Εκπαίδευση και ανάπτυξη

ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τ. Καρατάσου 11, 117 42 Αθήνα, Tηλ.: 210 92 11 200-10, Fax: 210 92 33 977, www.iobe.gr 11 T. Karatassou Str., 117 42 Athens, Greece, Tel.: (+30) 210 92 11 200-10, Fax: (+30) 210 92 33 977 Εκπαίδευση και ανάπτυξη Νίκος Βέττας Γενικός Διευθυντής ΙΟΒΕ Καθηγητής, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (vettas@iobe.gr, www.iobe.gr, http://www.aueb.gr/users/vettas) Ιωάννινα, 12 Μαρτίου 2018

Φεβ/07 Αυγ/07 Φεβ/08 Αυγ/08 Φεβ/09 Αυγ/09 Φεβ/10 Αυγ/10 Φεβ/11 Αυγ/11 Φεβ/12 Αυγ/12 Φεβ/13 Αυγ/13 Φεβ/14 Αυγ/14 Φεβ/15 Αυγ/15 Φεβ/16 Αυγ/16 Φεβ/17 Αυγ/17 Φεβ/18 Δείκτης οικονομικού κλίματος (www.iobe.gr) 120 110 100 90 80 70 60 50 Οικονομικό κλίμα EΕ Οικονομικό κλίμα Ευρωζώνη Οικονομικό κλίμα Ελλάδα Μέσος Όρος Ελ. (2001-2017) Πηγές: ΙΟΒΕ / DG ECFIN, Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Κατά κεφαλήν ΑΕΠ, σταθερές τιμές 2010 40,000 35,000 30,000 25,000 20,000 15,000 10,000 5,000,0 Πηγή: Eurostat Γερμανία Ελλάδα Πορτογαλία 3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 δισεκ. % ΑΕΠ Επενδύσεις,80 30%,70,60,50 22,7% 22,7% 22,3% 25,1% 23,8%,54,5,54,2 21,1% 24,7%,59,9 25,9%,64,9 23,6%,59,0 18,1% 17,1% 25% 20%,40,43,1,45,0,46,0,48,5,43,2,38,6 14,7% 12,1% 11,2% 11,9% 10,9% 11,8% 13,3% 15%,30,30,2 10%,20,10,23,0,20,7,22,1,20,2,21,7,24,9 5%,0 0% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. Μέγιστο ύψος επενδύσεων το 2007 ( 64,9 δισεκ.) Υψηλότερες επενδύσεις ως % του ΑΕΠ το 2007 (25,9%) Δραματικά χαμηλότερα το 2015 ( 20,2 δισεκ. και 10,9% του ΑΕΠ) 4

Βασικά μακροοικονομικά μεγέθη Βασικά Μακροοικονομικά Μεγέθη 2009 2014 2016 2017 2018* ΑΕΠ -3,1 0,7-0,2 1,3 2,1 Ανεργία 9,5 26,5 24,9 21,5* 19,8 Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης 1-15,6-3,6-7,5-0,7* 0,6 Ισοζύγιο Τρεχ. Συναλλαγών -14,4-3,0 0,0-1,1-2,0 Εναρμονισμένος Πληθωρισμός Επενδύσεις Πάγιου Κεφαλαίου 1,3-1,4-1,1 1,1 0,8-13,7-2,8-0,2 9,7 12,0 1 Συμπεριλαμβανομένων των κρατικών ενισχύσεων στον τραπεζικό τομέα * Προβλέψεις IOBE Πηγές: Eurostat, ΕΛ.ΣΤΑΤ. 5

Εμπορικό Ισοζύγιο (αγαθών υπηρεσιών) δισεκ. 100 80 60 40 20 0-20 -40-6,9-4,2-4,5-3,2-5,0-5,7-5,4-13,5-23,9-19,3-31,3 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Ισοζύγιο Εισαγωγές αγαθών - υπηρεσιών (τιμές 2010) Εξαγωγές αγαθών - υπηρεσιών (τιμές 2010) Πηγή: Eurostat 6

δισεκ. Εκατ. τόνοι Εξαγωγές αγαθών-αξία έναντι όγκου,40,41,45,35,36,38,38,40,30,25,25,32,31,29,29,24,34,28,27,27,26,25,35,30,25,20,15,19,21,18,21,20,15,10,10,5,5-2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016,0 Αξία εξαγωγών Όγκος εξαγωγών Πηγή: Eurostat Μεταβολή αξίας εξαγωγών, 2007-2016: +31,2%. Μεταβολή όγκου εξαγωγών, 2007-2016: +62,9%. 7

Ανοιχτή Οικονομία; % ΑΕΠ 240 220 200 180 160 140 120 100 80 60 40 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Γερμανία Ιρλανδία Ελλάδα Κύπρος Πορτογαλία Σλοβακία Δανία Ολλανδία Φινλανδία Πηγή: Eurostat 8

Δημόσια Έσοδα - Δαπάνες - Πρωτογενές Ισοζύγιο (% ΑΕΠ) % ΑΕΠ % ΑΕΠ,70,60,50,40,30,20,10,0,6,4,2,0 -,2 -,4 -,6 -,8 -,10 -,12 Δαπάνες Γενικής Κυβέρνησης (αριστερός άξονας) Έσοδα Γενικής Κυβέρνησης (αριστερός άξονας) Πρωτογενές Ισοζύγιο (αριστερός άξονας) Πηγές: Eurostat/European Economic Forecast, autumn 2017, Ευρωπαϊκή Επιτροπή 9

δισεκ. Εθνικός πλούτος; (σε σταθερές τιμές 2010) 800 600 400 200 0-200 -400 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Μη χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία Καθαρά χρηματοοικονομικά στοιχεία Εθνικός πλούτος Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία δεδομένων: IOBE Πτώση του εθνικού πλούτου από 552 δισεκ., το 1995 σε 488 δισεκ., το 2008 και σε 356 δισεκ., το 2015. Αύξηση μη χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων από 547 δισεκ. το 1995 σε 712 δισεκ. το 2008 και πτώση έπειτα ( 608 δισεκ. το 2015). Μεταβολή του ισοζυγίου χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων και υποχρεώσεων με το υπόλοιπο κόσμο από μικρό πλεόνασμα το 1995 ( 5 δισεκ.) σε μεγάλο έλλειμμα το 2007 ( 263 δισεκ.). 10

Επιτυχής πορεία της ελληνικής οικονομίας (πριν την έξοδο από τα προγράμματα); Εξισορρόπηση εμπορικού ισοζυγίου Κυρίως μέσω συμπίεσης εξαγωγών. Διατηρήσιμη; Εξισορρόπηση δημοσιονομικού ισοζυγίου Σύνθεση φόρων, δαπανών, ασφάλιστικό Βελτίωση ανταγωνιστικότητας Σχεδόν αποκλειστικά μέσω μείωσης του μοναδιαίου κόστους εργασίας Επιστροφή στην ανάπτυξη Ασθενής, αργή και αναιμική Διατηρήθηκε η θέση στην ευρωζώνη Όμως γιατί και από ποιους τέθηκε στο τραπέζι;

Κόστος φοίτησης στο πανεπιστήμιο έναντι γενικού πληθωρισμού στις ΗΠΑ (CPI-U) 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 600,0 500,0 400,0 300,0 200,0 100,0,0 Γενικός Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (CPI-U) Δείκτης τιμών κόστους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης Η εκπαίδευση γίνεται ακριβότερη με την πάροδο του χρόνου. Το κόστος της αυξάνει με μεγαλύτερο ρυθμό σε σχέση με την άνοδο του πληθωρισμού. 12

Πραγματικό ωρομίσθιο ανά επίπεδο εκπαίδευσης στις Η.Π.Α. (1973=100) 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0,0 Χωρίς απολυτήριο Λυκείου Απόφοιτοι Λυκείου Κολέγιο χωρίς αποφοίτηση Πτυχιούχοι κολλεγίου Με ανώτερο δίπλωμα Πηγή: Federal Reserve Bank of San Francisco, Economic Policy Institute Το πραγματικό ωρομίσθιο στις Η.Π.Α. είναι υψηλότερο στα υψηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης. Στα χαμηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης το πραγματικό ωρομίσθιο παρουσιάζει μείωση με την πάροδο του χρόνου. 13

1929 1934 1939 1944 1949 1954 1959 1964 1969 1974 1979 1984 1989 1994 Σχετική τιμή του κεφαλαίου και αποδόσεις της εκπαίδευσης 1,40,000 1,30,000 1,20,000 1,10,000 1,0,000,90,000,80,000,70,000,60,000,50,000 Σχετική τιμή του κεφαλαίου Αποδόσεις πανεπιστημιακής εκπαίδευσης (0,10 το 1929) Αποδόσεις δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (0,095 το 1929) Πηγή: Andreas Hornstein, Per Krusell and Giovanni L. Violante, 2005. The Effects of Technical Change on Labor Market Inequalities. In Handbook of Economic Growth (chapter 20) Edited by P. Aghion and S. Durlauf, Elsevier. Αντίστροφη η σχέση σχετικής τιμής κεφαλαίου και απόδοσης εκπαίδευσης. Η επένδυση στην εκπαίδευση, μακροχρόνια, αποδίδει περισσότερο σε σχέση με την επένδυση στο φυσικό κεφάλαιο. 14

Βασικά μεγέθη λειτουργίας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης 15

1973-1974 1974-1975 1975-1976 1976-1977 1977-1978 1978-1979 1979-1980 1980-1981 1981-1982 1982-1983 1983-1984 1984-1985 1985-1986 1986-1987 1987-1988 1988-1989 1989-1990 1990-1991 1991-1992 1992-1993 1993-1994 1994-1995 1995-1996 1996-1997 1997-1998 1998-1999 1999-2000 2000-2001 2001-2002 2002-2003 2003-2004 2004-2005 2005-2006 2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 Εξέλιξη αριθμού εκπαιδευτικών ιδρυμάτων 1973-2016,25,100,20,80,15,60,10,40,5,20,0,0 Πανεπιστήμια (αριστερός άξονας) Τ.Ε.Ι. (αριστερός άξονας) Τεχνικές Σχολές (δεξιός άξονας) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Αυξήθηκαν τόσο οι σχολές όσο και τα τμήματα. Η αναδιάρθρωση που επιχειρήθηκε με το σχέδιο «ΑΘΗΝΑ» είχε μικρή επίπτωση, κυρίως στον αριθμό Τμημάτων των Τ.Ε.Ι. (από 215 στα 178) Την περίοδο 2012-2015 συγχωνεύτηκαν 2 πανεπιστήμια (Στερεάς και Δυτικής Ελλάδας), και 2 ΤΕΙ. 16

1973-1974 1974-1975 1975-1976 1976-1977 1977-1978 1978-1979 1979-1980 1980-1981 1981-1982 1982-1983 1983-1984 1984-1985 1985-1986 1986-1987 1987-1988 1988-1989 1989-1990 1990-1991 1991-1992 1992-1993 1993-1994 1994-1995 1995-1996 1996-1997 1997-1998 1998-1999 1999-2000 2000-2001 2001-2002 2002-2003 2003-2004 2004-2005 2005-2006 2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016 Χιλ. Χιλ. Εξέλιξη αριθμού φοιτητών και σπουδαστών 1973-2015 2,500,10 2,000,8 1,500,6 1,000,4,500,2,0,0 Πανεπιστήμια (αριστερός άξονας) Τ.Ε.Ι. (αριστερός άξονας) Τεχνικές Σχολές (δεξιός άξονας) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Η αύξηση των φοιτητών/σπουδαστών αφορά κυρίως τα πανεπιστήμια και λιγότερο τα Τ.Ε.Ι. Υπερδιπλασιάστηκαν στα πανεπιστήμια (από 84,6 χιλ. στους 191 χιλ.), αυξήθηκαν κατά 22 φορές στα Τ.Ε.Ι. (από 4,6 χιλ. στους 99 χιλ.), μειώθηκαν στις Τεχνικές-Επαγγελματικές Σχολές (από 7,9 χιλ. στους 6,5 χιλ.). Μεγαλύτερη αύξηση (+50%) στον αριθμό φοιτητών/σπουδαστών την περίοδο 1999-2004. Πτώση στα Τ.Ε.Ι. (28%) την περίοδο 2005-2014 λόγω «βάσης του 10» και σχεδίου «ΑΘΗΝΑ». Οι γυναίκες είναι περισσότερες από τους άνδρες (από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 στα πανεπιστήμια και του 1990 στα Τ.Ε.Ι.). 17

2002-2003 2003-2004 2004-2005 2005-2006 2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016 2002-2003 2003-2004 2004-2005 2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 Εξέλιξη αριθμού φοιτητών ανά γνωστικό πεδίο Πανεπιστήμια Τ.Ε.Ι. 100% 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% FIELD 10 FIELD 6 FIELD 8 FIELD 9 FIELD 1 FIELD 4 FIELD 5 FIELD 7 FIELD 3 FIELD 2 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% FIELD 3 FIELD 1 FIELD 10 FIELD 6 FIELD 2 FIELD 8 FIELD 9 FIELD 4 FIELD 7 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία στοιχείων: Ι.Ο.Β.Ε. Πανεπιστήμια-πεδία: Τέχνες-Ανθρωπιστικές Επιστήμες (πρώτο σε ολόκληρη την περίοδο 1973-2015), Κοινωνικές, Οικονομικές, Νομικές, Κοινωνικές Επιστήμες-Δημοσιογραφία- Ενημέρωση (ανήλθε στη δεύτερη θέση την περίοδο 2000-2015). Πολύ περιορισμένος ο αριθμός φοιτητών στις Τεχνολογίες Πληροφοριών-Επικοινωνίας. Τ.Ε.Ι.-πεδία: Μηχανική-Κατασκευές (πρώτο στη κατάταξη), Διοίκηση Επιχειρήσεων (μείωση με το σχέδιο «ΑΘΗΝΑ»). 18

2002-2003 2003-2004 2004-2005 2005-2006 2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014 1973-1974 1975-1976 1977-1978 1979-1980 1981-1982 1983-1984 1985-1986 1987-1988 1989-1990 1991-1992 1993-1994 1995-1996 1997-1998 1999-2000 2001-2002 2003-2004 2005-2006 2007-2008 2009-2010 2011-2012 2013-2014 Χιλ. Αύξηση των κατόχων Master και Ph.D. Εξέλιξη κατόχων Master και Ph.D. Πανεπιστήμια,14,12,10,8,6,4,2,0 Πανεπιστήμια-M.Sc. (αριστερός άξονας) Πανεπιστήμια-Ph.D. (δεξιός άξονας) Τ.Ε.Ι.-M.Sc. (αριστερός άξονας) 700 600 500 400 300 200 100 0 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% FIELD 10 FIELD 8 FIELD 6 FIELD 1 FIELD 9 FIELD 3 FIELD 2 FIELD 7 FIELD 5 FIELD 4 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία στοιχείων: Ι.Ο.Β.Ε. Πανεπιστήμια: Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 ο αριθμός των κατόχων μεταπτυχιακού αυξήθηκε κατά 7 φορές περίπου (1999-2007: +284%, 2008-2013: +10,5%). Περισσότερες οι γυναίκες. Πεδία 2002-2013: Διοίκηση Επιχειρήσεων-Νομική, Θετικές Επιστήμες, Κοινωνικές Επιστήμες. Η Ελλάδα το 2014 τελευταία στην κατάταξη στην Ε.Ε.-28 που αφορά τους κατόχους Master (0,11% του πληθυσμού). Την περίοδο 1973-2013 ο αριθμός των διδακτόρων αυξήθηκε κατά 6 φορές περίπου (από τους 285 στους 1,6 χιλ.). Πεδία 2002-2013: Επιστήμες Υγείας, Θετικές Επιστήμες, Τέχνες-Ανθρωπιστικές Επιστήμες, Κοινωνικές Επιστήμες. Η Ελλάδα το 2014 πάνω από τη μέση της κατάταξης στην Ε.Ε.-28 που αφορά τους εγγεγραμμένους σε πρόγραμμα Ph.D. (0,22% του πληθυσμού). Τ.Ε.Ι: Την περίοδο 2005-2013 οι κάτοχοι μεταπτυχιακού διπλασιάστηκαν. Περισσότεροι οι άνδρες. Πεδία 2002-2013: Μηχανική-Κατασκευές, Διοίκηση Επιχειρήσεων. 19

2002-2003 2003-2004 2004-2005 2005-2006 2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2002-2003 2003-2004 2004-2005 2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014 Χιλ. Χιλ. Ανάμεικτη εικόνα στη σχέση πρωτοετών-πτυχιούχων Πανεπιστήμια Τ.Ε.Ι.,50,45,40,35,30,25,20,15,10,5,0,42,40,41,41,41,41,34,33,34,29,28,29,44,45,46,46,47,43,31,32,32,32,32,33,45,40,35,30,25,20,15,10,5,0,38,37,37,25,17,16,13,14,39,28,29,28,24,23,22,18,19,20,19,19,19,19 Πρωτοετείς Πτυχιούχοι Πρωτοετείς Πτυχιούχοι Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων: Ι.Ο.Β.Ε. Πανεπιστήμια: 2002-2007: οι δύο καμπύλες συγκλίνουν (με κάποιες, πάντως, διακυμάνσεις), 2008-2013: σχετική απόκλιση τους. Την περίοδο της κρίσης ο αριθμός των πτυχιούχων αυξήθηκε με λίγο χαμηλότερο ποσοστό (5,2%) σε σχέση με την αύξηση στον αριθμό των πρωτοετών φοιτητών (7,3%) Τ.Ε.Ι.: Συγκλίνουν διαχρονικά οι δύο καμπύλες (έντονες διακυμάνσεις στην καμπύλη πρωτοετών σπουδαστών). 20

Μειώνονται τα ποσοστά (έγκαιρης) ολοκλήρωσης σπουδών 80% 70% 60% Εξέλιξη του ποσοστού ολοκλήρωσης σπουδών 68% 64% 60% 57% 90% 80% 70% Εξέλιξη του ποσοστού ολοκλήρωσης σπουδών ανά ίδρυμα 50% 40% 52% 43% 33% 60% 50% 40% 30% 20% 21% 30% 20% 10% 3% 0% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Πηγή: GU NET, Επεξεργασία στοιχείων: Ι.Ο.Β.Ε. 10% 0% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Α.Σ.Ο.Ε.Ε. ΑΙΓΑΙΟΥ ΔΥΤ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΙΟΝΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΟΛΥΤ. ΚΡΗΤΗΣ Πέφτει το ποσοστό ολοκλήρωσης σπουδών καθώς εισερχόμαστε στην περίοδο της οικονομικής κρίσης (από το 64% το 2004 στο 21% το 2011), κυρίως σε περιφερειακά ιδρύματα (πιθανότεροι οι οικονομικοί λόγοι). 21

Ικανοποιητική η κατάταξη της Ελλάδας αναφορικά με το ποσοστό του πληθυσμού της που λαμβάνει πτυχίο Poland Ireland Lithuania Denmark United Kingdom Finland Belgium Slovakia Netherlands Czech Republic Estonia Greece Malta Bulgaria Slovenia Latvia Portugal Croatia Hungary Romania Germany Sweden Spain Italy Austria Cyprus Luxembourg 1,2% Ποσοστό πληθυσμού που λαμβάνει πτυχίο ανά χώρα 1,0% 0,8% 0,6% 0,4% 0,2% 0,0% B.A. M.Sc. Πηγή: Eurostat Σε σύγκριση με τις χώρες της Ε.Ε.-28, η Ελλάδα βρίσκεται λίγο επάνω από τη μέση της κατάταξης που αφορά το ποσοστό του πληθυσμού της (0,5%) που λαμβάνει πτυχίο από σχολή Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. 22

Σημαντική μείωση στο διδακτικό προσωπικό μετά την έναρξη της κρίσης Χιλ. 1973-1974 1975-1976 1977-1978 1979-1980 1981-1982 1983-1984 1985-1986 1987-1988 1989-1990 1991-1992 1993-1994 1995-1996 1997-1998 1999-2000 2001-2002 2003-2004 2005-2006 2007-2008 2009-2010 2011-2012 2013-2014 2015-2016 2002-2003 2003-2004 2004-2005 2005-2006 2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016 Εξέλιξη του αριθμού διδασκόντων Διδάσκοντες ανά πεδίο στα πανεπιστήμια,16 1200 100% 90%,12 900 80%,8 600 70% 60%,4 300 50% 40%,0 0 30% 20% 10% 0% Πανεπιστήμια (αριστερός άξονας) Τ.Ε.Ι. (αριστερός άξονας) Τεχνικές Σχολές (δεξιός άξονας) FIELD 6 FIELD 10 FIELD 1 FIELD 8 FIELD 4 FIELD 3 FIELD 5 FIELD 2 FIELD 7 FIELD 9 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία στοιχείων: Ι.Ο.Β.Ε. Πανεπιστήμια: Οι άνδρες αποτελούν το 69% των διδασκόντων. Υπερδιπλασιασμός διδασκόντων την περίοδο 1973-2015 (από τους 5 χιλ. στους 10,8 χιλ.), μειώθηκαν κατά 19,2% την περίοδο 2009-2015 (από τους 13,3 χιλ. στους 10,7 χιλ.). Μεγαλύτερος αριθμός σε Επιστήμες Υγείας, Μηχανική-Κατασκευές, Τέχνες-Ανθρωπιστικές Επιστήμες Τ.Ε.Ι.: Οι γυναίκες αποτελούν το 25% των διδασκόντων. Αυξήθηκαν οι διδάσκοντες την περίοδο 1983-2010 κατά 3,6 φορές (από τους 3,2 χιλ. στους 11,5 χιλ.), μειώθηκαν κατά 64% την περίοδο 2010-2015 (στους 4,1 χιλ.). Ο μεγαλύτερος αριθμός παρατηρείται στις Μηχανική-Κατασκευές, Επιστήμες Υγείας, Διοίκηση Επιχειρήσεων. 23

Διακυμάνσεις στο λόγο πρωτοετείς προς διδάσκοντες,6 Πρωτοετείς φοιτητές προς διδάσκοντες,5,4,3,2,1,0 2002-2003 2003-2004 2004-2005 2005-2006 2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 Πανεπιστήμια Τ.Ε.Ι. Τεχνικές Σχολές Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία στοιχείων: Ι.Ο.Β.Ε. Πανεπιστήμια: Παρέμενε σταθερός (γύρω στο 4) μεταξύ 2002-2008. Την περίοδο 2008-2015 αυξήθηκε (από τους 3,3 στους 5) αφού την ίδια περίοδο οι πρωτοετείς φοιτητές αυξήθηκαν και το διδακτικό προσωπικό περιορίστηκε. Μεγάλες διαφορές μεταξύ των γνωστικών πεδίων, καθώς κυμαίνεται από 1,1 στις Επιστήμες Υγείας μέχρι 7,5 στις Κοινωνικές Επιστήμες, Δημοσιογραφία, Ενημέρωση. Τ.Ε.Ι.: Από 3,4 το 2002 και 2,1 το 2009 ανήλθε σε 5,3 το 2014, λόγω σημαντικής μείωσης του διδακτικού προσωπικού την περίοδο της κρίσης. 24

Εξέλιξη της χρηματοδότησης 25

Εξέλιξη της χρηματοδότησης Μετά από τη μεγάλη αύξηση 2001-2009 (+150%), η συνολική χρηματοδότηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έχει μειωθεί σημαντικά την περίοδο 2010-2014 (-24%) Η μείωση είναι μικρότερη της αντίστοιχης του συνόλου της Γενικής Κυβέρνησης μετά το 2010 (-31%) αλλά μεγαλύτερη από την αντίστοιχη του συνόλου της εκπαίδευσης (-20%) Οι λειτουργικές δαπάνες μειώθηκαν κατά 66% Οι δαπάνες προσωπικού κατά 20% Τα ίδια έσοδα ΕΛΚΕ (σε δείγμα πανεπιστημίων) αυξήθηκαν κατά 47% Οι εταιρείες αξιοποίησης περιουσίας σημείωσαν μεγάλες ζημίες 26

χιλ. ευρώ χιλ. ευρώ Η δαπάνη ανά φοιτητή πέφτει μετά το 2008,10,9,8,7 Δαπάνη ανά φοιτητή,50,45,40,35,6,5,4,3,2,1,30,25,20,15,10,5,0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014,0 Δαπάνη/Φοιτητή (αριστερός άξονας) Δαπάνη/Πρωτοετή Φοιτητή (αριστερός άξονας) Δαπάνη/Φοιτητή (με φοιτητές M.Sc. & Ph.D.) (αριστερός άξονας) Δαπάνη/Μεταπτυχιακό Φοιτητή (δεξιός άξονας) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία στοιχείων: Ι.Ο.Β.Ε. Η διεύρυνση της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, όπως αναμένεται, οδήγησε σε αύξηση των δαπανών ( 878 εκατ. το 2001, 2,2 δισεκ. το 2008, 1,6 δισεκ. το 2014). Την περίοδο 2008-2014 η δαπάνη ανά φοιτητή-σπουδαστή μειώθηκε από τα 7,6 χιλ. στα 5,4 χιλ. 27

Παρά τις περικοπές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση την περίοδο της κρίσης, ως % του ΑΕΠ η συνολική δαπάνη τριτοβάθμιας στην Ελλάδα κατατάσσεται το 2015 ελαφρώς πάνω από το μέσο όρο της ΕΕ και Ευρωζώνης (0,9% έναντι 0,7%, και 0,8% αντίστοιχα) λόγω και της μεγάλης μείωσης του ΑΕΠ Η δαπάνη στο σύνολο της εκπαίδευσης (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια) ως % του ΑΕΠ υπολείπεται στην Ελλάδα (4.3%) του μέσου όρου της ΕΕ-28 (4.9%) και της Ευρωζώνης (4,7%) 28

Δαπάνη τριτοβάθμιας και συνόλου εκπαίδευσης ως % του ΑΕΠ Τριτοβάθμια εκπαίδευση Σύνολο εκπαίδευσης Φινλανδία Δανία Ισλανδία Πολωνία Ολλανδία Εσθονία Κύπρος Νορβηγία Λιθουανία Κροατία Σουηδία Σλοβενία Πορτογαλία Μάλτα Λετονία Ουγγαρία Ελλάδα Βέλγιο Ρουμανία Λουξεμβούργο Ευρωζώνη 19 Γερμανία Τσεχία Βουλγαρία Αυστρία Σλοβακία Ιρλανδία ΕΕ -28 Γαλλία Ιταλία Ηνωμένο Βασίλειο,0,4,0,3,1,7,1,6,1,5,1,4,1,3,1,3,1,2,1,2,1,2,1,1,1,0,1,0,1,0,1,0,0,9,0,9,0,9,0,8,0,8,0,8,0,8,0,8,0,8,0,8,0,7,0,7,0,7,0,6,1,9,0,0,0,5,1,0,1,5,2,0 Ισλανδία Δανία Σουηδία Βέλγιο Φινλανδία Εσθονία Πορτογαλία Λετονία Ελβετία Κύπρος Σλοβενία Νορβηγία Μάλτα Γαλλία Ολλανδία Λιθουανία Πολωνία Λουξεμβούργο Ουγγαρία Ηνωμένο Βασίλειο Αυστρία ΕΕ -28 Τσεχία Κροατία Ευρωζώνη 19 Ελλάδα Σλοβακία Γερμανία Ισπανία Ιταλία Βουλγαρία Ιρλανδία Ρουμανία,3,1,7,5,7,0,6,5,6,4,6,2,6,1,6,0,6,0,5,8,5,7,5,6,5,5,5,5,5,5,5,4,5,4,5,2,5,2,5,2,5,1,5,0,4,9,4,9,4,7,4,7,4,3,4,2,4,2,4,1,4,0,4,0,3,7,0,0,1,0,2,0,3,0,4,0,5,0,6,0,7,0,8,0 Πηγή: Eurostat, General government expenditure by function (COFOG) Επεξεργασία ΙΟΒΕ 29

Η περιορισμένη αυτονομία της οικονομικής διαχείρισης των ιδρυμάτων ενισχύεται από τις αυξημένες ανάγκες εποπτείας στο πλαίσιο της εφαρμογής των προγραμμάτων οικονομικής προσαρμογής της χώρας Η διακυβέρνηση του συνολικού συστήματος και ο δημόσιος έλεγχος ασκείται με παραδοσιακά εργαλεία ελέγχων νομιμότητας προληπτικού χαρακτήρα 30

Ερευνητικό έργο 31

Η οικονομική κρίση έχει σημαντικές επιπτώσεις στις ερευνητικές δραστηριότητες των ΑΕΙ εκατ., τρέχουσες τιμές % του ΑΕΠ 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 1800 1600 1400 1200 1000 Εξέλιξη δαπανών για Ε&Α (σε εκατ. ευρώ, τρέχουσες τιμές), 1981-2015 Ύστερα από 2,5 δεκαετίες ραγδαίας αύξησης της χρηματοδότησης ανακόπηκε η άνοδος των δαπανών για Ε&Α την περίοδο 2008-2012. 1,2 0,8 Εξέλιξη δαπανών για Ε&Α, ως ποσοστό του ΑΕΠ, 1995-2015 1 800 0,6 600 400 0,4 200 0,2 0 0 Πηγή: Eurostat Τριτοβάθμια εκπαίδευση Σύνολο τομέων Τριτοβάθμια εκπαίδευση Σύνολο τομέων Ως ποσοστό του ΑΕΠ, οι δαπάνες Ε&Α έχουν επιστρέψει σε ισχυρή ανοδική πορεία φτάνοντας το 0,96% του ΑΕΠ το 2015 32

Η Ελλάδα εξακολουθεί να υστερεί από τον μέσο όρο της ΕΕ στις δαπάνες για Ε&Α IS EA19 CN* EU28 NL CZ NO UK IR* EE LU PT ES SK RU LT TR* PL BG GR HR MT RS* LV RO CY ME* US** DK BE SI CN* FR IS EA19 EU28 NL UK IR* CZ NO HUIT LU RU ES PT TR* PL HR MT SK GR LT RS* RO LV ME* CY 5 Δαπάνες για Ε&Α, ως ποσοστό του ΑΕΠ, διεθνής σύγκριση, 2015, σύνολο των τομέων 4 Δαπάνες για Ε&Α, ως ποσοστό του ΑΕΠ, διεθνής σύγκριση, 2015, επιχειρηματικός τομέας 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 KR* JP* SE AT DK CH*** FI DE US** BE FR SI HU IT 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 KR* JP* SE AT CH*** DE FI BG EE Σημ.: * 2014, ** 2013, *** 2012. Τα υπόλοιπα στοιχεία αφορούν το 2015. Πηγή: Eurostat, εκτιμήσεις ΙΟΒΕ Ιδιαίτερα σημαντική είναι η υστέρηση αυτών των δαπανών στον επιχειρηματικό τομέα (0,28% έναντι 1,3% του ΑΕΠ στην ΕΕ το 2014). 33

Ιδιαίτερα σημαντική είναι η υστέρηση αυτών των δαπανών στον επιχειρηματικό τομέα 1,2 Δαπάνες για Ε&Α, ως ποσοστό του ΑΕΠ, διεθνής σύγκριση, 2015, ΑΕΙ 1 0,8 Επομένως, τα ελληνικά ΑΕΙ κατέχουν αυξημένη σημασία για την παραγωγή έρευνας στην Ελλάδα σε σχέση με πολλές άλλες χώρες του εξωτερικού. 0,6 0,4 0,2 0 Σημ.: * 2014, ** 2013, *** 2012. Τα υπόλοιπα στοιχεία αφορούν το 2015. Πηγή: Eurostat, εκτιμήσεις ΙΟΒΕ 34

Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης το μερίδιο των ΑΕΙ στις δαπάνες για Ε&Α έχει υποχωρήσει 100% Εξέλιξη δαπανών για Ε&Α ανά τομέα, 1981-2015 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Πηγή: Eurostat, εκτιμήσεις ΙΟΒΕ ΑΕΙ Κράτος Επιχειρήσεις Ιδιωτικά ΜΚΙ Υψηλότερα είναι τα μερίδια των κρατικών ιδρυμάτων και των επιχειρήσεων. 35

Η Ελλάδα έχει από τα υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης σε Ε&Α στα ΑΕΙ παγκοσμίως EE SE LU LT AT FR* EU28 EA19 ES NL LV SK DE CZ IT JP** HR KR** PL SI MT HU CY RU*** TR* BG RO AT EE BE ES DE IR EU28 EA19 LV SK KR MT FR CZ IT JP HU PL CY NL TR LU BG RO RU* 0,9 Ερευνητικό προσωπικό σε ΑΕΙ ως % της συνολικής απασχόλησης, διεθνείς συγκρίσεις, ΙΠΑ, 2015 1,8 Ερευνητικό προσωπικό σε ΑΕΙ ως % της συνολικής απασχόλησης, διεθνείς συγκρίσεις, αριθμός εργαζομένων, 2013 0,8 1,6 0,7 1,4 0,6 1,2 0,5 1 0,4 0,8 0,3 0,6 0,2 0,1 0 DK GR FI PT CH*** UK BE IS NO IR Σημ.: * 2014, ** 2013, *** 2012. Τα υπόλοιπα στοιχεία αφορούν το 2015. Πηγή: Eurostat 0,4 0,2 0 GR CH* IS DK PT LT UK SE NO FI HR SI Σημ.: * 2012. Τα υπόλοιπα στοιχεία αφορούν το 2013. Πηγή: Eurostat 36

Παρά τις περικοπές δαπανών, ο ρυθμός ανόδου της απασχόλησης ερευνητικού προσωπικού δεν ανακόπηκε χιλ. άτομα χιλ. ΙΠΑ 1983 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2006 2007 2011 2012 2013 2014 2015 90 Εξέλιξη του προσωπικού Ε&Α στην Ελλάδα, αριθμός εργαζομένων, 1991-2013 60 Εξέλιξη του προσωπικού Ε&Α στην Ελλάδα, ΙΠΑ, 1983-2013 80 70 60 50 40 50 40 30 30 20 20 10 10 0 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2011 2013 0 ΑΕΙ Σύνολο τομέων ΑΕΙ Σύνολο τομέων Πηγή: Eurostat 37

Επιβράδυνση της ανόδου των δημοσιεύσεων μετά το 2008 και πτώση μετά το 2012 Εξέλιξη του αριθμού ελληνικών δημοσιεύσεων (χιλ.) σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, 2000-2014,12,10,9,1,9,7,10,2,10,6,10,7,10,9,11,2,11,0,10,8,8,7,3,7,9,6,5,1,5,6,6,0,6,4,4,2,0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Πανεπιστήμια ΤΕΙ Λοιποί φορείς Πηγή: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης 38

Από την άλλη πλευρά, συνεχίζεται η άνοδος του αριθμού αναφορών (ταχύτερα από τις χώρες της ΕΕ και του ΟΟΣΑ) χιλ.,400,350,300,250,200,150,100 Εξέλιξη του αριθμού αναφορών σε ελληνικές δημοσιεύσεις, 2000-2014,92,104,124,146,174,203,231,256,288,314,335 2,5 2 1,5 1 0,5 Εξέλιξη του μεριδίου ελληνικών αναφορών στο σύνολο των χωρών του ΟΟΣΑ και ΕΕ, 2000-2014,50 0,0 2000-2004 2001-2002 -2003-2004 -2005-2006 -2007-2008 -2009-2010 - 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Πανεπιστήμια ΤΕΙ Λοιποί φορείς Μερίδιο (%) ελληνικών αναφορών στο σύνολο των χωρών του ΟΟΣΑ Μερίδιο (%) ελληνικών αναφορών στο σύνολο των χωρών της ΕΕ Πηγή: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης 39

Βελτιώνονται και οι επιδόσεις της χώρας σε όρους σχετικού δείκτη απήχησης (ως προς τις χώρες της ΕΕ και του ΟΟΣΑ) 1,2 Εξέλιξη των σχετικών δεικτών απήχησης, 2000-2014 60 Κατανομή των ελληνικών δημοσιεύσεων με υψηλή απήχηση, 2010-2014 1 0,8 50,49,7 0,6 40 0,4 0,2 0 30 20 Το 1,6% των ελληνικών δημοσιεύσεων ανήκουν στο 1% των παγκόσμιων δημοσιεύσεων με την υψηλότερη απήχηση,11,7,26,7 10,6,4 Σχετικός δείκτης απήχησης της Ελλάδας σε σχέση με τις χώρες του ΟΟΣΑ Σχετικός δείκτης απήχησης της Ελλάδας σε σχέση με τις χώρες της ΕΕ Πηγή: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης 0,1,6 Top 1% Top 5% Top 10% Top 25% Top 50% Ως αποτέλεσμα αυτής της σύγκλισης, η Ελλάδα είχε αρκετά υψηλή συμμετοχή στις δημοσιεύσεις με υψηλότερη απήχηση. 40

Έντονη είναι, όμως, η εσωστρέφεια των εγχώριων ΑΕΙ Μερίδιο δημοσιεύσεων με διεθνείς συνεργασίες ανά τομέα (%), 2014 Μερίδιο δημοσιεύσεων χωρίς συνεργασίες ανά τομέα (%), 2014 Ερευνητικά Κέντρα ΓΓΕΤ,60,6 Πανεπιστήμια,28,9 Ιδιωτικοί Φορείς Υγείας,52,3 Λοιποί Εκπαιδευτικοί Φορείς,17,7 Λοιποί Δημόσιοι Ερευνητικοί Φορείς,51,3 ΤΕΙ,16,0 Λοιποί Εκπαιδευτικοί Φορείς,50,3 Ερευνητικά Κέντρα ΓΓΕΤ,10,6 Ιδιωτικά Mη Κερδοσκοπικά Ιδρύματα,47,6 Ιδιωτικά Mη Κερδοσκοπικά Ιδρύματα,9,8 Πανεπιστήμια,45,1 Επιχειρήσεις,9,5 Επιχειρήσεις,42,9 Δημόσια Νοσοκομεία,9,2 ΤΕΙ,33,2 Λοιποί Δημόσιοι Ερευνητικοί Φορείς,9,1 Λοιποί Δημόσιοι Φορείς,31,5 Λοιποί Δημόσιοι Φορείς,8,3 Δημόσια Νοσοκομεία,31,0 Ιδιωτικοί Φορείς Υγείας,7,5 0 10 20 30 40 50 60 70 0 5 10 15 20 25 30 35 Πηγή: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης Σχετικά μικρό είναι το ποσοστό των δημοσιεύσεων που γίνονται σε συνεργασία με φορείς του ιδιωτικού τομέα. 41

Παρά το μέγεθος και την ποιότητα του ερευνητικού δυναμικού η παραγωγή καινοτομίας είναι χαμηλή 0,55 0,5 0,45 0,4 0,35 0,3 Συνοπτικός δείκτης καινοτομίας στην Ελλάδα και στην ΕΕ, 2008-2015 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ελλάδα Πηγή: European Innovation Scoreboard Database 2008-2016 ΕΕ Ως αποτέλεσμα της εσωστρέφειας των ΑΕΙ και της χαμηλής ενασχόλησης του ιδιωτικού τομέα με Ε&Α, η παραγωγή καινοτομίας στην Ελλάδα υστερεί σημαντικά. Ο συνοπτικός δείκτης καινοτομίας για την Ελλάδα περιορίστηκε σε 0,36 μονάδες το 2015 (από 0,40 το 2014 και 0,37 το 2008). Στην ΕΕ, ο δείκτης ανήλθε σε 0,52 μονάδες το 2015, από 0,50 το 2008. Στην ΕΕ, ο δείκτης ανήλθε σε 0,52 μονάδες το 2015, από 0,50 το 2008. 42

Υστέρηση της Ελλάδας παρατηρείται και στους οκτώ σύνθετους δείκτες καινοτομίας Επιδόσεις της Ελλάδας στους σύνθετους δείκτες καινοτομίας, 2015 (100=ΕΕ) Περιουσιακά στοιχεία διανοητικής ιδιοκτησίας Χρηματοδότηση και υποστήριξη Oικονομικά αποτελέσματα Επενδύσεις επιχειρήσεων Συνδέσεις και επιχειρηματικότητα Συστήματα έρευνας Παραγωγοί καινοτομίας Ανθρώπινοι πόροι 0 20 40 60 80 100 120 100=ΕΕ Πηγή: European Innovation Scoreboard Database 2008-2016 Η μεγαλύτερη υστέρηση παρατηρείται στον σύνθετο δείκτη που μετρά την παραγωγή καινοτομίας σε όρους διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, κοινοτικών εμπορικών σημάτων και κοινοτικών σχεδίων (υπολείπεται του μέσου όρου της ΕΕ κατά 56,3%) 43

Η μεγαλύτερη υστέρηση παρατηρείται στον σύνθετο δείκτη για τα περιουσιακά στοιχεία διανοητικής ιδιοκτησίας DK CH SE LU FI AT DE MT NL IL IS EU IT UK BG FR BE SI ES IE EE CY PL PT CZ LV NO HU LT EL SK HR TR UA RO RS MK CH SE SI IE UK FI LT IL DK NO CY FR NL AT SK BE HR PT EU DE EL CZ PL EE LV BG HU ES LU MK IT RO UA RS IS MT TR Σύνθετος δείκτης «Περιουσιακά στοιχεία διανοητικής ιδιοκτησίας» για ευρωπαϊκές χώρες, 2015 Σύνθετος δείκτης «Ανθρώπινοι πόροι» για ευρωπαϊκές χώρες, 2015 0,9 0,8 0,7 0,6 Στην κατάταξη με βάση τον συγκεκριμένο δείκτη, η χώρα βρίσκεται στην 29η θέση 1 0,9 0,8 0,7 Η Ελλάδα έχει καλύτερα εκπαιδευμένο πληθυσμό σε σχέση με άλλες χώρες της Νότιας (όπως Ισπανία, Ιταλία και Μάλτα), Ανατολικής (όπως Τσεχία, Πολωνία και Εσθονία) και Νοτιοανατολικής Ευρώπης (όπως Βουλγαρία, Ρουμανία, Σερβία και Τουρκία). Υστερεί, ωστόσο, σημαντικά από τις χώρες της Βόρειας και της Δυτικής Ευρώπης. 0,6 0,5 0,5 0,4 0,4 0,3 0,3 0,2 0,2 0,1 0,1 0 0 Πηγή: European Innovation Scoreboard Database 2008-2016 Η μικρότερη υστέρηση της Ελλάδας παρατηρείται στον σύνθετο δείκτη για τους ανθρώπινους πόρους 44

Ωστόσο, η Ελλάδα υστερεί σημαντικά στην παραγωγή καινοτόμων ψηφιακών τεχνολογιών Μόλις 1,8 διπλώματα ευρεσιτεχνίας ΤΠΕ ανά εκατομμύριο κατοίκων το 2013 (23,2 κατά μ.ο. στην ΕΕ) Υστέρηση παρουσιάζεται και στην υιοθέτηση καινοτόμων ψηφιακών τεχνολογιών στην παραγωγή στη χρήση τεχνολογιών RFID και λογισμικού CRM στην αυτοματοποίηση των συναλλαγών με προμηθευτές και πελάτες Όμως, ως προς την χρήση λογισμικού ERP και την ανάλυση μεγάλων δεδομένων, η χώρα βρίσκεται υψηλότερα από το μέσο όρο της ΕΕ 45

Τριτοβάθμια εκπαίδευση και απασχόληση αποφοίτων 46

Ο πληθυσμός της χώρας με τριτοβάθμια εκπαίδευση σχεδόν διπλασιάστηκε το 2016 σε σχέση με το 2000 χιλ. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 CY UK IE EE SE FI LT LU BE ES DK NL FR LV AT SI EU28 GR DE PL BG HU HR PT CZ SK MT IT RO 2500 Πληθυσμός ηλικίας 15 ετών και άνω με τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα, 2000-2016 40% Ποσοστό πληθυσμού με τριτοβάθμια εκπαίδευση στην ΕΕ- 28, 2016 35% 2000 30% 1500 25% 20% 1000 15% 10% 500 5% 0 0% Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Ως ποσοστό του συνολικού πληθυσμού διαμορφώθηκε στο 24% περίπου το 2016 από 14% στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας 47

Το υψηλότερο ποσοστό απασχόλησης καταγράφεται στα άτομα με μεταπτυχιακές σπουδές ή διδακτορικό 90% Ποσοστό απασχόλησης ανά επίπεδο εκπαίδευσης, Ελλάδα 80% 80% 85% 79% 70% 69% 71% 74% 75% 60% 61% 50% 51% 54% 56% 40% 40% 39% 42% 43% 30% 33% 31% 20% 20% 10% 0% Δημοτικό Γυμνάσιο Λύκειο Μεταδ/βάθμια Πανεπιστήμιο- ΤΕΙ 2001 2009 2016 Ποσοστό απασχόλησης = Απασχολούμενοι / Συνολικός πληθυσμός Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Μεταπτυχιακό- Διδακτορικό Στους απόφοιτους πανεπιστημίων ή ΤΕΙ το ποσοστό απασχόλησης το 2016 ήταν χαμηλότερο κατά 14 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με το 2009 48

Το ποσοστό απασχόλησης στα άτομα με τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι το χαμηλότερο στην ΕΕ-28 Ποσοστό απασχόλησης στα άτομα με τριτοβάθμια εκπαίδευση (ISCED 5-8) στην ΕΕ-28, 2016 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% LT MT PL UK RO LV SE NL EE PT DE CZ AT LU IE EU28 DK SI FR HU BG CY BE ES FN IT SK HR GR Πηγή: Eurostat 49

Το 2016 το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας καταγράφεται στα άτομα με μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση και με γυμνάσιο 30% Ποσοστό ανεργίας ανά επίπεδο εκπαίδευσης, Ελλάδα 27% 28% 25% 25% 24% 20% 18% 15% 15% 13% 13% 10% 11% 10% 12% 9% 12% 5% 7% 8% 8% 7% 7% 0% Δημοτικό Γυμνάσιο Λύκειο Μεταδ/βάθμια Πανεπιστήμιο- ΤΕΙ 2001 2009 2016 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Eurostat Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Μεταπτυχιακό- Διδακτορικό Στα άτομα με πανεπιστημιακή ή τεχνολογική εκπαίδευση το ποσοστό ανεργίας το 2016 αυξήθηκε κατά 11 ποσοστιαίες μονάδες 50

Στους αποφοίτους ΤΕΙ παρατηρείται η μεγαλύτερη άνοδος της απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα χιλ. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 χιλ. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Εξέλιξη απασχολούμενων στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα με βάση το επίπεδο σπουδών Απόφοιτοι Πανεπιστημίων Απόφοιτοι ΤΕΙ,500,300,450,400,250,350,200,300,250,150,200,150,100,100,50,50,0,0 Δημόσιες Υπηρεσίες Ιδιωτικός τομέας Δημόσιες Υπηρεσίες Ιδιωτικός τομέας Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ 51

Το 36% των αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μετά το 2011 είναι άνεργοι Πριν το 1990 1991-2000 2001-2005 2006-2010 2011-σήμερα Πριν το 1990 1991-2000 2001-2005 2006-2010 2011-σήμερα Ποσοστό απασχόλησης ατόμων με τριτοβάθμια εκπαίδευση με βάση το έτος αποφοίτησης, 2016 Ποσοστό απασχόλησης Ποσοστό ανεργίας 90% 80% 81% 79% 40% 35% 36% 73% 30% 70% 25% 23% 60% 50% 43% 56% 20% 15% 10% 10% 12% 15% 40% 5% 30% 0% Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ 52

Αυξημένο ποσοστό προσωρινής ή μερικής απασχόλησης στους αποφοίτους μετά το 2011 Πριν το 1990 1991-2000 2001-2005 2006-2010 2011-σήμερα Πριν το 1990 1991-2000 2001-2005 2006-2010 2011-σήμερα Σύνολο Απασχολούμενοι με τριτοβάθμια εκπαίδευση με βάση το έτος αποφοίτησης με μόνιμη ή προσωρινή εργασία, 2016 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Μόνιμη ή με σύμβαση αόριστης διάρκειας Προσωρινή ή με σύμβαση ορισμένου χρόνου Πλήρης απασχόληση Μερική απασχόληση Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ 53

Το 57% των εργαζομένων που απέκτησαν πτυχίο μετά το 2011 λαμβάνουν μισθό 400-800 70% Αποδοχές εργαζομένων με τριτοβάθμια εκπαίδευση με βάση το έτος αποφοίτησης, 2016 60% 57% 50% 52% 40% 30% 24% 23% 20% 16% 15% 10% 0% 4% 5% 2% 1% < 400 401-800 801-1200 1201-1600 > 1600 Πριν το 2011 Μετά το 2011 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ 54

Προκλήσεις για την τριτοβάθμια εκπαίδευση Βελτίωση της απόδοσης και της αποτελεσματικότητας της δημόσιας επένδυσης στην ανώτατη εκπαίδευση, με εξορθολογισμό του συνολικού μεγέθους και της περιφερειακής διάρθρωσης του συστήματος. Βελτίωση της σύνδεσης της ανώτατης εκπαίδευσης και έρευνας με την αγορά εργασίας και την επιχειρηματικότητα, με αλλαγή έμφασης και προσανατολισμού των εκπαιδευτικών και ερευνητικών δραστηριοτήτων των ΑΕΙ, σε συνεργασία με εγχώριες και διεθνείς επιχειρήσεις. Εξεύρεση εναλλακτικών πηγών χρηματοδότησης με εξωστρέφεια, διεθνοποίηση και αξιοποίηση της περιουσίας τους και των νέων τεχνολογιών. 55

www.iobe.gr

Beyond austerity Beyond Austerity: Reforming the Greek Economy, MIT Press. https://mitpress.mit.edu/ books/beyond-austerity Συλλογικός τόμος. Πέρα από τη λιτότητα για μια νέα δυναμική στην ελληνική οικονομία, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2017