ÅËËÇÍÉÊÇ ÏÄÏÍÔÉÁÔÑÉÊÇ ÏÌÏÓÐÏÍÄÉÁ

ÅËËÇÍÉÊÇ ÏÄÏÍÔÉÁÔÑÉÊÇ ÏÌÏÓÐÏÍÄÉÁ ÐÑÏÃÑÁÌÌÁ ÐÑÏÁÃÙÃÇÓ ÊÁÉ ÊÁÔÁÃÑÁÖÇÓ ÔÇÓ ÓÔÏÌÁÔÉÊÇÓ ÕÃÅÉÁÓ ÔÏÕ ÅËËÇÍÉÊÏÕ ÐËÇÈÕÓÌÏÕ ÁÐÏÔÅËÅÓÌÁÔÁ ÅÐÉÄÇÌÉÏËÏÃÉÊÇÓ ÅÑÅÕÍÁÓ ÍÏÓÙÍ ÔÏÕ ÓÔÏÌÁÔÏÓ ÌÅ ÔÇ ÏÑÇÃÉÁ ÔÇÓ ÁÈÇÍÁ 2005

ΕΛΛΗΝΙΚΗ Ο ΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝ ΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ Αλεξίου Π. Ουλής Κ. Σπυριδάκος Β. ιοικητική Επιτροπή του Προγράµµατος Πρόεδρος της Ελληνικής Οδοντιατρικής Οµοσπονδίας Αναπληρωτής Καθηγητής Παιδοδοντιατρικής Πανεπιστηµίου Αθηνών ιαχειριστής / ιευθυντής Marketing Colgate Palmolive ΕΛΛΑΣ Αθανασούλη Θ. Ουλής Κ. Παπαγιαννούλη Λ. Υπεύθυνοι Προγράµµατος Καθηγήτρια Προληπτικής & Κοινωνικής Οδοντιατρικής Πανεπιστηµίου Αθηνών Αναπληρωτής Καθηγητής Παιδοδοντιατρικής Πανεπιστηµίου Αθηνών Συντονιστής Προγράµµατος Καθηγήτρια Παιδοδοντιατρικής Πανεπιστηµίου Αθηνών Επιστηµονική Επιτροπή Μαµάη-Χωµατά Ε., Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Προληπτικής & Κοινωνικής Οδοντιατρικής Πανεπιστηµίου Αθηνών Κωλέτση-Κουνάρη Χ. Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Προληπτικής & Κοινωνικής Οδοντιατρικής Πανεπιστηµίου Αθηνών Παναγόπουλος Χ. Επίκουρος Καθηγητής Προληπτικής & Κοινωνικής Οδοντιατρικής Πανεπιστηµίου Αθηνών Τοπίτσογλου Β. Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Προληπτικής Οδοντιατρικής, Περιοδοντολογίας και Βιολογίας εµφυτευµάτων Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης Πολυχρονοπούλου Α. Επίκουρη Καθηγήτρια Προληπτικής & Κοινωνικής Οδοντιατρικής Πανεπιστηµίου Αθηνών Βαδιάκας Γ. Επιστηµονικός Συνεργάτης Παιδοδοντιατρικής Πανεπιστηµίου Αθηνών Τσινίδου Κ. Επιστηµονική Συνεργάτης Παιδοδοντιατρικής Πανεπιστηµίου Αθηνών Στατιστική Επεξεργασία: Υφαντόπουλος Ι. Καθηγητής Οικονοµικών της Υγείας Πανεπιστηµίου Αθηνών Παπαγιαννοπούλου Β. Συνεργάτης Πανεπιστηµίου Αθηνών, MSc Zανάκης Β. MSc CMT ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΕΠΕ: Project Management

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 2

Σε µιαν εποχή που η οδοντιατρική επιστήµη εξελίσσεται µε ραγδαίους ρυθµούς, η οδοντιατρική κοινότητα έχει υποχρέωση να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για την προαγωγή της στοµατικής υγείας, τη σχεδίαση συγκεκριµένων και εξειδικευµένων πολιτικών και προγραµµάτων αγωγής στοµατικής υγείας και την κατάθεση συγκεκριµένων προτάσεων στην Πολιτεία για τη βελτίωση της στοµατικής υγείας του πληθυσµού. Η στοµατική υγεία δικαιούται επιτέλους να αποκτήσει τη θέση που της αρµόζει ως καθοριστικός παράγοντας στη διατήρηση της συνολικής υγείας και της ποιοτικής αναβάθµισης της ζωής του ατόµου. Για να υλοποιηθεί όµως αυτό το µεγαλόπνοο όραµα, ικανή και αναγκαία συνθήκη είναι η καταγραφή των οδοντιατρικών προβληµάτων και των αναγκών του πληθυσµού. Η καταγραφή επιδηµιολογικών δεδοµένων και η ανάπτυξη κατάλληλων πολιτικών υγείας είναι υποχρέωση της Πολιτείας προς τους πολίτες της. Χωρίς όµως τα κατάλληλα επιδηµιολογικά δεδοµένα ο σχεδιασµός οποιασδήποτε πολιτικής είναι ανέφικτος. Με γνώµονα την προαγωγή της στοµατικής υγείας το σύνολο της οδοντιατρικής κοινότητας κινητοποιήθηκε και συστρατεύθηκε προκειµένου να καταγραφεί µε ακρίβεια η σηµερινή κατάσταση της στοµατικής υγείας του Ελληνικού πληθυσµού και να εκπονηθεί ο πρώτος επιδηµιολογικός χάρτης στην Ελλάδα. Αυτή η προσπάθεια πραγµατοποιήθηκε στο πλαίσιο του τριετούς «Προγράµµατος Προαγωγής και Καταγραφής της Στοµατικής Υγείας του Ελληνικού πληθυσµού» που υλοποιήθηκε από την Ελληνική Οδοντιατρική Οµοσπονδία µε τη χορηγία της Colgate- Palmolive Hellas. Tην ευθύνη του προγράµµατος είχαν ο Αναπληρωτής Καθηγητής κ. Κωνσταντίνος Ουλής, ως συντονιστής, η Καθηγήτρια κ. Θεσσαλία Αθανασούλη και η Καθηγήτρια κ. Λίζα Παπαγιαννούλη, από την Οδοντιατρική Σχολή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών. Μαζί τους συνεργάστηκε ο Καθηγητής Οικονοµικών της Υγείας κ. Ιωάννης Υφαντόπουλος και η Εταιρεία C.M.T. Προοπτική ΕΠΕ. Είναι αυτονόητο ότι η υλοποίηση του προγράµµατος θα ήταν αδύνατη χωρίς τη φιλότιµη συµµετοχή των Οδοντιατρικών Συλλόγων και των Ελλήνων οδοντιάτρων που συνεργάστηκαν πρόθυµα σε αυτό, επιδεικνύοντας υψηλό αίσθηµα κοινωνικής ευαισθησίας. Είµαστε ιδιαίτερα ικανοποιηµένοι από την ανταπόκριση και τη συµµετοχή των Συλλόγων και των συναδέλφων και τους ευχαριστούµε θερµά. Οι οδοντίατροι έχουν πλήρη συναίσθηση της άµεσης σχέσης της στοµατικής υγείας µε τη γενική υγεία των ασθενών και πλήθος επισήµων ερευνών έχουν περίτρανα αποδείξει τη σηµασία της οδοντιατρικής στην έγκαιρη διάγνωση και πρόληψη νοσηµάτων, τα οποία µέχρι 3

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ πριν µια δεκαετία, δεν θα µπορούσαν να συσχετισθούν µε την υγεία του στόµατος. Από την πλευρά µας καταβάλουµε κάθε δυνατή προσπάθεια για την αναβάθµιση της στοµατικής υγείας του Ελληνικού πληθυσµού. Για την υλοποίηση αυτού του οράµατος η Ελληνική Οδοντιατρική Οµοσπονδία, αλλά και ο οδοντιατρικός κόσµος γενικότερα, θα σταθεί αρωγός σε κάθε προσπάθεια της Πολιτείας προς αυτή την κατεύθυνση. Από κοινού µπορούµε να αναστρέψουµε τη σηµερινή εικόνα και να βελτιώσουµε τη στοµατική υγεία του πληθυσµού µας. Αξίζει να προσπαθήσουµε για ένα υγιέστερο χαµόγελο. O Πρόεδρος της Ελληνικής Οδοντιατρικής Οµοσπονδίας ΠΑΝΟΣ ΑΛΕΞΙΟΥ 4

Η συνεργασία της Colgate µε την Ελληνική Οδοντιατρική Οµοσπονδία, στο πλαίσιο του προγράµµατος Καταγραφής και Προαγωγής της Στοµατικής Υγείας του Ελληνικού Πληθυσµού, αποτελεί για µας µια µεγάλη ευκαιρία να κάνουµε πράξη και στην Ελλάδα τη σταθερή µας δέσµευση για ανάληψη πρωτοβουλιών που προάγουν τη στοµατική υγεία περισσοτέρων από 50 εκατοµµυρίων οικογενειών σε όλο τον κόσµο. Η προσπάθειά µας αυτή συµβαδίζει µε τη γενικότερη φιλοσοφία και την κοινωνική ευαισθησία που επιδεικνύει η εταιρία µας σε όλες τις χώρες που δραστηριοποιείται, προσπαθώντας να αποδώσει σε αυτές κοινωνική προσφορά µε τη µορφή πολλαπλών εκπαιδευτικών και ερευνητικών προγραµµάτων. Μέσα από την υποστήριξη του προγράµµατος αυτού, η Colgate έχει συµβάλλει στην ολοκλήρωση της καταγραφής της στοµατικής υγείας του Ελληνικού Πληθυσµού, ένα έργο που αποτελεί µια µοναδική πρωτοβουλία στη χώρα µας, και θέτει τις βάσεις για το σχεδιασµό ενός ολοκληρωµένου πλαισίου δράσης για τη βελτίωση της στοµατικής υγείας των Ελλήνων. Παράλληλα, είχαµε τη δυνατότητα να στηρίξουµε την εκπαίδευση περισσοτέρων από 100.000 παιδιών σε θέµατα που αφορούν τη σωστή στοµατική υγιεινή, µία προσπάθεια που θα συνεχιστεί και στα επόµενα χρόνια καλύπτοντας όλες τις ηλικιακές οµάδες του ελληνικού πληθυσµού. Τέλος, µέσα από το πρόγραµµα αυτό, έχει θεσπιστεί ο Νοέµβριος ως µήνας Στοµατικής Υγείας µε απώτερο στόχο την κορύφωση της ενηµέρωσης των πολιτών σχετικά µε θέµατα στοµατικής υγείας και την αφύπνιση τους σχετικά µε την αναγκαιότητα της πρόληψης για την καταπολέµηση των οδοντιατρικών προβληµάτων. Με την ολοκλήρωση του τριετούς προγράµµατος Καταγραφής και Προαγωγής της Στοµατικής Υγείας του Ελληνικού Πληθυσµού, θα θέλαµε να ευχαριστήσουµε όλους τους συντελεστές αυτής της προσπάθειας και ειδικότερα την Ελληνική Οδοντιατρική Οµοσπονδία για τη δυνατότητα που µας έδωσε να στηρίξουµε αυτό το σηµαντικό έργο. Με τη σειρά µας, δεσµευόµαστε να συνεχίσουµε να είµαστε αρωγοί ανάλογων προσπαθειών της Ελληνικής Οδοντιατρικής Οµοσπονδίας για ακόµη περισσότερα υγιή χαµόγελα στη χώρα µας. Colgate Palmolive ΕΛΛΑΣ 5

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 6

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 11 Η ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 19 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ 21 ΜΕΡΟΣ ΕΥΤΕΡΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 37 1. Παιδιά ηλικίας 5 ετών 41 Τερηδόνα 41 Ουλίτιδα 46 Στοµατική Υγιεινή 48 Οδοντικό Τραύµα 51 Συρίγγιο -Απόστηµα 53 Μέσο ιατήρησης Χώρου 55 Συσχέτιση των δεικτών Στοµατικής υγείας µε δηµογραφικές Παραµέτρους (αποτελέσµατα πολυπαραγοντικής ανάλυσης) 57 Συµπεράσµατα 58 2. Παιδιά ηλικίας 12 ετών 63 Τερηδόνα 63 Κατάσταση Περιοδοντίου 68 Στοµατική Υγιεινή 70 Οδοντικό Τραύµα 73 Συρίγγιο - Απόστηµα 75 Ανάγκη ορθοδοντικής Θεραπείας 77 Ερωτηµατολόγιο 79 Συσχέτιση των δεικτών Στοµατικής υγείας µε απαντήσεις του ερωτηµατολογίου (αποτελέσµατα µονοπαραγοντικής ανάλυσης) 91 Συσχέτιση των δεικτών Στοµατικής υγείας µε δηµογραφικές και συµπεριφορικές παραµέτρους ( αποτελέσµατα πολυπαραγοντικής ανάλυσης) 94 Συµπεράσµατα 96 7

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 3. Παιδιά ηλικίας 15 ετών 101 Τερηδόνα 101 Κατάσταση περιοδοντίου 106 Στοµατική Υγιεινή 108 Οδοντικό Τραύµα 111 Συρίγγιο - Απόστηµα 113 Ανάγκη Ορθοδοντικής Θεραπείας 115 Ερωτηµατολόγιο 117 Συσχέτιση δεικτών στοµατικής υγείας µε απαντήσεις του ερωτηµατολογίου (αποτελέσµατα µονοπαραγοντικής ανάλυσης) 129 Συσχέτιση δεικτών στοµατικής υγείας µε δηµογραφικές και συµπεριφορικές παραµέτρους (αποτελέσµατα µονοπαραγοντικής ανάλυσης) 132 Συµπεράσµατα 134 4. Ενήλικοι ηλικίας 35 34 ετών 141 Τερηδόνα µύλης 141 Τερηδόνα ρίζας 147 Κατάσταση περιοδοντίου 149 Στοµατική υγιεινή 151 Νόσοι του βλεννογόνου 155 Συρίγγιο - Απόστηµα 157 Ανάγκη Άµεσης Περίθαλψης 158 Προσθετική κατάσταση 159 Προσθετικές ανάγκες 166 Ερωτηµατολόγιο 173 Συσχέτιση δεικτών στοµατικής υγείας µε απαντήσεις του ερωτηµατολογίου (αποτελέσµατα µονοπαραγοντικής ανάλυσης) 187 Συσχέτιση δεικτών στοµατικής υγείας µε δηµογραφικές και συµπεριφορικές παραµέτρους (αποτελέσµατα µονοπαραγοντικής ανάλυσης) 192 Συµπεράσµατα 194 5. Ενήλικες ηλικίας 65 74 ετών 201 Τερηδόνα µύλης 201 Τερηδόνα ρίζας 207 Κατάσταση περιοδοντίου 209 Στοµατική υγιεινή 211 Νόσοι του βλεννογόνου 215 Συρίγγιο - Απόστηµα 217 Ανάγκη Άµεσης Περίθαλψης 218 Προσθετική κατάσταση 219 8

Προσθετικές ανάγκες 226 Ερωτηµατολόγιο 233 Συσχέτιση δεικτών στοµατικής υγείας µε απαντήσεις του ερωτηµατολογίου (αποτελέσµατα µονοπαραγοντικής ανάλυσης) 246 Συσχέτιση δεικτών στοµατικής υγείας µε δηµογραφικές και συµπεριφορικές παραµέτρους (αποτελέσµατα µονοπαραγοντικής ανάλυσης) 251 Συµπεράσµατα 253 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 257 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α - ΜΕΘΟ ΟΙ ΚΑΙ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β - ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΝΤΥΠΑ 9

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 10

ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 11

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 12

ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ Οι κύριες νόσοι του στόµατος όπως η οδοντική τερηδόνα και οι νόσοι του περιοδοντίου σχετίζονται άµεσα µε τη συµπεριφορά και τον τρόπο ζωής που υιοθετούν τα άτοµα κυρίως κατά την παιδική και εφηβική ηλικία. Έτσι όλο και περισσότερο σχεδιάζονται και υλοποιούνται δραστηριότητες προληπτικής οδοντιατρικής που απευθύνονται κυρίως στις νεώτερες ηλικίες του πληθυσµού Για να είναι όµως αποτελεσµατική µια προσπάθεια προαγωγής της στοµατικής υγείας απαιτείται πρώτον η καταγραφή των οδοντιατρικών προβληµάτων και των αναγκών του πληθυσµού και δεύτερον η σχεδίαση συγκεκριµένων και εξειδικευµένων πολιτικών και προγραµµάτων αγωγής υγείας. Με βάση λοιπόν αυτή την βασική αρχή σχεδιάστηκε το παρόν πρόγραµµα που σαν βασικό του στόχο έχει την καταγραφή της στοµατικής υγείας του ελληνικού πληθυσµού και την σχεδίαση / καθιέρωση ενός µόνιµου προγράµµατος δράσης σε κάθε νοµό της χώρας που σαν βασική του επιδίωξη θα έχει την ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση του πληθυσµού και ιδιαίτερα των νέων ηλικιακών οµάδων. Το πρόγραµµα λοιπόν «Στοµατικής Υγείας της Ελληνικής Οδοντιατρικής Οµοσπονδίας» που υλοποιείται µε τη Συνεργασία της COLGATE TOTAL, περιλαµβάνει τρεις διακριτές αλλά και ταυτόχρονα συµπληρωµατικές δράσεις, δηλαδή: 1. Την εκπόνηση του επιδηµιολογικού χάρτη. 2. Την ανάπτυξη και εφαρµογή προγράµµατος αγωγής στοµατικής υγείας. 3. Το µήνα στοµατικής υγείας. ΡΑΣΗ 1: ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ Η κατεύθυνση προς την οποία κινείται η παροχή οδοντιατρικής φροντίδας τόσο σε ιδιωτικό όσο και σε επίπεδο δηµόσιας υγείας σήµερα είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε την αξιολόγηση επιδηµιολογικών στοιχείων που να καταδεικνύουν την έκταση και τη βαρύτητα των νόσων του στόµατος και τις θεραπευτικές ανάγκες του πληθυσµού. Πέραν τούτου, η αποτελεσµατική λειτουργία οποιουδήποτε συστήµατος οδοντιατρικής περίθαλψης στηρίζεται στην κατά τακτά χρονικά διαστήµατα µέτρηση διαφόρων παραµέτρων που αφορούν τις στοµατικές νόσους, ώστε να καθίσταται δυνατός ο έλεγχος επάρκειας της παρέµβασης τόσο σε επίπεδο πρόληψης όσο και θεραπείας. Παράλληλα, τέτοιες µετρήσεις επιτρέπουν τη σύγκριση στοιχείων οδοντιατρικής υγείας µεταξύ των διαφόρων χωρών ιδιαίτερα σε ευρωπαϊκό επίπεδο µε σκοπό την προσαρµογή των συστηµάτων οδοντιατρικής περίθαλψης 13

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ σε νέες κατευθύνσεις µε βάση την αποτελεσµατικότητα τους αλλά και τις υπάρχουσες ανάγκες. Στον Ελλαδικό χώρο αν και έχουν γίνει, από διάφορες επιδηµιολογικές µελέτες, προσπάθειες καταγραφής των οδοντιατρικών προβληµάτων, τα επιδηµιολογικά στοιχεία είναι αποσπασµατικά και αφορούν συγκεκριµένες περιοχές και όχι το σύνολο της Ελληνικής επικράτειας. Σκοπός λοιπόν της επιδηµιολογικής αυτής έρευνας ήταν η διερεύνηση της κατάστασης στοµατικής υγείας και των αναγκών περίθαλψης του Ελληνικού πληθυσµού. Η καταγραφή της στοµατικής υγείας του ελληνικού πληθυσµού υλοποιήθηκε σε τρεις φάσεις. Στην πρώτη πραγµατοποιήθηκε η σχεδίαση της έρευνας και η διαδικασία τυποποίησης εκπαίδευσης των ερευνητών, στη δεύτερη διεξήχθη η επιδηµιολογική έρευνα και στην τρίτη αξιολογήθηκαν τα αποτελέσµατα που προέκυψαν. ΡΑΣΗ 2: ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Είναι γεγονός ότι τα προγράµµατα αγωγής υγείας αποτελούν το κλειδί για την ανάπτυξη ενδιαφέροντος για την στοµατική υγεία του πληθυσµού. Μέσα από µια τέτοια διαδικασία ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης, η στοµατική υγεία αποκτά τη θέση που της αρµόζει ως καθοριστικός παράγοντας στη διατήρηση της υγείας και την ποιοτική αναβάθµιση της ζωής του ατόµου. Εποµένως είναι επιτακτική η ανάγκη πληροφόρησης και εκπαίδευσης του κοινού σε θέµατα στοµατικής υγείας, τυποποίησης των µηνυµάτων πρόληψης και δηµιουργίας ενηµερωτικού υλικού επιµόρφωσης. Βασικός στόχος του προγράµµατος ήταν η σχεδίαση - υλοποίηση και καθιέρωση µόνιµων δραστηριοτήτων σε κάθε νοµό της χώρας µε επικεφαλής τους κατ εξοχήν αρµόδιους για την στοµατική υγεία, τους οδοντιάτρους. Επιδιωκόταν παράλληλα η ενεργοποίηση και η συµµετοχή όλων των κοινωνικών φορέων. Αυτό έγινε µε συγκεκριµένες δραστηριότητες που κινούνταν σε δύο κατευθύνσεις. Τις δραστηριότητες αγωγής στοµατικής υγείας στον παιδικό και ενήλικο πληθυσµό µέσω οµιλιών και συζητήσεων από τους οδοντιάτρους και το «Μήνα Στοµατικής Υγείας» µέσω των ΜΜΕ που υλοποιήθηκε από την Colgate Palmolive. Η ανάπτυξη και εφαρµογή του προγράµµατος στοµατικής υγείας του ελληνικού πληθυσµού υλοποιήθηκε σε δυο φάσεις. Στην πρώτη εκπαιδεύτηκαν εθελοντές οδοντίατροι σε θέµατα 14

αγωγής στοµατικής υγείας και στην δεύτερη πραγµατοποιήθηκαν σχετικές δραστηριότητες από κάθε τοπικό οδοντιατρικό σύλλογο. Φάση 1: Σεµινάριο αγωγής στοµατικής υγείας για εθελοντές οδοντιάτρους Προκειµένου να υλοποιηθούν οι δραστηριότητες αγωγής υγείας κρίθηκε σκόπιµη η εκπαίδευση εθελοντών οδοντιάτρων σε συγκεκριµένη θεµατολογία. Για αυτό το λόγο πραγµατοποιήθηκε σε 2 εκπαιδευτικά κέντρα στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, ειδικό σεµινάριο αγωγής στοµατικής υγείας. Μετά την παρακολούθηση του σεµιναρίου αυτού, οι συµµετέχοντες οδοντίατροι αποτέλεσαν την οµάδα των επιµορφωτών, οι οποίοι εκπαίδευσαν άλλους οδοντιάτρους στον τόπο τους. Οι συµµετέχοντες οδοντίατροι εκτός από την παρακολούθηση του σεµιναρίου, προµηθεύτηκαν και το ειδικό υλικό που τους βοηθάει τόσο στην ενηµέρωση του πληθυσµού όσο και στην εκπαίδευση άλλων ατόµων. Όσον αφορά τη διαδικασία για τη συµµετοχή των οδοντιάτρων στο εκπαιδευτικό πρόγραµµα ενηµερώθηκαν αρχικά όλοι οι οδοντιατρικοί σύλλογοι της χώρας. Ο κάθε σύλλογος όρισε δύο άτοµα τα οποία παρακολούθησαν το σεµινάριο και ήταν υπεύθυνα σε τοπικό επίπεδο για την υλοποίηση του προγράµµατος, αποτελώντας το σύνδεσµο µεταξύ του τοπικού συλλόγου, της ΕΟΟ και της επιστηµονικής επιτροπής. Την εκπαίδευση των εθελοντών οδοντιάτρων ανέλαβε µια οµάδα επιµορφωτών από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη που συστήθηκε µε ευθύνη της Οργανωτικής Επιτροπής του προγράµµατος. Σε κάθε εκπαιδευτικό κέντρο και για κάθε σεµινάριο καλύφθηκαν τα παρακάτω θέµατα: 1. Νόσοι του στόµατος (τερηδόνα περιοδόντιο) Νεότερες απόψεις για την αιτιολογία, παθογένεια και πρόληψη της τερηδόνας και των νόσων του περιοδοντίου. 2. Μέσα και τρόποι πρόληψης: στοµατική υγιεινή. 3. Αγωγή Στοµατικής Υγείας. o Εισαγωγή Βασικές αρχές. o Αγωγή Στοµατικής Υγείας στη βρεφική και νηπιακή ηλικία. o Αγωγή Στοµατικής Υγείας σε παιδιά, εφήβους, ενήλικες και ηλικιωµένους. 4. Βασικές αρχές επιδηµιολογίας Οργάνωση, προγραµµατισµός και διεξαγωγή επιδηµιολογικών µελετών. 5. Εφαρµογή του Προγράµµατος Αγωγής Στοµατικής Υγείας. Για την υλοποίηση των σεµιναρίων αγωγής στοµατικής υγείας δηµιουργήθηκε ένα ντοσιέ µε το απαραίτητο εκπαιδευτικό υλικό που διανεµήθηκε σε όλους τους συµµετέχοντες και σε όλους τους οδοντιατρικούς συλλόγους. 15

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ Φάση 2: ραστηριότητες αγωγής στοµατικής υγείας. Το συγκεκριµένο πρόγραµµα εφαρµόστηκε πανελλαδικά, σε όλους τους νοµούς της χώρας κυρίως στις σχολικές µονάδες αλλά και στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Η εφαρµογή του προγράµµατος «Αγωγή Στοµατικής Υγείας» στοχεύει στη βελτίωση και διατήρηση της στοµατικής υγείας του πληθυσµού και απευθύνθηκε σε όλο τον πληθυσµό αλλά κυρίως σε παιδιά. Οι επί µέρους στόχοι του προγράµµατος αγωγής στοµατικής υγείας ήταν: Ευαισθητοποίηση του πληθυσµού σχετικά µε την στοµατική υγεία και ενηµέρωση ώστε να αποκτήσουν σωστές συνήθειες και συµπεριφορές. Ανάπτυξη του αισθήµατος αυτοεκτίµησης, κατανόηση της σηµασίας της αυτοφροντίδας. Εφαρµογή του προγράµµατος αγωγής στοµατικής υγείας στις διάφορες ηλικιακές οµάδες (παιδικοί σταθµοί, νηπιαγωγεία, σχολεία, χώροι εργασίας κ.ά.). Ενεργοποίηση και εκπαίδευση εθελοντών οδοντιάτρων. Ανάπτυξη συνεργασίας µεταξύ εθελοντών οδοντιάτρων και δασκάλων ή άλλων εκπροσώπων οµάδων ή φορέων στην κοινότητα. ηµιουργία εκπαιδευτικού υλικού τόσο για τους εκπαιδευτές οδοντιάτρους όσο και για την ενηµέρωση του κοινού. Για την αποτελεσµατικότητα του προγράµµατος ο πληθυσµός στόχος έχει ταξινοµηθεί σε ηλικιακές οµάδες ως εξής: 1. Παιδιά και έφηβοι. Προσχολική ηλικία, παιδιά 4 και 5 ετών που βρίσκονται στα νηπιαγωγεία. Παιδιά των πρώτων τάξεων του δηµοτικού σχολείου 6-9 ετών. Παιδιά δηµοτικού σχολείου µεγαλύτερων τάξεων 10-12 ετών. Έφηβοι, παιδιά γυµνασίου και λυκείου 13-18 ετών. 2. Ενήλικες Άτοµα ηλικίας 18-65 ετών και άτοµα τρίτης ηλικίας, 65+ ετών Σε γενικές γραµµές το πρόγραµµα αγωγής στοµατικής υγείας περιλάµβανε: Ενηµέρωση των παιδιών στα σχολεία από τους εκπαιδευτές. ιανοµή υλικού αγωγής στοµατικής υγείας στα σχολεία. Ενηµέρωση οµάδων ενηλίκων από οδοντιάτρους. 16

Ενηµέρωση του πληθυσµού µέσω των ΜΜΕ και του τοπικού τύπου. Άλλες πρωτοβουλίες σχετικά µε την αγωγή στοµατικής υγείας των τοπικών οδοντιατρικών συλλόγων σε συνεργασία µε την τοπική αυτοδιοίκηση ή µε άλλους τοπικούς φορείς. Επανάληψη της ενηµέρωσης στα σχολεία από τους δασκάλους ή τους οδοντιάτρους κατά διαστήµατα. Για να επιτευχθεί ο στόχος της ενηµέρωσης οι εθελοντές οδοντίατροι (2 σε κάθε νοµό) µε την συνεργασία των διευθυντών των σχολείων, της τοπικής αυτοδιοίκησης και των άλλων φορέων σχεδίασαν και υλοποίησαν συγκεκριµένες δραστηριότητες ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης. Η οργάνωση αυτών των δραστηριοτήτων στηρίχθηκε στην τοπική πρωτοβουλία και ιδιαίτερα στους τοπικούς οδοντιατρικούς συλλόγους ενώ ελεγχόταν από την Οργανωτική Επιτροπή του προγράµµατος. Για την οργάνωση των εκδηλώσεων επιδιώχθηκε η αξιοποίηση της φαντασίας και της ευρεσιτεχνίας των τοπικών κοινωνιών µε την στήριξη των τοπικών συλλόγων. Οι συµµετέχοντες στις δραστηριότητες αυτές ενηµερώνονταν για τα παρακάτω θέµατα: οµή και λειτουργία των δοντιών. Οδοντιατρικά προβλήµατα. Η πρόληψη των κυρίων νόσων του στόµατος. Προκειµένου να επιτευχθούν οι στόχοι του προγράµµατος αγωγής υγείας εξασφαλίστηκε το εκπαιδευτικό και ενηµερωτικό υλικό τόσο για τους εθελοντές που πραγµατοποίησαν τις δραστηριότητες αγωγής υγείας σε κάθε νοµό όσο και για τον πληθυσµό δέκτη των µηνυµάτων που προβλήθηκαν µε τις δραστηριότητες που πραγµατοποιήθηκαν σε όλη την Ελλάδα. Το υλικό αυτό έχει παραδοθεί σε όλους τους τοπικούς οδοντιατρικούς συλλόγους και αποτελείται από εκµαγεία, οδοντόβουρτσα µεγάλου µεγέθους, διαφάνειες, εκπαιδευτικό Υλικό (ντοσιέ «Αγωγής Στοµατικής Υγείας) και αφίσα. ΡΑΣΗ 3: ΜΗΝΑΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Ο «Μήνας Στοµατικής Υγείας» που ορίστηκε ο Οκτώβριος ή ο Νοέµβριος κάθε έτους περιελάµβανε τις παρακάτω δραστηριότητες: Ενέργειες ηµοσιότητας Ενέργειες στα σχολεία ιαφήµιση στα ΜΜΕ 17

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ Προωθητικές ενέργειες στα σηµεία πώλησης Οι παραπάνω ενέργειες διεξήχθησαν καθ όλη τη διάρκεια του έτους και στα 3 χρόνια του προγράµµατος, αλλά ετήσιο σηµείο κορύφωσης ήταν ο Μήνας Στοµατικής Υγείας. Ειδικότερα την περίοδο αυτή και στο πλαίσιο της στα πλαίσια της Αγωγής Στοµατικής Υγείας του Προγράµµατος πραγµατοποιήθηκαν σειρά εκπαιδευτικών εκδηλώσεων στα σχολεία της χώρας µε: Οµιλίες από τους εθελοντές οδοντιάτρους ιανοµή εντύπου επικοινωνιακού υλικού ιακόσµηση της τάξης µε την αφίσα του προγράµµατος Επίσης στο πλαίσιο του ΜΗΝΑ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ κορυφώθηκε η διαφήµιση στην τηλεόραση σε Πανελλαδική εµβέλεια (µε σκοπό να ακουστεί και να αποτυπωθεί το µήνυµα για τη σηµασία της στοµατικής υγείας σε όσο το δυνατόν µεγαλύτερο τµήµα του ελληνικού πληθυσµού) και πραγµατοποιήθηκαν προωθητικές ενέργειες για να προσεγγιστεί το ευρύ κοινό στα σηµεία πώλησης µε σκοπό: Να προσφερθούν προϊόντα σε χαµηλότερες τιµές. Να προσφερθούν µικρά δώρα µε την αγορά προϊόντων. Να διανεµηθεί έντυπο υλικό µε πληροφορίες του Προγράµµατος και συµβουλές στοµατικής φροντίδας. 18

Η ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 19

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 20

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΝΟΣΩΝ ΤΟΥ ΣΤΟΜΑΤΟΣ 21

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 22

1. ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Στην Ελλάδα τα τελευταία 30-40 χρόνια έχουν γίνει διάφορες προσπάθειες καταγραφής της στοµατικής υγείας από διάφορους φορείς υγείας, µέλη ΕΠ των δύο οδοντιατρικών σχολών αλλά και άλλους οδοντιάτρους. Οι µελέτες αυτές συνήθως αφορούσαν συγκεκριµένες περιοχές και συγκεκριµένες οµάδες ηλικιών. Το 1984 για πρώτη φορά στη χώρα µας έγινε επιδηµιολογική µελέτη των νόσων του στόµατος από τον ΠΟΥ µε τη συνεργασία του Υπουργείου Υγείας (ational Oral Health Pathfinder Survey) και αφορούσε τις ηλικίες 7, 12 και 35-44 ετών σε 16 περιοχές εξέτασης. Σκοπός της παρούσας επιδηµιολογικής έρευνας ήταν η διερεύνηση της κατάστασης της στοµατικής υγείας και των αναγκών οδοντιατρικής περίθαλψης του Ελληνικού πληθυσµού σε 11 αντιπροσωπευτικές περιοχές της χώρας και σε συγκεκριµένες οµάδες ηλικιών. Παρόµοιο εγχείρηµα µελέτης πραγµατοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Παράλληλα βασικοί στόχοι της έρευνας ήταν: Ο καθορισµός σταθερών και κοινών κριτηρίων καταγραφής των υπό εξέταση µεταβλητών, καθώς και συνθηκών και µέσων εξέτασης. Η καταγραφή µε τα ίδια και σταθερά κριτήρια της κατάστασης στοµατικής υγείας και των αναγκών περίθαλψης οµάδων πληθυσµού, που καλύπτουν το σύνολο του ηλικιακού φάσµατος, σε διάφορες περιοχές της χώρας, κατά την ίδια χρονική περίοδο. Η δηµιουργία µιας οµάδας τυποποιηµένων εξεταστών, οι οποίοι θα µπορούν να καταγράψουν την κατάσταση της στοµατικής υγείας και των αναγκών περίθαλψης του πληθυσµού χρησιµοποιώντας τους ίδιους δείκτες και τα ίδια κριτήρια. Η επανεξέταση του πληθυσµού από τους ίδιους εξεταστές κατά τακτά χρονικά διαστήµατα (π.χ. ανά πενταετία), προκειµένου να εκτιµηθεί η διαχρονική εξέλιξη και γεωγραφική κατανοµή των νοσηµάτων του στόµατος και των αναγκών περίθαλψης του πληθυσµού. Η δυνατότητα παρέµβασης για τη βελτίωση της στοµατικής υγείας του πληθυσµού εκεί που θα κριθεί αναγκαίο. Η επιδηµιολογική έρευνα ξεκίνησε τον Οκτώβρη του 2001, ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 2005, και πραγµατοποιήθηκε σε τρεις φάσεις. Στην πρώτη έγινε ο σχεδιασµός της έρευνας και η διαδικασία τυποποίησης εκπαίδευσης των ερευνητών, στη δεύτερη διεξήχθη η επιδηµιολογική έρευνα και στην τρίτη έγινε η ανάλυση των στοιχείων και ή αξιολόγηση των αποτελεσµάτων. 23

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 2. ΜΕΓΕΘΟΣ ΕΙΓΜΑΤΟΣ ΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ Στην παρούσα µελέτη τύπου εθνικής διερευνητικής έρευνας (national pathfinder survey), η επιλογή του εξεταζοµένου δείγµατος πραγµατοποιήθηκε σύµφωνα µε τις οδηγίες δειγµατοληψίας που προτείνονται για αυτού του τύπου µελέτες από τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας (WHO: Oral Health Surveys. Basic Methods. Fourth edition. Geneva: World Health Organization, 1997). Συγκεκριµένα χρησιµοποιήθηκε η στρωµατοποιηµένη δειγµατοληψία κατά οµάδες (stratified cluster sampling), µε την οποία επιτυγχάνεται συµµετοχή στο δείγµα µελέτης πληθυσµιακών οµάδων, που πιθανά παρουσιάζουν διαφορετική συχνότητα των υπό εξέταση νοσηµάτων. Η δειγµατοληψία πραγµατοποιήθηκε αποκλειστικά σε άτοµα µε ελληνική ιθαγένεια στις ηλικίες: 5, 12, 15, 35-44 και 65-74 ετών. Στον πληθυσµό µελέτης περιλήφθηκαν άτοµα από αστικές και αγροτικές περιοχές. Σύµφωνα µε προηγούµενη έρευνα και για λόγους συγκρισιµότητας των αποτελεσµάτων επιλέχθηκαν οµάδες µελέτης από τους νοµούς Αττικής, Αχαΐας, Έβρου, Θεσσαλονίκης, Ιωαννίνων, Καστοριάς, Κεφαλληνίας, Κυκλάδων-Νήσος Νάξος, Λαρίσης, Λέσβου-Νήσος Μυτιλήνη και Χανίων (Moller I.J. and Marthaler T.M., ational Oral Health Pathfinder Survey and Oral Disease Preventive Programs in Schools and Kindergartens, WHO, 1987). Στους νοµούς Αττικής και Θεσσαλονίκης επιλέχθηκε δείγµα πληθυσµού από τρεις αστικές περιοχές στην περιφέρεια της πρωτεύουσας, Αθηνών και Θεσσαλονίκης αντίστοιχα, ενώ για κάθε έναν από τους υπόλοιπους νοµούς πραγµατοποιήθηκε δειγµατοληψία σε µια αστική περιοχή (περιοχή πρωτεύουσας νοµού) και σε µια αγροτική περιοχή του νοµού. Εποµένως η µελέτη πραγµατοποιήθηκε σε 14 δειγµατοληπτικές θέσεις χαρακτηριζόµενες ως αστικές και 8 θέσεις χαρακτηριζόµενες ως αγροτικές. Η συλλογή του δείγµατος για τις ηλικίες των 5, 12 και 15 ετών πραγµατοποιήθηκε µε τυχαία επιλογή σχολείων και σχολικών τµηµάτων στις προτεινόµενες θέσεις δειγµατοληψίας. Τα δείγµατα των ενηλίκων, ηλικίας 35-44 ετών και 65-74 ετών, προσεγγίστηκαν µε τυχαιοποίηση των χώρων συγκέντρωσής τους σύµφωνα µε τις ιδιαιτερότητες της κάθε ηλικιακής οµάδας και της υπό εξέτασης περιοχής αστικής ή µη. 24

Μέγεθος δείγµατος κατά Νοµό και Ηλικιακή Οµάδα Ηλικιακές Οµάδες (ηλικία σε έτη) Περιοχή Αττικής Αχαΐας Έβρου Θεσσαλονίκης Ιωαννίνων Καστοριάς Κεφαλληνίας Κυκλάδων Νήσος Νάξος Λαρίσης Λέσβου Νήσος Μυτιλήνη Χανίων Κατηγορία πληθυσµού Αστική Αστική Αστική Αστική Αγροτική Αστική Αγροτική Αστική Αστική Αστική Αστική Αγροτική Αστική Αγροτική Αστική Αγροτική Αστική Αγροτική Αστική Αγροτική Αστική Αγροτική Αστική Αγροτική 5 12 15 35-44 65-74 Σύνολο 151 160 150 144 148 753 101 100 100 100 68 469 100 100 114 100 100 514 152 154 155 150 150 761 101 101 105 100 100 507 102 101 104 101 99 507 100 101 101 100 100 502 100 102 104 100 105 511 100 101 105 99 100 505 100 100 108 100 100 508 102 104 111 94 100 511 Γενικό Σύνολο 6048 25

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 3. ΕΞΕΤΑΣΤΕΣ - ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ Η παρούσα µελέτη περιλαµβάνει την καταγραφή µίας σειράς µεταβλητών που σχετίζονται µε τη στοµατική υγεία του Ελληνικού πληθυσµού. Τόσο οι οδοντικές νόσοι που καταγράφηκαν όσο και οι µεταβλητές που σχετίζονται µε τις ανάγκες περίθαλψης, αντιµετωπίστηκαν από τους εξεταστές ως παράµετροι µετρήσιµες όσον αφορά την προσβολή ή µη του ξενιστή και την έκταση προσβολής του. Ωστόσο, επειδή υπάρχει κίνδυνος αυτές οι µετρήσεις να οδηγήσουν σε ποικιλία αποτελεσµάτων τόσο σε αρχικό επίπεδο διάγνωσης της βλάβης όσο και σε επίπεδο προσδιορισµού της βαρύτητας της αλλοίωσης, για να καθοριστεί η ανάγκη περίθαλψης, έγινε τυποποίηση των εξεταστών. Οι ανωτέρω κίνδυνοι οφείλονται στο γεγονός ότι τα νοσήµατα και προβλήµατα του στόµατος, αν και αποτελούν συνεχείς εξελικτικές διαδικασίες, εµφανίζουν διακριτά στάδια, η αναγνώριση των οποίων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη µέτρησή τους. Οι εξεταστές αναγνώρισαν και κατέγραψαν συγκεκριµένα στάδια του προβλήµατος, της νόσου, ή της ανάγκης θεραπείας, µε µετρήσιµες µεθόδους, εφαρµόζοντας συγκεκριµένα κριτήρια καταγραφής, ώστε τα επιδηµιολογικά δεδοµένα που προέκυψαν να είναι αξιόπιστα και συγκρίσιµα. Η τυποποίηση των εξεταστών επιτεύχθηκε µε θεωρητική και κλινική εκπαίδευση των εξεταστών. Σκοπός της εκπαίδευσης ήταν να δώσει στους εξεταστές την ικανότητα να αναγνωρίζουν και να καταγράφουν τις µετρήσιµες µεταβλητές µε τα κριτήρια που έχουν καθοριστεί για τη µελέτη, περιορίζοντας την προσωπική τους διαγνωστική άποψη και εµπειρία. Με τον τρόπο αυτό, µειώθηκε στα όρια του επιστηµονικά αποδεκτού η πιθανότητα εµφάνισης συστηµατικών σφαλµάτων. Ο συνολικός αριθµός των εξεταστών που παρακολούθησε τη θεωρητική και κλινική διαδικασία της τυποποίησης, και οι οποίοι τυποποιήθηκαν ως προς τις µεταβλητές καταγραφής και τα κριτήρια εξέτασης ήταν 20. Οι εξεταστές αυτοί εξέτασαν άτοµα συγκεκριµένων ηλικιακών οµάδων στα πλαίσια της µελέτης και εποµένως τυποποιήθηκαν σε άτοµα των οµάδων αυτών. Η ταξινόµησή τους στις αντίστοιχες ηλικίες έγινε ως ακολούθως: Ηλικιακή Οµάδα Εξεταστές 5 ετών 5 12 ετών 15 ετών 5 35 44 ετών 5 65 74 ετών 5 Η τυποποίηση αυτών των εξεταστών βασίστηκε στην αρχή του εξεταστή αναφοράς. Ο εξεταστής αναφοράς ήταν υπεύθυνος για τη θεωρητική και κλινική εκπαίδευση των κατά τόπους εξεταστών. Κατά τη διαδικασία της κλινικής τυποποίησης οι διαγνώσεις του κάθε εξεταστή έπρεπε να συγκριθούν και να τυποποιηθούν µε τις διαγνώσεις του εξεταστή αναφοράς που θεωρούνται ως το «χρυσό µέτρο» σύγκρισης. Οι εξεταστές της κάθε 26

ηλικιακής οµάδας τυποποιήθηκαν ως προς τον εξεταστή αναφοράς που ήταν επίσης συγκεκριµένος για κάθε ηλικιακή οµάδα. Η τυποποίηση των εξεταστών πραγµατοποιήθηκε στα παρακάτω στάδια: α) Θεωρητική κατάρτιση τυποποίησης Περιελάµβανε τη διεξαγωγή σεµιναρίων για την ενηµέρωση των εξεταστών πάνω στους στόχους και τις ανάγκες της τυποποίησης, καθώς και την αναλυτική περιγραφή των µεταβλητών καταγραφής και των κριτηρίων εξέτασης. Στα σεµινάρια χρησιµοποιήθηκαν δύο σειρές διαφανειών, οι οποίες είχαν ειδικά σχεδιασθεί για τη διαδικασία της τυποποίησης. Η µία σειρά περιελάµβανε κλινικές εικόνες και σχεδιαγράµµατα περιγραφικά των περιπτώσεων που καλούνταν ο εξεταστής να διαγνώσει και να καταγράψει σε κάθε µεταβλητή, καθώς και περιπτώσεων που αποτελούν συνήθη «διαγνωστικά προβλήµατα» και απαιτούν περαιτέρω διευκρινήσεις. Η άλλη σειρά περιελάµβανε κείµενα µε τις επεξηγήσεις των κλινικών εικόνων. ιάρκεια: Παιδιά και έφηβοι - ηλικίες 5, 12 και 15 ετών = 4 ώρες Ενήλικες - ηλικίες 35-44, 65-74 ετών = 4 ώρες Τόπος: Οδοντιατρική Σχολή Αθηνών β) Κλινική εκπαίδευση τυποποίησης Περιελάµβανε την εξέταση ατόµων της αντίστοιχης ηλικιακής οµάδας από τους υπό τυποποίηση εξεταστές και τον εξεταστή αναφοράς από κοινού, για την κατανόηση σε πραγµατικές συνθήκες κλινικού περιβάλλοντος των κριτηρίων στα οποία βασίστηκε η κλινική εφαρµογή καταγραφής των µεταβλητών εξέτασης. Η εξέταση των ατόµων αυτών χρησίµευσε και ως αρχική αξιολόγηση της δια-εξεταστικής συµφωνίας µε τον εξεταστή αναφοράς. ιάρκεια: Παιδιά και έφηβοι = 5 ώρες Ενήλικες = 7 ώρες Τόπος: Οδοντιατρική Σχολή Αθηνών γ) Κλινική εξέταση τυποποίησης έκα άτοµα από κάθε ηλικιακή οµάδα εξετάστηκαν 2 φορές από τον υπό τυποποίηση εξεταστή και 1 φορά από τον εξεταστή αναφοράς. Ως εκ τούτου κάθε παιδί εξετάστηκε 3 φορές για την επίτευξη ενδο- και δια-εξεταστικής συµφωνίας για το συγκεκριµένο εξεταστή. Ένα σύνολο 40 ατόµων για κάθε ηλικία εξέτασης απαιτήθηκε για την κλινική τυποποίηση των 5 εξεταστών. Για τα παιδιά και τους εφήβους η εξέταση έγινε σε σχολείο υπό τις συνθήκες εξέτασης µε τις οποίες πραγµατοποιήθηκε και η συλλογή δεδοµένων της έρευνας. 27