ΚΙΝΗΣΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗΣ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗΣ Ηλεκτρονικό Ταχυδροµείο: kipan@central.ntua.gr Ιστοσελίδα: http://www.ntua.gr/anavathmisi/ ΘΕΣΕΙΣ για το ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ -- ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2005 Εισαγωγή Η επιστηµονική - τεχνική επανάσταση, που έλαβε χώρα τις τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα οδήγησε την ανθρωπότητα σε µια καινούργια εποχή, όπου η γνώση και η πληροφορία αποτελούν πλέον βασικά χαρακτηριστικά, και καθοριστικούς παράγοντες του συνόλου της κοινωνικής, οικονοµικής και πολιτιστικής ζωής της κοινωνίας σε παγκόσµιο επίπεδο. Βρισκόµαστε στην εποχή της γνώσης, της πληροφορίας και της επικοινωνίας. Σήµερα έχουµε αντικατάσταση των παραδοσιακών συντελεστών παραγωγής, όπως για παράδειγµα εργασία και κεφάλαιο, από τη γνώση και την τεχνολογία, που γεννιέται από τη γνώση. Επίσης είναι καθοριστική η συµβολή της γνώσης και των αποτελεσµάτων αυτής στην εκρηκτικών διαστάσεων ανάπτυξη τόσο της επικοινωνίας όσο και της πληροφορίας µε συνέπειες, των οποίων τις διαστάσεις µόλις τώρα αρχίζουµε να βιώνουµε. Όµως, η γνώση και η τεχνολογία αποτελούν κατ' εξοχήν προϊόντα των Πανεπιστηµίων και των Ερευνητικών Ιδρυµάτων. Το γεγονός αυτό έχει ως συνέπεια, ίσως αθόρυβα, αλλά ταχύτατα και ανεπιστρεπτί, τη µετατόπιση του Πανεπιστηµίου στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και της προσοχής της κοινωνίας και των συνιστωσών της, όπως είναι η αγορά, η βιοµηχανία, οι υπηρεσίες, η τέχνη και γενικότερα ο πολιτισµός. Το καινούργιο Πανεπιστήµιο καλείται να επαναπροσδιορίσει µε όρους σαφείς και σύγχρονους τις συντεταγµένες του πάνω στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Να επανακαθορίσει τη στρατηγική και τους στόχους του σε όλο το φάσµα των επιµέρους συνιστωσών, όπως στα προγράµµατα σπουδών, στα µεταπτυχιακά, στην έρευνα, στις σχέσεις µε την αγορά και την ευρύτερη κοινωνία. Ακόµα, καλείται να επαναπροσδιορίσει έννοιες όπως φοιτητής, δάσκαλος, ερευνητής αλλά και να οικοδοµήσει σύγχρονες και επαρκείς διοικητικές δοµές, ικανές να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις και τα προστάγµατα των καιρών. 1
A. Θεσµικά Προβλήµατα Ανωτάτης Εκπαίδευσης Έχουν ήδη συµπληρωθεί δύο δεκαετίες από την εφαρµογή του Νόµου Πλαισίου 1268/82 για τα Πανεπιστήµια. Κατά γενική διαπίστωση, η επίδραση αυτού του νοµοθετήµατος στην Ανωτάτη Εκπαίδευση αλλά και γενικότερα σ όλο το φάσµα της εκπαίδευσης υπήρξε και παραµένει καθοριστική. Έβαλε τις βάσεις για µια σύγχρονη, δηµιουργική, πολυδιάστατη ακαδηµαϊκή πραγµατικότητα. Η σηµερινή πραγµατικότητα των 10.000 περίπου µελών ΕΠ των Πανεπιστηµίων, ποιοτικά και ποσοτικά βρίσκεται µακράν της προ εικοσαετίας κατάστασης των ολίγων εκατοντάδων τακτικών καθηγητών του ελληνικού πανεπιστηµιακού συστήµατος. Όµως, στην εποχή των ταχύτατων διαδικασιών, των µεγάλων επιστηµονικών και τεχνολογικών επιτευγµάτων, ανακαλύψεων και επαναστατικών αλλαγών, 20 χρόνια είναι πάρα πολλά. Το σηµερινό Πανεπιστήµιο αντιµετωπίζει πλήθος συσσωρευµένων προβληµάτων, που οφείλονται είτε στις διεθνείς τάσεις και πρακτικές, που αποτυπώθηκαν παραπάνω, είτε και στη δυναµική, που το ίδιο το Πανεπιστήµιο δηµιουργεί και αναπτύσσει. Πιστεύουµε ότι όλοι οι εµπλεκόµενοι ακαδηµαϊκοί, πολιτικοί, συνδικαλιστικοί και κοινωνικοί φορείς οφείλουν να διατυπώσουν µε σαφήνεια, παρρησία και τόλµη συγκεκριµένες απόψεις για το Θεσµικό πρόβληµα των Ελληνικών Πανεπιστηµίων. Στη συνέχεια παραθέτουµε µερικά από τα βασικά σηµεία µιας συζήτησης, που θεωρούµε ότι πρέπει χωρίς δογµατισµό και προκαταλήψεις να ξεκινήσει άµεσα σε εθνικό επίπεδο για τη διαµόρφωση ενός νέου θεσµικού πλαισίου για την Ανώτατη Εκπαίδευση στην πατρίδα µας. Ι. Ανάπτυξη ενός άναρχου συστήµατος Το γεγονός ότι τις τελευταίες 3 δεκαετίες αυξήθηκε σηµαντικά ο αριθµός των νέων Ιδρυµάτων Ανωτάτης Εκπαίδευσης ενώ συγχρόνως διευρύνθηκαν τα ήδη υπάρχοντα µε καινούργια Τµήµατα, δεν πρέπει να υποτιµάται. Εντούτοις, όλα αυτά πραγµατοποιήθηκαν χωρίς τον απαραίτητο και απαιτούµενο στρατηγικό σχεδιασµό. Ο κατακερµατισµός των επιµέρους σχολών στην περιφέρεια, όταν προκύπτει ως προϊόν κοµµατικών και τοπικιστικών σκοπιµοτήτων, δηµιουργεί σε αρκετές περιπτώσεις ανυπέρβλητα εµπόδια για την αναπτυξιακή πορεία του αντίστοιχου ιδρύµατος και την απρόσκοπτη λειτουργία του. Παράλληλα η διατήρηση 2
Πανεπιστηµίων µε εξαιρετικά µεγάλο αριθµό φοιτητών ή τµηµάτων και µε υπερµεγέθη αριθµό διδακτικού προσωπικού συντείνει στον περαιτέρω απόσυντονισµό του συστήµατος. ΙΙ. ιαδικασία Ανάδειξης των Οργάνων ιοίκησης ΑΕΙ Το ισχύον σύστηµα συµµετοχής των διαφόρων φορέων της ακαδηµαϊκής κοινότητας στην ανάδειξη των Οργάνων ιοίκησης των Ιδρυµάτων έχει παρουσιάσει πολυποίκιλες δυσλειτουργίες, οι συνέπειες των οποίων είναι ευρύτατα γνωστές σε όλους τους παροικούντες. Ειδικότερα, έχουν παρατηρηθεί, σε αρκετές περιπτώσεις στοιχεία µειωµένης δηµοκρατικότητας στις θεσµοθετηµένες διαδικασίες. Η αδιαφάνεια, όπως επίσης και κάποιες υπόνοιες διαπλοκής ακόµα και συναλλαγής βγαίνουν ενίοτε στην επιφάνεια. Έστω και αν µπορούµε να ισχυριστούµε ότι είµαστε στο επίπεδο της υποψίας, οφείλουµε να διερευνήσουµε τις δυνατότητες «δηµοκρατικού εξορθολογισµού» του υπάρχοντος συστήµατος µε σκοπό και στόχο την εξάλειψη, των όποιων αιτίων προκαλούν - τέτοιου είδους εκφυλιστικά φαινόµενα. Πολύ περισσότερο µάλιστα, όταν αυτά τα φαινόµενα αφορούν στη νέα γενιά της πατρίδας µας. Είναι γεγονός ότι ο νοµοθέτης του 1268/82 θεώρησε ότι για να γκρεµίσει το παλιό σύστηµα της Έδρας, θα µπορούσε να χρησιµοποιήσει τη δυναµική και την «επαναστατικότητα» του τότε φοιτητικού κινήµατος. Έκανε έτσι ένα βασικό λάθος αγνοώντας το ρόλο και το χαρακτήρα του φοιτητή µέσα στο ακαδηµαϊκό περιβάλλον. O νοµοθέτης επιφόρτισε το φοιτητή µε ευθύνες, για τις οποίες δεν διέθετε την απαιτούµενη γνώση και εµπειρία. Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει σε σηµαντικές στρεβλώσεις το όλο σύστηµα. Οι ακόλουθες σκέψεις αποτελούν µια µικρή συνεισφορά στη συζήτηση του προβλήµατος. καθιέρωση της άµεσης και συµµετοχικής δηµοκρατίας για όλες τις οµάδες της ακαδηµαϊκής κοινότητας, στις διαδικασίες εκλογής των βασικών διοικητικών οργάνων των Ιδρυµάτων (Πρυτανεία, Πρόεδροι Τµηµάτων). Υπάρχουν επίσης απόψεις για κάποια µείωση του ποσοστού συµµετοχής των φοιτητών σε όλες αυτές τις διαδικασίες. αποδέσµευση των διαδικασιών από τα ιδιότυπα σώµατα εκλεκτόρωνεκλογέων, που διαµορφώνονται πριν καν την ύπαρξη υποψηφίων Πρυτάνεων ή Προέδρων!! Στοιχείο έντονα αντιδηµοκρατικό, βασικό αίτιο πολλών κακών και στρεβλώσεων, το όποιο νέο θεσµικό πλαίσιο θα πρέπει να προωθεί και να ενισχύει την παρουσία και συνεχή ανάπτυξη ενός ανοικτού, ουσιαστικού διαλόγου και προβληµατισµού στο πλαίσιο του κάθε Ιδρύµατος, µε τελικό ζητούµενο τη διαµόρφωση κατά κύριο λόγο του αναγκαίου ιδρυµατικού πολιτικοακαδηµαϊκού λόγου για όλα τα βασικά προβλήµατα του χώρου. 3
Επειδή το θέµα της ανάδειξης οργάνων διοίκησης στους ακαδηµαϊκούς χώρους είναι ιδιαίτερα λεπτό αλλά και καθοριστικό από κάθε άποψη, θα πρέπει ο διάλογος που θα ξεκινήσει να λαµβάνει υπ' όψη του την εµπειρία, που ήδη έχει αποκτηθεί, αλλά παράλληλα δεν θα αγνοεί τη διεθνή εµπειρία, και τις βασικές αρχές της σωστής πολιτικής πρακτικής. ΙΙΙ. Αυτονοµία των Ιδρυµάτων - Χρηµατοδότηση Κάποια από τα προβλήµατα, που καθηµερινά βιώνουµε, οφείλονται στον ασφυκτικό πολλές φορές και σε πολλά θέµατα εναγκαλισµό των Ιδρυµάτων όχι µόνο από το κράτος αλλά και από τα κόµµατα (ή µε ότι εννοούµε µε τον όρο κόµµατα) καθώς και άλλους φορείς. Θα πρέπει άµεσα να προωθηθεί η πλήρης οικονοµική και διοικητική αυτοτέλεια των Πανεπιστηµίων, ώστε να µπορέσουν να προγραµµατίσουν την ανάπτυξή τους, µέσα από τις διαδικασίες της Αξιολόγησης και του Στρατηγικού Σχεδιασµού. Γενικότερα, θα πρέπει κάποτε να φθάσουµε σε ένα επίπεδο τέτοιο ώστε οι σχέσεις του ακαδηµαϊκού χώρου µε την Πολιτεία, τα κόµµατα (ή µε ότι εννοούµε µε τον όρο κόµµατα) και τους άλλους εµπλεκόµενους, να διέπονται από τις αρχές του απόλυτου σεβασµού της ακαδηµαϊκής ελευθερίας και της αυτοτέλειας των ιδρυµάτων. Επίσης θα πρέπει η Πολιτεία, θεωρώντας ότι η επένδυση στην Παιδεία αποτελεί µια αναγκαιότητα υψίστης εθνικής σηµασίας, να αυξήσει σταδιακά αλλά σηµαντικά τη χρηµατοδότηση της Ανωτάτης Εκπαίδευσης, ώστε τα αµέσως επόµενα χρόνια να φθάσει σε ένα αξιοπρεπές για τα ευρωπαϊκά δεδοµένα επίπεδο. Αυτή όµως η αύξηση θα πρέπει αφ' ενός να συνδεθεί µε τις διαδικασίες Αξιολόγησης και Στρατηγικού Σχεδιασµού, αφ' ετέρου δε µε µία γενικότερη αναθεώρηση πολλών παγιωµένων καταστάσεων, όπως δωρεάν παιδεία, συγγράµµατα, χρόνος φοίτησης, πραγµατική ενίσχυση των οικονοµικά ασθενέστερων φοιτητών µε υποτροφίες ή δάνεια, κλπ. Παράλληλα δε τα Ιδρύµατα οφείλουν, ανταποκρινόµενα και στα κελεύσµατα της νέας εποχής στη διεθνή πραγµατικότητα, να συνδεθούν στενότερα µε την κοινωνία και την παραγωγή, για να αντλήσουν µέρος των εσόδων τους, καθώς επίσης και να διερευνήσουν όλες τις προσφερόµενες δυνατότητες, µέσα πάντα στο πλαίσιο διατήρησης και βελτίωσης του ακαδηµαϊκού και δηµόσιου χαρακτήρα τους. ΙV. Αναβάθµιση της Ποιότητας της ιοικητικής οµής 4
Αποτελεί κοινό τόπο η διαπίστωση ότι τα σηµερινά ιδρύµατα της Ανώτατης Εκπαίδευσης αποτελούν πολύπλοκους οργανισµούς ταγµένους να λειτουργούν µέσα σ' ένα παλαιό-γραφειοκρατικό θεσµικό πλαίσιο. Το Πανεπιστήµιο του 21 ου αιώνα πρέπει να θεωρηθεί ως ένας αναπτυξιακός οργανισµός µε πολλαπλές δυναµικές. Η σύγχρονη αντίληψη οργάνωσης θα πρέπει να πηγάζει από τις πρακτικές των Επιστηµών της ιοίκησης και να ενσωµατώνει τεχνικές και θεωρίες από το χώρο της Πληροφορικής και της Επιστήµης των Επικοινωνιών. Συγκεκριµένα, πιστεύουµε ότι: Η δοµική αναδιάρθρωση του διοικητικού τοµέα θα πρέπει να αποτελέσει µέρος της γενικότερης αναδιάταξης του χώρου. Η σηµερινή διοικητική δοµή θα πρέπει να αντικατασταθεί µε επιτελικές µονάδες στο επίπεδο του Ιδρύµατος για όλες τις βασικές δράσεις. Η διαρκής και πολύµορφη επιµόρφωση του υπάρχοντος διοικητικού προσωπικού σε διάφορα σχετικά θέµατα, θεωρούµε ότι είναι πρωταρχικής σηµασίας. Βέβαια, η όποια επιµόρφωση θα πρέπει να γίνεται σε όρους πραγµατικούς και µε έλεγχο του αποτελέσµατος. Η διαδικασία της Αξιολόγησης θα κληθεί και εδώ να παίξει κάποιο ιδιαίτερα σηµαντικό ρόλο. Αν και είναι γνωστό ότι, στην ελληνική αγορά υπάρχουν ελάχιστα έµπειρα στελέχη περί την διοίκηση των Ιδρυµάτων, εντούτοις αποτελεί γενική διαπίστωση ότι, η παρουσία υψηλού επιπέδου στελεχών θα µπορούσε να βοηθήσει σηµαντικά στην αναβάθµιση και στον εκσυγχρονισµό της διοικητικής δοµής των Ιδρυµάτων. Η προώθηση µιας προγραµµατισµένης και καλά σχεδιασµένης κινητικότητας του ιοικητικού Προσωπικού σε προσεκτικά επιλεγµένα Πανεπιστήµια του ευρωπαϊκού και / ή αµερικάνικου χώρου, τα οποία παρουσιάζουν υψηλό βαθµό οργάνωσης, θα µπορούσε να αποφέρει κάποια άµεσα αποτελέσµατα. Η οργάνωση σεµιναρίων και µικρών κύκλων µαθηµάτων στις περί τη διοίκηση των Ιδρυµάτων επιστήµες, µε συµµετοχή έµπειρων στελεχών και από το εξωτερικό, θα µπορούσε να έχει µια αντίστοιχη θετική συµβολή. Η καθιέρωση κάποιων κινήτρων, όχι αναγκαστικά µόνο οικονοµικών, θα µπορούσε να βελτιώσει το επίπεδο της απόδοσης. V. ιαδικασία Εξέλιξης και Εκλογής των Μελών ΕΠ Αποτελεί κοινή διαπίστωση η ανοµοιογένεια στα τελικά αποτελέσµατα, που παρατηρείται στις διαδικασίες εξέλιξης των µελών ΕΠ ή εκλογής νέων, χωρίς άµεσα προφανείς λόγους. Αυτή δε η ανοµοιογένεια παρατηρείται όχι µόνο από Ίδρυµα σε Ίδρυµα, αλλά και µεταξύ οµοειδών πολλές φορές Τµηµάτων του ίδιου Ιδρύµατος. 5
Θεωρούµε ότι επιβάλλεται πλέον η ριζική αλλαγή της διαδικασίας µε έµφαση στην εξειδίκευση, τόσο των εσωτερικών εκλογών (εξελίξεων), όσον και των εκλογών σε νέες θέσεις, ίσως δε και ο διαχωρισµός αυτών των διαδικασιών, ώστε να επιτευχθεί η µέγιστη δυνατή αντικειµενικοποίηση του συνόλου των εκλογικών διαδικασιών, σε εθνικό επίπεδο. Τα εκλεκτορικά σώµατα της υπό προκήρυξη θέσης θα πρέπει να συγκροτούνται κυρίως στη βάση της επιστηµονικής περιοχής και µε µικρή συµµετοχή των πλησιέστερων στο σχετικό αντικείµενο µελών ΕΠ του αντίστοιχου Τµήµατος. Θα µπορούσε επίσης να εξετασθεί η δυνατότητα συγκρότησης εκλεκτορικών σωµάτων ανά επιστηµονική περιοχή σε εθνικό επίπεδο, τα οποία να υφίστανται ετήσια µερική ανανέωση. Τέλος, θεωρούµε ότι πιθανόν η συγκρότηση ενός δευτεροβάθµιου οργάνου να αποτελεί την ελάχιστη αναγκαιότητα. Ένα άλλο ιδιαίτερα σηµαντικό στοιχείο είναι αυτό του µεγάλου χρόνου περάτωσης µιας διαδικασίας εκλογής (εσωτερικής ή εξωτερικής) (ελάχιστο: 1,5 χρόνος, σύνηθες: 2 µε 3 ή και περισσότερα χρόνια). Για να σταµατήσουν όλα αυτά θα πρέπει ίσως οι διαδικασίες όλων των εκλογών να διεξάγονται σε κάποιο κατάλληλα επιλεγµένο χρονικό διάστηµα µέσα στο ακαδηµαϊκό ηµερολόγιο (κάτι όχι ασυνήθιστο σε άλλες χώρες). Έτσι για παράδειγµα, µεταξύ των άλλων θα µπορούσε να αποφεύγονται φαινόµενα διορισµού νέου µέλους διδακτικού προσωπικού, λίγο διάστηµα αφού έχει γίνει η ανάθεση διδασκαλίας για το επόµενο ακαδηµαϊκό έτος ή στα µέσα της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Επίσης αυτό θα βοηθούσε την Πολιτεία στην ακριβή εφαρµογή και τον έλεγχο των αποφάσεών της στο σχετικό θέµα. Ειδικότερα σε αρκετά Τµήµατα των παλαιοτέρων Πανεπιστηµίων είναι επιτακτική η ανάγκη ουσιαστικής ανανέωσης του διδακτικού προσωπικού. εν µπορούµε να θεωρήσουµε ότι τιµούν ιδιαίτερα το όποιο Ίδρυµα και την όποια Πολιτεία, η αναγκαιότητα ανανέωσης του προσωπικού να επαφίεται στις πάγιες βιολογικές διαδικασίες ή στην πιθανότητα του τυχαίου γεγονότος. Στο πλαίσιο της ανανέωσης εντάσσουµε και το θέµα της δηµιουργίας ικανού αριθµού θέσεων µεταδιδακτορικών υποτρόφων µε ενισχυµένες υποτροφίες, ώστε εκτός των άλλων να αποφευχθεί η αιµορραγία προς το εξωτερικό άξιων ερευνητών-αποφοίτων των µεταπτυχιακών προγραµµάτων, όπως πολλές δεκαετίες τώρα συµβαίνει µε τους άριστους των προπτυχιακών σπουδών. 6
VI. Μερική Απασχόληση Θεωρούµε ότι συνολικά ο θεσµός της µερικής απασχόλησης χρειάζεται επανεξέταση, αφού ληφθεί υπ όψη η µέχρι τώρα εµπειρία. Άµεσα όµως θα πρέπει να ρυθµισθούν τα ακόλουθα: Η µισή πίστωση, που τώρα χάνεται, θα πρέπει να παραµένει στο Τµήµα, ώστε το Τµήµα να µπορεί να τη διαθέσει για Επισκέπτες Καθηγητές ή νέους Μεταδιδακτορικούς Ερευνητές. Άλλως, όπως λειτουργεί ο θεσµός σήµερα, αποτελεί µερική εξοικονόµηση για το Υπουργείο και µερική απώλεια για το Τµήµα! Θα πρέπει να επανεξετασθούν τα δικαιώµατα του ηµι-απασχολούµενου, αν δηλαδή θα πρέπει να αποκλείεται από όλες τις άλλες δραστηριότητες εκτός των εκπαιδευτικών σε προπτυχιακό και µεταπτυχιακό επίπεδο. VII. Συµβασιούχοι του Π 407/1980 Θεωρούµε ότι ο θεσµός των συµβασιούχων του Π 407/1980 από την αρχή της ύπαρξης του έχει προσφέρει πολλά στα Τµήµατα, που επωφελούνται αλλά και στους συνήθως νέους ερευνητές, που καταλαµβάνουν τις θέσεις αυτής της κατηγορίας. Γι αυτό θεωρούµε ότι η συνέχιση αυτού του θεσµού θα είναι έπ ωφελεία και των δύο πλευρών. Θα πρέπει όµως να αναδειχθεί η απαράδεκτη κατάσταση καθυστερήσεων στην πληρωµή των διδασκόντων, φαινόµενο που παρατηρείται επί σειρά ετών, και που δεν σχετίζεται µε το θεσµό αυτό καθαυτό, αλλά µε τις σύνδροµες διαδικασίες από την πλευρά της Πολιτείας. Τέλος, θεωρούµε ότι θα πρέπει να σταµατήσει η στήριξη βασικών κατευθύνσεων διαφόρων Τµηµάτων από διδάσκοντες συµβασιούχους του Π 407/1980. Τα βασικά αντικείµενα κάθε Τµήµατος θα πρέπει το συντοµότερο δυνατόν να υπηρετούνται και να καλλιεργούνται από µέλη ΕΠ σε αυτό το σηµείο θεωρούµε ότι σε αρκετές περιπτώσεις η ευθύνη βαρύνει και τις δύο πλευρές - Υπουργείο και Ιδρύµατα. VIII. Βασικές Αρχές Οργάνωσης των Σπουδών Χωρίς να υποτιµηθεί η έρευνα, είναι αναγκαίο να καταβληθούν ιδιαίτερες προσπάθειες για την ανανέωση των µεθόδων διδασκαλίας και µάθησης, υπογραµµίζοντας το ρόλο της διδασκαλίας ως ουσιώδους δραστηριότητας των Ιδρυµάτων. Κύρια έµφαση πρέπει, επίσης, να δοθεί στις εφαρµογές των νέων τεχνολογιών στη διδασκαλία, γεγονός που συνεπάγεται µια ριζική µεταβολή της µαθησιακής διαδικασίας. 7
Ο φοιτητής κατακλύζεται συνεχώς από νέες πληροφορίες και αποκτά ο ίδιος πρόσβαση µε τις νέες τεχνολογίες επικοινωνίας στις πηγές της γνώσης. Έτσι, οφείλει να αναπτύξει αναλυτική και κριτική σκέψη καθώς και άλλες δεξιότητες που απαιτούνται για µπορέσει να κάνει τις αναγκαίες επιλογές και την απαραίτητη σύνθεση. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο ρόλος του καθηγητή µεταβάλλεται, καθώς καλείται να εµψυχώσει, να κατευθύνει και να υποστηρίξει το φοιτητή και όχι απλώς να του µεταφέρει τη γνώση. Τρεις δεκαετίες παλαιότερα ήταν η εποχή της εξειδίκευσης στα συστήµατα παιδείας σε όλο τον κόσµο. Σήµερα φαίνεται ότι η παγκόσµια σκέψη έχει µετακινηθεί προς την κατεύθυνση της οικοδόµησης της εξειδίκευσης επάνω σε ένα πολύ σοβαρό υπόβαθρο γενικής κλασικής και επιστηµονικής παιδείας. υστυχώς ακόµα και σήµερα, παρά τα χρήµατα, που δόθηκαν από το 1 ο και το 2 ο ΕΠΕΑΕΚ, πολλά προγράµµατα σπουδών αποτελούν απλά τη συνισταµένη των προτιµήσεων και των στενών γνωστικών πεδίων των µελών ΕΠ του Τµήµατος. Παράµετροι, όπως σύνδεση µε τις διεθνείς επιστηµονικές και εκπαιδευτικές εξελίξεις, σύνδεση µε την αγορά εργασίας και τις τάσεις αυτής, εθνικές προτεραιότητες, στόχοι και σκοπιµότητες, λαµβάνονται υπ' όψη µε πολύ µικρούς συντελεστές. Άραγε πόσα οµοειδή Τµήµατα έχουν οργανώσει ηµερίδες ή άλλες διαδικασίες ανταλλαγής απόψεων πάνω στα προγράµµατα των σπουδών, που προσφέρουν; Κάτι τέτοιο θα βοηθούσε πολύ, εκτός των άλλων, στη σηµερινή εποχή της εξειδίκευσης, σε θέµατα συµπληρωµατικότητας των δεξιοτήτων των αποφοίτων, ανά επιστηµονική και/ή επαγγελµατική περιοχή. Επίσης, θα συνέβαλε ουσιαστικά στη διευκόλυνση αφενός της επαγγελµατικής αποκατάστασης αλλά και αφετέρου της επίτευξης επάρκειας επιστηµονικού δυναµικού σε όλο το φάσµα των απαιτήσεων της αγοράς και ευρύτερα της ελληνικής κοινωνίας. Σ όλα αυτά τα θέµατα καλή εφαρµογή µιας διαδικασίας Αξιολόγησης σίγουρα θα έχει να προσφέρει πολλές συµβουλές, όχι βέβαια µόνο προς τα Ιδρύµατα, αλλά εξ ίσου, ίσως και περισσότερο προς την Πολιτεία, και δεν εννοούµε µόνο το Υπουργείο Παιδείας. Όµως, παράλληλα µε τις όποιες διαδικασίες Αξιολόγησης, η Πολιτεία οφείλει να διαµορφώσει τις συνθήκες εκείνες, µέσα από τις οποίες θα καλυφθούν αυτές οι ανάγκες. IX. Φοιτητικά Θέµατα Έχοντας επίγνωση της ιδιοµορφίας και της σοβαρότητας αυτών των θεµάτων θα κάνουµε κάποιες απλές διαπιστώσεις: 8
- η µέγιστη διάρκεια σπουδών θα πρέπει µε κάποια σχέση, µε κάποιο αλγόριθµο, να συνδεθεί µε τον αριθµό των κανονικών ετών σπουδών. Προφανώς οι όποιες εξαιρέσεις, λόγω ειδικών αναγκών, δεν µπορούν να αποτελούν το βασικό επιχείρηµα, που µόνιµα θα αναιρεί την εδραίωση του γενικού κανόνα. - η σχέση διδάσκοντος και διδασκοµένου, δάσκαλου και µαθητή, θα πρέπει να ξαναβρεί την αρχέγονη σηµασία της. Εκτός και αν θεωρήσουµε ότι, απαίτηση των καιρών είναι όλο το φάσµα της εκ του σύνεγγυς διδασκαλίας να προσχωρήσει στην εξ αποστάσεως µορφή της, οπότε πραγµατικά δεν υπάρχει κανένα πρόβληµα. X. Μεταπτυχιακά Προγράµµατα - Έρευνα Σηµαντικές πρωτοβουλίες επιβάλλεται να αναληφθούν από την Πολιτεία για τις απαραίτητες θεσµικές αλλαγές, για την καλλίτερη οργάνωση των Μεταπτυχιακών Σπουδών, την εισαγωγή µηχανισµών αξιολόγησης, την επιλεκτική ίσως προώθηση κάποιων κατευθύνσεων, που κρίνονται ιδιαίτερα σηµαντικές και κρίσιµες για την οικονοµική και πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας. Κυρίως όµως απαιτείται η εξεύρεση εναλλακτικών πηγών χρηµατοδότησης, ώστε να διασφαλίζεται ένα υψηλό επίπεδο διεθνώς ανταγωνιστικών Μεταπτυχιακών Σπουδών. Αυτές οι πρωτοβουλίες είναι εξαιρετικά σηµαντικές και απαιτούν τη συνεχή παρέµβαση και υποστήριξη της πανεπιστηµιακής κοινότητας για τη βελτίωση του συστήµατος. Ήδη λειτουργούν στη χώρα µας κοντά στα 250 Προγράµµατα Μεταπτυχιακών Σπουδών, τα οποία προσφέρουν πάνω από 500 Μεταπτυχιακά ιπλώµατα Ειδίκευσης και στα οποία ετησίως φοιτούν πάνω από 12000 φοιτητές και φοιτήτριες. Τα περισσότερα από αυτά τα προγράµµατα αντιµετωπίζουν έντονο πρόβληµα βιωσιµότητας, ορισµένα µάλιστα έχουν προχωρήσει σε προσωρινή αναστολή της λειτουργίας τους λόγω στενότητας ή παντελούς έλλειψης πόρων. Για την προώθηση της έρευνας στην πατρίδα µας µεταξύ των άλλων δράσεων, που θα πρέπει να αναληφθούν, θεωρούµε ότι θα πρέπει 1) άµεσα να αυξηθεί το απαράδεκτα µικρό ποσοστό του ΑΕΠ, που κατευθύνεται προς την έρευνα και ειδικά τη βασική, 2) να δηµιουργηθεί από την Πολιτεία ενιαίος φορέας διαµόρφωσης και άσκησης της ερευνητικής πολιτικής, 3) να αναβαθµισθούν εκπαιδευτικά και οικονοµικά οι διδακτορικές σπουδές, 9
4) να θεσµοθετηθεί και να εφαρµοσθεί σε σηµαντική κλίµατα ο ρόλος του αµειβόµενου Μεταδιδάκτορα Ερευνητή, ώστε να µειώσουµε σε λογικά για µια αναπτυγµένη χώρα επίπεδα τη διαρροή νέων διδακτόρων προς το εξωτερικό, 5) να ενισχυθεί κατά µόνιµο και θεσµικό τρόπο η συγκρότηση µεγάλων ερευνητικών οµάδων δικτύων από ερευνητές διαφόρων πανεπιστηµίων της ηµεδαπής αλλά και της αλλοδαπής, 6) να καθιερωθούν χρηµατικά και µη κίνητρα για τους ερευνητές, 7) να διαµορφωθεί πολιτική διασύνδεσης µε διαφάνεια και κανόνες της έρευνας µε τις επιχειρήσεις, την αγορά και γενικότερα την κοινωνία, 8) να επιδιωχθεί η µε θεσµικό τρόπο επέκταση και εµβάθυνση της συνεργασίας µε το ακαδηµαϊκό και ερευνητικό δυναµικό της Ελληνικής ιασποράς. XI. Κέντρα Εξαιρετικής Εκπαίδευσης (Κέντρα Αριστείας) Στο χώρο της Μέσης Εκπαίδευσης υπήρχαν κάποτε τα Πρότυπα Σχολεία, Βαρβάκειο, Πειραµατικό, κλπ. Αυτά όλα ως θεσµός και αντίληψη καταργήθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του `80. Σήµερα βλέπουµε µε λύπη µας, επειδή αρνούµαστε να εθελοτυφλούµε, ότι σηµαντικό µέρος της αποστολής και των στόχων αυτών των δηµόσιων σχολείων υλοποιείται από διάφορα Ιδιωτικά Κολέγια και Εκπαιδευτήρια. Πολλά προφανή αρνητικά στοιχεία αναδεικνύονται από αυτό το γεγονός για το σύνολο της ελληνικής Παιδείας, όπως αποκλεισµός των ασθενέστερων τάξεων από την πρόσβαση στα επιστηµονικά πεδία αιχµής, κλπ. Στο χώρο της Ανωτάτης Εκπαίδευσης δεν υπήρχε κάτι ανάλογο, αφού οι οικονοµικά ισχυρότεροι µπορούσαν να καταφύγουν στα πολύ γνωστά και έγκυρα ευρωπαϊκά και αµερικάνικα Πανεπιστήµια, κάτι που συνεχίζεται στις µέρες µας, ίσως δε και µε αυξηµένους ρυθµούς. Εκτιµούµε ότι, για να κατακτήσει µια διακριτή ταυτότητα το ελληνικό ακαδηµαϊκό σύστηµα, θα πρέπει σε ορισµένους προσεκτικά επιλεγµένους τοµείς της επιστήµης και της τεχνολογίας να αποκτήσει την πρωτοπορία σε διεθνές επίπεδο. Έτσι συγχρόνως, θα αποτελέσει ένα διακριτό πόλο έλξης για τον ευρύτερο περίγυρο. Η δηµιουργία Κέντρων Εξαιρετικής Εκπαίδευσης (Κέντρων Αριστείας), ίσως σε πρώτη φάση στο επίπεδο των µεταπτυχιακών σπουδών, θα µπορούσε να απαντήσει σε ένα τέτοιο ζητούµενο. XII. Επιστηµονικό υναµικό της Ελληνικής ιασποράς 10
Η θεσµική σύνδεση και ουσιαστική αξιοποίηση του επιστηµονικού δυναµικού του ελληνισµού της διασποράς, των κοινοτήτων των Ελλήνων, ανά τον κόσµο, θεωρούµε ότι θα έπρεπε να αποτελεί µέληµα του Ελληνικού κράτους από πολλές δεκαετίες, ίσως από συστάσεώς του. Οπωσδήποτε δε θα έπρεπε να αποτελεί τµήµα µιας διαχρονικής εθνικής πολιτικής για την Παιδεία. Ειδικά σήµερα, που βιώνουµε την εποχή της πληροφορίας και των επικοινωνιών, κάτι τέτοιο είναι παραπάνω από αυτονόητο. Θεωρούµε ότι η καλά σχεδιασµένη συµβολή των Ελλήνων επιστηµόνων της διασποράς σε όλο το φάσµα των δράσεων, ιδιαίτερα στο χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης, θα είχε πολύ θετικά αποτελέσµατα και ικανοποιεί πολλαπλούς εθνικούς στόχους. Ειδικότερα στην ανάπτυξη και διεθνή ανταγωνιστικότητα των µεταπτυχιακών σπουδών ειδίκευσης και διδακτορικού, η παρουσία και ευέλικτη µεταχείριση αυτού του ανθρώπινου δυναµικού θεωρείται καθοριστικής σηµασίας. Χώρες µε λιγότερο επιστηµονικό δυναµικό στη διασπορά έχουν αναπτύξει πολύ παραγωγικούς µηχανισµούς αξιοποίησης ή µάλλον ουσιαστικού και δυναµικού επαναπατρισµού. Τις εµπειρίες αυτών των χωρών θα ήταν καλό να διερευνήσουµε και ενδεχοµένως να αξιοποιήσουµε. Άλλωστε, οι άνθρωποι αυτοί έχουν, πιστεύουµε δε ότι και οι ίδιοι το νιώθουν, ένα ανεκπλήρωτο εθνικό χρέος, στην εξόφληση του οποίου θα πρέπει η ελληνική Πολιτεία, µε κατάλληλες θεσµικά κατοχυρωµένες ακαδηµαϊκές διαδικασίες, να συµβάλει τα µέγιστα. XIII. Το Ηλεκτρονικό Πανεπιστήµιο (e - University=eU) Είναι καιρός επιτέλους να αντιµετωπιστεί σοβαρά η συµµετοχή της χώρας µας στους πειραµατισµούς για το Ηλεκτρονικό Πανεπιστήµιο (e-university) (=eu), που γνωρίζουν πρωτοφανή διάδοση σε Ευρώπη και Αµερική, ως λύση εκσυγχρονισµού της πανεπιστηµιακής διδασκαλίας. Γιατί, άραγε; -- ιότι το λεγόµενο «µαζικό πανεπιστήµιο», το οποίο διαδέχθηκε το µοντέλο του «κλειστού πανεπιστηµίου», είναι µια παγκόσµια εξέλιξη, που ήρθε και στην Ελλάδα και ολοκληρώθηκε εδώ µέσα στην προηγούµενη δεκαετία. Τώρα, και στην Ελλάδα µοιραία, όπως παντού αλλού, είναι το eu που θα κληθεί να ικανοποιήσει το µεγαλύτερο µέρος της αυξανόµενης «µαζικής» ζήτησης για τριτοβάθµια εκπαίδευση, πράγµα το οποίο αδυνατεί να καλύψει η «συµβατική» διδασκαλία. Εµφανίστηκαν ήδη κολοσσιαία αµερικανικά και ευρωπαϊκά σχήµατα (projects providing elearning). Αυτό όµως που αποτελεί ανάγκη µπορεί να γίνει ευκαιρία αµέσως για βελτιστοποίηση της 11
παρεχόµενης πανεπιστηµιακής διδασκαλίας και εµµέσως για την ενίσχυση της εθνικής οικονοµίας. Το πρώτο µπορεί να γίνει, διότι το eu, χάρη στην τεχνολογική µεσολάβηση του ιαδικτύου, βγάζει τις εθνικές ποικιλίες τριτοβάθµιας εκπαίδευσης από την αυτάρεσκη και αγέρωχη αποµόνωσή τους και µπορεί να εξασφαλίσει εποµένως και στα ελληνικά ΑΕΙ µια θέση στον χάρτη της αλµατωδώς παγκοσµιοποιούµενης επιστήµης. Αν τη γνώση την παράγει η συλλογική προσπάθεια, πώς αλλιώς θα πραγµατοποιηθεί και για την Ελλάδα ο διακηρυγµένος τελικός στόχος των κρατών-µελών της Ε.Ε. που ονοµάζεται: κοινά ευρωπαϊκά προγράµµατα σπουδών και κοινά πτυχία δηλαδή «ενιαίος ευρωπαϊκός εκπαιδευτικός χώρος» --, αν όχι µέσα από τη ψηφιακή τεχνολογία του διαδικτύου, που µεγιστοποιεί τη συµµετοχή στην πανεπιστηµιακή διαδικασία και εξασφαλίζει την ευρύτερη δυνατή διάδοσή της; ηλαδή πώς αλλιώς παρά µέσα από το eu, καταρχήν στο ευρωπαϊκό επίπεδο των 25 χωρών; Πρέπει εποµένως να αναζητηθεί, τουλάχιστον ως πρώτο βήµα, από πλευράς των καθέκαστα ελληνικών ΑΕΙ η συµµετοχή τους στα σχετικά ευρωπαϊκά εγχειρήµατα. Ως προς το δεύτερο. Είναι σαφές ότι, αν ισχύουν τα της προηγούµενης παραγράφου, θα έχει δοθεί µιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να ωφεληθούν όχι µόνον όσοι συµµετέχουν αµέσως στην εκπαιδευτική διαδικασία, αλλά και οι τελικοί αποδέκτες του προϊόντος της, οι ίδιες οι εθνικές οικονοµίες στην «εποχή», όπως συνθηµατολογούµε, της «γνώσης» και του «ηλεκτρονικού γραµµατισµού». Προς την «κοινωνία της γνώσης» οφείλουµε να στοιχίσουµε µιαν ανανεωµένη και εν µέρει ψηφιοποιηµένη, πάντα όµως ουσιαστικά ενισχυµένη, εκδοχή του µακραίωνος θεσµού του Πανεπιστηµίου. Και τούτο και για έναν άλλο πολύ σηµαντικό λόγο: διότι δι αυτής θα ενισχυθεί και η κοινωνική συνοχή στο εσωτερικό της χώρας. B. Οικονοµικά Πανεπιστηµίων & Πανεπιστηµιακών I. Οικονοµικά των Πανεπιστηµίων Θα πρέπει να διαµορφωθεί σχέδιο σηµαντικής µεσοπρόθεσµης αύξησης των κονδυλίων για τα Πανεπιστήµια, στα γενικότερα πλαίσια της συνολικής αύξησης των δαπανών για την Παιδεία. Ο στόχος σε ορίζοντα δεκαετίας θα πρέπει να υπερβαίνει τον µέσο όρο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Όµως αυτή η αύξηση θα πρέπει να συνδυασθεί τόσον µε µια ποιοτική αναδιάρθρωση των διοικητικών δοµών των Ιδρυµάτων στα πλαίσια µιας γενικότερης θεσµικής µεταρρύθµισης - όσον και µε τα αποτελέσµατα των διαδικασιών της αξιολόγησης. II. Αναπροσαρµογή των Μισθών - ηµιουργικότητα 12
Αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι το µισθολογικό, στο γενικότερο εκπαιδευτικό χώρο, πάσχει και πάσχει σηµαντικά. Η σηµερινή µισθολογική πραγµατικότητα δρα ανασταλτικά και αποτρεπτικά, µαζί βέβαια µε άλλες παραµέτρους, που αναφέρουµε σε άλλα σηµεία της εισήγησης, για την προσέλκυση στελεχών υψηλού επιπέδου. Αυτό παρατηρείται ειδικά σε επιστηµονικές περιοχές, οι οποίες έχουν µεγάλη ζήτηση σε τοµείς αιχµής της αγοράς, όπως οικονοµικά, υπολογιστές, υψηλή τεχνολογία, κλπ. Αυτές όµως οι περιοχές συµβαίνει συνήθως να είναι εκείνες, στις οποίες καλούνται τα Ανώτατα Ιδρύµατα να παράγουν νέα γνώση, συνάµα δε και καινούργια στελέχη για την αγορά και την κοινωνία. Επίσης, οι σηµερινοί µισθοί δρουν αποτρεπτικά για τον επαναπατρισµό όλου αυτού του επιστηµονικού δυναµικού, του εθνικού πλούτου, που βρίσκεται στην αλλοδαπή και ειδικότερα στις ΗΠΑ. Προτείνουµε τον σχεδιασµό µιας µεσοπρόθεσµης πολιτικής σηµαντικής µείωσης του χαρακτήρα της επιδοµατικής πολιτικής, που κυριαρχεί στο πανεπιστηµιακό µισθολόγιο, µε την ενσωµάτωση των επιδοµάτων στο βασικό µισθό. Η όποια αύξηση, πέρα από τα ποσοτικά της στοιχεία, θα πρέπει να έχει συγκεκριµένα ποιοτικά χαρακτηριστικά, κάτι που αποτελεί πλέον γνώρισµα όλων σχεδόν των µισθοδοτικών διαδικασιών στις αναπτυγµένες χώρες της Ευρώπης και της Αµερικής. Η θέση του πανεπιστηµιακού δασκάλου έχει µεγάλη αυτονοµία δράσης, απαιτεί τα ελάχιστα και επιβάλλει τα µέγιστα. Επιτρέπει µεγάλο βαθµό αυτενέργειας και πρωτοβουλιών. Τα αποτελέσµατα αυτών των χαρακτηριστικών αποτυπώνονται σε κάθε µέλος ΕΠ κατά διαφορετικό τρόπο. Αυτή η διαφορετικότητα θα πρέπει να αποτυπώνεται θεσµοθετηµένα και στη µισθολογική αντιστοίχηση. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να ορισθεί αυτή η απεικόνιση. Το µόνο ζητούµενο είναι η πολιτική βούληση της πολιτείας. III. Συντάξεις του Εκπαιδευτικού Προσωπικού Η σηµερινή κατάσταση µετά τις τελευταίες αυξήσεις, θεωρούµε ότι έχουν φέρει την κατάσταση των συναδέλφων συνταξιούχων σε οριακά ανεκτά επίπεδα. Θα πρέπει όµως - τα αµέσως επόµενα χρόνια - η διαδικασία αύξησης της σχέσης µισθού µε σύνταξη να ανέβει σε τέτοιο επίπεδο ώστε να επιτρέπει στο συνάδελφο συνταξιούχο να διαβιεί σε πραγµατικά αξιοπρεπείς συνθήκες και να µπορεί να αντιµετωπίζει τα όποια προβλήµατα ο χρόνος προσθέτει. 13
IV. Ασφαλιστική Κάλυψη - Υγειονοµική Περίθαλψη ΕΠ Θεωρούµε ότι πρέπει άµεσα να ενταχθούν στον ΟΠΑ, ως προς την ασφαλιστική κάλυψη της υγειονοµικής τους περίθαλψης, τα µέλη ΕΠ όλων των Πανεπιστηµίων, προκειµένου να υπάρξει ισότιµη αντιµετώπιση µε τα µέλη ΕΠ του ΕΜΠ, της ΑΣΚΤ, του ΟΠΑ και του ΓΠΑ, που ήδη καλύπτονται ασφαλιστικά από τον ΟΠΑ. Ενδεχοµένως κάποια Πανεπιστήµια µε Ιατρικές Σχολές να διατηρήσουν στο εσωτερικό τους την ελεγκτική-εγκριτική διαδικασία. Γ. Συγγράµµατα εν θα πρέπει και δεν µπορούµε να παραγνωρίσουµε το γεγονός ότι, το κρατικοδίαιτο δωρεάν σύγγραµµα βοήθησε σηµαντικά στην εµφάνιση κάποιας αξιόλογης επιστηµονικής βιβλιογραφίας, είτε στη µορφή µεταφράσεων, είτε καθαυτό ελληνικής. Όµως υπάρχουν αρκετές άλλες παρενέργειες, τις οποίες η πολιτεία θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπ όψιν της, όταν θα ανοίξει τη συζήτηση στο θέµα. Μερικές από αυτές µπορεί να είναι: - Το παλιωµένο µοναδικό κρατικοδίαιτα δωρεάν σύγγραµµα δηµιουργεί παρενέργειες εκτός των άλλων στην αναµόρφωση της ύλης του µαθήµατος και δυσκολίες στη συνολική αναµόρφωση των προγραµµάτων σπουδών. - Βιβλία που γράφονται κάτω από την κρατική "οµπρέλα" έχουν πολλές πιθανότητες να αποτελέσουν προϊόν προχειρότητας και επιστηµονικής ανευθυνότητας. υστυχώς υπάρχουν αρκετά τέτοια παραδείγµατα! - ηµιουργούνται εξαρτήσεις και ανισορροπίες µεταξύ των µελών ενός Τοµέα ή Τµήµατος λόγω των συγγραµµάτων. Εξαρτήσεις, οι οποίες πολλές φορές έχουν σηµαντικές αρνητικές συνέπειες σε πολλές πτυχές της ακαδηµαϊκής λειτουργίας του Πανεπιστηµίου. - Ο κατά νόµο έλεγχος από τα ακαδηµαϊκά όργανα είναι σχεδόν πάντα τυπικός και γενικά όχι ιδιαίτερα διαφανής. Επιβάλλεται η άµεση αντιµετώπιση του προβλήµατος αυτού. Μέτρα, που προτείνεται να συζητηθούν είναι µεταξύ των άλλων: 1) Η αντικειµενική αξιολόγηση όλων των συγγραµµάτων από επιτροπές, στις οποίες κρίνεται απαραίτητη η παρουσία και διακεκριµένων πανεπιστηµιακών της Ελληνικής ιασποράς. 2) Η διερεύνηση άλλων τρόπων εφαρµογής της παροχής δωρεάν συγγραµµάτων χωρίς να αποκλείεται η αποδέσµευσή του από το διδάσκοντα. 3) Η µε όποιο τρόπο παροχή του δωρεάν συγγράµµατος να γίνεται µε σαφή κοινωνικά και ακαδηµαϊκά κριτήρια. 14
. Εισαγωγικές Εξετάσεις - Πρόγραµµα στο Λύκειο Είναι ένα τεράστιο και διαρκώς εξελισσόµενο θέµα, το οποίο µας απασχολεί. εν πιστεύουµε ότι η καθιέρωση της ελάχιστης βάσης για την εισαγωγή στην Ανώτατη Εκπαίδευση - µε τον τρόπο που θεσµοθετήθηκε - λύνει κάποια από τα καυτά προβλήµατα. Αντίθετα, θα προκαλέσει και άλλα, των οποίων την έκταση θεωρούµε ότι η ηγεσία του Υπουργού Παιδείας δεν είναι σε θέση να προσδιορίσει. Ε. Μη Κρατικά Πανεπιστήµια Τα τελευταία χρόνια έχει ανοίξει ένας διάλογος για τις προϋποθέσεις και τις δυνατότητες ίδρυσης µη κρατικών Πανεπιστηµίων και στη χώρα µας. Παρακολουθούµε µε ιδιαίτερο ενδιαφέρον αυτό το διάλογο και θα συµβάλουµε µε όλες µας τις δυνάµεις, ώστε τα συµπεράσµατά του να είναι τα καλλίτερα δυνατά για την πρόοδο και τη δυναµική εξέλιξη της Ανώτατης Εκπαίδευσης στην πατρίδα µας. Θεωρούµε όµως ότι άµεσα θα πρέπει να υπαχθούν στις αρµοδιότητες του Υπουργείου Παιδείας και όχι του Υπουργείου Εµπορείου τα κάθε είδους Κέντρα Ελευθέρων Σπουδών για ουσιαστικό ποιοτικό έλεγχο και Αξιολόγηση. Ζ. ιεθνείς Εξελίξεις στην Ανώτατη Εκπαίδευση Ουσιαστική συµµετοχή στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι (Σορβώνη - Μπολόνια - Πράγα Βερολίνο - Μπέργκεν), χωρίς αισθήµατα µιζέριας και εξαρτησιακών συµπλεγµάτων. Θα πρέπει να γίνει προσπάθεια συµπόρευσης µε την ευρύτερη ευρωπαϊκή εµπειρία, διατηρώντας συνάµα τα βασικά, ελπίζουµε και θετικά, στοιχεία του ελληνικού χώρου. Θα πρέπει να προχωρήσουµε σε εξειδίκευση και ενσωµάτωση στο ελληνικό Ακαδηµαϊκό Σύστηµα - µε περίσκεψη και προσοχή - των βασικών ευρωπαϊκών κατακτήσεων, οι οποίες έχουν προκύψει από τις παραπάνω διαδικασίες, που είναι: Αναγνωρίσιµα και Συγκρίσιµα Πτυχία στον Ευρωπαϊκό χώρο, Κοινό Πλαίσιο Βαθµολόγησης, Ενιαίο Σύστηµα ιδακτικών Μονάδων, Μηχανισµοί Αξιολόγησης & ιασφάλισης Ποιότητας των Ιδρυµάτων, Έκδοση Κοινών Πτυχίων. 15
Επίσης, θα πρέπει να παρακολουθούµε τις εξελίξεις στα άλλα διεθνή φόρα και οργανισµούς, όπως ΟΟΣΑ, ΠΟΕ, ΟUNESKO, κλπ. Η. Η Νέα Θεσµική Πραγµατικότητα Μέσα στο καλοκαίρι του 2005 ψηφίσθηκε µια σειρά νοµοσχεδίων, που αφορούν σηµαντικά θέµατα της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Για το γεγονός αυτό έχουµε την ακόλουθη τοποθέτηση: 1). Η επιλογή του χρόνου θερινή περίοδος, κλειστά Πανεπιστήµια µας βρίσκει πλήρως αντίθετους. Μετά από πολλά χρόνια συµβαίνει ένα τέτοιο γεγονός και θεωρούµε, ότι χαρακτηρίζει έντονα αρνητικά τη σηµερινή πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας αλλά και την Κυβέρνηση συνολικά. 2). Θεωρούµε ότι στην πλειοψηφία τους τα περισσότερα νοµοσχέδια ΟΑΤΑΠ, Αξιολόγηση, ια Βίου Εκπαίδευση, Ελληνικό Αγγλόφωνο Πανεπιστήµιο είχαν κατ αρχή διαµορφωθεί από την προηγούµενη Κυβέρνηση και σε κάποια µορφή είχαν συζητηθεί µε τα Πανεπιστήµια. 3). Κατά την προ της ψήφισης περίοδο διατυπώσαµε τις θέσεις µας και τις σχετικές διαφωνίες µας σε συγκεκριµένα αλλά πολύ βασικά σηµεία αυτών των Νοµοσχεδίων. 4). Από τη στιγµή όµως, που όλα αυτά αποτελούν νόµο του κράτους και έχουν ψηφιστεί από την πλειοψηφία του Ελληνικού Κοινοβουλίου, στοιχειώδεις κανόνες λειτουργίας µιας ώριµης ηµοκρατίας µας επιβάλουν να εφαρµόσουµε τους σχετικούς νόµους. Προσπαθώντας συγχρόνως µέσα από τις ακαδηµαϊκές διαδικασίες να αναδείξουµε τις ατέλειες και αδυναµίες τους - οι οποίες όντως είναι πολλές - και να ζητήσουµε, όπου αυτό απαιτείται, την άµεση τροποποίησή τους. Θ. Πανεπιστηµιακό Συνδικαλιστικό Κίνηµα Η κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο Πανεπιστηµιακός συνδικαλισµός σήµερα είναι ιδιαίτερα απογοητευτική. Η συµµετοχή στις εκλογικές διαδικασίες δεν ξεπερνά σε εθνικό το 25% των µελών ΕΠ. Η δε συµµετοχή σε άλλες διαδικασίες π.χ. Συνελεύσεις Συλλόγων, εκδηλώσεις Συλλόγων αλλά και της ΠΟΣ ΕΠ βρίσκεται σε τραγικά χαµηλά επίπεδα. Υπάρχουν Πανεπιστήµια, στα οποία η παρουσία της ΠΟΣ ΕΠ είτε είναι κυριολεκτικά ανύπαρκτη, είτε κινείται στα πλαίσια του γραφικού, ή το χειρότερο υπάρχουν περισσότεροι του ενός Σύλλογοι σε εµπόλεµη µεταξύ τους κατάσταση. Αλλά και εκεί όπου η παρουσία της ΠΟΣ ΕΠ βρίσκεται σε αξιοπρεπές ποσοτικά επίπεδο (τουλάχιστον σε εκλογικές διαδικασίες) η συµβολή του συνδικαλιστικού πανεπιστηµιακού κινήµατος στη διαµόρφωση της στρατηγικής των επιµέρους χώρων, αν δεν είναι ανύπαρκτη, 16
υπολείπεται σηµαντικά αυτής άλλων φορέων πράγµα τελείως ανορθόδοξο και πλήρως αντιακαδηµαϊκό. Η πραγµατικότητα αυτή αναντίρρητα αποδεικνύει την πλήρη αναντιστοιχία µεταξύ των µέχρι τώρα θέσεων και γενικότερων δραστηριοτήτων της κυρίαρχης άποψης στην ΠΟΣ ΕΠ και της µεγάλης πλειοψηφίας των συναδέλφων. Επίσης είναι άξιο ιδιαίτερης προσοχής το γεγονός της σχεδόν καθολικής απουσίας των νεότερων συναδέλφων. Αυτό το γεγονός θεωρούµε, ότι είναι αποτέλεσµα διαφόρων παραγόντων, οι οποίοι οφείλονται τόσο στον τρόπο δηµιουργίας της ΠΟΣ ΕΠ, όσο και στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του - µαζικού πλέον - χώρου των Πανεπιστηµιακών. Χαρακτηριστικά, για την κατανόηση και ανάδειξη των οποίων, φαίνεται να µην υπάρχει η ελάχιστη διάθεση από τη σηµερινή ηγεσία της Οµοσπονδίας. Εκτίµηση µας είναι ότι, οι κυρίαρχες δυνάµεις στους σηµερινούς συσχετισµούς της ΠΟΣ ΕΠ δεν έχουν στους στόχους τους το θέµα της µαζικοποίησης του Πανεπιστηµιακού Κινήµατος, είτε επειδή θεωρούν ότι καλώς έχουν τα πράγµατα, είτε επειδή εκτιµούν ότι, η οποιαδήποτε µαζικοποίηση του Κινήµατος θα αποβεί ποσοτικά εις βάρος τους. Αποτελεί βαθιά πίστη µας ότι η µαζικοποίηση του πανεπιστηµιακού κινήµατος αποτελεί ένας από τους σηµαντικότερους παράγοντες και καθοριστικούς συντελεστές για την ουσιαστική ανάπτυξη και αναβάθµιση του Ελληνικού ηµόσιου Πανεπιστήµιου. Χωρίς να παραβλέπουµε τη σηµαντική συµβολή της άτυπης έστω- Συνόδου των Πρυτάνεων στην προώθηση και ενίοτε επίλυση σηµαντικών ζητηµάτων των Πανεπιστηµίων, θεωρούµε ότι υπάρχουν διακριτοί ρόλοι για τα δύο Σώµατα µε ιδιαίτερα αυξηµένες τις εκατέρωθεν ευθύνες και αρµοδιότητες. Όµως η µειωµένη παρουσία του ενός από αυτά τα δύο συµπληρωµατικά Σώµατα προκαλεί αλλοιώσεις στα πάγια χαρακτηριστικά του συστήµατος και γενικότερες παραµορφώσεις στα τελικά αποτελέσµατα. Θεωρούµε ότι αυτές οι παρενέργειες οφείλονται στη µειωµένη παρουσία του συνδικαλιστικού φορέα συνδυαζόµενη µε τις συχνά ακραία περιθωριακές, συντηρητικές και αναχρονιστικές θέσεις, που εκφράζονται από τις κυρίαρχες δυνάµεις της Οµοσπονδίας. Θέσεις, οι οποίες σε αρκετές περιπτώσεις συµπυκνώνονται είτε σε ένα «ηρωικό ΟΧΙ» ή σε συνθήµατα αποδόµησης, των όποιων - ίσως ελάχιστων - σοβαρών προσπαθειών γίνονται συχνά µε αρκετή προσωπική εθελοντική δουλειά συναδέλφων για την ανάπτυξη στα διεθνή πρότυπα του ακαδηµαϊκού συστήµατος. Πίστη µας επίσης αποτελεί η µε κάθε τρόπο εκτέλεση στο ακέραιο όλων των εκπαιδευτικών υποχρεώσεων απέναντι στους φοιτητές µας - µέσα στις καλύτερες δυνατές χρονικές και χωρικές συνθήκες. Αυτό συνεπάγεται ότι θα 17
πρέπει, οι όποιες αγωνιστικές διαδικασίες να συνεπάγονται τις ελάχιστες αρνητικές συνέπειες στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η απώλεια ωρών από το ωρολόγιο πρόγραµµα δεν µπορεί να αντικατασταθεί µε καµιά συµπληρωµατική ενέργεια. Ένα δυναµικό και συγκροτηµένο αγωνιστικό κίνηµα µπορεί να βρίσκει εναλλακτικές λύσεις προβολής των αιτηµάτων του και διεκδίκησης της επίλυσης τους. Η λύση της αποχής από τα εκπαιδευτικά καθήκοντα ή της «απεργίας» είναι η πλέον ανέξοδη για µας «επαναστατική πράξη», αλλά συγκροτεί µια κατάσταση ιδιαίτερα αρνητική για τις λειτουργίες της ακαδηµαϊκής κοινότητας. ια ταύτα, συνοψίζοντας, πιστεύουµε ότι αν όλες οι παραπάνω θέσεις µας αρχίσουν να γίνονται πράξη, τότε τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα στην πατρίδα µας θα µπορέσουν να πάρουν µια δυναµική θέση µέσα στις διεθνείς εξελίξεις, να ανταποκριθούν στη νέα πραγµατικότητα, που διαµορφώνει η κοινωνία της γνώσης, να αποκτήσουν µια νέα µορφή, η οποία αφ' ενός θα ενισχύει το δηµόσιο χαρακτήρα τους, αφ' ετέρου όµως θα ενσωµατώνει µε κανόνες και διαφάνεια, και τις όποιες κατακτήσεις του ιδιωτικού τοµέα, να αναπτύξουν ουσιαστικές σχέσεις µε την κοινωνία γενικότερα αλλά και µε την αγορά ειδικότερα, να προχωρήσουν στην απαραίτητη αναπροσαρµογή των προγραµµάτων σπουδών, ώστε να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας αλλά και στις επιστηµονικές τάσεις διεθνώς, να αναπτύσσουν την έρευνα και την τεχνολογία, µε τρόπο ώστε να ενισχύεται και η αναπτυξιακή πορεία της χώρας, να συµβάλλουν µε τις διαδικασίες τόσο της αρχικής όσον και της συνεχιζόµενης εκπαίδευσης στην τεχνολογική ενσωµάτωση, µε στόχο την αποτροπή εµφάνισης φαινοµένων τεχνολογικού αποκλεισµού σε στρώµατα της ελληνικής κοινωνίας. ----------------------------------------------------------------------------- Η πραγµατοποίηση µιας πολιτικής µε τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι σίγουρο ότι θα προκαλέσει αντιδράσεις, έντονες αντιδράσεις. Πρώτα και κύρια από τις δυνάµεις της κάθε λογής συντήρησης. Υπάρχουν πολλές οµάδες, των οποίων τα συµφέροντα θα θιγούν µε άµεση και σαφή συνέπεια την εκδήλωση αντιδράσεων. 18
Απέναντι σ' αυτές τις δυνάµεις θα πρέπει να συνταχθούν όλες οι δηµιουργικές και παραγωγικές δυνάµεις του ακαδηµαϊκού χώρου. Φυσικοί σύµµαχοι θα πρέπει να καταστούν όλοι εκείνοι οι συνάδελφοι, που καθηµερινά βιώνουν τις αδυναµίες και τις δοµικές πλέον ατέλειες του σηµερινού συστήµατος. Όλες οι ζωντανές δυνάµεις, που προβληµατίζονται και αγωνιούν µέσα στα αµφιθέατρα και τα εργαστήρια για Σύγχρονα ηµόσια Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα. Τελειώνοντας, πιστεύουµε ότι επιτέλους θα πρέπει να αναπτυχθεί και να εδραιωθεί η Πολιτική και η Ακαδηµαϊκότητα µέσα στα Πανεπιστήµια. Η περίοδος της αδράνειας και της αποχής από τα προβλήµατα πρέπει να φθάσει στο τέλος της και να τη διαδεχτεί µια νέα περίοδος ενεργού ακαδηµαϊκό - πολιτικής δράσης. Στο πλαίσιο αυτό θεωρούµε απόλυτα απαραίτητο Τη διαµόρφωση µιας ευρύτερης συµπαράταξης στο χώρο των µελών ΕΠ των Πανεπιστηµίων µε όλες τις ζωντανές, δηµιουργικές δυνάµεις του χώρου. Την κατοχύρωση και καθιέρωση τέτοιων διαδικασιών, ώστε να αναδεικνύονται τα ακαδηµαϊκά χαρακτηριστικά του χώρου, Ως συνέπεια των παραπάνω θα πρέπει να προκύψει η ουσιαστική και ενεργός συµµετοχή στους ανά Πανεπιστήµιο Συλλόγους Μελών ΕΠ και στην Οµοσπονδία - ΠΟΣ ΕΠ. Σε µια Οµοσπονδία, η οποία θα αποτελεί τη συνισταµένη όλων των πολιτικο - ακαδηµαϊκών δυνάµεων, που δρουν και δηµιουργούν µέσα στο Ελληνικό Πανεπιστήµιο. 19