ΤΕΙ ΛΑΡΙΣΑ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΘΕΜΑ: ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΤΟΥ BURN OUT

Transcript

1 ΤΕΙ ΛΑΡΙΣΑ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΘΕΜΑ: ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΤΟΥ BURN OUT ΥΠΕΡΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΚΥΠΑΡΙΣΗ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΕΣ : ΣΚΛΑΒΟΥ ΜΕΛΑΧΡΙΝΗ ΣΚΟΤΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΛΑΡΙΣΑ 2011

2 Σύμφωνα με αυτή την εννοιολογική προσέγγιση η επαγγελματική εξουθένωση θεωρείται ως σύνδρομο αποτελούμενο από τρεις διαστάσεις: συναισθηματική εξάντληση, αποπροσωποποίηση και μειωμένη προσωπική επίτευξη. Η συναισθηματική εξάντληση, η οποία αναφέρεται στο αίσθημα ότι έχει εξαντλήσει κανείς τους συναισθηματικούς του πόρους θεωρείται ότι είναι το βασικό ατομικό στρεσογόνο στοιχείο του συνδρόμου. Η αποπροσωποποίηση, η οποία αναφέρεται στις αρνητικές, κυνικές ή εξαιρετικά αποστασιοποιημένες αντιδράσεις απέναντι στους άλλους ανθρώπους στον εργασιακό χώρο, αντιπροσωπεύει το διαπροσωπικό στοιχείο της επαγγελματικής εξουθένωσης. Η μειωμένη προσωπική επίτευξη, η οποία αναφέρεται στο αίσθημα του ατόμου ότι έχει μειωθεί η αποδοτικότητα και η παραγωγικότητα του και στην μειωμένη αίσθηση αυτόαποτελεσματικότητας του, αντιπροσωπεύει το στοιχείο αυτό αξιολόγησης της επαγγελματικής εξουθένωσης. Οι τρεις διαστάσει δεν προσδιορίστηκαν μέσω θεωρητικών συμπερασμάτων αλλά πρόεκυψαν από την ονομασία των στοιχείων στα οποία έγινε διερευνητική παραγοντική ανάλυση και τα οποία συνελέγησαν αρχικά για να φανεί η έκταση των εμπειριών που σχετίζονται με το φαινόμενο της επαγγελματικής εξουθένωσης. Στη συνέχεα, η Maslach και οι συνεργάτες της τροποποίησαν τον αρχικό ορισμό των τελευταίων δυο διαστάσεων. Η αποπροσωποποίηση πήρε το νέο όνομα «κυνισμός», παρόλο που εξακολουθούσε να αναφέρεται στο ίδιο σύνολο συμπτωμάτων που περιελάμβανε και άλλους ανθρώπους στην εργασία εκτός από τους αποδέκτες των υπηρεσιών. Η νέα ονομασία, ωστόσο, αυτής της διάστασης του συνδρόμου δημιουργεί νέα προβλήματα. Ως νέα έννοια στην ψυχολογία και την οργανωσιακή συμπεριφορά, ο όρος «κυνισμός» χρησιμοποιείται αναφερόμενος σε αρνητικές στάσεις που περιλαμβάνουν την απογοήτευση, την διάλυση των ψευδαισθήσεων και την έλλειψη εμπιστοσύνης σε οργανώσεις, ανθρώπους, ομάδες ή αντικείμενα. Η Τρίτη διάσταση πήρε το νέο όνομα «μειωμένη αποτελεσματικότητα» ή «αναποτελεσματικότητα», προκειμένου να συμπεριλάβει τις αυτόαναφορές χαμηλής αυτοαποτελεσματικότητας, έλλειψης επίτευξης, έλλειψης παραγωγικότητας και ανικανότητας. Κάθε μια από αυτές τις έννοιες, αυτοαποτελεσματικότητας, επίτευξη, προσωπική παραγωγικότητα και προσωπική ικανότητα, αντιπροσωπεύει ένα ξεχωριστό τομέα έρευνας στις επιστήμες της συμπεριφοράς και οι συγγραφείς του M.B.I. δεν έχουν ακόμη διευκρινίσει πάνω σε ποια θεωρητική βάση μπορούν αυτές οι έννοιες να ομαδοποιηθούν ώστε να αντιπροσωπεύουν μόνο μια εννοιολογική οντότητα. Η Maslach υποστήριξε ότι η προσθήκη των διαστάσεων του κυνισμού και της μειωμένης προσωπικής αποτελεσματικότητας στη βασική διάσταση της συναισθηματικής εξάντλησης ήταν αιτιολογημένη,

3 διότι προστίθεται έτσι το διαπροσωπικό στοιχείο της επαγγελματικής εξουθένωσης στην εννοιολογική σύλληψη του φαινομένου. Ωστόσο, η κλίμακα συναισθηματικής εξάντλησης του Μ.Β.Ι. περιλαμβάνει ήδη ερωτήματα που θίγουν διαπροσωπικά ζητήματα της εργασίας όπως «το να δουλεύουν με ανθρώπους όλη την ημέρα είναι πίεση για μένα» και «το να δουλεύω έχοντας άμεση επαφή με ανθρώπους μου δημιουργεί υπερβολικό στρες». Εννοιολογικά επομένως, η θεώρηση της επαγγελματικής εξουθένωσης ως συνδρόμου αποτελούμενου από τρεις κατηγορίες συμπτωμάτων στερείται θεωρητικής βάσης, δεν έχει υποστηριχθεί από στοιχεία που να δείχνουν μια κοινή αιτιολογία και για τις τρεις διαστάσεις και περιλαμβάνει δυο κατηγορίες συμπτωμάτων, τον κυνισμό και την μειωμένη προσωπική αποτελεσματικότητα, η οποίες φαίνεται να είναι υπερβολικά ετερογενείς για να αυξήσουν τις γνώσει μας γύρω από την επαγγελματική εξουθένωση. ΑΙΤΙΑ Παρόλο που δεν υπάρχει σαφής εξήγηση για το πώς εμφανίζεται και από τι επηρεάζεται η εμφάνιση του συνδρόμου υπάρχουν τρείς κοινά αποδεκτοί παράγοντες που οδηγούν στην εμφάνιση του. Αυτοί είναι: Οι συνθήκες εργασίας που περιλαμβάνουν σοβαρές απαιτήσεις, τόσο σωματικές όσο και ψυχολογικές που έχει η απασχόληση στο χώρο της υγείας καθώς και τις σχέσεις με τους συνεργάτες τους Τις σχέσεις του εργαζομένου με τους αρρώστους και σους συγγενείς τους Ορισμένα προσωπικά χαρακτηριστικά του ίδιου του εργαζόμενου που τον κάνουν να μην μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά το στρες και να νιώθει αποθαρυμένος ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Σύμφωνα με τους Cordes και Dougherty οι επιπτώσεις κατατάσσονται σε τρία επίπεδα: Ψυχική και σωματική υγεία. Διαπροσωπικές σχέσεις Εργασιακή συμπεριφορά.

4 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗΣ ΣΩΜΑΤΙΚΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΑ Σωματική Εξάντληση/ κούραση Δυσκαμψία στις αλλαγές/ έλλειψη ελαστικότητας Χαμηλή εργασιακή απόδοση/ χαμηλή εργασιακή Κατάθλιψη Αϋπνία ή υπερβολικός ύπνος Πονοκέφαλοι Γαστρεντερικά προβλήματα/ έλκος Παρατεταμένη ασθένεια/ συχνές ασθένειες/ κρυολόγημα Αύξηση ή μείωση του βάρους Έλλειψη ενδιαφέροντος και συναισθημάτων/ απάθεια Κυνισμός/ αρνητική διάθεση Συναισθηματική εξάντληση/ έλλειψη συναισθηματικού ελέγχου Χαμηλό «ηθικό»/ αίσθηση ματαιότητας Έλλειψη υπομονής/ ευερεθιστικότητα Αδυναμία αντιμετώπισης ανεπιθύμητων καταστάσεων Στρες ικανοποίηση Μειωμένη επικοινωνία/ παραίτηση Υψηλά επίπεδα παραίτησης Αυξημένα επίπεδα απουσιασμού Έλλειψη ενθουσιασμού για την εργασία Αυξημένη χρήση φαρμάκων Αυξημένες οικογενειακές συγκρούσεις Αναπνευστικά προβλήματα Υπερβολική χρήση αλκοόλ Υπερένταση Ανία Αδυναμία συγκέντρωσης/ αδυναμία καθορισμού στόχων και προτεραιοτήτων Αυξημένα επίπεδα Μειωμένη Ροπή σε ατυχήματα χοληστερόλης αυτοπεποίθηση Στεφανιαία νόσος Αποπροσωποποίηση ασθενών Αυξημένα παράπονα για την εργασία Διαταραχές ομιλίας Εκνευρισμός Εργασιομανία Σεξουαλική δυσλειτουργία Αδυναμία λήψης αποφάσεων Αίσθημα αδυναμίας Καχυποψία

5 Αίσθημα ενοχής/ αποτυχίας Κατάθλιψη Αποξένωση Αυξημένη ανησυχία Υπερβολική αυτοπεποίθηση/λήψη ασυνήθιστα υψηλών ρίσκων Αποτελμάτωση

6 ΔΙΑΓΝΩΣΗ Για τον καθορισμό της διάγνωσης του συνδρόμου οι Fukuda et al. το 1994 όρισαν ως διαγνωστικά κριτήρια τα εξής: Κλινικά εκτιμημένη ανεξήγητη, επιμονή ή υποτροπιάζουσα χρόνια κόπωση πρόσφατης ή συγκεκριμένης έναρξης (δεν υπήρχε πάντα ) που δεν είναι αποτέλεσμα συνεχούς άσκησης, δεν βελτιώνεται με την ανάπαυση και οδηγεί σε σημαντική μείωση των προηγούμενων επιπέδων επαγγελματικής, εκπαιδευτικής, κοινωνικής ή προσωπικής δραστηριότητας Συνύπαρξη του προηγούμενου ή περισσοτέρων από τα ακόλουθα συμπτώματα τα οποία πρέπει να επιμείνουν ή να υποτροπιάζουν για έξι ή περισσότερους μήνες και δεν πρέπει να προϋπήρχαν της κόπωσης: α) αυτοαναφερόμενη διαταραχή της πρόσφατης μνήμης ή της συγκέντρωσης αρκετά σοβαρή ώστε να δημιουργεί σημαντική μείωση στα προηγούμενα επίπεδα επαγγελματικής, εκπαιδευτικής, κοινωνικής ή προσωπικής δραστηριότητας β)κυνάγχη, γ) επώδυνοι τραχηλικοί (πρόσθιοι ή οπίσθιοι) ή μασχαλιαίοι λεμφαδένες, δ)μυϊκοί πόνοι, ε) γενικευμένες αρθραλγίες, χωρίς στοιχεία φλεγμονής, στ) κεφαλαλγίες νέου τύπου και εντάσεως, ζ) μη αναζωοπγο0νιτικός ύπνος, η) παρατεταμένη κόπωση (διάρκειας μεγαλύτερης των 24 ωρών) μετά από άσκηση ΘΕΡΑΠΕΙΑ Η εύρεση βέβαια της κατάλληλης θεραπείας δεν είναι εύκολη. Διότι πρέπει αρχικά να ανακουφίσει τα σωματικά συμπ0τώματα του ασθενούς καθώς και να βοηθήσει την ανάκτηση ενός επιπέδου λειτουργικότητας. Η πλήρης ανάκτηση των λειτουργιών του ασθενούς στην κατάσταση που ήταν πριν από την εμφάνιση του συνδρόμου είναι ουτοπική. Με αποτέλεσμα ο ασθενής να επιδεινώνει τα συμπτώματα του λόγω της υπερπροσπάθειας. Η θεραπείες χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Πρώτον στην προσπάθεια του ίδιου του ατόμου και δεύτερον στη λήψη φαρμάκων. Η συγκεκριμένη η 1 η κατηγορία αφορά το άτομο και την προσπάθεια του να ανακτήσει και να αποκαταστήσει την μειωμένη λειτουργικότητα του. Αυτό γίνεται: Με φυσική άσκηση. Με ανάπαυση. Με διατροφή. Με εκπαίδευση.

7 Η 2 η κατηγορία βασίζεται κυρίως στη λήψη φαρμάκων. Η χορήγηση φαρμάκων γίνεται κυρίως για την άμεση ανακούφιση των συμπτωμάτων του ασθενούς. Αρχικά τα φάρμακα τα οποία χορηγούνται είναι σε μικρές δοσολογίες που βαθμιαία μπορεί να αυξηθούν ανάλογα με τις ανάγκες του ατόμου. Βέβαια η χορήγηση φαρμάκων μπορεί να οδηγήσει στην δημιουργία νέων συμπτωμάτων ή να προκαλέσουν αντίθετα αποτελέσματα, για αυτό είναι σημαντικό ο ασθενής να ενημερωθεί για τις τυχόν αρνητικές επιδράσεις που μπορεί να υπάρξουν. Οι πιο κύριες θεραπείες και φάρμακα είναι: Αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Χαμηλη δόση αγχολυτικού. Διεγερτικά. Αντιμικροβιακά Αντιαλλεργική θεραπεία. Αντικαταθλιπτικά. ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Διακρίνονται σε: Παρεμβάσεις σε ατομικό επίπεδο όπως: Επανεκτίμηση των προσωπικών στόχων και προσδοκιών Αναζήτηση υποστήριξης Σωστή διατροφή άσκηση καθώς και επαρκής ανάπαυση Επιλογή της συγκεκριμένης θέσης εργασίας ή αλλαγή του χώρου εργασίας Διαχωρισμός μεταξύ εργασίας και σπιτιού. Παρεμβάσεις σε οργανωτικό επίπεδο όπως: Τοποθέτηση του κατάλληλου επαγγελματία στην κατάλληλη θέση Δημοκρατική διοίκηση Πολυμορφία στην εργασία Ομάδες υποστήριξης Δυνατότητα συνεχόμενης επιμόρφωσης και εκπαίδευσης.