναι πλέον γεγονός. - 25 -

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΣΟΔΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ 1) ΟΙΚΟΝΟΜΕΤΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ (i) ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΝΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΕΛΛΑΔΑ Pedroni Residual Cointegration Test Series: X Y Date: 06/29/12 Time: 20:19 Sample: 2006 2010 Included observations: 30 Cross-sections included: 6 Null Hypothesis: No cointegration Trend assumption: No deterministic intercept or trend Lag selection: Automatic SIC with a max lag of 0 Newey-West bandwidth selection with Bartlett kernel Alternative hypothesis: common AR coefs. (within-dimension) Weighted Statistic Prob. Statistic Prob. Panel v-statistic -1.075625 0.2237-1.394848 0.1508 Panel rho-statistic -0.692894 0.3138-0.742143 0.3029 Panel PP-Statistic -1.886532 0.0673-2.474566 0.0187 Panel ADF-Statistic -1.868559 0.0696-2.634963 0.0124 Alternative hypothesis: individual AR coefs. (between-dimension) Statistic Prob. Group rho-statistic 1.206432 0.1927 Group PP-Statistic -2.500983 0.0175 Group ADF-Statistic -3.471377 0.0010 Cross section specific results Phillips-Peron results (non-parametric) Cross ID AR(1) Variance HAC Bandwidth Obs 1 0.256 0.002084 0.002084 0.00 4 2 0.715 0.005646 0.005646 0.00 4 3 0.088 0.001775 0.002669 1.00 4 4-0.401 0.000180 0.000322 1.00 4-26 -

5 0.164 0.001386 0.001386 0.00 4 6 0.304 0.004051 0.006494 1.00 4 Augmented Dickey-Fuller results (parametric) Cross ID AR(1) Variance Lag Max lag Obs 1 0.256 0.002084 0 0 4 2 0.715 0.005646 0 0 4 3 0.088 0.001775 0 0 4 4-0.401 0.000180 0 0 4 5 0.164 0.001386 0 0 4 6 0.304 0.004051 0 0 4 ΠΙΝΑΚΑΣ 2: ΠΙΕΡΙΑ Pedroni Residual Cointegration Test Series: X Y Date: 06/29/12 Time: 20:18 Sample: 2006 2010 Included observations: 30 Cross-sections included: 6 Null Hypothesis: No cointegration Trend assumption: No deterministic intercept or trend Lag selection: Automatic SIC with a max lag of 0 Newey-West bandwidth selection with Bartlett kernel Alternative hypothesis: common AR coefs. (within-dimension) Weighted Statistic Prob. Statistic Prob. Panel v-statistic -1.686210 0.0963-1.784661 0.0812 Panel rho-statistic -0.631502 0.3268-0.463540 0.3583 Panel PP-Statistic -2.366851 0.0242-1.956225 0.0589 Panel ADF-Statistic -2.607359 0.0133-2.127033 0.0415 Alternative hypothesis: individual AR coefs. (between-dimension) Statistic Prob. Group rho-statistic 0.893660 0.2676 Group PP-Statistic -4.258869 0.0000 Group ADF-Statistic -4.418155 0.0000 Cross section specific results Phillips-Peron results (non-parametric) Cross ID AR(1) Variance HAC Bandwidth Obs 1 0.452 0.005359 0.005359 0.00 4 2-0.045 0.005415 0.007364 1.00 4 3 0.275 0.011606 0.020247 1.00 4 4-0.389 0.000653 0.000653 0.00 4 5-0.265 0.001502 0.001502 0.00 4-27 -

6 0.473 0.016759 0.027560 1.00 4 Augmented Dickey-Fuller results (parametric) Cross ID AR(1) Variance Lag Max lag Obs 1 0.452 0.005359 0 0 4 2-0.045 0.005415 0 0 4 3 0.275 0.011606 0 0 4 4-0.389 0.000653 0 0 4 5-0.265 0.001502 0 0 4 6 0.473 0.016759 0 0 4 (ii) ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣΗΣ (1) ΠΙΝΑΚΑΣ 3: ΕΛΛΑΔΑ Dependent Variable: Y Method: Panel Least Squares Date: 06/29/12 Time: 19:41 Sample: 2006 2010 Periods included: 5 Cross-sections included: 6 Total panel (balanced) observations: 30 Coefficient Std. Error t-statistic Prob. X 0.757599 0.006898 109.8310 0.0000 R-squared 0.668991 Mean dependent var 7.260426 Adjusted R-squared 0.668991 S.D. dependent var 0.630863 S.E. of regression 0.362957 Akaike info criterion 0.843702 Sum squared resid 3.820402 Schwarz criterion 0.890409 Log likelihood -11.65553 Hannan-Quinn criter. 0.858644 Durbin-Watson stat 0.020706 ΠΙΝΑΚΑΣ 4: ΠΙΕΡΙΑ Dependent Variable: Y Method: Panel Least Squares Date: 06/29/12 Time: 19:43 Sample: 2006 2010 Periods included: 5 Cross-sections included: 6 Total panel (balanced) observations: 30 Coefficient Std. Error t-statistic Prob. X 0.698359 0.010951 63.77386 0.0000-28 -

R-squared 0.596472 Mean dependent var 6.477590 Adjusted R-squared 0.596472 S.D. dependent var 0.880431 S.E. of regression 0.559284 Akaike info criterion 1.708445 Sum squared resid 9.071150 Schwarz criterion 1.755152 Log likelihood -24.62668 Hannan-Quinn criter. 1.723387 Durbin-Watson stat 0.024134 ΠΙΝΑΚΑΣ 5: ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΕΣ ΑΝΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΟΜΑΔΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ ΕΛΛΑΔΑ ΠΙΕΡΙΑ 1 0.775879 0.681484 2 0.770913 0.742914 3 0.702678 0.603897 4 0.750817 0.702618 5 0.813652 0.779488 6 0.722856 0.654280 ΠΙΝΑΚΑΣ 6: ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΝΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ ΕΛΛΑΔΑ:ΟΜΑΔΑ=0 Pedroni Residual Cointegration Test Series: X Y Date: 06/29/12 Time: 20:48 Sample: 2006 2010 IF OMADES=0 Included observations: 15 Cross-sections included: 3 Null Hypothesis: No cointegration Trend assumption: No deterministic intercept or trend Lag selection: Automatic SIC with a max lag of 0 Newey-West bandwidth selection with Bartlett kernel Alternative hypothesis: common AR coefs. (within-dimension) Weighted - 29 -

Statistic Prob. Statistic Prob. Panel v-statistic 0.986025 0.2454 0.991336 0.2441 Panel rho-statistic 0.093355 0.3972 0.108721 0.3966 Panel PP-Statistic 0.469475 0.3573 0.501290 0.3518 Panel ADF-Statistic 0.469475 0.3573 0.501290 0.3518 Alternative hypothesis: individual AR coefs. (between-dimension) Statistic Prob. Group rho-statistic 1.249163 0.1828 Group PP-Statistic 0.968823 0.2495 Group ADF-Statistic 0.968823 0.2495 Cross section specific results Phillips-Peron results (non-parametric) Cross ID AR(1) Variance HAC Bandwidth Obs 1 0.256 0.002084 0.002084 0.00 4 2 0.715 0.005646 0.005646 0.00 4 5 0.164 0.001386 0.001386 0.00 4 Augmented Dickey-Fuller results (parametric) Cross ID AR(1) Variance Lag Max lag Obs 1 0.256 0.002084 0 0 4 2 0.715 0.005646 0 0 4 5 0.164 0.001386 0 0 4 ΕΛΛΑΔΑ:ΟΜΑΔΑ=1 Pedroni Residual Cointegration Test Series: X Y Date: 06/29/12 Time: 20:42 Sample: 2006 2010 IF OMADES=1 Included observations: 15 Cross-sections included: 3 Null Hypothesis: No cointegration Trend assumption: No deterministic intercept or trend Lag selection: Automatic SIC with a max lag of 0 Newey-West bandwidth selection with Bartlett kernel Alternative hypothesis: common AR coefs. (within-dimension) Weighted Statistic Prob. Statistic Prob. Panel v-statistic -1.105980 0.2164-1.137520 0.2089 Panel rho-statistic -0.605301 0.3322-0.573213 0.3385 Panel PP-Statistic -2.387240 0.0231-2.285820 0.0293 Panel ADF-Statistic -2.821261 0.0075-2.691537 0.0107-30 -

Alternative hypothesis: individual AR coefs. (between-dimension) Statistic Prob. Group rho-statistic 0.456990 0.3594 Group PP-Statistic -4.505748 0.0000 Group ADF-Statistic -5.878091 0.0000 Cross section specific results Phillips-Peron results (non-parametric) Cross ID AR(1) Variance HAC Bandwidth Obs 3 0.088 0.001775 0.002669 1.00 4 4-0.401 0.000180 0.000322 1.00 4 6 0.304 0.004051 0.006494 1.00 4 Augmented Dickey-Fuller results (parametric) Cross ID AR(1) Variance Lag Max lag Obs 3 0.088 0.001775 0 0 4 4-0.401 0.000180 0 0 4 6 0.304 0.004051 0 0 4 ΠΙΕΡΙΑ: ΟΜΑΔΑ=0 Pedroni Residual Cointegration Test Series: X Y Date: 06/29/12 Time: 20:51 Sample: 2006 2010 IF OMADES=0 Included observations: 15 Cross-sections included: 3 Null Hypothesis: No cointegration Trend assumption: No deterministic intercept or trend Lag selection: Automatic SIC with a max lag of 0 Newey-West bandwidth selection with Bartlett kernel Alternative hypothesis: common AR coefs. (within-dimension) Weighted Statistic Prob. Statistic Prob. Panel v-statistic -0.808245 0.2878-0.840794 0.2802 Panel rho-statistic -0.814516 0.2863-0.813154 0.2866 Panel PP-Statistic -2.000523 0.0539-1.789821 0.0804 Panel ADF-Statistic -2.042596 0.0495-1.805761 0.0781 Alternative hypothesis: individual AR coefs. (between-dimension) Statistic Prob. Group rho-statistic 0.593342 0.3346 Group PP-Statistic -3.130490 0.0030 Group ADF-Statistic -3.119310 0.0031-31 -

Cross section specific results Phillips-Peron results (non-parametric) Cross ID AR(1) Variance HAC Bandwidth Obs 1 0.452 0.005359 0.005359 0.00 4 2-0.045 0.005415 0.007364 1.00 4 5-0.265 0.001502 0.001502 0.00 4 Augmented Dickey-Fuller results (parametric) Cross ID AR(1) Variance Lag Max lag Obs 1 0.452 0.005359 0 0 4 2-0.045 0.005415 0 0 4 5-0.265 0.001502 0 0 4 ΠΙΕΡΙΑ: ΟΜΑΔΑ=1 Pedroni Residual Cointegration Test Series: X Y Date: 06/29/12 Time: 20:53 Sample: 2006 2010 IF OMADES=1 Included observations: 15 Cross-sections included: 3 Null Hypothesis: No cointegration Trend assumption: No deterministic intercept or trend Lag selection: Automatic SIC with a max lag of 0 Newey-West bandwidth selection with Bartlett kernel Alternative hypothesis: common AR coefs. (within-dimension) Weighted Statistic Prob. Statistic Prob. Panel v-statistic -1.273393 0.1773-1.286357 0.1744 Panel rho-statistic -0.368876 0.3727-0.299638 0.3814 Panel PP-Statistic -1.600669 0.1108-1.358177 0.1586 Panel ADF-Statistic -1.829961 0.0748-1.493912 0.1307 Alternative hypothesis: individual AR coefs. (between-dimension) Statistic Prob. Group rho-statistic 0.670483 0.3186 Group PP-Statistic -2.892460 0.0061 Group ADF-Statistic -3.128904 0.0030 Cross section specific results Phillips-Peron results (non-parametric) Cross ID AR(1) Variance HAC Bandwidth Obs - 32 -

3 0.275 0.011606 0.020247 1.00 4 4-0.389 0.000653 0.000653 0.00 4 6 0.473 0.016759 0.027560 1.00 4 Augmented Dickey-Fuller results (parametric) Cross ID AR(1) Variance Lag Max lag Obs 3 0.275 0.011606 0 0 4 4-0.389 0.000653 0 0 4 6 0.473 0.016759 0 0 4 ΠΙΝΑΚΑΣ 7: ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΟΜΑΔΑ ΕΛΛΑΔΑ ΠΙΕΡΙΑ 0 0.788371 0.741397 1 0.726318 0.655518 ΠΙΝΑΚΑΣ 8: ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΑΙΤΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΤΑ GRANGER ΕΛΛΑΔΑ: ΟΜΑΔΑ=0 Pairwise Granger Causality Tests Date: 06/29/12 Time: 20:49 Sample: 2006 2010 IF OMADES=0 Lags: 2 Null Hypothesis: Obs F-Statistic Prob. Y does not Granger Cause X 9 0.47054 0.6554 X does not Granger Cause Y 0.23258 0.8025 ΕΛΛΑΔΑ: ΟΜΑΔΑ=1 Pairwise Granger Causality Tests Date: 06/29/12 Time: 20:46 Sample: 2006 2010 IF OMADES=1 Lags: 2 Null Hypothesis: Obs F-Statistic Prob. Y does not Granger Cause X 9 7.88068 0.0410 X does not Granger Cause Y 27.2786 0.0047-33 -

ΠΙΕΡΙΑ: ΟΜΑΔΑ=0 Pairwise Granger Causality Tests Date: 06/29/12 Time: 20:52 Sample: 2006 2010 IF OMADES=0 Lags: 2 Null Hypothesis: Obs F-Statistic Prob. Y does not Granger Cause X 9 0.49832 0.6409 X does not Granger Cause Y 0.46851 0.6564 ΠΙΕΡΙΑ: ΟΜΑΔΑ=1 Pairwise Granger Causality Tests Date: 06/29/12 Time: 20:54 Sample: 2006 2010 IF OMADES=1 Lags: 2 Null Hypothesis: Obs F-Statistic Prob. Y does not Granger Cause X 9 4.89716 0.0841 X does not Granger Cause Y 2.25952 0.2205 ΠΙΝΑΚΑΣ 9: ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΛΛΑΔΑ ΠΙΕΡΙΑ 2006-2008 0.757508 0.695746 2009-2010 0.757731 0.702188 ΠΙΝΑΚΑΣ 10: ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΩΝ ΤΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΟΜΑΔΑ ΕΛΛΑΔΑ ΠΙΕΡΙΑ 2006-2008 0 0.790918 0.742497 1 0.723426 0.649114 2009-2010 0 0.784619 0.739782 1 0.730542 0.664878-34 -

2) ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΕΤΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΑ: Μεταβλητές: Υ: φορολογικά έσοδα ανά άτομο Χ: φορολογητέο εισόδημα ανά άτομο Χρόνος: 2006-2010 Κατηγορίες φορολογουμένων: 1: εισοδηματίες 2: έμποροι-βιομήχανοι κλπ 3: γεωργοί-κτηνοτρόφοι κλπ 4: μισθωτοί 5: ελεύθεροι επαγγελματίες 6: συνταξιούχοι Εκτίμηση της ελαστικότητας φορολογικών εσόδων ως προς το εισόδημα μέσω της παλινδρόμησης: (1) log(y ti )= β log(x ti ), t=2006-2010 i=1,, 6 (Ι) Εκτίμηση της παλινδρόμησης (1) χρησιμοποιώντας όλα τα δεδομένα (Panel). (i) Ανάλυση συνολοκλήρωσης Εξετάζεται αν υφίσταται (μακροχρόνια) σχέση μεταξύ των δυο μεταβλητών Χ και Υ. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στους πίνακες 1 και 2 πρώτα για την Ελλάδα γενικά και μετά για την Πιερία ειδικά. Η: Οι υποθέσεις του ελέγχου συνολοκλήρωσης είναι: Η ο : Οι μεταβλητές Χ και Υ δεν είναι συνολοκληρωμένες. Η 1 : Οι μεταβλητές Χ και Υ είναι συνολοκληρωμένες. - 35 -