ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΦΥΤΩΝ Πιστοποίηση σπόρου Επιμέλεια διαφανειών Τραντάς Μάνος 1
Πιστοποίηση σπόρου Στόχος των Βελτιωτικών προγραμμάτων είναι η δημιουργία νέων ποικιλιών και υβριδίων με όσο το δυνατό πιο βελτιωμένα χαρακτηριστικά Ποιος όμως εξασφαλίζει (αφορά Βελτιωτές, Παραγωγούς, Καταναλωτές) ότι κάποιος δεν θα κλέψει τον σπόρο από τις βελτιωμένες ποικιλίες/υβρίδια με σκοπό την εκμετάλλευση; 2
Πιστοποίηση σπόρου Με την βελτίωση των χαρακτηριστικών των φυτών ασχολούνται οι Βελτιωτές οι οποίοι εργάζονται είτε σε δημόσια ιδρύματα είτε σε ιδιωτικές εταιρείες Οι ιδιωτικές εταιρείες έχουν στόχο το κέρδος για αυτό δημιουργούν κυρίως υβρίδια. Οι λόγοι που τις οδηγούν εκεί είναι: Τα φυτά είναι περισσότερο ζωηρά λόγω του φαινομένου της ετέρωσης Δεν είναι δυνατό ένας παραγωγός να κρατήσει σπόρο από υβρίδια μιας και τα φυτά που θα προκύψουν από αυτόν (F2) θα εμφανίζουν την μέγιστη παραλλακτικότητα Ο σπόρος των υβριδίων είναι ακριβότερος σε σύγκριση με το σπόρο των ποικιλιών γιατί για την παραγωγή τους έχουν γίνει πολύ μεγαλύτερες επενδύσεις 3
Πιστοποίηση σπόρου Παρόλα αυτά οι παραγωγοί προτιμούν να αγοράζουν σπόρο υβριδίων μιας και τα βελτιωμένα υβρίδια φέρουν μερικά πολύ καλά χαρακτηριστικά (π.χ. ανθεκτικότητες) Το έργο για την βελτίωση των ποικιλιών έχει απομείνει στα δημόσια ερευνητικά ιδρύματα και ινστιτούτα 4
Πιστοποίηση σπόρων Σύνολο διαδικασιών ελέγχου των (νέων) ποικιλιών και υβριδίων για την καταγραφή τους στον Εθνικό ή Διεθνή Κατάλογο ποικιλιών και υβριδίων 5
Στόχος Οι διαδικασίες πιστοποίησης προστατεύουν όλους τους εμπλεκόμενους φορείς (Βελτιωτές, παραγωγούς και καταναλωτές) παρέχοντας την εγγύηση ότι οι πιστοποιημένοι σπόροι τηρούν όλες τις προϋποθέσεις ταυτότητας, γενετικής καθαρότητας και φυτρωτικότητας 6
Πλεονέκτημα Όταν κάποιος αγοράζει σπόρους χωρίς ένδειξη πιστοποίησης παραδέχεται τις πληροφορίες που αναγράφονται στην ταμπέλα του προϊόντος, χωρίς να είναι σε θέση να τις ελέγξει Αντίθετα, όλες οι πληροφορίες που αναγράφονται στον πιστοποιημένο σπόρο, έχουν ελεγχθεί από τον φορέα που έχει αναλάβει την συγκεκριμένη πιστοποίηση 7
Η πιστοποίηση των σπόρων ποικιλιών συμβάλλει στην ανάπτυξη της γεωργίας διαμέσου της αύξησης της οικονομικής αξίας των νέων ποικιλιών και υβριδίων 8
Στην Ελλάδα την αρμοδιότητα για τους ελέγχους τους έχει το Ινστιτούτο Ελέγχου Ποικιλιών Καλλιεργούμενων Φυτών και έχει τις εξής αρμοδιότητες: http://www.varinst.gr/ 9
την εγγραφή ποικιλιών Κύρια αρμοδιότητα είναι η εγγραφή συμβατικών ποικιλιών, γενετικά τροποποιημένων ποικιλιών και φυτογενετικών πόρων στον Εθνικό Κατάλογο Η διαδικασία και η μεθοδολογία που ακολουθείται για την εγγραφή των συμβατικών ποικιλιών φυτών μεγάλης καλλιέργειας και κηπευτικών διέπεται από γενικούς και ειδικούς τεχνικούς κανονισμούς εναρμονισμένους με τις κοινοτικές οδηγίες 10
τον μετέλεγχο των ποικιλιών Για να διαπιστωθεί αν τα χαρακτηριστικά των εγγεγραμμένων στον Εθνικό Κατάλογο ποικιλιών παραμένουν αμετάβλητα μετά τους διαδοχικούς αναπολλαπλασιασμούς, δηλαδή αν η ποικιλία διατηρεί την ταυτότητα και την καθαρότητά της, διενεργούνται δοκιμές στο χωράφι με δείγματα από τις διάφορες σπορομερίδες, οι οποίες συγκρίνονται με το δείγμα αναφοράς της ποικιλίας Ο μετέλεγχος μπορεί να επιλύσει ειδικά θέματα και προβλήματα που μπορεί να προκύψουν για κάποιο φυτικό είδος 11
τον έλεγχο των διατηρητών Διατηρητές είναι πρόσωπα, εταιρείες ή Ιδρύματα που δηλώνονται με την αίτηση εγγραφής των ποικιλιών και οφείλουν να εξασφαλίζουν τις απαραίτητες εκτάσεις και εγκαταστάσεις για τον αμιγή αναπολλαπλασιασμό των ποικιλιών και την διατήρηση ασφαλιστικών αποθεμάτων 12
εργασίες που ανατίθενται από την Ευρωπαϊκή Ένωση συμμετοχή και διεξαγωγή συγκριτικών πειραμάτων εξέταση ποικιλιών για τη διασφάλιση της προστασίας τους 13
Πριν την πιστοποίηση του σπόρου Αξιολόγηση ποικιλίας ή υβριδίου από τον Βελτιωτή: Η καθαρή σειρά καλλιεργείται σε διάφορες περιοχές και διαφορετικές χρονικές περιόδους για να βρεθεί η αντίδραση των φυτών στα διάφορα περιβάλλοντα Συγκρίνεται με άλλες ποικιλίες και υβρίδια Αν τα αποτελέσματα είναι θετικά, η ποικιλία στέλνεται για πιστοποίηση 14
Εγγραφή ποικιλιών 1. Υποβολή αίτησης και ονοματοδοσία ποικιλιών 2. Εξέταση ποικιλιών με δοκιμές Δοκιμές Δ.Ο.Σ. (Διάκριση-Ομοιομορφία-Σταθερότητα) Δοκιμές Κ.Α.Χ. (Καλλιεργητική Αξία και Χρησιμότητα) Εργαστηριακές εξετάσεις 3. Γνωμοδότηση Τεχνικής Επιτροπής Πολλαπλασιαστικού Υλικού (ΤΕΠΥ) 4. Εγγραφή στον Εθνικό Κατάλογο ή Απόρριψη 15
Πληροφορίες αίτησης εγγραφής Το όνομα του δημιουργού της ποικιλίας ή του υβριδίου Το είδος του φυτού Τα χαρακτηριστικά του φυτού Το λόγο που διακρίνεται το υβρίδιο ή η ποικιλία και αξίζει να πιστοποιηθεί Ένα προτεινόμενο όνομα (π.χ. κάποιας περιοχής με ιστορική σημασία) 16
Υποβολή αίτησης και ονοματοδοσία ποικιλιών Υποβάλλεται αίτηση στο Ινστιτούτο Ελέγχου Ποικιλιών στην οποία καταγράφεται το προτεινόμενο εμπορικό όνομα της ποικιλίας Η αίτηση εξετάζεται, ως προς την πληρότητα των στοιχείων, καταχωρείται σε ειδικό μητρώο ποικιλιών και ανοίγεται φάκελος με τον αριθμό μητρώου της ποικιλίας 17
Εξέταση ποικιλιών με δοκιμές Η εξέταση των προς εγγραφή ποικιλιών γίνεται σύμφωνα με ειδικούς τεχνικούς κανονισμούς κατά φυτικό είδος και περιλαμβάνει Δοκιμές Διάκρισης, Ομοιομορφίας, Σταθερότητας διάρκειας τουλάχιστον 2 ετών. Από τις δοκιμές αυτές λαμβάνονται παρατηρήσεις των μορφολογικών, φυσιολογικών και αγρονομικών χαρακτηριστικών της ποικιλίας, προκειμένου να διαπιστωθεί η διάκρισή της από άλλες γνωστές ποικιλίες, η ομοιομορφία και η σταθερότητά της 18
Γνωμοδότηση Τεχνικής Επιτροπής Πολλαπλασιαστικού Υλικού (ΤΕΠΥ) Μετά τη στατιστική επεξεργασία και ανάλυση των δεδομένων των δοκιμών, αυτά υποβάλλονται στην αρμόδια τεχνική επιτροπή του Υπουργείου Γεωργίας προκειμένου αυτή να γνωμοδοτήσει για την εγγραφή της ποικιλίας στον Εθνικό Κατάλογο ή την απόρριψή της 19
Εγγραφή στον Εθνικό Κατάλογο ή Απόρριψη Η εγγραφή της ποικιλίας στον Εθνικό Κατάλογο έχει 10ετή ισχύ για τα φυτά Μεγάλης Καλλιέργειας, τα Κηπευτικά και την Πατάτα και 30ετή ισχύ για δενδρώδη και αμπέλια 20
Σχήμα διαδικασιών δημιουργίας σπόρων και πιστοποίησης 1 2 3 Προγράμματα Βελτίωσης Δημόσια Ιδρύματα Ιδιωτικές εταιρείες Βελτιωμένες ποικιλίες Εξασφάλιση καθαρότητας Πειράματα αξιολόγησης και σύγκρισης Ινστιτούτο Ελέγχου Ποικιλιών και Υβριδίων Έλεγχος σταθερότητας χαρακτηριστικών Χαρακτηρισμός ποικιλιών και υβριδίων 21
Σχήμα διαδικασιών δημιουργίας σπόρων και πιστοποίησης 4 5 Καταχώρηση στον εθνικό ή στον διεθνή κατάλογο Διατηρητές Παραγωγή πιστοποιημένου σπόρου Εξασφάλιση καθαρότητας Πειράματα αξιολόγησης και σύγκρισης 6 Έξοδος στην αγορά 22
Παραγωγή πιστοποιημένου σπόρου ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ ΥΒΡΙΔΙΩΝ 23
Παραγωγή πιστοποιημένου σπόρου ποικιλιών Δημιουργία καθαρών σειρών: Επιλογή ατόμων με επιθυμητά χαρακτηριστικά μέσα από φυσικούς πληθυσμούς ή δημιουργία παραλλακτικότητας με διασταύρωση αρχικά και αυτογονιμοποίηση στη συνέχεια δυο ατόμων με αρκετά κοινά χαρακτηριστικά Δημιουργία καθαρών σειρών με: διαδοχικές αυτογονιμοποιήσεις και επιλογή των ατόμων με τα επιθυμητά χαρακτηριστικά ιστοκαλλιέργεια γύρης και επιλογή ατόμων με τα επιθυμητά χαρακτηριστικά 24
Παραγωγή πιστοποιημένου σπόρου ποικιλιών Αύξηση καθαρότητας ομοζύγωτου πληθυσμού φυτών: Υποθέστε ότι ένα φυτό έχει τον γενότυπο Bb για κάποιο γονίδιο. Από τη στιγμή που οι γαμέτες έχουν το μισό γενετικό υλικό του φυτού οι μισοί γαμέτες που θα δημιουργηθούν θα έχουν το B αλληλόμορφο και οι άλλοι μισοί το b (ανεξάρτητα εάν προέρχονται από τα αρσενικά ή από τα θηλυκά αναπαραγωγικά όργανα) Έπειτα από αυτογονιμοποίηση οι απόγονοι θα έχουν BB, Bb ή bb σε αναλογία 1:2:1. Οι μισοί απόγονοι θα είναι ομόζυγοι (Ως προς το B ή το b αλληλόμορφο) και οι άλλοι μισοί θα είναι ετερόζυγοι Εάν οι απόγονοι αυτογονιμοποιηθούν ξανά οι ΒΒ γονότυποι θα δώσουν ΒΒ γενοτύπους και οι bb γονότυποι θα δώσουν bb γονότυπους. Από τους Bb όμως που θα αυτογονιμοποιηθούν (που είναι τα μισά φυτά) θα προκύψουν πάλι απόγονοι με αναλογία 1BB:2Bb:1bb ή 1 ομόζυγα:1 ετερόζυγα. Θα έχω αύξηση της ομοζυγωτίας κατά 50% Με τον τρόπο αυτό σε κάθε γενιά αυτογονιμοποίησης θα υπάρχει αύξηση κατά 50% του ποσοστού των φυτών που είναι ομόζυγα (Ως προς το B ή το b αλληλόμορφο) 25
Παραγωγή πιστοποιημένου σπόρου ποικιλιών Αα ΑΑ Αα Αα αα ΑΑ ΑΑ ΑΑ ΑΑ ΑΑ Αα Αα αα ΑΑ Αα Αα αα αα αα αα αα AA AA AA AA AA ΑΑ ΑΑ αα AA ΑΑ ΑΑ αα αα αα αα αα AA AA AA AA AA Αα Αα αα AA Αα Αα αα αα αα αα αα AA AA AA AA AA Αα Αα αα AA Αα Αα αα αα αα αα αα AA AA AA AA AA αα αα αα AA αα αα αα αα αα αα αα 26
Παραγωγή πιστοποιημένου σπόρου ποικιλιών x x x Αυτογονιμοποίηση 27
Προϋποθέσεις αγρού για την παραγωγή του πιστοποιημένου σπόρου Να έχει την απαραίτητη έκταση Να μην έχει καλλιεργηθεί τα τελευταία χρόνια με καλλιέργεια του ίδιου είδους (για να μην υπάρχουν στο έδαφος σπόροι που θα φυτρώσουν με τους σπόρους της ποικιλίας μας και θα αλλοιώσουν τα χαρακτηριστικά της) Να είναι μακριά από καλλιέργειες του ίδιου είδους (για να αποφευχθούν οι ανεπιθύμητες επικονιάσεις που θα αλλοιώσουν τα χαρακτηριστικά της ποικιλίας μας) 28
Υποχρεώσεις καλλιεργητή παραγωγής πιστοποιημένου σπόρου Να κάνει όλες τις καλλιεργητικές φροντίδες (λίπανση, κλάδεμα, φυτοπροστασία κτλ) Στο τέλος να συλλέγει το σπόρο, να τον απολυμαίνει και να τον παραδίδει στεγνό και καθαρό από ξένες ύλες Με την απολύμανση σκοτώνονται τα παράσιτα που βρίσκονται εξωτερικά του σπόρου π.χ. σπόρια μυκήτων, αυγά εντόμων και γίνεται για να διατηρείται ο σπόρος σε καλή κατάσταση κατά την αποθήκευση. Αν υπάρχει κάποια ίωση στο έμβρυο, σε καμία περίπτωση δεν απαλλάσσεται ο σπόρος από αυτήν 29
Υποχρεώσεις Βελτιωτή Να ελέγχει αν όλα γίνονται σωστά από τον καλλιεργητή Να ελέγχει τα φυτά τακτικά, και αν υπάρχουν φυτά που αποκλίνουν από τα χαρακτηριστικά της ποικιλίας ή του υβριδίου, να τα εκριζώνει πριν αυτά ανθίσουν 30
Παραγωγή πιστοποιημένου σπόρου ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ ΥΒΡΙΔΙΩΝ 31
Παραγωγή πιστοποιημένου σπόρου υβριδίων Φτιάχνουμε καθαρές σειρές, τις αξιολογούμε και επιλέγουμε τις καλύτερες. Κάνουμε όλους τους δυνατούς συνδυασμούς διασταυρώσεων μεταξύ των καθαρών σειρών για να βρεθεί ο συνδυασμός που δίνει το καλύτερο υβρίδιο Για πιστοποίηση στέλνουμε το σπόρο του υβριδίου. Το σπόρο των γονέων δεν τον δίνουμε σε κανένα 32
Παραγωγή πιστοποιημένου σπόρου υβριδίων x x Αυτογονιμοποίηση 33
Παραγωγή πιστοποιημένου σπόρου υβριδίων Μετά την κατοχύρωση του υβριδίου καλλιεργούμε σε ένα χωράφι το σπόρο της μητέρας και τον αυτογονιμοποιούμε. Προκύπτει ο Βασικός Σπόρος της μητέρας Καλλιεργούμε σε ένα άλλο χωράφι τον σπόρο του πατέρα και τον αυτογονιμοποιούμε. Προκύπτει ο Βασικός Σπόρος του πατέρα Φυτεύουμε στο ίδιο χωράφι το βασικό σπόρο της μητέρας και του πατέρα, εναλλάξ σε σειρές ώστε να γίνει σταυρεπικονίαση και να προκύψει το υβρίδιο που αποτελεί τον Πιστοποιημένο Σπόρο 34
Ερωτήσεις Τι πρέπει να κάνει ο Βελτιωτής προκειμένου να βεβαιωθεί ότι η ποικιλία που έχει δημιουργήσει είναι αξιόλογη ώστε να προωθηθεί για εμπορική καλλιέργεια; Είστε Βελτιωτές και θέλετε να δημιουργήσετε ένα υβρίδιο πιπεριάς. Ποια διαδικασία θα πρέπει να ακολουθήσετε Είστε Βελτιωτές και θέλετε να δημιουργήσετε μια ποικιλία πιπεριάς. Ποια διαδικασία θα πρέπει να ακολουθήσετε; 35