Στους γονείς μου και τη Λένα
Θερμές ευχαριστίες στον κ.λυμπερόπουλο και στον κ.χρήστου για τις πολύτιμες συμβουλές και την βοήθειά τους.επίσης θερμά ευχαριστώ στον κ. Αγγελή, την κ. Γάκη και τους συμφοιτητές μου Λένα, Μιχάλη, Δήμο, Γιάννη και Χάρη.
"Όπως την ημέρα δεν υπάρχει πιο ζεστό και πιο φωτεινό αστέρι στον ουρανό από τον ήλιο, ομοίως δεν υπάρχει μεγαλύτερη αθλητική συνάντηση από αυτή των Ολυμπιακών Αγώνων." Πίνδαρος, Έλληνας λυρικός ποιητής, 5ος αιώνας π.χ.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι Ολυμπιακοί αγώνες επέστρεψαν δικαιωματικά στην Ελλάδα, τη χώρα όπου γεννήθηκαν, και στην Αθήνα την πόλη όπου αναβίωσαν. Οι αγώνες της Ελλάδας συνδύασαν την ιστορία, τον πολιτισμό και την ειρήνη με τον αθλητισμό και τον Ολυμπισμό. Η Ελλάδα φιλοξένησε μοναδικούς αγώνες με Ανθρώπινο Μέτρο, εμπνέοντας την ανθρωπότητα να εορτάσει τα Ολυμπιακά Ιδεώδη. Η Αθήνα ως οικοδέσποινα της παγκόσμιας αυτής γιορτής, εκτός από την τεράστια προβολή της αποκόμισε μόνιμη και πολύτιμη κληρονομιά η οποία την ωφέλησε κοινωνικά, πολιτιστικά και οικονομικά. Τα αποτελέσματα όλων των παραπάνω αντικατοπτρίστηκαν πρωταρχικά στον τουριστικό κλάδο, ο οποίος σημείωσε σημαντική άνοδο την μετα-ολυμπιακή εποχή. Ο τουριστικός προορισμός Αθήνα αναβαθμίστηκε και η έρευνα που ακολουθεί καλείται να αποσαφηνίσει την νέα εικόνα της Αθήνας υπό το πρίσμα των τουριστών.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ...5 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...13 2. ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ...14 2.1 Η ιστορία των Αγώνων...14 2.2 Ολυμπιακοί Αγώνες στη σύγχρονη εποχή...15 2.3 Το Χρονολόγιο των Ολυμπιακών Αγώνων...15 2.4 Η Ολυμπιακή Σημαία...16 2.5 Η Ολυμπιακή Φλόγα...16 2.6 Παγκόσμια γιορτή...17 2.7 Ανθρώπινο Μέτρο...17 2.8 Κληρονομιά...17 2.9 Συμμετοχή...18 3. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ...19 3.1 Επισκόπηση...19 3.2 Η εξέλιξη του τουρισμού...19 3.2.1 Προϊστορικός τουρισμός...19 3.2.2 Μεταφορικά μέσα...20 3.2.3 Η περίοδος του μεσοπολέμου...20 3.2.4 Η «απογείωση» της τουριστικής δραστηριότητας...20 3.3 Εσωτερικός και διεθνής τουρισμός...22 3.3.1 Κατηγορίες ταξιδιωτών...24 3.3.1.1 Ταξιδιώτες ελεύθερου χρόνου...24 3.3.1.2 Επιχειρησιακοί ταξιδιώτες...25 3.3.2 Οικονομικοί παράγοντες της ζήτησης...27 3.3.2.1 Το εισόδημα...27 3.3.2.2 Η κοινωνικό επαγγελματική κατηγορία...30 3.3.2.3 Οι τιμές...31 3.3.3 Μη-οικονομικοί παράγοντες...32 3.3.3.1 Διαρθρωτικοί παράγοντες...32 3.3.3.1.1 Πληθυσμός...32 3.3.3.1.2 Δραστηριότητα ελεύθερου χρόνου...34 3.3.3.2 Παράγοντες υποκίνησης...35 3.3.3.2.1 Εκπαίδευση...35 3.3.3.2.2 Αστικοποίηση...36 3.3.3.2.3 Μάρκετινγκ...37 3.3.3.2.4 Ο ταξιδιωτικός κλάδος...38 3.3.3.2.5 Θέλγητρα προορισμού...38 4. ΑΠΟ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ...40 4.1 Τα καλύτερα αποτελέσματα των τελευταίων 20 χρόνων παρουσιάζει ο τουρισμός το 2004...40 4.2 Θεαματική άνοδος του διεθνούς τουρισμού το 2004 σε όλες τις ηπείρους...42
4.3 Η ανάκαμψη του τουρισμού θα συνεχιστεί και το 2005...44 5. ΜΕΤΑ-ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ...46 5.1 Η εμπειρία των προηγούμενων διοργανωτριών πόλεων...46 5.1.1 Ιστορικά στοιχεία...46 5.2 Οι βασικοί άξονες παρέμβασης προηγούμενων διοργανωτριών πόλεων...48 5.2.1 Βαρκελώνη (1992)...48 5.2.2 Ατλάντα (1996)...50 5.2.3 Σύδνευ (2000)...50 5.3 Αθήνα 2004...51 5.3.1 Ανάπτυξη τουριστικής υποδομής...51 5.3.2 Η μετα - ολυμπιακή στρατηγική...54 5.3.3 Η Περιφερειακή Διάσταση των Ολυμπιακών Αγώνων - Πρόγραμμα "Ελλάδα 2004"...59 5.4 Σχόλια διεθνούς τύπου...60 5.4.1 Ένθετο της εφημερίδας New York Times εγκωμιάζει τη μετα - Ολυμπιακή Αθήνα...60 5.4.2 Εκδήλωση για τους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Ιαπωνία...61 5.4.3 Έντονη αρθογραφία στον ιαπωνικό τύπο...62 5.6 Οι ελληνικές τουριστικές εισπράξεις...67 6. ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΟΑ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΩΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟ...74 6.1 Στόχοι της έρευνας...74 6.2 Φύση τύπος ερωτήσεων...74 6.3 Δημογραφικά δεδομένα ερωτώμενων...75 6.4 Πίνακας επεξήγησης όλων των μεταβλητών που χρησιμοποιήθηκαν κατά την ανάλυση...80 6.5 Περιγραφική στατιστική του δείγματος (Descriptives report)...85 6.6 Συνδυαστικά αποτελέσματα έρευνας...125 6.7 Συμπεράσματα έρευνας...143 6.8 Παρατηρήσεις-Μελλοντικοί τομείς έρευνας...1435 7.ΕΠΙΛΟΓΟΣ...1477 8.ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 148 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...1499
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι το θετικότερο πράγμα που θα μπορούσε να συμβεί για την τουριστική Βιομηχανία της Ελλάδας. Ποτέ άλλοτε η Ελλάδα δεν θα έχει την δυνατότητα να προβληθεί τόσο πολύ μέσω της τηλεοπτικής εικόνας σε όλες τις χώρες του κόσμου. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αυστραλία, πρόσφεραν στην χώρα αυτή 40 χιλιάδες εκατομμύρια ώρες τηλεοπτικής παρακολούθησης. Αυτή είναι η δύναμη των Ολυμπιακών Αγώνων. Ο ελληνικός τουρισμός είναι ο τομέας που ωφελήθηκε τα μέγιστα από την επιτυχημένη διεξαγωγή των Ολυμπιακών αγώνων το 2004. Δισεκατομμύρια μάτια ήταν στραμμένα στην Ελλάδα. Ήταν μια μεγάλη ευκαιρία λοιπόν η τουριστική προβολή της χώρας, μέσα από του αγώνες, να αποτελέσει την αφορμή ώστε να γνωρίσουν οι ξένοι τις ομορφιές της πατρίδας μας. Μέσω της δημοσιότητας που απέκτησε η χώρα μας, άλλαξε τη θέση στη στα διεθνή τουριστική αγορά. Άλλωστε οι επισκέπτες κατά τη διάρκεια των αγώνων ξεπέρασαν τα 2.000.000. 13
2. ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ "Αυτό που έχει σημασία στους Ολυμπιακούς Αγώνες δεν είναι η νίκη αλλά η συμμετοχή, όπως και στη ζωή σημασία δεν έχει η νίκη αλλά ο αγώνας. Η ουσία είναι να αγωνιστείς καλά και όχι να νικήσεις". Το Ολυμπιακό Πιστεύω, Pierre de Coubertin 1986. 2.1 Η ιστορία των Αγώνων Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες 1πραγματοποιήθηκαν το 776 π.x. Ήταν αφιερωμένοι σε Έλληνες θεούς και τελούνταν στην Ολυμπία, η οποία ήταν γνωστή για τους μεγαλοπρεπείς ναούς του Δία και της Ήρας. Αρχικά συνδύαζαν θρησκευτικές τελετές με αθλητικά αγωνίσματα, πολλά από τα οποία ήταν εμπνευσμένα από αρχαίους Ελληνικούς μύθους. Οι αρχαίοι Αγώνες είχαν τόσο σημαντικό ρόλο στην Ελλάδα, ώστε τα τέσσερα χρόνια μεταξύ κάθε Ολυμπιάδας αποτελούσαν και τη μονάδα μέτρησης του χρόνου. Συμμετείχαν αθλητές από κάθε γωνιά της Ελλάδος με σκοπό να κερδίσουν τον κότινο (στεφάνι ελιάς) και να επιστρέψουν ως ήρωες στις πόλεις-κράτη τους. Εκτός όμως από τη μεγάλη νίκη, Ολυμπιακές αξίες όπως η ευγενής άμιλλα και η ισορροπημένη συνύπαρξη νου και σώματος, έδιναν μια ακόμα διάσταση στη συμμετοχή των αθλητών στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Με την πάροδο του χρόνου, η ανάπτυξη των Αγώνων συνοδεύτηκε από τη διαμόρφωση ενός συγκεκριμένου προγράμματος αγωνισμάτων και την εφαρμογή της Ολυμπιακής Εκεχειρίας. Η διεξαγωγή τους διήρκησε τελικά σχεδόν 12 αιώνες, έως ότου ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος το 393 μ.χ. εξέδωσε διάταγμα το οποίο απαγόρευε την τέλεση παρόμοιων "παγανιστικών τελετών" ισχυριζόμενος ότι με τους Αγώνες, ένα υπερβολικά μεγάλο μέρος του ενδιαφέροντος του κόσμου εξαντλείτο σε αθλητικές και πνευματικές διοργανώσεις. 1 http://www.athens2004.gr 14
2.2 Ολυμπιακοί Αγώνες στη σύγχρονη εποχή Τον 19ο αιώνα, ο Ευάγγελος Ζάππας και ο Δημήτριος Βικέλας ήταν μεταξύ των διανοούμενων που οραματίστηκαν την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων. Τελικά, ο Γάλλος Βαρόνος Pierre de Coubertin ενορχήστρωσε την επανίδρυση των Αγώνων θέλοντας να προωθήσει τον συνδυασμό του αθλητισμού με τις αξίες της Κλασικής Ελλάδας ανοίγοντας το δρόμο για την διοργάνωση των πρώτων Σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων το 1896. Το Ελληνικό κοινό, από την πρώτη στιγμή αγκάλιασε την αναβίωση των Αγώνων και συμμετείχε στις προσπάθειες για τη διοργάνωσή τους. Οι όποιες οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπισε το κράτος λύθηκαν με την βοήθεια του κόσμου και των ευεργετών. Η ανακαίνιση του αρχαίου Παναθηναϊκού Σταδίου το οποίο φιλοξένησε τους πρώτους σύγχρονους Αγώνες χρηματοδοτήθηκε από τον Γεώργιο Αβέρωφ, εθνικό ευεργέτη από τη Βόρεια Ελλάδα. Η αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων συνοδεύτηκε από την καθιέρωση μιας σειράς Ολυμπιακών Παραδόσεων (όπως ο Ολυμπιακός Ύμνος, η Ολυμπιακή Σημαία, ο Ολυμπιακός Όρκος, η Ολυμπιακή Φλόγα και Δάδα και η Ολυμπιακή Εκεχειρία). Από το 1896, οι Ολυμπιακοί Αγώνες διεξήχθησαν σε διαφορετικές χώρες και ηπείρους, ενώ το 2004, οι 28οι Ολυμπιακοί Αγώνες θα φιλοξενηθούν στο λίκνο τους. 2.3 Το Χρονολόγιο των Ολυμπιακών Αγώνων 15
2.4 Η Ολυμπιακή Σημαία Ο Pierre de Coubertin είναι αυτός ο οποίος συνέλαβε την ιδέα της Ολυμπιακής σημαίας με τους πέντε κύκλους σε λευκό φόντο, σύμβολο της ένωσης των πέντε ηπείρων και της συνάντησης των αθλητών από όλο τον κόσμο στους ΟλυμπιακούςΑγώνες. Σήμερα, σχεδόν ένα αιώνα μετά από τη δημιουργία της σημαίας, τα έξι χρώματα, των κύκλων (μπλε, κίτρινο, μαύρο, πράσινο, κόκκινο) και το λευκό του φόντου, το οποίο συμβολίζει την ειρήνη, διατηρούν ακόμη την ξεχωριστή σημασία τους και χρωματίζουν τις σημαίες όλου του κόσμου. Η Ολυμπιακή σημαία έκανε την εμφάνισή της για πρώτη φορά στους Αγώνες της Αμβέρσας το 1920. 2.5 Η Ολυμπιακή Φλόγα Η Ολυμπιακή Φλόγα είναι ένα από τα πιο γνωστά σύμβολα των σύγχρονων Αγώνων. Έχει τις ρίζες της στους Ολυμπιακούς Αγώνες της αρχαιότητας κατά τη διάρκεια των οποίων έκαιγε συνεχώς στο βωμό της Θεάς Ήρας. Η αφή της σύγχρονης Ολυμπιακής φλόγας έγινε για πρώτη φορά το 1928 στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Άμστερνταμ όπου και έμεινε αναμμένη καθ' όλη τη διάρκεια των Αγώνων. Έγινε το σύμβολο της αλληλεγγύης μεταξύ των εθνών και εκφράζει το Ολυμπιακό πνεύμα το οποίο περιέχει τα ιδεώδη της αγνότητας, της προσπάθειας για τελειότητα, του αγώνα για τη νίκη, της φιλίας και της ειρήνης. Λαμπαδηδρομία Κατά τη διάρκεια των Αγώνων του 1896 στην Αθήνα, νέοι, εμπνευσμένοι από τον αθλητισμό, οργάνωσαν τις πρώτες λαμπαδηδρομίες. Παρόλα αυτά, η παράδοση της Λαμπαδηδρομίας ξεκινά ως θεσμός στους Αγώνες του Βερολίνου το 1936. Όπως και στην αρχαιότητα, η αφή της δάδας γίνεται στην Αρχαία Ολυμπία με τη βοήθεια του ήλιου. Μετά η δάδα μεταφέρεται από λαμπαδηδρόμους στη διοργανώτρια πόλη για να ανάψει το βωμό του Ολυμπιακού Σταδίου κατά την Τελετή Έναρξης των Αγώνων. 16
2.6 Παγκόσμια γιορτή Κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων στην αρχαιότητα, οι Σπονδοφόροι μετέφεραν το μήνυμα της Εκεχειρίας ώστε να πρυτανεύσει ό,τι είναι καλό και ευγενικό στην ανθρώπινη φύση. Οι Αγώνες σήμερα είναι η μεγαλύτερη γιορτή της ανθρωπότητας. Ένα γεγονός χαράς και αισιοδοξίας, μία πρόσκληση σε όλη την ανθρωπότητα να συναγωνιστεί ειρηνικά. Κάθε τέσσερα χρόνια, η ανθρωπότητα γιορτάζει, αγκαλιάζει και τιμά τα ιδανικά του αθλητισμού, και ο κόσμος βιώνει τα Ολυμπιακά ιδεώδη. Το 2004, η Αθήνα προσέφερε στον κόσμο μια μοναδική και εορταστική εμπειρία που θα μας συνοδεύει σε όλη μας τη ζωή, ένα σημείο αναφοράς για τις επόμενες γενιές. 2.7 Ανθρώπινο Μέτρο Το μέτρο είναι ο άνθρωπος. Μια μεγάλη αξία του ελληνικού πολιτισμού, μια φιλοσοφία ζωής, που χαρακτήρισε τους Έλληνες σε ολόκληρη την ιστορία τους. Το απλό, το ανθρώπινο, είναι ταυτόχρονα το μεγάλο και το σύγχρονο. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι οι αγώνες του ανθρώπινου μέτρου. Ο παγκόσμιος στίβος όπου αναδεικνύονται οι δυνατότητες του ανθρώπου, το στάδιο όπου συγκεντρώνεται η δράση του, η προσπάθεια του για όλο και καλύτερες επιδόσεις. Οι Αγώνες ενθαρρύνουν τον άνθρωπο, τον ενδυναμώνουν και τον εμπνέουν να επιτύχει τους στόχους του, όσο υψηλοί και αν είναι. 2.8 Κληρονομιά Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004 άφησαν μια μόνιμη και πολύτιμη κληρονομιά στην Αθήνα, την Ελλάδα και όλο τον κόσμο. Όπως φάνηκε και από τις περιπτώσεις του Σύδνεϋ, της Ατλάντα και της Βαρκελώνης η διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων ωφελεί τις διοργανώτριες πόλεις μακροπρόθεσμα. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες γεννήθηκαν στην Ελλάδα πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια. Οι Αγώνες αναβίωσαν στην Αθήνα το 1896. Σήμερα, οι Ολυμπιακοί Αγώνες ανήκουν στην ανθρωπότητα κάθε διοργανώτρια πόλη και χώρα δίνει τη δική της πολιτισμική χροιά και χαρακτήρα στους σύγχρονους Αγώνες. 17
Η παγκοσμιότητα των Αγώνων εκφράζεται μέσα από τα Ολυμπιακά ιδεώδη, που είναι κατανοητά σε όλες τις χώρες του κόσμου. Τα ιδεώδη αυτά γεννήθηκαν στην Ελλάδα και διατηρούνται ζωντανά μέσα από τα ελληνικά αλλά και παγκόσμια - σύμβολά τους, την Αρχαία Ολυμπία, την Ολυμπιακή φλόγα και τον Μαραθώνιο, που γεφυρώνουν τους Αγώνες της αρχαιότητας με τη σύγχρονη εποχή. Η επιστροφή των Αγώνων στην Αθήνα το 2004 αναδεικνύει τη μοναδικότητα των Αγώνων στην Ελλάδα, δίνοντας μια νέα δυναμική και ήθος στις πανανθρώπινες αξίες του Ολυμπισμού. 2.9 Συμμετοχή Οι Ολυμπιακοί Αγώνες, η μεγαλύτερη εκδήλωση του πλανήτη, φέρνουν κοντά ανθρώπους από όλο τον κόσμο. Ανθρώπους με διαφορετικές καταβολές, ήθη, πολιτισμικές ρίζες και ιδέες. Η συνάντηση όλων αυτών, μέσω των Αγώνων, υπερτονίζει όλα αυτά που μας ενώνουν και όχι αυτά που μας χωρίζουν. Οι αθλητές, οι θεατές, οι εργαζόμενοι, οι εθελοντές αλλά και όλοι αυτοί, οι οποίοι μέσα από τις νέες τεχνολογίες θα μοιραστούν την εμπειρία των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, θα συμμετάσχουν στην ανάδειξη των οικουμενικών αξιών του Ολυμπισμού. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες σημασία έχει μέσα από την κοινή προσπάθεια και την προσφορά, η συμμετοχή στην εμπειρία της επιστροφής των Αγώνων στο λίκνο τους. 18
3. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ...ένα τοπίο δεν είναι, όπως το αντιλαμβάνονται μερικοί, κάποιο απλώς σύνολο γης, φυτών και υδάτων. Είναι η προβολή της ψυχής ενός λαού επάνω στην ύλη. Οδυσσέας Ελύτης 3.1 Επισκόπηση Κατ αρχήν θα πρέπει να τονίσουμε ότι ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι έχουν την δυνατότητα να καταναλώνουν τουριστικές υπηρεσίες δηλαδή να πραγματοποιούν τουρισμό. Η αύξηση των ατομικών εισοδημάτων που στις βιομηχανικά ανεπτυγμένες κοινωνίες ξεπέρασε κατά πολύ ξεπέρασε κατά πολύ αυτό που είχε χαρακτηρισθεί από Kyrk επίπεδο βιoτικής στάθμης, η ανάπτυξη των συγκοινωνιακών μέσων και η σαν συνέπεια αυτής μείωση του κόστους των μετακινήσεων, η κατοχύρωση του δικαιώματος της εβδομαδιαίας ανάπαυσης και της ετήσιας άδειας των εργαζομένων και η υποχρέωση του σύγχρονου κράτους να εξασφαλίσει και να «χρηματοδοτήσει» τις διακοπές των εργαζομένων τάξεων,υπήρξαν οι σημαντικότεροι παράγοντες που κατέστησαν τον τουρισμό «προϊόν» ευρείας κατανάλωσης. 3.2 Η εξέλιξη του τουρισμού Θα μπορούσαμε πριν αρχίσουμε την σύντομη περιγραφή μας για την εξέλιξη του τουρισμού ανά τους αιώνες να την χωρίσουμε σε τέσσερις κατηγορίες 2 : 3.2.1 Προϊστορικός τουρισμός Το πρώτο από τα τέσσερα στάδια της τουριστικής ανάπτυξης αντιστοιχεί στην μακρά περίοδο που μπορεί να χαρακτηρίσει κανείς προϊστορικό τουρισμό: τους μεσαιωνικούς χρόνους έως τις αρχές του 17 ου αιώνα όπου η σταδιακή αύξηση του 2 Lickorish L., Jenkins C. (2004) Εισαγωγή στον τουρισμό, Αθήνα, Κριτική 19
πλούτου η μεταρρύθμιση και η εκλαΐκευση της εκπαίδευσης τόνωσαν το ενδιαφέρον για τις ξένες χώρες και οδήγησαν στην αποδοχή του ταξιδιού ως εκπαιδευτικό μέσο. 3.2.2 Μεταφορικά μέσα Η εποχή των σιδηροδρόμων αποτελεί το δεύτερο στάδιο της τουριστικής ανάπτυξης κατά το οποίο οι ατμομηχανές και τα ατμόπλοια ενίσχυσαν τις δυνατότητες για ταξίδια. Παρ όλο που τα μεταφορικά μέσα έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του τουρισμού δεν ήταν ο μοναδικός παράγοντας που οδήγησε σε αυτή. Επιπλέον η πρόοδος τους συνοδεύτηκε από ορισμένα προβλήματα καθώς υπήρχε περιορισμένος ή ανεπαρκής συντονισμός ανάμεσα στα σχέδια ανάπτυξης τους και την τουριστική πολιτική. 3.2.3 Η περίοδος του μεσοπολέμου Το τρίτο στάδιο της ανάπτυξης του τουρισμού αντιστοιχεί στην περίοδο του μεσοπολέμου, από το 1918 έως το 1939. Η πορεία προς την ακμή της εποχής των σιδηροδρόμων και του ατμού διακόπηκε απότομα εξαιτίας του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου το 1914. Ωστόσο, όπως συμβαίνει πάντοτε, ο πόλεμος λειτούργησε ως σημαντικό έναυσμα για ορισμένες τεχνολογικές εξελίξεις που αποδείχθηκαν ιδιαίτερα χρήσιμες μακροπρόθεσμα, όπως η ανάπτυξη των οδικών μεταφορών και των αερομεταφορών. 3.2.4 Η «απογείωση» της τουριστικής δραστηριότητας Η περίοδος από το 1945, δηλαδή τα μεταπολεμικά χρόνια, μέχρι σήμερα αποτελεί το τέταρτο στάδιο της τουριστικής ανάπτυξης, που αντιστοιχεί στην «απογείωση» της τουριστικής δραστηριότητας. Αποτελεί περίοδο τεχνολογικών επαναστάσεων, μαζικής βιομηχανικής ανάπτυξης και αύξησης του καθαρού διαθέσιμου εισοδήματος. Οι ριζικές αλλαγές του τρόπου ζωής, της διαπροσωπικής και συλλογικής επικοινωνίας άλλαξαν σημαντικά την κοινωνία, ενώ η ταχύτητα και η κλίμακα των αλλαγών αυτών αυξήθηκε σημαντικά 20
Η ταχεία ανάπτυξη του τουρισμού μετά το β παγκόσμιο πόλεμο αντιμετωπίστηκε και ερμηνεύτηκε περισσότερο ως ένα αυθόρμητο φαινόμενο,παρά ως το αποτέλεσμα σχεδιασμού και πρόβλεψης,τόσο από τους κρατικούς και από τους διεθνείς οργανισμούς όσο και από τις τουριστικές επιχειρήσεις. Παρ όλα αυτά η ανάπτυξή του χαρακτηρίστηκε όχι μόνο ταχεία αλλά και σταθερή. Οι αφίξεις των διεθνών τουριστών στα σύνορα από 71 εκατ. Το 1960 έφτασαν τις 591,8 εκατ. Το 1996. Η αύξηση των τουριστών ήταν αξιοσημείωτη για τους παρακάτω λόγους: o Ο αριθμός των διεθνών τουριστών πολλαπλασιάστηκε 8,3 φορές σε διάστημα 36 ετών (1960-1996) o Η εξέλιξη των διεθνών τουριστικών αφίξεων υπήρξε σταθερά αυξητική. Οι συναλλαγματικές τουριστικές εισπράξεις ακολούθησαν την εξέλιξη των τουριστικών αφίξεων. Από 6.8 δισεκατ. Δολάρια το 1960 έφτασαν τα 423 το 1996. Οι συναλλαγματικές εισπράξεις του διεθνούς τουρισμού αυξήθηκαν με πιο γρήγορους ρυθμούς απ ότι ο αριθμός των τουριστών. Αυτές πολλαπλασιάστηκαν 62,2 φορές κατά το διάστημα της περιόδου 1960-96, ενώ παρουσίασαν σταθερές αυξητικές τάσεις. Σύμφωνα με τις προβλέψεις του Π.Ο.Τ οι αυξητικές τάσεις του διεθνούς τουρισμού θα συνεχιστούν και μελλοντικά. Αυτές αφορούν τις ήδη ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές του πλανήτη μας καθώς και τις αναπτυσσόμενες. Οι αυξήσεις των διεθνών τουριστών το 2010 αναμένεται να φτάσουν τα 1.018 εκατ.. Οι συναλλαγματικές τουριστικές εισπράξεις κατά την περίοδο 2000-2010 θα αυξηθούν με πιο γρήγορους ρυθμούς απ ότι οι αφίξεις και θα φτάσουν τα 621 και 1.500 δισεκατομμύρια δολάρια. Υπάρχει ένα ευρύ φάσμα από παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν την ζήτηση για τον τουρισμό. Αυτοί οι παράγοντες κανονικά μπορούν να βρεθούν μέσα από χώρες που παράγουν τουρισμό. Εντούτοις, υπάρχουν επίσης παράγοντες ζήτησης που είναι συχνά βασισμένοι στην ελκυστικότητα τουρισμού και καθορίζονται μέσα στην χώρες που λαμβάνουν τουρισμό. Σε αυτό το κεφάλαιο εξετάζουμε τους παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν και να κατευθύνουν την ζήτηση. Αυτοί οι παράγοντες δεν είναι απαραιτήτως υπαρκτές και με σκοπό την εξήγηση ορισμένες αυθαίρετες διακρίσεις γίνονται. Παραδείγματος χάριν, μια 21
αύξηση στο ατομικό πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα μπορεί να προκαλέσει διάφορες επιλογές δαπανών. Εντούτοις, ξέρουμε από προηγούμενη εμπειρία ότι όταν το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα αυξάνει είναι πιθανό ότι ένα ποσοστό αυτής της καθαρής αύξησης θα ξοδευτεί σε ταξίδια και στον τουρισμό. Το αυξανόμενο διαθέσιμο εισόδημα που ξοδεύεται στο ταξίδι θα επηρεαζόταν επίσης από τη διαθεσιμότητα του ελεύθερου χρόνου και μιας ενισχυτικής υποδομής μεταφορών. Από αυτή την άποψη οι παράγοντες είναι συνδεμένοι. Για χάριν της εξήγησης είναι χωρισμένοι εδώ. 3.3 Εσωτερικός και διεθνής τουρισμός Είναι συνηθισμένο να χωριστεί ο εσωτερικός από το διεθνή τουρισμό και ο ελεύθερος χρόνος από το επιχειρησιακό ταξίδι. Ο εσωτερικός τουρισμός περιλαμβάνει ένα πρόσωπο που ταξιδεύει μακριά από το σπίτι για ψυχαγωγικούς ή επιχειρησιακούς λόγους και χαρακτηρίζεται από ένα ταξίδι μέσα στα σύνορα μιας χώρας - παραδείγματος χάριν, ένα ταξίδι για λόγους αγορών ταξιδεύοντας από το Μπράντφορντ στο Μάντσεστερ ή από τη Νέα Υόρκη στο Μαϊάμι. Το ταξίδι θα περιλάβει μια ολονύκτια παραμονή ειδάλλως ταξινομείτε ως εξόρμηση. Στα δύο παραδείγματα που δίνονται θα διαπιστωθεί ότι τα δύο ταξίδια περιλαμβάνουν τις πολύ διαφορετικές αποστάσεις ταξιδιού. Για προσδιοριστικούς λόγους, αυτό το οποίο δεν επηρεάζει τι διακρίνει τον εσωτερικό από το διεθνή τουρισμό είναι εάν το ταξίδι λαμβάνει ή όχι χώρα μέσα ή έξω από τα εθνικά σύνορα. Αυτή η κατάσταση προκαλεί συχνά τις ιδιαίτερες δυσκολίες στην ανάλυση των τάσεων. Στις πολύ μεγάλες χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Αυστραλία και σε μεγάλης απόστασης ταξίδι της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας (π.χ. από το Πεκίνο σε Gangzhou) αυτό θα μπορούσε να ταξινομηθεί ως εσωτερικός τουρισμός. Ένα ταξίδι από τις Βρυξέλλες στο Λουξεμβούργο, εντούτοις θα αποτελούσε ένα διεθνές ταξίδι. Η διχοτομία μεταξύ του διεθνούς και εσωτερικού τουρισμού είναι σημαντική για διάφορους λόγους. Κατ' αρχάς, δεδομένου ότι το διεθνές ταξίδι υπονοεί το πέρασμα από τα σύνορα, υπάρχει μια επίπτωση ξένου νομίσματος. Οι εισερχόμενοι ξένοι τουρίστες θα φέρουν μαζί τους το νόμισμα για να ξοδέψουν στη χώρα υποδοχής και επομένως να συμβάλουν στον οικονομικό αντίκτυπο του τουρισμού. Για τις περισσότερες χώρες που επιδιώκουν να προσελκύσουν ξένους τουρίστες είναι 22
απαραίτητο να κερδηθεί το συνάλλαγμα που είναι σημαντικός στόχος στην υποστήριξη και την ανάπτυξη του τομέα του τουρισμού. Για τις αναπτυσσόμενες χώρες, είναι συνήθως ο στόχος προτεραιότητας.ένας άλλος σχετικός παράγοντας είναι ότι σε μια κατά κεφαλήν βάση εξόδων, οι διεθνείς επισκέπτες τείνουν να έχουν ένα υψηλότερο ανά ταξίδι έξοδο από τους εσωτερικούς τουρίστες. Με εξαίρεση το την σχέση του υψηλότερου ανά τις δαπάνες επίσκεψης και της παραγωγής του συναλλάγματος, οι εσωτερικοί και διεθνείς τουρίστες έχουν παρόμοιες γενικές οικονομικές επιδράσεις. Και οι δύο ομάδες παράγουν απασχόληση, εισοδήματα, συμβάλλουν στο φόρο και άλλα εισοδήματα, και μέσω της απόφασης για την τοποθεσία συμβάλουν στην περιφερειακή ανάπτυξη. Σαν σφαιρικό φαινόμενο, ο εσωτερικός τουρισμός υπολογίζεται από τον ΠΟΕ για να συμβάλει περίπου 80 τοις εκατό όλων των ταξιδιών τουρισμού, αν και με ένα πολύ χαμηλότερο ποσοστό της συνολικής τουριστικής δαπάνης, αλλά είναι μια σημαντική δύναμη στον τουρισμό. Αυτή η δυσανάλογη έμφαση που δίνεται στο διεθνή τουρισμό είναι βασισμένη κατά ένα μεγάλο μέρος στη δυνατότητα συναλλάγματός της. Σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες η εσωτερική αγορά τουρισμού είναι μικρή και οικονομικά ασήμαντη. Είναι όχι μόνο οι δαπάνες του επισκεπτόμενου διεθνούς τουρίστα που είναι σημαντικές αλλά και των βοηθητικών δαπανών, π.χ. δαπάνες μεταφορών. Ένας Γάλλος επισκέπτης στην Αυστραλία που ταξιδεύει στην αερογραμμή Quantas θα συνέβαλλε μια πίστωση συναλλάγματος στην αυστραλιανή οικονομία. Ένα εισιτήριο που αγοράζεται στην Air France θα παρέμενε αποτελεσματικά μέσα στη γαλλική οικονομία. Δεδομένου ότι οι πίνακες των διεθνών παραλαβών τουρισμού αποκλείουν τα αεροπορικά εισιτήρια, αυτοί οι ακαθάριστοι αριθμοί συχνά μειώνουν ουσιαστικά τα συνολικά εισοδήματα που παράγονται από τη δραστηριότητα τουρισμού. Για τις χώρες με τις αερογραμμές που έχουν τα εκτενή διεθνή δίκτυα, τα αεροπορικά εισιτήρια μπορούν να είναι μια σημαντική πηγή συναλλάγματος. Στην εξέταση των καθοριστικών παραγόντων της ζήτησης, είναι χρήσιμο να διαχωριστεί ο οικονομικός από τους κοινωνικούς καθοριστικούς παράγοντες, και ο δομικός από τους παράγοντες των κινήτρων. Οι διαρθρωτικοί παράγοντες μας δίνουν επίσης κάποια διορατικότητα στο βραχυπρόθεσμο και τις μακροπρόθεσμες τάσεις σε ζήτηση. 23
3.3.1 Κατηγορίες ταξιδιωτών 3.3.1.1 Ταξιδιώτες ελεύθερου χρόνου Ο σημαντικότερος οικονομικός καθοριστικός παράγοντας της ζήτησης είναι η διαθεσιμότητα σε πιθανούς τουρίστες ενός ικανοποιητικού επιπέδου πραγματικού περισσευούμενο εισοδήματος. Το πραγματικό εισόδημα είναι ένα μέτρο που χρησιμοποιείται για να ακολουθήσει κανείς την αγοραστική δύναμη του εισοδήματος. Πραγματικό εισόδημα είναι η αγοραστική δύναμη του λαμβανόμενου εισοδήματος μετά από την ρύθμιση του ώστε να ληφθεί υπόψη ο πληθωρισμός. Παραδείγματος χάριν, μια αύξηση στο ετήσιο εισόδημα ενός προσώπου κατά δέκα τοις εκατό είναι μια ονομαστική αύξηση. Εάν ο πληθωρισμός, ο οποίος μετριέται σχετικά με τον δείκτη κόστους ζωής και είναι 5 τοις εκατό το χρόνο, η αύξηση στο πραγματικό εισόδημα είναι μόνο 5 τοις εκατό. Μόλις λάβει το πρόσωπο το καθαρό εισόδημά του, δηλ. μετά από τις νομικές αφαιρέσεις για τους φόρους, τις ασφάλειες και τις συντάξεις, αυτό καλείται ως διαθέσιμο εισόδημα. Από το διαθέσιμο εισόδημα το πρόσωπο θα εξασφαλίσει τις βασικές δαπάνες διαβίωσης όπως οι πληρωμές υποθηκών ή μισθώματος, η θέρμανση, τα τρόφιμα, τα ενδύματα και οι παρόμοιες δαπάνες. Αφότου έχουν τακτοποιηθεί αυτές οι απαραίτητες δαπάνες το υπόλοιπο εισόδημα καλείται ως διακριτικό εισόδημα, είναι εκείνο δηλαδή το ποσοστό του διαθέσιμου εισοδήματός του που είναι ελεύθερος να ξοδέψει (ή να σώσει) όπως επιθυμεί. Στο σύνολο/ είναι η διαθεσιμότητα του περισσευούμενο εισοδήματος που καθορίζει την ζήτηση για τον τουρισμό. Αν και οι οικονομολόγοι έχουν μετρήσει την ζήτηση για το ταξίδι και τον τουρισμό στο μακρο-επίπεδο, δηλ. το επίπεδο που αφορά τις αλλαγές στα επίπεδα πραγματικού εισοδήματος και τη γενική ζήτηση (αριθμός ταξιδιών που γίνονται), ένας σημαντικός παράγοντας ταξιδιού για ταξίδια ελεύθερου χρόνου είναι τα επίπεδα οικογενειακού εισοδήματος. Η επέκταση της εργαζόμενης οικογένειας (εργαζόμενοι σύζυγοι/ συνεργάτες) έχει αυξήσει αρκετά τα επίπεδα του τα κατά κεφαλήν εισοδήματος της οικογένειας. Από μια οικονομική προοπτική αυτό το οποίο είναι σημαντικό είναι παραγόμενη ζήτηση, δηλ. μια επιθυμία και μια δυνατότητα να ταξιδέψει, υποστηριγμένος από ένα ικανοποιητικό εισοδηματικό επίπεδο για να διευκολύνει 24
αυτήν την επιθυμία. Η πιθανή ζήτηση είναι όπου οι απαραίτητοι όροι για να διευκολύνουν το ταξίδι υπάρχουν, αλλά για μερικούς λόγους οι άνθρωποι επιλέγουν να μην γίνουν εσωτερικοί ή διεθνείς τουρίστες. Είναι ευρέως γνωστό, παραδείγματος χάριν, ότι πάνω από 90 τοις εκατό του αμερικανικού πληθυσμού δεν έχουν πραγματοποιήσει ένα διεθνές ταξίδι. Υπάρχει πιθανότητα για να κάνει, αλλά για ο,τιδήποτε λόγους αυτό δεν έχει συμβεί. Οι πιθανές αγορές είναι σημαντικές επειδή είναι περιοχές όπου το μάρκετινγκ τουρισμού μπορεί να στοχεύσει. 3.3.1.2 Επιχειρησιακοί ταξιδιώτες Η αγορά επιχειρησιακού ταξιδιού είναι πολύ μεγάλη και είναι διεθνής στην κλίμακα, όπως ο πίνακας 4.2 παρουσιάζει. Το επιχειρησιακό ταξίδι επηρεάζεται από τις οικονομικές περιστάσεις αλλά, για τις περισσότερες επιχειρήσεις, το ταξίδι από τους αντιπροσώπους τους είναι ουσιαστικό παρά δαπάνες πολυτέλειας. Σε περιόδους επιχειρησιακής πτώσης ή υποχώρησης, οι επιχειρήσεις μπορούν να κλείσουν από μια υψηλότερη έως χαμηλότερη κατηγορία αεροπορικού εισιτηρίου, από ακριβά σε λιγότερο ακριβά ξενοδοχεία, "ή περιορίζει τη διάρκεια και τον αριθμό ταξιδιών. Για να αποποιηθεί ετήσιων διακοπών δεν πρόκειται να είναι απειλητική για τη ζωή στον πιθανό τουρίστα. Επομένως, το επιχειρησιακό ταξίδι, ακόμη και σε χαμηλότερα επίπεδα, θα συνεχιστεί όταν υποστεί το ταξίδι ελεύθερου χρόνου την αυστηρή διάσπαση λόγω των επικρατουσών οικονομικών περιστάσεων. Purpose of trip Trips (million.) Share Holiday trips (%) 163 76 Change +2 Visits to friends and relatives/other 22 10 Change 1994/93-13 business trips 29 14 Change 1994/93-2 25
Οι επιχειρησιακοί ταξιδιώτες έχουν γενικά παρόμοια χαρακτηριστικά ζήτησης όπως οι ταξιδιώτες ελεύθερου χρόνου - απαιτούν τη μεταφορά, τη στέγαση, τα τρόφιμα και τις υπηρεσίες. Οι κυρίες διαφορές αφορούν τους τύπους υπηρεσιών που αγοράζονται και τα επίπεδα μεταφοράς και στέγασης. Πολλοί επιχειρησιακοί ταξιδιώτες θα αγοράσουν τα αεροπορικά εισιτήρια διακεκριμένης θέσης και θα επιλέξουν τα ξενοδοχεία όπου η θέση τους και οι παρεχόμενες υπηρεσίες τους θα διευκολύνουν τη συνεργασία με την επιχείρησής τους. Οι δαπάνες θα πληρωθούν από τις επιχειρήσεις τους και όχι από τους προσωπικούς πόρους. Οι επιχειρησιακοί ταξιδιώτες επομένως θα τείνουν να έχουν μεγαλύτερο βαθμό εξόδων ανά επίσκεψη σε σύγκριση με τους απλούς τουρίστες. Η καθαρή αξία τους στους προορισμούς θα είναι συνήθως υψηλότερη από τους ταξιδιώτες ελεύθερου χρόνου. Οι επιχειρησιακοί ταξιδιώτες μπορούν επίσης να είναι ένα σημαντικό μέρος του τουρισμού με τη χρησιμοποίηση του μη-επιχειρησιακού χρόνου τους για τις αναζητήσεις ελεύθερου χρόνου. Έτσι ένας επιχειρησιακός ταξιδιώτης στο Δελχί, παραδείγματος χάριν, μπορεί να εκμεταλλευθεί τη θέση του για να χρησιμοποιήσει τον ελεύθερο χρόνο ώστε να επισκεφτεί το Taj Mahal. Ομοίως, ένας επιχειρησιακός επισκέπτης στο Σύδνευ μπορεί να επισκεφτεί την Όπερα. Οι οργανώσεις τουρισμού σε πολλές χώρες άργησαν να κατανοήσουν την ανάγκη των επιχειρησιακών ταξιδιωτών να γίνουν ταξιδιώτες ελεύθερου χρόνου όταν είναι στους προορισμούς τους. 26
3.3.2 Οικονομικοί παράγοντες της ζήτησης 3.3.2.1 Το εισόδημα Στο μακρο-οικονομικό πλαίσιο, επιχειρήθηκε σ' ένα αρχικό στάδιο του τουριστικού φαινομένου να αποδειχτεί ότι το επίπεδο του εθνικού εισοδήματος προσδιορίζει τις τουριστικές μετακινήσεις. Η σύνθεση, ο τρόπος κατανομής και οι διακυμάνσεις του εισοδήματος επηρεάζουν την εμφάνιση της τουριστικής ζήτησης σε μικρότερο βαθμό απ' ό,τι πριν, λόγω των σταδίων που διάνυσε το τουριστικό φαινόμενο και του μεγάλου βαθμού εκδημοκρατισμού του, περνώντας από τα αγαθά πολυτελείας στα αγαθά πρώτης ανάγκης. Η αύξηση του εθνικού εισοδήματος και συνεπώς των μεσαίων ατομικών εισοδημάτων μετέβαλαν σημαντικά τη φύση και τις δομές του τουριστικού φαινομένου, προς όφελος φυσικά της ποσότητας, χωρίς να αποκλείεται ωστόσο και η ποιότητα. Η αύξηση του εθνικού εισοδήματος των αναπτυγμένων χωρών προέλευσης των τουριστών συνοδεύτηκε από μια αλλαγή στην προέλευση των εισοδημάτων (αυτά προέρχονται κυρίως από την εργασία). Όσο τα εισοδήματα αυτά αυξάνουν, παρατηρείται μια μεταβολή στη διάρθρωση της κατανάλωσης, η οποία εξηγείται από τις επιδράσεις που ασκεί το εισόδημα στις διάφορες μεγάλες κατηγορίες δαπανών, μεταξύ των οποίων ανήκουν και οι διακοπές. Μια αναφορά της επιτροπής τουρισμού του Ο.Ο.Σ.Α. υπογραμμίζει ότι, όσο μεγαλύτερη είναι η οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας, τόσο υψηλότερες είναι οι τουριστικές δαπάνες. Το ποσοστό αναχώρησης για διακοπές αυξάνει διαδοχικά με το επίπεδο του εισοδήματος. Αυτά τα ποσοστά αναχώρησης είναι ωστόσο διαφορετικά σε σταθερά εισοδήματα, εάν λάβουμε υπόψη μας και άλλες μεταβλητές που επηρεάζουν τα ποσοστά αναχώρησης, όπως π.χ. το μέγεθος των αστικών συγκεντρώσεων. Άλλες μεταβλητές που μπορούν να λειτουργήσουν διορθωτικά και επηρεάζουν το συνολικό εισόδημα είναι το μέγεθος του νοικοκυριού, γιατί από αυτό εξαρτάται το επίπεδο διαβίωσης που αντιστοιχεί στα μέλη του νοικοκυριού. Το επίπεδο διαβίωσης φαίνεται να ασκεί δύο επιμέρους επιδράσεις: α. Στα ποσοστά αναχώρησης για διακοπές. 27
β. Στον τύπο και την κατηγορία του τουριστικού καταλύματος. Το εισόδημα, ωστόσο, δεν περιορίζεται στις παραπάνω επιδράσεις. Επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη συνολική διάρκεια των διακοπών, χωρίς να επιδρά σημαντικά στη μέση διάρκεια παραμονής ανά άτομο, η οποία φαίνεται να εξαρτάται από την κοινωνικο-επαγγελματική κατηγορία στην οποία αυτό ανήκει. Ο Πίνακας 1 απεικονίζει την επίδραση του εισοδήματος στα ποσοστά αναχώρησης για διακοπές έξι βιομηχανικών χωρών. Από την παρατήρηση του πίνακα απορρέει ότι οι χώρες που έχουν το υψηλότερο Α.Ε.Π. ανά κάτοικο εμφανίζουν και τα μεγαλύτερα ποσοστά αναχώρησης για διακοπές. Ο Πίνακας 2 λειτουργεί συμπληρωματικά στον προηγούμενο και φανερώνει ότι, σύμφωνα με δύο έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στη Γαλλία και την Ισπανία, το κυριότερο εμπόδιο των Γάλλων και των Ισπανών για να συμμετέχουν στις τουριστικές μετακινήσεις ήταν η έλλειψη χρημάτων. ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Συσχετισμοί μεταξύ Α.Ε.Π. και ποσοστού αναχώρησης για διακοπές σε έξι βιομηχανικές χώρες (1980) Χώρες Α, Ε. Π. ανά κάτοικο Καθαρό ποσοστό σε γαλλικά φράγκα (F.F.) αναχώρησης για διακοπές Γαλλία 54.400 56,2 Ελβετία 66.700 76,0 Δ. 52.700 57,7 Γερμανία Ιταλία 19.600 37,8 Καναδάς 43.200 59,0 Νορβηγία 58.900 76,0 Πηγή: O.C.D.E..O.M.T. 28
ΠΙΝΑΚΑΣ 2. Εμπόδια που παρεμβάλλονται στην αναχώρηση των ατόμων για διακοπές Γαλλία (1964) Ισπανία (1979) % Έλλειψη χρημάτων 3 9 Έλλειψη χρημάτων % 39 Εμπόδια επαγγελματικής φύσης 2 9 Οικογενειακά προβλήματα/ Ευτυχισμένος στο "σπίτι" 1 Προβλήματα υγείας 29 6 Πολύ ηλικιωμένος 1 Εργασία ή σπουδές 16 2 Οικογενειακά Παραμονή στο σπίτι 10 προβλήματα/ Προβλήματα υγείας 1 Οικονομική 5 1 ανασφάλεια Έλλειψη ασφάλειας 1 Ζητήματα μη 7 Άλλοι λόγοι/χωρίς 6 επαγγελματικής φύσης απάντηση Μικρά παιδιά 4 Σύνολο 100 Άλλες οικονομικές 4 υποχρεώσεις Έλλειψη τουριστικής πληροφόρησης/ Άλλοι λόγοι 1 Χωρίς απάντηση 5 Σύνολο 1 0 0 Πηγή: Μ. Boyer(1972), IETy CIS(1980) 29
3.3.2.2 Η κοινωνικό επαγγελματική κατηγορία Η κοινωνικο-επαγγελματική κατηγορία των τουριστών χαρακτηρίζεται ως μια διορθωτική μεταβλητή του εισοδήματος και ασκεί μια σειρά επιδράσεων στο ποσοστό αναχώρησης για διακοπές και στη μέση διάρκεια παραμονής. Ο Πίνακας 3, ο οποίος απεικονίζει τις κοινωνικο-επαγγελματικές κατηγορίες των διεθνών τουριστών που επισκέφτηκαν την Ελλάδα, σύμφωνα με μια έρευνα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, δείχνει ότι τη μεγαλύτερη συμμετοχή στις συνολικές αφίξεις έχουν οι επιστήμονες και οι ελεύθεροι επαγγελματίες, ενώ τη δεύτερη θέση κατέχουν οι φοιτητές. ΠΙΝΑΚΑΣ 3. Ποσοστιαία κατανομή των διεθνών τουριστών που επισκέφθηκαν την Ελλάδα σύμφωνα με την κοινωνικο-επαγγελματική τους κατηγορία(1993-94) Κοινωνικο-επαγγελματική κατηγορία % Επιστήμονες/Ελεύθεροι 27,4 επαγγελματίες Διευθύνοντες/Διοικητικά στελέχη 9,14 Υπάλληλοι γραφείου 14,65 Έμποροι - Πωλητές 7,15 Σπουδαστές 17,53 Απασχολούμενοι στις μεταφορές - 3,05 επικοινωνίες Τεχνίτες/Εργάτες 5,14 Απασχολούμενοι στην παροχή 6,13 υπηρεσιών Λοιπά επαγγέλματα 4,35 Άτομα άνευ επαγγέλματος 5,24 Σύνολο 100,00 Πηγή: Α.Π.Θ., "Έρευνα για τον προσδιορισμό των χαρακτηριστικών των αλλοδαπών τουριστών "(1994) 30
3.3.2.3 Οι τιμές Ο παράγοντας "τιμή" επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την τουριστική ζήτηση. Μια διπλή παράμετρος θα πρέπει ωστόσο να ληφθεί σοβαρά υπόψη, αφενός μεν το επίπεδο των τιμών, αφετέρου δε οι διακυμάνσεις τους σε συσχετισμό με τη χωροχρονική συγκέντρωση της τουριστικής δραστηριότητας. Αναμφισβήτητα, η τουριστική ζήτηση εμφανίζεται αρκετά ευαίσθητη στις διακυμάνσεις των τιμών. Ωστόσο, ο τουρίστας φαίνεται περισσότερο διατεθειμένος να υποστεί αυτές τις διακυμάνσεις από το να αγοράσει συνηθισμένα καταναλωτικά αγαθά, εφόσον η οικονομική του λογική δεν είναι πάντα ορθολογιστική και κυρίως ενώπιον της κατανάλωσης των τουριστικών αγαθών και υπηρεσιών. Μερικές στατιστικές μελέτες φανερώνουν ότι τα ποσοστά αναχώρησης για διακοπές είναι λιγότερο ευαίσθητα έναντι των τιμών, απ' ό,τι η διάρκεια των διακοπών και η δομή της τουριστικής κατανάλωσης. Η ανάγκη των ατόμων να συμμετέχουν στις τουριστικές μετακινήσεις χαρακτηρίζεται σήμερα "βασική". Επομένως, θεωρείται ευκολότερο να μετατρέψουν τη διάρθρωση της τουριστικής κατανάλωσης παρά την ίδια την κατανάλωση. Σχετικά με το διεθνή τουρισμό, αποδεικνύεται ότι οι αλλοδαποί τουρίστες εμφανίζονται ιδιαίτερα ευαίσθητοι στις συναλλαγματικές ισοτιμίες, γιατί αυτές αφορούν μια ευδιάκριτη μεταβλητή, ενώ αντίθετα η ένδειξη των τιμών, παρ' όλο που χαρακτηρίζεται το ίδιο σημαντική με τις συναλλαγματικές ισοτιμίες, αποδεικνύεται αρκετά ασταθής. Σύμφωνα με μια έρευνα του Economist 3 (E.I.U.), όπου επιχειρείται η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία της δραχμής (Real Exchange Rate=R.E.R.) <13) έναντι των κυριοτέρων ξένων νομισμάτων υπό μορφή αριθμοδείκτη με βάση το 1988, φαίνεται ότι η δραχμή παρουσιάζει μια τάση υπερτίμησης έναντι του συνόλου των εξετασθέντων νομισμάτων Η διαμορφωθείσα κατάσταση πρέπει επομένως να οφείλεται στην εκ μέρους των νομισματικών αρχών χρησιμοποίηση της υπερτίμησης ως αντιπληθωριστικού μέτρου. Η χρησιμοποίηση της Ονομαστικής Συναλλαγματικής Ισοτιμίας (Nominal Exchange Rate = N.E.R.) (I4) απεικονίζει την άνοδο της αγοραστικής δύναμης των 3 www.economist-magazine.com 31
διεθνών τουριστών έναντι των νομισμάτων των χωρών υποδοχής, των μεσογειακών στη συγκεκριμένη περίπτωση. 3.3.3 Μη-οικονομικοί παράγοντες Υπάρχουν διάφοροι μη-οικονομικοί παράγοντες που επηρεάζουν την ζήτηση για το διεθνή τουρισμό. Είναι χρήσιμο να διαιρεθούν αυτοί σε δομικούς και σε παράγοντες υποκίνησης. 3.3.3.1 Διαρθρωτικοί παράγοντες Ένας από τους μακροπρόθεσμους παράγοντες που έχουν επιπτώσεις στην απαίτηση είναι ο τρόπος με τον οποίο οι πληθυσμιακές δομές αλλάζουν. 3.3.3.1.1 Πληθυσμός Ο πληθυσμός είναι η πρώτη ύλη του τουρισμού. Στην ανάλυση της απαίτησης τουρισμού, οι απόλυτοι αριθμοί πληθυσμών έχουν πολύ λίγη σχέση. Εάν εξετάζουμε τα μεγέθη πληθυσμών στον κόσμο βρίσκουμε, όπως ήταν αναμενόμενο, ότι πολλές από τις φτωχότερες χώρες έχουν μερικούς από τους πολύ μεγαλύτερους πληθυσμούς. Είναι όχι μόνο το μέγεθος του πληθυσμού που είναι σημαντικό αλλά και η δυνατότητα να διατεθούν οι διακοπές και το ταξίδι. Η αναλογία μεταξύ του πληθυσμού και της ροπής στο ταξίδι είναι εκπληκτική, με μερικές από τις μικρότερες χώρες του κόσμου να έχουν μερικές από τις υψηλότερες ροπές στο ταξίδι. 32
Στην Ευρώπη που είναι παραδοσιακός προμηθευτής τουριστών, διαπιστώνουμε ότι προκύπτουν ορισμένες τάσεις που αρχίζουν να επιβραδύνουν αυτήν την αύξηση. Υπάρχουν τρεις τάσεις που είναι σημαντικές. Κατ' αρχάς, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, ιδιαίτερα σε εκείνες που παραδοσιακά παρέχουν τουρίστες στη διεθνή αγορά, υπάρχουν μειωμένα ποσοστά γέννησης. Αυτό έχει προφανώς επίδραση όχι μόνο στη μείωση νεοεισερχόμενων στη διεθνή αγορά, αλλά αυτό επίσης σημαίνει ότι ο πληθυσμός λιμνάζει ή μειώνεται και γερνά βεβαίως. Λόγω αυτής της γήρανσης, είναι τώρα μοντέρνο να περιγραφεί μια νέα αγορά "τρίτης ηλικίας" ή μια περιοχή που καλείται μερικές φορές περιοχή "γκρίζου" τουρισμό. Η αγορά τρίτης ηλικίας έχει τη δική του σημασία επειδή αυτοί είναι άνθρωποι που έχουν απαλλαγεί κατά ένα μεγάλο μέρος από τις οικογενειακές ευθύνες και έχουν αρκετά υψηλά επίπεδα διαθέσιμου εισοδήματος, και έχουν επίσης τη δυνατότητα και το χρόνο να ταξιδέψουν. 33
Δεύτερον, η επίδραση των μειωμένων ποσοστών γέννησης προφανώς σημαίνει ότι το μέσο οικογενειακό μέγεθος μειώνει. Η μείωση του οικογενειακού μεγέθους, που συνδέεται με την ανάπτυξη των επιπέδων διαθέσιμου εισοδήματος σημαίνει ότι περισσότερο οικογενειακό εισόδημα είναι διαθέσιμο για να αγοράσει διακοπές και ταξίδια. Μέσα σε αυτήν την τάση υπάρχει ο αλλαγμένος ρόλος των γυναικών. Στις δυτικές χώρες, οι γυναίκες γίνονται όλο και περισσότερο ένα μεγάλο ποσοστό του εργατικού δυναμικού. Η ανάπτυξη της αντισύλληψης προτείνει ότι τα ποσοστά γέννησης στο μέλλον θα συνεχίσουν να λιμνάζουν, και ενδεχομένως να φθίνουν, και ότι οι περισσότερες οικογενειακές μονάδες θα δουν μια αυξανόμενη διακριτική δυνατότητα δαπανών. Αυτές οι τάσεις υποστηρίζονται από αλλαγές στην κοινωνική στάση απέναντι στη λήψη διακοπών. Τρίτον, σε κάθε αναπτυγμένη χώρα οι υπάλληλοι έχουν δικαίωμα στις πληρωμένες διακοπές, μια εξουσιοδότηση που έχει αυξηθεί κατά τη διάρκεια των ετών. Ένας αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων κάνει τώρα περισσότερες από μια ετήσιες διακοπές, με ένα από τα ταξίδια διακοπών τους να είναι διεθνή. 3.3.3.1.2 Δραστηριότητα ελεύθερου χρόνου Στις αναπτυγμένες χώρες η βελτίωση στο βιοτικό επίπεδο μαζί με τις δραστηριότητες των συνδικάτων έχει αυξήσει το δικαίωμα του μέσου εργαζομένου στις πληρωμένες διακοπές. Η αυξανόμενη εξουσιοδότηση απεικονίζεται με διάφορους τρόπους. Κατ' αρχάς, από τη μείωση της μέσης εβδομάδας εργασίας αφετέρου, από τη μείωση του μέσου έτους εργασίας και τρίτον, από τη μείωση της μέσης οικονομικά ενεργής ζωής. Οι τελευταίες μειώσεις είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τη διεθνή ζήτηση τουρισμού. Είναι ένα κοινό φαινόμενο τώρα για τους περισσότερους ανθρώπους στις αναπτυγμένες χώρες για να κάνει τουλάχιστον δύο διακοπές ετησίως. Η έννοια των δεύτερων διακοπών εξελίσσεται καλά, ιδιαίτερα μέσω των δραστηριοτήτων στη βιομηχανία ταξιδιού με την εμφάνιση του Σαββατοκύριακου. Δεδομένου ότι οι άνθρωποι αποσύρονται νωρίτερα με τα καλύτερα πρότυπα υγείας και τα συνταξιοδοτικά δικαιώματα, είναι εδώ ένας αυξανόμενος όγκος ανθρώπων που έχουν το χρόνο, την υγεία, το επίπεδο και το εισόδημα να 34
ταξιδέψουν. Ο αποκαλούμενος τουρίστας τρίτης ηλικίας έχει γίνει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα της διεθνούς αγοράς, βεβαίως μέσα και από στις ευρωπαϊκές χώρες. Είναι ένα ενδιαφέρον φαινόμενο και που μπορεί ακόμα να αλλάξει στο μέλλον. Δεδομένου ότι οι άνθρωποι ζουν περισσότερο και παραμένουν υγιέστεροι υπάρχει μια αυξανόμενη άποψη ότι πρόωρη συνταξιοδότηση, δηλ. γύρω από την ηλικία των 55, δεν είναι πλέον μια προσδοκία. Πολλοί άνθρωποι προκαλούν νόμιμα τα δικαιώματα της κυβέρνησης να περιορίσουν τις σταδιοδρομίες εργασίας τους. Παραδείγματος χάριν, στην Αγγλία η συνταξιοδοτική ηλικία για τις γυναίκες έχει αυξηθεί πρόσφατα για να εξισωθεί με αυτόν των εργαζόμενων ανδρών, δηλ. 65 έτη. Στις ΗΠΑ έχουν υπάρξει νομικές προκλήσεις σε μια νεαρή συνταξιοδοτική ηλικία. Προφανώς κατά τη διάρκεια μιας περιόδου του χρόνου αυτές οι τάσεις μπορούν να ποικίλουν, αλλά αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η αυξανόμενη διαθεσιμότητα του πληρωμένου ελεύθερου χρόνου, η ικανότητα των ανθρώπων να ταξιδεύον και η αυξανόμενη σημασία του ταξιδιού και των διακοπών ως κοινωνικές δραστηριότητες θα υποκινήσει τη ζήτηση. Είναι όχι μόνο το επίπεδο ζήτησης που θα αλλάξει, αλλά και η φύση της ζήτησης. Η γερασμένη αγορά τώρα της Ευρώπης θα παράσχει μια διακριτή, εύκαμπτη και μια ποιοτική - συνειδητή αγορά. Οι μεταβαλλόμενες δομές αγοράς θα έχουν μια σημαντική επίδραση στα σχέδια και τα κίνητρα ταξιδιού. 3.3.3.2 Παράγοντες υποκίνησης Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες υποκίνησης που είναι σημαντικοί ως καθοριστικοί παράγοντες της ζήτησης για το ταξίδι. Οι παράγοντες θα ποικίλουν σύμφωνα με τις χώρες αλλά ίσως πέντε είναι αρκετά σημαντικοί για να θεωρηθούν γενικά εφαρμόσιμοι - εκπαίδευση, αστικοποίηση, μάρκετινγκ, το εμπόριο ταξιδιού, και έλξη προορισμού. 3.3.3.2.1 Εκπαίδευση Στις αναπτυγμένες χώρες η εκπαίδευση είναι μια υποχρεωτική απαίτηση, το λιγότερο μέχρι την ηλικία το 16. Καθώς οι άνθρωποι προχωρούν μέσω του 35
εκπαιδευτικού συστήματος διαπιστώνουμε ότι οι αυξανόμενοι αριθμοί πηγαίνουν προς το δευτεροβάθμιο και τριτογενές επίπεδο. Υπάρχει ένας συσχετισμός μεταξύ του επιπέδου εκπαίδευσης και των επιπέδων εισοδήματος που κερδίζονται από τις ομάδες στην κοινωνία. Βρίσκουμε από τις Αμερικανικές μελέτες ιδιαίτερα ότι υπάρχει ένας καλά ανεπτυγμένος συσχετισμός ανάμεσα στο επίπεδο εκπαίδευσης που επιτυγχάνεται από ένα πρόσωπο και τη ροπή του/ της στο ταξίδι. Θεωρείται μια σύνδεση μεταξύ του επιπέδου εκπαίδευσης και της πολιτιστικής περιέργειας ενός προσώπου. Πολλοί ταξιδιώτες μεγάλης απόστασης, ίσως λόγω της δαπάνης του ταξιδιού, είναι σχετικά πλούσιοι άνθρωποι, συχνά με επίπεδα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Σε μια άλλη περίπτωση, άλλοι μεγάλης απόστασης ταξιδιώτες είναι τουρίστες προϋπολογισμών που μερικές φορές συνδέονται με την πανταχού παρούσα φράση "back packers". Αυτοί είναι άνθρωποι, συνήθως νεαρής ηλικίας, οι οποίες προετοιμάζονται να ταξιδέψουν συχνά απέραντες αποστάσεις, για να αναζητήσουν πληροφορίες, γνώση και εμπειρία. Ο πολλαπλασιασμός των οδηγών ταξιδιού, π.χ. Lonely Planet, παρέχει κάποια βοήθεια στην κλίμακα αυτής της αγοράς. 3.3.3.2.2 Αστικοποίηση Είναι αξιοπρόσεχτο ότι οι περισσότεροι διεθνείς τουρίστες ζουν σε αστικές περιοχές. Αυτό απεικονίζει το γεγονός ότι οι άνθρωποι που ζουν στις αστικές περιοχές τείνουν να απολαύσουν τα επίπεδα υψηλότερου εισοδήματος από τους ανθρώπους που ζουν στις αγροτικές περιοχές. Επίσης εκτίθενται περισσότερο στην τηλεόραση και την πληροφόρηση των μέσων ενημέρωσης, η οποία περιλαμβάνει στοιχεία ταξιδιού. Τα περισσότερα αστικά περιβάλλοντα εξυπηρετούνται καλά με ένα δίκτυο ταξιδιωτικών πρακτόρων, των tour operators και των πλημνών μεταφορών. Πολλοί άνθρωποι που ζουν στις αστικές περιοχές δοκιμάζουν ένα πιο υψηλό επίπεδο πίεσης από άποψη περιβάλλοντος διαβίωσής έναντι των ανθρώπων στις μηαστικές περιοχές. Αυτή η τάση φαίνεται συχνά στην επιλογή των προορισμών διακοπών, όπου ο αστικός κάτοικος θα επιδιώξει τους προορισμούς διακοπών που τους δίνουν ένα διαφορετικό περιβάλλον από αυτό στο οποίο ζουν συνήθως. Η 36
περιβαλλοντική ποιότητα και η ποιότητα της εμπειρίας διακοπών αποτελούν πολύ σημαντικούς παράγοντες της ζήτησης. Η περιβαλλοντική ποιότητα θα γίνει ένας από τους παράγοντες "έλξης" που προτρέπουν τους τουρίστες για να επισκεφτούν έναν προορισμό παρά άλλο. Η περιβαλλοντική διαχείριση είναι ένας βασικός παράγοντας στη στήριξη της ανάπτυξης. Μια αυξανόμενη συνειδητοποίηση ότι οι πόροι είναι πεπερασμένοι και επομένως πρέπει να χρησιμοποιηθούν προσεκτικά διαπερνά τώρα τον προγραμματισμό ανάπτυξης τουρισμού. 3.3.3.2.3 Μάρκετινγκ Ένας από τους κινητήριους παράγοντες στον τουρισμό είναι η προώθηση που στοχεύουν στον πιθανό τουρίστα. Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός υλικού δημοσιότητας, κάποιου γενικού και μερικά συγκεκριμένα, οι οποίοι έχουν γίνει μια σχετικά καλά ανεπτυγμένη μορφή τέχνης. Για τους περισσότερους ανθρώπους ένας προορισμός τουρισμού είναι αγορασμένη "θέα απαρατήρητη(sight-unseen)". Αυτό σημαίνει ότι πολλοί τουρίστες είναι πρώτοι επισκέπτες σε έναν προορισμό. Επειδή στερούνται την προσωπική γνώση του προορισμού, πολλοί τουρίστες έχουν αγοράσει διακοπές μετά από συστάσεις φίλων ή μέσω της πληροφόρησης των μέσων ενημέρωσης. Σε έναν κόσμο όπου πολλές χώρες προσφέρουν ένα αρκετά ομοιογενές προϊόν τουρισμού, όπως ο τουρισμός παραλιών, ο τουρισμός βουνών ή το σκι, οι τόποι προορισμού τουριστών πρέπει να τέμνουν τις αγορές τους, με την κατάτμηση που πραγματοποιείται βάσει της προσπάθειας να διαφοροποιηθεί ένα προϊόν. Έτσι, παραδείγματος χάριν, δύο σχετικά ίδιοι προορισμοί παραλίων μπορούν να διαφοροποιηθούν από τους πιθανούς ταξιδιώτες μέσω των σχετικών παραγόντων, ίσως ότι μια παραλία μπορεί να βρίσκεται σε ένα τροπικό νησί ενώ άλλη να βρίσκεται ως τμήμα ενός αστικοποιημένου περιβάλλοντος, όπως η Αντίγκουα ή το Πουέρτο Ρίκο. Το μάρκετινγκ είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας στην ανάπτυξη των τόπων προορισμού τουριστών. Το κίνητρο για το ταξίδι υποκινείται με τη διαφήμιση και από την παροχή πληροφοριών. Με ασφάλεια μπορεί να πει εδώ κάποιος ότι είναι ένας από τους πιο ισχυρούς παράγοντες που καθορίζουν την επιλογή ενός προορισμού διακοπών. Οι πιθανοί 37
τουρίστες επηρεάζονται από το υλικό δημοσιότητας, από άλλα ΜΜΕ και από συστάσεις που υποβάλλονται από το εμπόριο ταξιδιού. 3.3.3.2.4 Ο ταξιδιωτικός κλάδος Ο ταξιδιωτικός κλάδος, συμπεριλαμβανομένων των tour operator και των ταξιδιωτικών πρακτόρων συλλογικά, αποτελεί μια ιδιαίτερη επιρροή στην απόφαση διακοπών. Καθώς περισσότεροι προορισμοί έρχονται επάνω στην αγορά και η λογοτεχνία διακοπών και ταξιδιού πολλαπλασιάζεται, αυτό γίνεται δυσκολότερος για τον ανεξάρτητο ταξιδιώτη να έχει πρόσβαση και να καταλάβει στις διαθέσιμες πληροφορίες. Η εμφάνιση του CRSs έχει καταστήσει την πρόσβαση στις πληροφορίες γρηγορότερη και την κράτηση σχεδόν στιγμιαία - αλλά όχι για τον ανεξάρτητο ταξιδιώτη. Δεδομένου ότι οι πιθανότεροι ταξιδιώτες αναζητούν τις συμβουλές και τις πληροφορίες από το εμπόριο ταξιδιού, γίνονται ανοικτοί στην πειθώ. Ο ταξιδιωτικός κλάδος ταξιδιού μπορεί να επηρεάσει και να αλλάξει συχνά τις αρχικές αντιλήψεις για έναν προτεινόμενο προορισμό. Αυτή η δύναμη της επιρροής ενισχύεται από την ανάγκη του πελάτη για τη διαβεβαίωση σχετικά με τις ρυθμίσεις του ταξιδιού του και την επιλογή του προορισμού. Είναι αυτός ο "παράγοντας διαβεβαίωσης" που είναι συχνά ισχυρό κίνητρο στην επιλογή ενός προορισμού. 3.3.3.2.5 Θέλγητρα προορισμού Οι άνθρωποι ταξιδεύουν για να ικανοποιήσουν ένα φάσμα προσωπικών αναγκών, και φυσικών και ψυχολογικών. Οι πιθανοί ταξιδιώτες μπορούν να ομαδοποιηθούν στους τομείς αγοράς (πολιτιστικοί τουρίστες, χειμερινός αθλητισμός, παιχνίδι, κατάδυση, κ.λπ.), οι οποίοι έπειτα στοχεύουν. Το ευρύ φάσμα ειδικών ενδιαφερόντων έχει δημιουργήσει τις εγχώριες αγορές. Ο μεμονωμένος ταξιδιώτης έχει τα κίνητρά του - ο προορισμός αναπτύσσεται για να παρέχει τις εγκαταστάσεις για την ιδιαίτερη αγορά. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα: εγκαταστάσεις παιχνιδιού σε Las Vegas και στις Μπαχάμες πολιτιστικός τουρισμός 38
στο φεστιβάλ του Εδιμβούργου πεζοπορία στο Νεπάλ. Το ταίριασμα των αγορών με τις εγκαταστάσεις είναι ο σκοπός της προώθησης τουρισμού. Είναι μέρος της διαδικασίας που μπορεί να επηρεάσει τον πιθανό τουρίστα για να επιλέξει έναν προορισμό παρά άλλο. 39
4. ΑΠΟ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ «Αυτοί οι Αγώνες ήταν αξέχαστοι, ονειρεμένοι Αγώνες» Ζαγκ Ρογκ Πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής 4.1 Τα καλύτερα αποτελέσματα των τελευταίων 20 χρόνων παρουσιάζει ο τουρισμός το 2004 Μετά από 3 χρόνια μέτριας ως πολύ μικρής ανάπτυξης, ο διεθνής τουρισμός το έτος 2004 παρουσίασε μια εξαιρετική χρονιά. Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού, ΠΟΤ, και το World Tourism Barometer, οι διεθνείς αφίξεις έφθασαν σε ύψος ρεκόρ 760 εκατ., το οποίο σημαίνει αύξηση 10% σε σχέση με το 2003. Τα στοιχεία παρουσιάστηκαν σε ειδική συνέντευξη τύπου στην Bangkok, της Ταϊλάνδης όπου κύριος σκοπός ήταν η παρουσίαση του Action Plan του Phuket που 40
άρχισε να μπαίνει σε εφαρμογή την 1η Φεβρουαρίου με την υποστήριξη του Executive Council του ΠΟΤ. Το σχέδιο αυτό θα βοηθήσει στην ανάκαμψη των τουριστικών περιοχών του Ινδικού Ωκεανού, ώστε οι περιοχές που κτυπήθηκαν από το Τσουνάμι να ξαναγυρίσουν στην τουριστική δράση πολύ πιο ισχυρές. Η ανάπτυξη του τουρισμού το 2004, έγινε σε όλες τις περιοχές, αλλά μεγαλύτερη υπήρξε στην Ασία και τον Ειρηνικό Ωκεανό με +29%, στη Μέση Ανατολή με +21%, στην Αμερικάνικη Ήπειρο με +10%, στην Αφρική με +7%, και στην Ευρώπη με +4%, όπου οι διεθνείς αφίξεις έφθασαν τα 414 εκατ. Η αύξηση για την Ευρώπη ήταν κάτω από το μέσο όρο αύξηση του παγκόσμιου τουρισμού, γεγονός που οφείλεται στα προβλήματα που δημιουργεί το ακριβό ευρώ, ενώ αξιοσημείωτο είναι, το γεγονός ότι σε παγκόσμιο επίπεδο, παρατηρείται μεγαλύτερος ρυθμός αύξησης των εσόδων σε σχέση με την αύξηση των αφίξεων. Παρόλα αυτά πρέπει να σημειώσουμε την εξαιρετική επίδοση των χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης που έφθασε το +10%, όπως επίσης και της Βόρειας Ευρώπης με +7%. Τα αποτελέσματα όμως της Νοτίου Ευρώπης και συγκεκριμένα της Μεσογείου κάθε άλλο παρά καλά είναι αφού έχουμε μόνο +2% αύξηση, ποσοστό ίδιο με αυτό της Δυτικής Ευρώπης. Η ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας, και ιδιαίτερα των οικονομιών των χωρών που δημιουργούν τουριστικό ρεύμα, όπως η Αμερική και οι χώρες της Ευρώπης, συνεισέφεραν ιδιαίτερα στα καλά αποτελέσματα του 2004. Οι φόβοι για την αρνητική επίδραση της τιμής του πετρελαίου στα ταξίδια, σύμφωνα με τον ΠΟΤ, δεν έγιναν πραγματικότητα, γιατί η αύξηση της τιμής απορροφήθηκε από τη δυναμική της παγκόσμιας οικονομίας και φαίνεται ότι δεν επηρέασε του καταναλωτές των ταξιδιωτικών υπηρεσιών. "Όπως προβλέψαμε τον Οκτώβριο, ο τουρισμός το 2004 έφθασε σε επίπεδα ρεκόρ αγγίζοντας τα 760 εκατ. διεθνών αφίξεων και σημειώνοντας την καλύτερη ποσοστιαία αύξηση τα τελευταία 20 χρόνια", τόνισε ο γ.γ. του ΠΟΤ Francesco Frangialli. "Είμαστε πεπεισμένοι ότι ο κλάδος του τουρισμού έχει επιστρέψει στο `σωστό δρόμο` μετά από 3 δύσκολα χρόνια, παρά τα τραγικά γεγονότα στην Ασία. Ο κλάδος μας θα δείξει άλλη μια φορά πόσο γρήγορα ανακάμπτει έχοντας μια μοναδική ικανότητα να ξεπερνά τις δυσκολίες συμβάλλοντας αισθητά στην γενική ανάκαμψη των περιοχών που επλήγησαν", συνέχισε ο κ. Francesco Frangialli. 41
4.2 Θεαματική άνοδος του διεθνούς τουρισμού το 2004 σε όλες τις ηπείρους Τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού4 (WTO) για τη περίοδο Ιανουαρίου - Αυγούστου του 2004, αποκαλύπτουν μία θεαματική άνοδο στον τουρισμό όλων των περιοχών, καθώς παρατηρείται μεγάλη αύξηση στα ποσοστά των διεθνών αφίξεων. Παγκοσμίως, ο αριθμός αφίξεων των διεθνών τουριστών εκτιμάται ότι σημειώνει αύξηση της τάξης του 12%, συγκρινόμενος με τον αριθμό της αντίστοιχης περσινής περιόδου. Την μεγαλύτερη αύξηση στις αφίξεις σημειώνουν οι χώρες της Ασίας και του Ειρηνικού, πετυχαίνοντας ποσοστό 37% κατά τη διάρκεια των πρώτων οχτώ μηνών του έτους, ενώ η Νότια Αμερική σημείωσε αύξηση της τάξης του 12%, μετά από τρία χρόνια συνεχών απωλειών. Τα στοιχεία αυτά παρουσιάστηκαν από το Γενικό Γραμματέα του ΠΟΤ κ. Francesco Frangialli στο Παγκόσμιο Συνέδριο του Οργανισμού, που διοργανώθηκε στο Μόναχο, αποκαλύπτοντας σε όλους τους παρευρισκόμενους πως ο τουρισμός επανήλθε στην κανονική του πορεία, σημειώνοντας θετικά αποτελέσματα σε πολλές χώρες, με την ανάδειξη πολλών νέων προορισμών. Μετά από την θεαματική αύξηση του 13% κατά τους πρώτους τέσσερις μήνες του 2004, τα ποσοστά των διεθνών αφίξεων παγκοσμίως εκτιμώνται ότι έχουν αυξηθεί περαιτέρω, σημειώνοντας τον Μάιο αύξηση 23%, τον Ιούνιο 12%, τον Ιούλιο 10% και τον Αύγουστο 6%. Πιο συγκεκριμένα και σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού, ο αριθμός των αφίξεων διεθνών τουριστών παγκοσμίως κατά την διάρκεια του Αυγούστου άγγιξε τα 90 εκατ. άτομα, ενώ στο διάστημα Ιανουαρίου - Αυγούστου ο αριθμός διεθνών αφίξεων εκτιμάται ότι έχει αγγίξει περίπου τα 526 εκατ., πετυχαίνοντας δηλαδή αύξηση της τάξης του 12% ή αλλιώς 58 εκατ. ατόμων, συγκρινόμενος με τον αριθμό της αντίστοιχης περσινής περιόδου. Πρέπει να σημειώσουμε όμως ότι ο τουρισμός του 2003 είχε πληγεί σοβαρά από τον πόλεμο του Ιράκ, τον ιό της άτυπης πνευμονίας, και γενικότερα από την άσχημη οικονομική κατάσταση, που επικρατούσε. Παρόλα αυτά, ο φετινός αριθμός αφίξεων παρουσιάζεται αυξημένος κατά 9% ή αλλιώς κατά 41 εκατ., συγκρινόμενος με τον αντίστοιχο αριθμό της χρονιάς του 2002, που είχε χαρακτηριστεί ως μία από τις καλύτερες. 4 www.world-tourism org 42