ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΩΝ ΛΑΝΙΤΕΙΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΩΝ ΛΕΜΕΣΟΥ ΜΕΛΕΤΗ ΑΡ. 222388 Α. ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Η ιστορική και εκπαιδευτική αξία των Λανιτείων Εκπαιδευτηρίων για την πόλη της Λεμεσού είναι αδιαμφισβήτητα μεγάλη. Οι κτιριακές εγκαταστάσεις του Λανιτείου αποτελούν σημείο αναφοράς για την πόλη από τη χρονιά ανοικοδόμησής τους το 1950. Έχοντας υπ όψιν το γεγονός αυτό, η όλη αρχιτεκτονική προσέγγιση της πρότασης στρέφεται γύρω από την περεταίρω ανάδειξη των ιστορικών κτηρίων των σχολικών μονάδων καθώς και την ευρεία ένταξη του χώρου του Λανιτείου στον αστικό ιστό. Όσον αφορά τη θέση του στην πόλη, το Συγκρότημα του Λανιτείου είναι από τα μεγαλύτερα τεμάχια ενός δομημένου αστικού περιβάλλοντος του Δήμου Λεμεσού, μεγαλύτερο και από τον Δημόσιο Κήπο. Βρίσκεται στο κέντρο βάρους της αστικής Λεμεσού και εφάπτεται στην πολυσύχναστη Λεωφόρο Μακαρίου Γ που διασχίζει παράλληλα την πόλη και την Λεωφόρο Αγίας Φυλάξεως που ξεκινά από την άκρη της Αγίας Φύλας και διαμέσου της οδού Θεσσαλονίκης και Ανεξαρτησίας καταλήγει στην θάλασσα. Στη δυτική πλευρά της Αγίας Φυλάξεως ξεκινά το γραμμικό πάρκο που περιλαμβάνει δίκτυο πεζόδρομου και ποδηλατοδρόμου και καταλήγει διαμέσου της οδού Φίλιου Ζανέττου και του ποταμού Βαθκία και Γαρύλλη στην περιοχή μεταξύ Παλαιού λιμανιού και Μαρίνας. Η ανάγκη ριζικής αναδιαμόρφωσης του χώρου των Λανιτείων δύναται να αποτελέσει τον κινητήριο μοχλό αφ ενός για την αναβάθμιση της καθημερινής ποιότητας ζωής και εκπαίδευσης των μαθητών και αφ ετέρου για την οργανική ένταξή του στην πόλη ως ένα σύγχρονο αστικό πάρκο υψηλής ποιότητας και ευχάριστης ατμόσφαιρας. Επομένως, κεντρικός άξονας σχεδιασμού του χωροταξικού σχεδίου (master plan) είναι η αντιμετώπιση του χώρου του Λανιτείου ως ένα δημόσιο αστικό πάρκο με εκπαιδευτικό χαρακτήρα ενταγμένο στα κυκλοφοριακά δίκτυα της πόλης, μέσα στο οποίο εντάσσονται και διασαφηνίζονται χωρικά οι επιμέρους σχολικές μονάδες, με τρόπο που να αναδεικνύονται τα κτήρια ιστορικής σημασίας (κτήριο Λανιτείου Λυκείου Α και κυρίως πτέρυγα του Λανιτείου Λυκείου Β ). Β. ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ Η διαμόρφωση του χώρου ως ένα αστικό πάρκο προϋποθέτει α. την οργανική σύνδεση των εσωτερικών κυκλοφοριακών δικτύων με τα υφιστάμενα αστικά κυκλοφοριακά δίκτυα, β. την αύξηση της δημόσιας προσβασιμότητας και τη διαμπερότητα των ορίων του χώρου με την πόλη και γ. τη σαφή και ασφαλή οριοθέτηση των χώρων των εκπαιδευτικών μονάδων. Η ένταξη στον αστικό ιστό επομένως επιτυγχάνεται με τη συστηματική διαχείριση των εσωτερικών δικτύων κυκλοφορίας και το πώς αυτά αποτελούν συνέχεια των υφιστάμενων δικτύων στην ευρύτερη αστική κλίμακα. α. Οχήματα: Στα πλαίσια της ασφάλειας των σχολικών μονάδων και της εύκολης δημόσιας κυκλοφορίας, καταργείται η υφιστάμενη διαμπερής κίνηση των οχημάτων με αποτέλεσμα την ενοποίηση των λειτουργικών χώρων εσωτερικά. Η κίνηση των οχημάτων περιορίζεται σε 1
κόλπους επιβίβασης / αποβίβασης στις τρεις κύριες πλευρές του οικοπέδου έτσι ώστε να ευκολύνεται η εξωτερική πρόσβαση σε όλες τις σχολικές μονάδες. Επιπλέον αντιμετωπίζονται έτσι τα προβλήματα του αδιεξόδου στην οδό Αγ. Νεκταρίου και της στάσης αυτοκινήτων στην οδό Πλάτωνος. ΠΛΑΤΕΙΑ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΑΣΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ ΣΥΝΔΕΣΗΣ ΓΕΙΤΟΝΙΩΝ β. Πεζοί Ποδήλατα: Η ενίσχυση του εσωτερικού δικτύου με πεζόδρομους και ποδηλατοδρόμους κρίνεται πολύ σημαντική τόσο στη διευκόλυνση της κυκλοφορίας ανάμεσα στις σχολικές μονάδες, όσο και στη σύνδεση των γειτονικών περιοχών διαμέσου του τεμαχίου. Η ενίσχυση της διαμπερούς κίνησης των πεζών και των ποδηλάτων καθώς και η ενοποίηση των γειτονιών επιτυγχάνεται με την ένταξη ενός κύριου Ανατολικού Δυτικού άξονα σύνδεσης των άκρων του τεμαχίου καθώς και του σχεδιασμού μιας κύριας πλατείας στο Βόρειο Νότιο άξονα που ενοποιεί τις επιμέρους λειτουργίες. Το σημείο τομής των δύο αυτών αξόνων κυκλοφορίας αποτελεί και το κέντρο βάρους της πρότασης. Διαμέσου της κεντρικής πλατείας και του κεντρικού άξονα κυκλοφορίας επιτυγχάνεται τόσο η δημόσια κυκλοφορία από το αστικό δίκτυο, όσο και η πρόσβαση σε όλες τις σχολικές μονάδες και τις υπόλοιπες λειτουργίες εντός του τεμαχίου. Η κεντρική πλατεία αποτελεί τον κύριο χώρο εκτόνωσης όλων των λειτουργιών και περιλαμβάνει πέραν των χώρων στάσης τους χώρους του θεάτρου και της εκκλησίας, το Κέντρο Διαδραστικής Μάθησης και αποτελεί αφετηρία και τερματισμό της πορείας του Περιβαλλοντικού Πάρκου. γ. Αστικό Πάρκο: Η δημόσια διαμπερότητα του τεμαχίου ενισχύεται με τη δημιουργία αστικής πλατείας στο νοτιοδυτικό τμήμα του τεμαχίου στη διασταύρωση των λεωφόρων Μακαρίου Γ και Αγίας Φυλάξεως. Προτείνεται επίσης σε μελλοντικό στάδιο η σύνδεση του τεμαχίου με το γειτονικό γραμμικό πάρκο μέσω πεζογέφυρας πάνω από τη λεωφόρο Αγίας Φυλάξεως. Επίσης, στη νοτιοανατολική πλευρά εξασφαλίζεται ευκολότερη πρόσβαση από τη λεωφόρο Μακαρίου Γ με το σχεδιασμό ενός πλατώματος που αποτελεί αφετηρία του εσωτερικού πεζοδρόμου και ποδηλατοδρόμου. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται περεταίρω σύνδεση του τεμαχίου με την πόλη σε μία ευρύτερη κλίμακα και ενισχύεται η ιδέα της αντιμετώπισης του χώρου του Λανιτείου ως ένα αστικό περιβαλλοντικό πάρκο εκπαιδευτικού χαρακτήρα. 2
Γ. ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΕΝΤΑΞΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΧΩΡΟ Η ανάγκη αναβάθμισης του συγκροτήματος των Λανιτείων Εκπαιδευτηρίων σε ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό κέντρο προϋποθέτει τόσο τον εκσυγχρονισμό των υφιστάμενων εγκαταστάσεων, όσο και την αρμονική ένταξη σύγχρονων κτιριακών μονάδων που θα υποστηρίζουν τις καινούργιες ανάγκες του σχολείου. Επιπλέον, κρίνεται αναγκαία η απομάκρυνση οποιονδήποτε παρεμβάσεων οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα την αλλοίωση του χαρακτήρα των αρχικών ιστορικών κτηρίων καθώς επίσης και η κατεδάφιση προσθηκών που έχουν κριθεί ως ακατάλληλες για λόγους ασφαλείας. Επομένως, προτείνεται η επαναφορά της αρχικής τυπολογίας των ιστορικών κτηρίων και η κατεδάφιση όλων των επεκτάσεων οι οποίες έχουν αλλοιώσει το χαρακτήρα των σχολείων. Επίσης προτείνεται η κατεδάφιση όλων των μεταγενέστερων κτηρίων πλην της κύριας πτέρυγας του Λανιτείου Γυμνασίου η οποία μετατρέπεται σε επέκταση του νέου Λανιτείου Λυκείου λόγω λειτουργικών και κατασκευαστικών προβλημάτων. Έτσι επιτυγχάνεται η ανάδειξη των αρχικών σχολικών κτηρίων ως τα πλέον σημαντικά του συγκροτήματος. ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΕΙΑ / ΓΡΑΦΕΙΑ ΥΠ. ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ Με αυτό το σκεπτικό, οποιεσδήποτε νέες προσθήκες γίνονται με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να μην υποσκιάζουν τα υφιστάμενα κτήρια που διατηρούνται, αλλά να τα αναδεικνύουν. Οι στρατηγικές των νέων επεμβάσεων ακολουθούν τη λογική μιας ήπιας και αρμονικής ένταξης και σχετίζονται περισσότερο με εδαφολογικές επεμβάσεις παρά με ανεγέρσεις νέων κτιριακών όγκων, με τρόπο που να διαμορφώνεται ένα πολυποίκιλο τοπίο μέσα στο οποίο εντάσσονται τα υφιστάμενα κτήρια. Παράλληλα δημιουργούνται στο δημόσιο χώρο κεκλιμένες φυτεμένες επιφάνειες για στάση και χαλάρωση. Οι κύριες στρατηγικές επεμβάσεων είναι: α. Βύθιση κτιριακής μάζας για μείωση ύψους και όγκου (εργαστήρια και αίθουσα πολλαπλής χρήσης Γυμνασίου, αίθουσα πολλαπλής χρήσης Λυκείου) β. Υπόσκαφοι χώροι και συνέχεια εδάφους (Κέντρο Διαδραστικής Μάθησης) γ. Απελευθέρωση ισογείου με υπερύψωση κτιριακού όγκου (Σχολική Εφορεία). Μέσω αυτών των στρατηγικών διατηρείται η νότια ζώνη του τεμαχίου ως μία συνεχόμενη ζώνη πρασίνου χαμηλής πυκνότητας, ενώ η βόρεια ζώνη περιέχει τις σχολικές μονάδες σε υψηλότερη πυκνότητα. Νέες κτιριακές εγκαταστάσεις προτείνονται για τους χώρους του Δημοτικού και του Νηπιαγωγείου, καθώς και η επέκταση του κελύφους της υφιστάμενης πτέρυγας του Λανιτείου Γυμνασίου ως προσθήκη στο νέο Λανίτειο Λύκειο. Η προσθήκη αυτή δημιουργεί ένα σύγχρονο φόντο για το υφιστάμενο κτήριο του Λυκείου, που σε συνδυασμό με τη βύθιση των αθλητικών εγκαταστάσεων στη νότια πλευρά του και τη δημιουργία κερκίδων για πρόσβαση σε αυτά, καθώς και η εκατέρωθεν δενδροφύτευση, ενισχύει την αξονικότητα και μνημειακότητα του ιστορικού κτηρίου. Όσον αφορά τις υπόλοιπες μονάδες, βασικές αρχές σχεδιασμού για το δημοτικό και το νηπιαγωγείο αποτελούν ο νότιος προσανατολισμός των αιθουσών καθώς και η δημιουργία 3
μιας περίκλειστης αυλής ως βασικό στοιχείο οργάνωσης του σχολείου. Για το Κέντρο Διαδραστικής Μάθησης, η στρατηγική χωροθέτησή του δίπλα από το υφιστάμενο θέατρο το καθιστά σημείο αναφοράς για όλο το σχολικό συγκρότημα. Τέλος, η Σχολική Εφορεία και τα Γραφεία του Υπουργείου Παιδείας, ως μη εκπαιδευτική μονάδα, ανυψώνεται από το έδαφος ελευθερώνοντας το ισόγειο και αποτελεί αυτόνομο κτήριο αναφοράς. Η τοποθέτησή του πάνω από τον υφιστάμενο δρόμο ελαχιστοποιεί την αφαίρεση φύτευσης και καθιστά την πρόσβαση σε αυτό πολύ εύκολη τόσο από τους εργαζόμενους όσο και από επισκέπτες. Οι χώροι στάθμευσης τοποθετούνται σε θέσεις που να εξυπηρετούν άμεσα τα σχολεία αλλά και τις δημόσιες εγκαταστάσεις (στα βόρεια το Γυμνάσιο και το Δημοτικό και στα νότια το Λύκειο, το Κέντρο Διαδραστικής Μάθησης, το θέατρο και τις αθλητικές εγκαταστάσεις). Επιπρόσθετους χώρους στάθμευσης διαθέτουν και οι προτεινόμενες λωρίδες επιβίβασης / αποβίβασης. Δ. ΛΑΝΙΤΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Οι συνθετικές αρχές για την ολοκλήρωση της εκπαιδευτικής μονάδας του Λανιτείου Γυμνασίου ακολουθούν τις γενικές αρχές της χωροταξικής επίλυσης όλου του συγκροτήματος. Κύριος στόχος είναι η δημιουργία ενός λειτουργικού συνόλου ενταγμένου στον ευρύτερο χώρο, που όμως να χαρακτηρίζεται από μια λειτουργική αυτονομία. Ως προς τις αρχιτεκτονικές επεμβάσεις, προτείνεται η απομάκρυνση όλων των νέων προσθηκών και η διατήρηση αποκλειστικά της αρχικής πτέρυγας του Λανιτείου Λυκείου Β στην οποία εντάσσονται οι χώροι διοίκησης και οι αίθουσες γενικής διδασκαλίας. Όλες οι υπόλοιπες λειτουργίες (εργαστήρια, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων) εντάσσονται σε νέα κτιριακή μονάδα στη νότια πλευρά. Ο σχεδιασμός της μονάδας αυτής ακολουθεί τη στρατηγική της βύθισης στο έδαφος με τρόπο που η οροφή της να αποτελεί συνέχεια του υφιστάμενου εδάφους. Με αυτό τον τρόπο περιορίζεται ο όγκος του κτηρίου και αναδεικνύεται η υφιστάμενη πτέρυγα ως η ψηλότερη οικοδομή. Επίσης, με τη βύθιση αυτή προκύπτει η κύρια αυλή του γυμνασίου σε χαμηλότερο επίπεδο, δημιουργώντας ένα ασφαλές εσωτερικό περιβάλλον. Οι κερκίδες που προκύπτουν στη βόρεια πλευρά της αυλής εξυπηρετούν τόσο ως καθίσματα, όσο και ως ένα οπτικό βάθρο στο οποίο επικάθεται η ιστορική πτέρυγα και αναδεικνύεται η μνημειακότητά της. Το κτιριακό σύμπλεγμα συμπληρώνεται με δύο σύγχρονες προσθήκες στη βόρεια πλευρά της υφιστάμενης πτέρυγας όπου χωροθετείται η βιβλιοθήκη και άλλα γραφεία. Πέραν της λειτουργικής επίλυσης, έμφαση έχει δοθεί στη δημιουργία διαφορετικών χωρικών εμπειριών τόσο στους εσωτερικούς χώρους όσο και στους εξωτερικούς. Οι καινούργιες πτέρυγες τοποθετούνται έτσι ώστε να δημιουργείται μια δεύτερη μικρότερη εσωτερική αυλή δίνοντας μια άλλη χωρική ποιότητα στον εξωτερικό χώρο. Επιπρόσθετα, ο τρόπος χωροθέτησης της νέας πτέρυγας δημιουργεί ένα διάλογο ανάμεσα στο παλιό και το σύγχρονο, ενώ η εμπειρία ανάμεσα στα δύο αυτά κτίσματα εμπλουτίζεται μέσω αυτής της διαλεκτικής σχέσης. Τέλος, η γέφυρα με την οποία οι δύο πτέρυγες συνδέονται εμπλουτίζει περεταίρω την εμπειρία εισάγοντας ένα υπερυψωμένο επίπεδο. Βιοκλιματική Περιβαλλοντική προσέγγιση: Όλες οι κτιριακές μονάδες σχεδιάζονται με βάση τις αρχές του βιοκλιματικού σχεδιασμού. Όπως στην υφιστάμενη πτέρυγα, η καινούργια προσθήκη εξασφαλίζει ανοίγματα προς το νότο με ηλιοπροστασία καθώς και βόρεια ανοίγματα για σταθερό φωτισμό των αιθουσών. Έτσι εξασφαλίζεται και ο διαμπερής αερισμός τους. Επιπλέον, η στρατηγική της βύθισης στο έδαφος σε συνδυασμό με τη φύτευση του νέου δώματος συντείνει στην καλύτερη θερμομόνωση των χώρων και την ελαχιστοποίηση των ενεργειακών απωλειών. 4
Ε. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΦΥΤΕΥΣΗΣ Η υφιστάμενη φύτευση με εσπεριδοειδή στη νοτιοανατολική πλευρά του τεμαχίου αποτελεί έναν σημαντικό πνεύμονα πρασίνου που όμως δεν εντάσσεται αρμονικά στο γενικό σύνολο. Προτείνεται η ένταξή του μέσω μιας περιβαλλοντικής πορείας η οποία ξεκινά και τελειώνει στην κεντρική πλατεία. Εντός της υφιστάμενης φύτευσης εισάγονται ξέφωτα χώροι στάσης που περιλαμβάνουν διάφορα είδη ενδημικών φυτών. Έτσι, ο χώρος αυτός εντάσσεται στο σύνολο του σχολικού συγκροτήματος ως ένα περιβαλλοντικό εκπαιδευτικό πάρκο. Το περιβαλλοντικό πάρκο ωστόσο δεν περιορίζεται στον χώρο αυτό. Όλο το τεμάχιο και ιδιαίτερα το νότιο μέρος αποτελεί ένα αστικό πάρκο πέρασμα συνδέοντας όλες τις πλευρές του τεμαχίου. Στις περιοχές που το τεμάχιο γειτνιάζει με οικιστική περιοχή (βόρειο και νότιο τμήμα) προτείνεται η δημιουργία πράσινης ζώνης με φύτευση κυπριακών δέντρων green buffer zone για περιορισμό της οχληρίας προς τις παρακείμενες κατοικίες. Το νότιο αυτό τμήμα αποτελεί έτσι μια ποικιλόμορφη εκπαιδευτική ενότητα τόσο για τους μαθητές όσο και για το δημόσιο με διάφορα είδη ενδημικής βλάστησης, φυτεμένες οροφές καινούργιων προσθηκών που λειτουργούν ως προέκταση του πάρκου καθώς και επίδειξη συστημάτων παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (φωτοβολταϊκά πανέλα). Γίνεται επίσης προσπάθεια διατήρησης του μεγαλύτερου ποσοστού των υφιστάμενων δέντρων τόσο στον χώρο δυτικά του σταδίου, όσο και στον χώρο που διαμορφώνεται η πλατεία. ΣΤ. ΥΛΙΚΑ ΣΚΙΑΣΗ Η επιλογή των υλικών επίσης ακολουθεί μια περιβαλλοντική προσέγγιση. Όσον αφορά τις δαπεδοστρώσεις δίνεται έμφαση στη δημιουργία ανθώνων φύτευσης για ελαχιστοποίηση των απαραίτητων σκληρών επιφανειών (σχολεία και πλατεία) για τις οποίες επιλέγεται το μπετόν ως μια εύκολη και οικονομική επιλογή. Το μεγαλύτερο μέρος των σχολείων επιστρώνεται με μαλακή, απορροφητική επιφάνεια από πουρί και σπαστό χαλίκι, ενώ για τους χώρους στάθμευσης επιλέγονται οι κυβόλιθοι επιτρέποντας έτσι την αποστράγγιση των όμβριων υδάτων. Για τα κτίσματα, ως επί το πλείστον επιλέγεται το οπλισμένο σκυρόδεμα ως φέρων οργανισμός λόγω της τοπικής τεχνογνωσίας ως προς το χειρισμό του υλικού. Στις αίθουσες με μεγάλα ανοίγματα (αίθουσες πολλαπλών χρήσεων) χρησιμοποιείται μεταλλικός φορέας για επίτευξη χώρου ελεύθερου από υποστυλώματα. Όσον αφορά τα ανοίγματα επιλέγονται παράθυρα με διπλό γυαλί χαμηλής θερμοπερατότητας (low-emissivity). Σε σχέση με την υπαίθρια σκίαση, πέραν της πυκνής βλάστησης που αποτελεί φυσική προστασία από τον ήλιο και τη βροχή, τοποθετούνται μεταλλικά στέγαστρα σε στρατηγικά σημεία σε όλη την ανάπτυξη (χώροι επιβίβασης-αποβίβασης, πλατεία). Επίσης η προέκταση του στεγάστρου της αίθουσας πολλαπλών χρήσεων του Λυκείου καθώς και η υπερύψωση του κτηρίου της Σχολικής Εφορείας δημιουργεί υπαίθριο στεγασμένο χώρο στάσης όπου δύναται να γίνεται το μάθημα περιβαλλοντικής ενημέρωσης. 5