Άγχος και ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι των εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Eκπαίδευσης Ντούση Σοφία /Κοινωνική λειτουργός Υπουργείο Εργασίας, Κοιν. Ασφάλισης και Κοιν. Αλληλεγγύης sntoussi@yeka.gr
Tο επάγγελμα του εκπαιδευτικού συγκαταλέγεται μεταξύ αυτών που μπορούν να θεωρηθούν αρκετά στρεσογόνα καθώς βασίζεται στη διαπροσωπική επαφή, απαιτεί συναισθηματική επένδυση, ψυχικά αποθέματα και ως δημόσιο λειτούργημα έχει έντονο το στοιχείο της κοινωνικής προσφοράς.
Παράγοντες άγχους για τους εκπαιδευτικούς Η σχολική τάξη ( η ανάγκη προσαρμογής του τρόπου διδασκαλίας σε διαφορετικές ομάδες παιδιών, ο χειρισμός των παιδιών που είναι πιο άτακτα, με δυσκολία συγκέντρωσης ή με μαθησιακά προβλήματα) Η επιτήρηση των παιδιών, περιπτώσεις σχολικού bullying Κίνδυνοι για την ασφάλεια των παιδιών Η επαφή με τους γονείς (κάποιοι μπορεί να είναι πιο ενοχλητικοί ή ελεγκτικοί και κάποιοι άλλοι αδιάφοροι) Οι σχέσεις με τους συναδέλφους, προϊστάμενο
Οι ελλείψεις προσωπικού πράγμα που δημιουργεί δυσκολία στη δημιουργία σταθερού προγράμματος (στις αναπληρώσεις ωρών) Το κοινωνικό περιβάλλον του σχολείου (υποβαθμισμένες περιοχές, κοινωνικά αποκλεισμένες οικογένειες, μεγάλος αριθμός μεταναστών) Κτηριακές εγκαταστάσεις του σχολείου που μπορεί να εγκυμονούν κινδύνους για την υγεία και ασφάλεια των παιδιών, επισκευαστικά προβλήματα
Παράγοντες που επιδεινώνουν το άγχος Το στρες από έλλειψη εμπειρίας (για τους νέους εκπαιδευτικούς) Προσωπικές δυσκολίες (Οικογενειακά προβλήματα, διαζύγιο, ανατροφή παιδιών, οικονομικές δυσχέρειες, ασθένεια κ. ά ) Ιδιοσυγκρασιακή προδιάθεση στο άγχος
Επιπτώσεις του εργασιακού άγχους Σωματικά συμπτώματα: Ζάλη, αρτηριακή πίεση, πονοκέφαλοι,, αϋπνία γαστρεντερικές διαταραχές κ.ά. Ψυχολογικές επιπτώσεις Αδυναμία συγκέντρωσης, εύκολος εκνευρισμός, απώλεια ελέγχου, κακές διαπροσωπικές σχέσεις, εύκολη κόπωση, χαμηλή αποδοτικότητα, ψυχική εξουθένωση
Aντιμετώπιση εργασιακού άγχους εκπαιδευτικών Α. Διαχείριση των κινδύνων για την Υγεία και Ασφάλεια των εκπαιδευτικών και των μαθητών Εκτίμηση κινδύνου όλων των χώρων (αίθουσες, σκάλες, κυλικείο, προαύλιο) του σχολείου ώστε να ελαχιστοποιηθεί η περίπτωση ατυχήματος των παιδιών (πρωτίστως) αλλά και των εκπαιδευτικών, βελτιώσεις στις αίθουσες όταν υπάρχουν προβλήματα κακού φωτισμού, αερισμού ή γενικά επισκευαστικές ανάγκες, εργονομικό κάθισμα για τον εκπαιδευτικό
Mείωση των κινδύνων που απορρέουν από τη χωροταξική εγκατάσταση του σχολείου (πρόσβαση στο σχολείο χωρίς κινδύνους, αποφυγή εξωσχολικών εισβολέων, τοποθέτηση σηματοδότη) Συνεργασία με το αρμόδιο τμήμα του Δήμου για την έγκαιρη αντιμετώπιση των αναγκών του σχολείου (επισκευές, υλικό εργασίας, αντικατάσταση φθορών)
Συνεργασία με το σύλλογο γονέων για άσκηση πίεσης όσον αφορά τα ζητήματα της Ασφάλειας των μαθητών και των αλλαγών που πρέπει να γίνουν. Εκπαίδευση προσωπικού στις πρώτες βοήθειες, συνεργασία με τις ιατρικές υπηρεσίες της κοινότητας για την άμεση αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών
Β. Διαχείριση των ψυχοκοινωνικών κινδύνων και του άγχους των εκπαιδευτικών Ενημέρωση των εκπαιδευτικών σχετικά με το επαγγελματικό άγχος με παρουσιάσεις στο χώρο εργασίας, αναγνώριση των συνεπειών του ώστε να αντιμετωπιστεί έγκαιρα και να ζητηθεί περαιτέρω βοήθεια αν χρειαστεί Εκπαίδευση του εκπαιδευτικού στη διαχείριση του θυμού ή του εκνευρισμού στη επαφή με δύσκολους μαθητές ή απαιτητικούς, δύστροπους γονείς Κλίμα συνεννόησης και αμοιβαίων υποχωρήσεων μεταξύ των συναδέλφων για την αποφυγή παρεξηγήσεων και την επίλυση διαφορών
Εκπαίδευση/κατάρτιση των διευθυντών στη σύγχρονη διοίκηση, τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού ώστε να μπορούν να αναλάβουν το ρόλο του μεσολαβητή μεταξύ των συναδέλφων (π.χ. σε περιπτώσεις εργασιακής παρενόχλησης /mobbing )αλλά και να αντιμετωπίσουν προβλήματα που μπορεί να προκύψουν από τους γονείς ή από παιδιά που έχουν αποκλίνουσα συμπεριφορά.
Συνεργασία με τους γονείς για τις εκπαιδευτικές ανάγκες των παιδιών ιδιαίτερα στις περιπτώσεις προβλημάτων προσαρμογής στη τάξη (στις πρώτες τάξεις του σχολείου), εκδήλωσης επιθετικότητας, σε ειδικές μαθησιακές ανάγκες, ή για παιδιά μεταναστών/μειονοτήτων Διοργάνωση ομιλιών από ειδικούς (με κοινό γονείς και εκπαιδευτικούς) με συμβουλευτική προσέγγιση σε θέματα έντονου προβληματισμού όπως: οι εξαρτήσεις, ο εθισμός στο internet, σχολικός εκφοβισμός, διαχείριση θυμού
Δικτύωση με τις κοινωνικές υπηρεσίες της κοινότητας και συνεργασία σε περιπτώσεις που χρειάζεται παρέμβαση ειδικού (κοινωνικού λειτουργού, ψυχολόγου, λογοθεραπευτή)
Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις σχολικού εκφοβισμού: Τήρηση κανόνων ορθής συμπεριφοράς στο σχολείο Προσεκτική και αυξημένη επιτήρηση από τους δασκάλους την ώρα του διαλλείματος και σε πιο απομονωμένους χώρους Ιδιαίτερη προσοχή σε επαναλαμβανόμενα παράπονα των παιδιών Προσπάθεια για ένταξη στο παιχνίδι και τις δραστηριότητες των παιδιών που μπορεί να είναι πιο παραγκωνισμένα, μοναχικά, δείχνουν ντροπαλά ή δειλά Επιβράβευση της καλής συμπεριφοράς μέσα στην τάξη, και σε αξίες όπως ο αλληλοσεβασμός, η αλληλοβοήθεια, αποφυγή στιγματισμού (π.χ. χαρακτηρισμών όπως ο ξένος, χαζός, χοντρός)
Όταν έχει συμβεί το περιστατικό και ανάλογα με τη σοβαρότητα της κατάστασης, καλό είναι να αντιμετωπίζεται αρχικώς στα πλαίσια του σχολείου και αν κριθεί απαραίτητο να ζητείται η συνδρομή ειδικού ώστε να προσεγγίσει με τον κατάλληλο τρόπο την οικογένεια και το μαθητή θύτη αλλά και το παιδί που έχει υποστεί εκφοβισμό.
Αντιμετώπιση του άγχους σε ατομικό επίπεδο Συνειδητοποίηση των διαστάσεων του άγχους στην καθημερινότητα του εκπαιδευτικού /εργαζόμενου Έλεγχος υγείας Αλλαγή τρόπου ζωής (απώλεια περιττών κιλών, άσκηση, ισορροπημένη διατροφή) Ασκήσεις χαλάρωσης Επίγνωση του βαθμού που επηρεάζεται η αποδοτικότητά του από τυχόν προβλήματα στο οικογενειακό περιβάλλον και προσπάθεια για επίλυσή τους
Ενδεδειγμένο είναι να υπάρχει η κατανόηση και η βοήθεια των συναδέλφων και της διεύθυνσης σε σοβαρά προβλήματα άγχους ή υγείας
Γενικά πρέπει να επικρατεί η φιλοσοφία της πρόληψης του άγχους και των ψυχοκοινωνικών κινδύνων στο σχολείο. Αυτό επιτυγχάνεται με τη συμμετοχή όλων (διεύθυνσης/ δασκάλων / γονέων /αρμόδιων υπηρεσιών) και την αρμονική συνεργασία μεταξύ τους.