Σπουργείο Σγείας και Ιοιμωμικής Αλληλεγγύης ΟΑΠΑΔΞΔΞ 1: Έκθερη ανιξλόγηρηπ (ποξρυέδιξ) ςχμ παοεμβάρεχμ εταομξγήπ ςηπ Χσυιαςοικήπ Λεςαοούθμιρηπ για ςημ πεοίξδξ 2000-2009 ςξ πλαίριξ ςξσ έογξσ: «Δκ ςχμ σρςέοχμ (ex post) ανιξλόγηρη ςηπ εταομξγήπ ςξσ Δθμικξύ υεδίξσ Δοάρηπ «ΧΤΦΑΡΓΩ» από ςξ 2000 μέυοι και ςξ 2009» Εκπόνηση: Ελληνική Δημοκρατία Ευρωπαϊκή Ένωση Σεπτέμβριος 2010
ΤΠΟΤΡΓΔΗΟ ΤΓΔΗΑ & ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΑΛΛΖΛΔΓΓΤΖ «Έθζεζε αμηνιφγεζεο (πξνζρέδην) ησλ παξεκβάζεσλ εθαξκνγήο ηεο Φπρηαηξηθήο Μεηαξξχζκηζεο γηα ηελ πεξίνδν 2000-2009» Αθπφλεζε: ΑΞΗΟΛΟΓΖΣΗΚΖ ΟΜΑΓΑ Graham Thornicroft, Καζεγεηήο Κνηλνηηθήο Φπρηαηξηθήο, Γηεπζπληήο ηνπ Health Service and Population Research Department, Institute of Psychiatry, King s College London Tom Craig, Καζεγεηήο Κνηλνηηθήο θαη Κνηλσληθήο Φπρηαηξηθήο, Institute of Psychiatry, King s College London Tracey Power, Γηνηθεηήο Τπεξεζηψλ Φπρηθήο Τγείαο, South London and Maudsley Foundation NHS Trust ΤΜΒΟΤΛΔΤΣΗΚΖ ΟΜΑΓΑ Δπηθεθαιήο: Νίθαλδξνο Μπνχξαο, Καζεγεηήο Φπρηαηξηθήο Maudsley International, Institute of Psychiatry, King s College London Μέιε: Δπαγγειία Λνπθίδνπ, Γξ. Οξγαλσζηαθήο Φπρνινγίαο Αλαζηάζηνο Μαζηξνγηαλλάθεο, Οηθνλνκνιφγνο ηεο Τγείαο Ελληνική Δημοκρατία Ευρωπαϊκή Ένωση ΑΡΓΟ ΤΓΥΡΓΜΎΣΟΐΟΣΟΤΜΑΝΟ ΎΠΟ ΣΟ ΑΤΡΧΠΎΔΚΟ ΚΟΔΝΧΝΔΚΟ ΣΎΜΑΔΟ ΚΎΔ ΣΟ ΤΠΟΤΡΓΑΔΟ ΤΓΑΔΎ ΚΎΔ ΚΟΔΝΧΝΔΚΓ ΎΛΛΓΛΑΓΓΤΓ 2
Δπραξηζηίεο Γ Οκάδα Ύμηνιφγεζεο ηνπ πξνγξάκκαηνο «ΦΤΥΎΡΓΧ 2000-2009» ζα ήζειε λα επραξηζηήζεη ηνπο θάησζη αλαθεξφκελνπο γηα ηελ ζπκβνιή ηνπο ζην έξγν: ΤΠΟΤΡΓΑΔΟ ΤΓΑΔΎ & ΚΟΔΝΧΝΔΚΓ ΎΛΛΓΛΑΓΓΤΓ: Γελλεκάηα Φψθε, Πνιχδνο Νίθνο, Σζαγδή ΐέζπνηλα, Καηζηθάξνπ ηαπξνχια, Γηαλλνπιάηνο Πέηξνο, Μαπξαηδηψηνπ Πφπε, Λχηξα Νάλζπ ΑΔΐΔΚΓ ΤΠΓΡΑΔΎ ΣΟΜΑΎ ΤΓΑΔΎ & ΚΟΔΝΧΝΔΚΓ ΎΛΛΓΛΑΓΓΤΓ: ΐαιαβέξε Φσηεηλή, ΐηβάλεο ηαχξνο, Μληέζηξεο Νίθνο, Καλαθάθε Άλλα, Ώαηίζηαο Ύλδξέαο ΑΠΎΓΓΑΛΜΎΣΔΑ ΦΤΥΔΚΓ ΤΓΑΔΎ: Ύεδνλφπνπινο Ύπφζηνινο Καξχδε Ώεξνλίθε Ύγγειίδεο Γηψξγνο Καξαζηεξγίνπ Σαζνχια Ύλαγλσζηφπνπινο ΐεκήηξεο Καηζαδψξνο Κπξηάθνο Ύζεκφπνπινο Υάξεο Καηζάλνπ Νεθέιε Ώιάρνο Γηάλλεο Κνιατηεο Γεξάζηκνο Ώγφηδαο Ύιέθνο Κνληαμάθεο Ώαζίιεο Ώνξβνιάθνο Θενθάλεο Κνππίδεο σηήξεο Ώνπηπξάθνο Παλαγηψηεο Κσηζφπνπινο σηήξεο Γαξκπή Καηεξίλα Ληάθνο Άξεο Γεσξγηάδεο ΐεκήηξεο Λεηβαδίηεο Μίιηνο Γηαθξάο Υξπζφζηνκνο Μαγξηπιήο ΐεκήηξεο Γησηάθνο Οξέζηεο Μαδηαλφο Μηράιεο Γθηφια νθία Μαιιηψξε Μέλε Γθησλάθεο Νίθνο Μάηζα Καηεξίλα Γνλήο Σίκνο Μαπξέαο Ώέλνο Απζπκίνπ ηεθαλή Μεγαιννηθνλφκνπ Θενδσξάθεο Παχινο Θεφδσξνο Θενδσξνπιάθεο Μελέιανο Νηθνιάνπ Πφια Ήδξπκα Απξσπατθνχ Οηθνλφκνπ Μαξίλα πληαγκαηηθνχ ΐηθαίνπ Παπαδεκεηξίνπ Γηψξγνο Καπξίλεο Γηψξγνο Παπαδφπνπινο Γεψξγηνο Πινπκπίδεο ΐεκήηξεο Ρακπαβίιαο Ύλδξέαο Ρνχζζνπ Ύιεμάλδξα αθειιαξφπνπινο Σάθεο ακαθνχξε Μαξία αξαληίδεο ΐεκφθξηηνο ηαπξνγηαλλφπνπινο Μάξηνο νιδάηνο Κψζηαο ηεθαλήο Κψζηαο ηπιηαλίδεο ηέιηνο Σνκαξάο Ώιάζζεο Σζηάληεο Δσάλλεο Σζφπειαο Υξήζηνο Σδαβάξαο Θαλάζεο Σδαβάξαο Νίθνο Φαθαιηνχ Μαξία Υνλδξφο ΐεκήηξεο Υξηζηνδνχινπ Γηψξγνο ΥΡΓΣΑ Βέξβα Ύζαλαζία (σκαηείν «Ύλαγέλλεζε») Υεηιάθνο Δσάλλεο (σκαηείν «Ύλαγέλλεζε») ΐεκαξά ΐέζπσ (Κίλεζε Ύδειθψλ «ΚΔΝΎΦΤ») Μπίληνπ Υξηζηίλα (ΟΦΤ Πάηξαο) Ννκίδνπ Λέλα (ΟΦΤ εξξψλ) Γηαλλνπιφπνπινο Γηψξγνο (χιινγνο «Ύιθπνλίδεο») θφξδνο Λενλάξδνο (σκαηείν «Ύπηνεθπξνζψπεζε) ΑΠΔΣΟΠΔΑ ΑΠΔΚΑΦΑΔ Ώαιεξγάθε Αιέλε ΐειεγηάλλεο Ύλαζηάζηνο Απαγγειίδνπ νθία Βνπκαδάθε Ύηθαηεξίλε Καβαδάηνο Ύιέμεο Καθνγηάλλε Μαξία Καλαβάθεο Ακκαλνπήι Καξθαληάο Θαλάζεο Κνζκαδάθεο Μαλφιεο Λπξάθνο Ύληψλεο Μπέεο ΐεκήηξεο Μνπζζάο Γεψξγηνο Παπαδήζε ΐήκεηξα Παξαγηνπδάθε ηαπξνχια Πηλαθνπιάθε Δσάλλα αξξή Μαξία θαλδαιάθε Γεσξγία Σδαλαθάθε Μαξία Σδηαθέξε Μαξία Σξειιφπνπινο Μηράιεο ΟΔΠΘΔΥΞΛΔΜΑ 3
ΟΠΞΚΞΓΞΡ... 6 Α. ΟΚΑΘΡΘΞ ΦΣΥΘΙΖΡ ΣΓΔΘΑΡ... 10 Α.1. Χσυική Τγεία: ςξιυεία-δπιδοάρειπ... 10 Α.2. Διεθμείπ Σάρειπ ρςημ Οογάμχρη σρςημάςχμ Χσυικήπ Τγείαπ... 13 Β. ΛΔΗΞΔΞΚΞΓΘΑ ΣΚΞΟΞΘΖΡΖΡ ΞΣ ΔΠΓΞΣ ΖΡ ΑΝΘΞΚΞΓΖΡΖΡ... 25 Β.1. Βαρικέπ Λεθξδξλξγικέπ Έμμξιεπ... 25 Β.2. σλλξγή Δεδξμέμχμ... 25 Γ. ΔΘΑΠΗΠΩΡΖ ΞΣ ΡΣΡΖΛΑΞΡ ΦΣΥΘΙΖΡ ΣΓΔΘΑΡ... 29 Γ.1. Οογάμχρη & Διαυείοιρη σρςήμαςξπ Χσυικήπ Τγείαπ... 29 Γ.1.1. Αζληθφ χζηεκα Τγείαο θαη Πξφλνηαο... 29 Γ.1.2. ΐηάξζξσζε Φνξέσλ Φπρηθήο Τγείαο θαη Πξφλνηαο... 33 Γ.1.2.1. Τπνπξγείν Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Ύιιειεγγχεο... 33 Γ.1.2.2. Κεληξηθφ πκβνχιην Τγείαο... 35 Γ.1.2.3. Τγεηνλνκηθέο Πεξηθέξεηεο... 36 Γ.1.2.4. Φνξείο πνπ ππάγνληαη ζην ΤΤΚΎ... 37 Γ.1.2.5. Λνηπά Τπνπξγεία... 39 Γ.1.2.6. Ύλεμάξηεηεο Ύξρέο... 40 Γ.1.2.7. ΐηνηθεηηθέο Πεξηθέξεηεο/ Οξγαληζκνί Ύπηνδηνίθεζεο Ύ θαη Ώ Ώαζκνχ... 41 Γ.2. Μξμξθεςικό Πλαίριξ Τπηοεριώμ Χσυικήπ Τγείαπ... 44 Γ.3. Φοημαςξδόςηρη Λξμάδχμ Χσυικήπ Τγείαπ... 49 Δ. ΞΘ ΟΞΚΘΘΙΔΡ ΓΘΑ ΖΜ ΦΣΥΘΑΠΘΙΖ ΛΔΑΠΠΣΗΛΘΡΖ Ξ ΟΠΞΓΠΑΛΛΑ «ΦΣΥΑΠΓΩΡ»... 50 Δ.1. Αουικέπ Πξλιςικέπ... 50 Δ.2. Πξλιςικέπ 2000-2010... 54 ΐ.2.1. Πνιηηηθέο Ύ Φάζεο Φπραξγψο (2000-2001)... 55 ΐ.2.2. Πνιηηηθή Ώ Φάζεο Φπραξγψο (2001-2010)... 56 Δ.3. Δπιυειοηριακό Ποόγοαμμα «Τγεία- Ποόμξια»... 60 Δ. ΑΟΞΔΚΔΡΛΑΑ ΩΜ ΛΔΑΠΠΣΗΛΘΡΘΙΩΜ ΟΠΩΞΒΞΣΚΘΩΜ ΡΞΜ ΞΛΔΑ ΖΡ ΦΣΥΘΙΖΡ ΣΓΔΘΑΡ... 70 Δ.1. Βαρικξί Πάοξυξι Τπηοεριώμ... 71 Δ.2. Ιαςηγξοίεπ Τπηοεριώμ Βαρικώμ Παοόυχμ... 77 Δ.3. Δοάρειπ Δσαιρθηςξπξίηρηπ... 91 Δ.4. σλλξγική εκποξρώπηρη ςχμ υοηρςώμ σπηοεριώμ φσυικήπ σγείαπ... 93 Δ.5. Δκπαίδεσρη-Ιαςάοςιρη... 96 Δ.6.Ποόςσπα Πξιόςηςαπ Κειςξσογίαπ & Διαδικαρίεπ Δπίβλεφηπ Λξμάδχμ Χσυικήπ Τγείαπ... 98 Α.6.1. ΐηαδηθαζίεο ζην Τπνπξγείν Τγείαο... 98 Α.6.2. ΐηαδηθαζίεο γηα ηα ζπγρξεκαηνδνηνχκελα έξγα... 106 Δ.7. Οικξμξμικά ςξιυεία... 114 Ρ. SWOT ANALYSIS... 119 Ε. ΑΝΘΞΚΞΓΖΡΖ ΞΣ ΡΣΡΖΛΑΞΡ ΦΣΥΘΙΖΡ ΣΓΔΘΑΡ ΙΑΘ ΩΜ ΑΟΞΔΚΔΡΛΑΩΜ ΖΡ ΦΣΥΘΑΠΘΙΖΡ ΛΔΑΠΠΣΗΛΘΡΖΡ... 123 Ε.1. Ανιξλόγηρη ςχμ Πξλιςικώμ για ςημ Χσυική Τγεία ρςημ Δλλάδα... 124 4
Ε.2. Ανιξλόγηρη ςηπ ξογάμχρηπ και λειςξσογίαπ ςξσ ρσρςήμαςξπ Χσυικήπ Τγείαπ και ςηπ πξοείαπ σλξπξίηρηπ ςηπ Χσυιαςοικήπ Λεςαοούθμιρηπ... 132 Ε.3. Ανιξλόγηρη ςχμ επιπςώρεχμ ςηπ φσυιαςοικήπ μεςαοούθμιρηπ... 141 Ε.3.1. Ανιξλόγηρη ςχμ επιπςώρεχμ ρςξσπ υοήρςεπ/επχτελξύμεμξσπ... 142 Ε.3.2. Ανιξλόγηρη ςχμ επιπςώρεχμ ςηπ Χσυιαςοικήπ Λεςαοούθμιρηπ ρςξ αμθοώπιμξ δσμαμικό... 152 Ε.4. Φοημαςξδόςηρη ρσρςήμαςξπ... 156 Ε.5. Ληυαμιρμξί Δλέγυξσ & Παοακξλξύθηρηπ ςξσ ρσρςήμαςξπ Χσυικήπ Τγείαπ και ςηπ φσυιαςοικήπ μεςαοούθμιρηπ... 160 Ζ. ΡΣΛΟΔΠΑΡΛΑΑ - ΟΠΞΑΡΔΘΡ... 163 ΔΟΘΚΔΓΛΔΜΖ ΒΘΒΚΘΞΓΠΑΤΘΑ... 178 ΟΑΠΑΠΖΛΑΑ... 183 ΠΑΡΑΡΣΖΛΑ 1: ΑΜΑΚΤΣΘΙΖ ΛΔΗΟΔΟΚΟΓΘΑ ΤΚΟΠΟΘΖΖ ΔΡΓΟΤ... 184 ΠΑΡΑΡΣΖΛΑ 2: ΟΛΑΔΔ ΤΕΖΣΖΖ... 198 _Toc280040577 ΠΑΡΑΡΣΖΛΑ 3: Λελέςεπ Πεοίπςχρηπ... 201 ΠΑΡΑΡΣΖΛΑ 4: ΔΟΛΔ ΧΤΦΘΙΖ ΤΓΔΘΑ ΑΜΑ ΠΔΡΘΥΔΡΔΘΑ... 210 ΠΑΡΑΡΣΖΛΑ 5: ΔΟΛΔ ΧΤΦΘΙΖ ΤΓΔΘΑ ΑΜΑ ΣΟΧΤ... 237 5
ΠΡΟΛΟΓΟ Σν 2009 απνηέιεζε θξίζηκε ρξνληά, θαζψο ην δεθαεηέο κεηαξξπζκηζηηθφ πξφγξακκα «Φπραξγψο» πάλσ ζην νπνίν βαζίζηεθε θαη αλαπηχρζεθε ην παξφλ ζχζηεκα ςπρηθήο πγείαο έθηαζε ζηελ νινθιήξσζε ηνπ. Ζ απναζπινπνίεζε, ε αλάπηπμε ππνδνκψλ θαη ε γεληθή βειηίσζε ζε φια ηα επίπεδα ηεο παξνρήο ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο, απνηεινχλ αδηακθηζβήηεηα απνηειέζκαηα ηνπ πξνγξάκκαηνο. Ζ ιήμε ηεο δεχηεξεο θάζεο ηνπ Φπραξγψο ζεκαηνδνηεί ηελ αλάγθε γηα αλαζεψξεζε ηεο πνιηηηθήο θαη ησλ ζηφρσλ βάζεη ησλ νπνίσλ ζρεδηάζηεθε ην πξφγξακκα, ησλ δηαδηθαζηψλ βάζεη ησλ νπνίσλ ιεηηνπξγεί ην ζχζηεκα ςπρηθήο πγείαο θαη ηέινο ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ επηκέξνπο ππεξεζηψλ, πξνθεηκέλνπ ην ζχζηεκα ςπρηθήο πγείαο λα κπνξέζεη λα αθνινπζήζεη ηηο δηεζλείο ηάζεηο θαη πξαθηηθέο θαη λα δηνξζψζεη ηηο αδπλακίεο ηνπ. Ζ εθ ησλ πζηέξσλ (ex post) αμηνιφγεζε απνηειεί ην πξσηαξρηθφ βήκα πξνο απηή ηε θαηεχζπλζε. ηφρνο ηεο αμηνιφγεζεο ηεο εθαξκνγήο ηνπ Δζληθνχ ρεδίνπ Γξάζεο «Φπραξγψο 2000-2009» είλαη ε εθηίκεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ παξεκβάζεσλ ζε ζρέζε κε ηνπο επηιεγέληεο ζηφρνπο θαη ηεο γεληθφηεξεο ζηξαηεγηθήο θαη πνιηηηθήο πνπ αλαπηχρζεθε γηα ηελ επίηεπμε ηεο Φπρηαηξηθήο Μεηαξξχζκηζεο ζηελ Διιάδα. Δηδηθφηεξα ε ex post αμηνιφγεζε επηδηψρζεθε λα βαζηζηεί πάλσ ζε ηέζζεξηο θεληξηθέο ζπληζηψζεο: I. Σελ απνηειεζκαηηθόηεηα, πνπ πξνζδηνξίδεηαη ζε κηα απινπζηεπκέλε πξνζέγγηζε, σο ε ζρέζε κεηαμχ επηηεπγκάησλ/πινπνηήζεσλ θαη επηδησθνκέλσλ ζηφρσλ ζε κηα νξηζκέλε ρξνληθή πεξίνδν. II. Σελ απνδνηηθόηεηα, πνπ επίζεο ζε κηα απινπνηεκέλε κνξθή κεηξάηαη απφ ηηο πινπνηήζεηο ζε κεζνπξφζεζκε βάζε θαη ζε ζρέζε κε ηα ρξεζηκνπνηεζέληα κέζα. III. Σελ επίπησζε, πνπ κεηξά ηα άκεζα ή έκκεζα νθέιε απφ ηελ πινπνίεζε ηεο ελέξγεηαο ζε ζρέζε κε ηνπο ζηφρνπο, θαζψο θαη ηα απψηεξα πιενλεθηήκαηα γηα ηνπο ηειηθνχο σθειεκέλνπο. IV. Σελ εμσηεξηθή θαη εζσηεξηθή ζπλνρή. Ζ εζσηεξηθή ζπλνρή πξνζδηνξίδεη ηε ζρέζε κεηαμχ ζηφρσλ θαη ελεξγεηψλ θαζψο θαη ηε ζπλέξγηα κεηαμχ ηνπο, ελψ ε εμσηεξηθή ζπλνρή ηε ζπκβαηφηεηα ησλ ελεξγεηψλ κε παξάιιειεο πνιηηηθέο πνπ αζθνχληαη ζε εζληθφ θαη θνηλνηηθφ επίπεδν.. 6
Γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηνπ έξγνπ ηέζεθαλ κηα ζεηξά απφ εξσηήκαηα φπσο: πνηα είλαη ηα απνηειέζκαηα ηνπ πξνγξάκκαηνο; ηη είδνπο θαη πφζεο δνκέο ιεηηνπξγνχλ ζήκεξα; πνπ εληνπίδνληαη νη κεγαιχηεξεο απνθιίζεηο; ζε πνην βαζκφο έρεη επηηεπρζεί ε ζηνρνζεζία ηνπ πξνγξάκκαηνο; πσο εμαζθαιίδνληαη νη δηαδηθαζίεο ειέγρνπ, παξαθνινχζεζεο αμηνιφγεζεο θιπ. ηελ πνξεία ηνπ έξγνπ ε εξεπλεηηθή νκάδα δηαπίζησζε ηηο δπζθνιίεο ζπιινγήο ησλ απαηηνχκελσλ ζηνηρείσλ, ηελ χπαξμε αληηθξνπφκελσλ δεδνκέλσλ ή θαη ηελ έιιεηςε ηνπο π.ρ. δελ ππάξρνπλ ηα απαηηνχκελα νηθνλνκηθά ζηνηρεία γηα ην ζχζηεκα ςπρηθήο πγείαο. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ην πξφγξακκα Φπραξγψο ρξεκαηνδνηήζεθε απφ θξαηηθά θνλδχιηα θαη απφ ην Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα «Τγεία- Πξφλνηα» θαη θαη επέθηαζε ε αμηνιφγεζε ηνπ αθνξά ηφζν ηελ πνξεία ηεο ςπρηαηξηθήο κεηαξξχζκηζεο ζηελ Διιάδα θαη ηνλ βαζκφ πινπνίεζεο ησλ βαζηθψλ θαηεπζχλζεσλ θαη ζηφρσλ, φζν θαη ηηο δξάζεηο/ έξγα πνπ αθνξνχζαλ ηελ Φπρηαηξηθή κεηαξξχζκηζε θαη πνπ ζπγρξεκαηνδνηήζεθαλ απφ ηελ Δ.Δ. Ζ πινπνίεζε ηνπ έξγνπ ηεο αμηνιφγεζεο βαζίζηεθε ζηηο εμήο παξαδνρέο θαη ζπλζήθεο: ε νινθιήξσζε ηνπ πξνγξάκκαηνο απαηηεί ηελ εθηίκεζε ηνπ επξχηεξνπ ζπζηήκαηνο ςπρηθήο πγείαο πνπ έρεη δηακνξθσζεί ζηε ρψξα θαηά ηελ ηειεπηαία δεθαεηία. Ζ κεκνλσκέλε αμηνιφγεζε ηνπ επηρεηξεζηαθνχ πξνγξάκκαηνο κέζσ ηνπ νπνίνπ πξαγκαηνπνηήζεθε κέξνο ηνπ Φπραξγψο, ζα απνπξνζαλαηφιηδε απφ ηηο πξαγκαηηθέο αλάγθεο ηνπ ζπζηήκαηνο ςπρηθήο πγείαο. Ζ έιιεηςε δεδνκέλσλ (φπσο: επηδεκηνινγηθά ζηνηρεία, ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ηηο θαηά ηφπνπο αλάγθεο ηνπ πιεζπζκνχ, νηθνλνκηθά ζηνηρεία ππεξεζηψλ ηνπ δεκνζίνπ, αξηζκνχ θαη θαηαλνκήο ηνπ πξνζσπηθνχ, δξάζεσλ πξφιεςεο θαη επαηζζεηνπνίεζεο θα) θαζψο επίζεο θαη κηαο εληαίαο θαη επηθαηξνπνηεκέλεο βάζεο δεδνκέλσλ πνπ αθνξνχλ, ηελ απνηίκεζε ησλ δνκψλ θαη ππεξεζηψλ πνπ βξίζθνληαη ζε ιεηηνπξγία, ησλ δξάζεσλ πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί θαη ηνπ θφζηνπο ηνπ ζπζηήκαηνο, δελ επηηξέπεη ζπζρεηίζεηο κεηαμχ δηαθφξσλ κεηαβιεηψλ θαη θαηά ζπλέπεηα ε αμηνιφγεζε δελ ήηαλ δπλαηφ λα γίλεη ζε απηή ηε βάζε. Χζηφζν, κέζσ ηεο ρξήζεο πνιιαπιψλ κεζφδσλ ζπιινγήο δεδνκέλσλ (εξσηεκαηνιφγηα, ζπλεληεχμεηο, επηηφπηεο επηζθέςεηο, βηβιηνγξαθία, επίζεκα έγγξαθα θαη εθζέζεηο θα) θαζψο θαη δηαθνξεηηθψλ πεγψλ άληιεζεο ηνπο (Τπνπξγείν Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο, Δηδηθή Μνλάδα Γηαρείξηζεο Σνκέα Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο, επαγγεικαηίεο ηνπ ρψξνπ ηεο ςπρηθήο πγείαο, ρξήζηεο θα) θαηέζηε δπλαηφ λα ζπιιερζνχλ θαη λα δηαζηαπξσζνχλ ζηνηρεία γηα θάπνηεο βαζηθέο ζεκαηηθέο θαηεγνξίεο. 7
Ζ αλεπάξθεηα ζε κεραληζκνχο ειέγρνπ θαζψο επίζεο θαη ζε ζπγθεθξηκέλεο πξνδηαγξαθέο πνηφηεηαο ιεηηνπξγίαο ησλ ππεξεζηψλ δελ επηηξέπεη ηελ αμηνιφγεζε βάζεη ζαθψο θαζνξηζκέλσλ θξηηεξίσλ θαη ηππνπνηεκέλσλ δηαδηθαζηψλ. Αληίζεηα, νη εθηηκήζεηο πνπ παξνπζηάδνληαη, βαζίδνληαη είηε ζηε λνκνζεζία θαη ζε θάπνην πεξηνξηζκέλν αξηζκφ νδεγψλ είηε ζε δηεζλείο πξαθηηθέο. Σν έξγν πξαγκαηνπνηήζεθε απφ νκάδα εκπεηξνγλσκφλσλ ηνπ King s College London θαη ηνπ Maudsley International, ε νπνία απνηεινχληαλ απφ ηνλ θαζεγεηή Graham Thornicroft, ηνλ θαζεγεηή Tom Craig, ηελ manager ζπζηεκάησλ ςπρηθήο πγείαο Tracey Power θαη ηνλ θαζεγεηή νηθνλνκηθψλ Martin Knapp. Δπηζηεκνληθφο ζχκβνπινο ηνπ έξγνπ, ήηαλ ν θαζεγεηήο Νίθαλδξνο Μπνχξαο. Γηα ηελ αμηνιφγεζε απαξαίηεηε ήηαλ ε πξφηεξε αληίιεςε θαη θαηαλφεζε ηνπ ζπζηήκαηνο ςπρηθήο πγείαο, αιιά θαη ηνπ επξχηεξνπ πιαηζίνπ ζην νπνίν απηφ έρεη αλαπηπρζεί. Καηά ζπλέπεηα ζπγθεληξψζεθαλ δεδνκέλα γηα δηαθνξεηηθνχο θνξείο πξνθεηκέλνπ λα γίλεη θαηαλνεηφο ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ππνζηεξίδνπλ (ή φρη) ην ζχζηεκα. Ζ έθζεζε πεξηιακβάλεη ζπλνιηθά νρηψ Κεθάιαηα, σο εμήο: Κεθάιαην Α: πεξηγξάθεηαη ην επξχηεξν πιαίζην ηεο ςπρηθήο πγείαο θαη ζπγθεθξηκέλα δηεζλή ζηνηρεία θαη ηάζεηο αλαθνξηθά κε ηνλ επηπνιαζκφ ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ θαη ηελ νξγάλσζε ησλ ζπζηεκάησλ πγείαο. Κεθάιαην Β: παξνπζηάδεηαη κε ζπλνπηηθφ ηξφπν ε κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε γηα ηελ ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ πνπ ήηαλ απαξαίηεηα γηα ηελ αμηνιφγεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο Φπραξγψο. Κεθάιαην Γ: ζην θεθάιαην απηφ πεξηγξάθεηαη ην ζχζηεκα ςπρηθήο πγείαο θαη νη θνξείο πνπ ην δηέπνπλ. Αξρηθά γίλεηαη κηα παξνπζίαζε ηνπ Δζληθνχ πζηήκαηνο Τγείαο θαη Πξφλνηαο, κε πνιχ ζπλνπηηθφ ηξφπν θαη κε πξνζαλαηνιηζκφ ζηελ ςπρηθή πγεία, ελψ ζηελ ζπλέρεηα γίλεηαη αλαθνξά ζηηο αξρέο πνπ εκπιέθνληαη ζην ζχζηεκα ςπρηθήο πγείαο. ην ηέινο ηνπ θεθαιαίνπ παξνπζηάδνληαη ην λνκνζεηηθφ θαη ρξεκαηνδνηηθφ πιαίζην ηεο ςπρηθήο πγείαο. Κεθάιαην Γ: ζην θεθάιαην απηφ παξνπζηάδεηαη ην κεηαξξπζκηζηηθφ πξφγξακκα Φπραξγψο. Αξρηθά γίλεηαη αλαθνξά ζηηο πνιηηηθέο θαη ζηνπο ζηφρνπο ηνπ πξνγξάκκαηνο αιιά θαη ζε απηά πνπ πξνυπήξραλ απηνχ θαη πνπ έζεζαλ ηηο βάζεηο γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ. Σν θεθάιαην νινθιεξψλεηαη κε αλαθνξά ζην επηρεηξεζηαθφ πξφγξακκα «Τγεία-Πξφλνηα» θαζψο απνηέιεζε ρξεκαηνδνηηθφ κέζν ηκήκαηνο ηνπ Φπραξγψο. Κεθάιαην Δ: ζην θεθάιαην απηφ απνηππψλνληαη ηα απνηειέζκαηα ηνπ πξνγξάκκαηνο Φπραξγψο. Οη ζπγθεθξηκέλεο ζεκαηηθέο θαηεγνξίεο πνπ 8
παξνπζηάδνληαη αθνξνχλ ηελ νξγάλσζε ησλ ππεξεζηψλ, ην είδνο ησλ ππεξεζηψλ/δνκψλ πνπ παξέρνληαη, ηηο δξάζεηο επαηζζεηνπνίεζεο θαη πξφιεςεο πνπ έρνπλ πινπνηεζεί, ηελ εθπαίδεπζε ηνπ πξνζσπηθνχ, ηνπο κεραληζκνχο ειέγρνπ θαη ηα πξφηππα πνηφηεηαο θαη ηέινο ην θφζηνο πινπνίεζεο θαη ιεηηνπξγίαο ησλ ππεξεζηψλ πνπ αλαπηχρζεθαλ κέζα απφ ην πξφγξακκα. Κεθάιαην ΣΤ: παξνπζηάδεηαη ε αλάιπζε SWOT Κεθάιαην Ε: ζην θεθάιαην γίλεηαη ε αμηνιφγεζε βάζεη ζεκαηηθψλ θαηεγνξηψλ, νη νπνίεο αθνξνχλ ηηο πνιηηηθέο, ηηο δνκέο θαη ππεξεζίεο, ηνπο ρξήζηεο, ην πξνζσπηθφ, ηα νηθνλνκηθά θαη ηέινο ηνπο κεραληζκνχο ειέγρνπ θαη παξαθνινχζεζεο ησλ ππεξεζηψλ. Κεθάιαην Ζ: πκπεξάζκαηα θαη πξνηάζεηο 9
Α. ΠΛΑΗΗΟ ΦΤΥΗΚΖ ΤΓΔΗΑ Α.1. Φπρηθή Τγεία: ηνηρεία-δπηδξάζεηο Οη ςπρηθέο δηαηαξαρέο είλαη πνιχ ζπρλέο θαη ζχκθσλα κε ηα δεδνκέλα ηνπ ΠΟΤ ην 2004 ε ζπλνιηθή επηβάξπλζε ζε ηαζκηζκέλα ηε Ύλαπεξίαο (DALY S) αλέξρεηαη ζην 13.1% παγθνζκίσο. Αλδεηθηηθά ηεο ζπρλφηεηαο ηνπο είλαη φηη: Πεξίπνπ ην 12-48% ηνπ παγθνζκίνπ πιεζπζκνχ ζα αληηκεησπίζεη θάπνηα ςπρηθή αζζέλεηα ζηελ δσή ηνπ. Πεξηζζφηεξνη απφ 75 εθαηνκκχξηα άλζξσπνη είλαη εμαξηεκέλνη απφ ην αιθνφι Πεξηζζφηεξνη απφ 15 εθαηνκκχξηα άλζξσπνη είλαη εμαξηεκέλνη απφ θάπνηα νπζία Σν 24% ηνπ παγθνζκίνπ πιεζπζκνχ πάζρεη απφ ζρηδνθξέλεηα Πεξίπνπ 121 εθαηνκκχξηα άλζξσπνη πάζρνπλ απφ θαηάζιηςε Γηα ην 2015 ε πξφβιεςε ηνπ ΠΟΤ γηα ηελ ζπρλφηεηα ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ είλαη, φπσο θαίλεηαη ζηνλ πίλαθα Ύ1: Πίλαθαο Α1: Πξφβιεςε πρλφηεηαο Φπρηθψλ ΐηαηαξαρψλ (ΠΟΤ) Αηηία Παγθφζκηνο Πιεζπζκφο 0000 % Καηάζιηςε 74 778 5,3 ΐηπνιηθή δηαηαξαρή 14 931 1,1 ρηδνθξέλεηα 17 573 1,2 Απηιεςία 7 529 0,5 Ύιθννιηζκφο 24 675 1,7 Ύιηζράηκεξ- Άλνηεο 13 938 1,0 ΐηαηαξαρή ηνπ Πάξθηλζνλ 1 863 0,1 θιήξπλζε θαηά πιάθαο 1 612 0,1 Αμαξηήζεηο 8 943 0,6 ΐηαηαξαρή Μεηαηξαπκαηηθνχ ηξεο 3 860 0,3 Δδεν-ςπραλαγθαζηηθή δηαηαξαρή 5 661 0,4 ΐηαηαξαρέο Παληθνχ 7 439 0,5 10
Σν κέγεζνο ηνπ πξνβιήκαηνο ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ ζηελ Αιιάδα είλαη ζπγθξήζηκν κε ηηο άιιεο ρψξεο φπσο απνδεηθλχεηαη απφ ηα απνηειέζκαηα ηεο πξφζθαηεο επηδεκηνιηνγηθήο έξεπλαο ηνπ θαζεγεηή Ώέλνπ Μαπξέα θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηνπ ηεο Δαηξηθήο ρνιήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Δσαλλίλσλ. Πίλαθαο Α2: Απηπνιαζκφο (%) Αλφο Μελφο Φπρηθψλ ΐηαηαξαρψλ DIS-R/ICD- 10. Άλδξεο Γηαηαξαρή Μ. Βξεηαλία 2007 (18-64) Μεηθηή αγρψδεο - θαηαζιηπηηθή 7.6 2.4 ΐηαηαξαρή γεληθεπκέλνπ άγρνπο 3.6 2.6 Καηαζιηπηηθφ επεηζφδην 2.2 2.2 Φνβίεο 1.0 2.1 Μεηθηή αγρψδεο - θαηαζιηπηηθή 7.6 2.4 ΐηαηαξαρή γεληθεπκέλνπ άγρνπο 3.6 2.6 Καηαζιηπηηθφ επεηζφδην 2.2 2.2 Διιάδα 2009 (18-74) Πίλαθαο Α3: Απηπνιαζκφο (%) Αλφο Μελφο Φπρηθψλ ΐηαηαξαρψλ DIS- R/ICD- 10. Γπλαίθεο Γηαηαξαρή Μ. Βξεηαλία 2007 (18-64) Μεηθηή αγρψδεο - θαηαζιηπηηθή 11.8 3.0 ΐηαηαξαρή γεληθεπκέλνπ άγρνπο 5.8 5.8 Καηαζιηπηηθφ επεηζφδην 3.0 3.9 Φνβίεο 2.4 3.9 Δδεν-ςπραλαγθαζηηθή δηαηαξαρή 1.5 2.2 ΐηαηαξαρή παληθνχ 1.4 2.5 Κάζε Φπρηθή ΐηαηαξαρή 21.5 13.0 Διιάδα 2009 (18-74) Οη απνθιίζεηο πνπ εκθαλίδνληαη ζηε Μεηθηή Ύγρψδε θαη Καηαζιηπηηθή ΐηαηαξαρή νθείινληαη ζε κεγαιχηεξν ειηθηαθφ εχξνο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ζηελ Αιιεληθή έξεπλα. Ύλεμάξηεηα απφ ηνπο παξαπάλσ δείθηεο, νη ςπρηθέο αζζέλεηεο πξνζβάιινπλ ηνπο πάληεο, αλεμαξηήησο θχινπ, ειηθίαο, ηφπνπ δηακνλήο, νηθνλνκηθνχ θαη θνηλσληθνχ ή κνξθσηηθνχ επηπέδνπ θαη επεξεάδνπλ ηελ πνηφηεηα δσήο ησλ αηφκσλ πνπ πάζρνπλ θαη ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο. 11
Οη ζπλέπεηεο ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ είλαη πνιιαπιέο θαη έρνπλ επηπηψζεηο (θπξίσο νηθνλνκηθέο) θαη ζην επξχηεξν θνηλσληθφ ζχλνιν. Σα άηνκα κε ςπρηθέο δηαηαξαρέο είλαη πηζαλφηεξν λα πάζρνπλ θαη απφ ζσκαηηθέο αζζέλεηεο θαη λα έρνπλ δηαηαξαγκέλεο νηθνγελεηαθέο ζρέζεηο. Απίζεο ππάξρεη ηζρπξή δηαζχλδεζε κεηαμχ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ θαη θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ. Άηνκα πνπ δνπλ ζε πεξηνρέο κε πςεινχο δείθηεο αλεξγίαο βξίζθνληαη ζε απμεκέλν θίλδπλν λα αλαπηχμνπλ ςπρηθά πξνβιήκαηα, ελψ ηα πςειά επίπεδα ζηίγκαηνο, άγλνηαο θαη ε επαθφινπζε δηάθξηζε θαηά ησλ αηφκσλ κε ςπρηθά πξνβιήκαηα, πεξηνξίδνπλ ηηο επθαηξίεο γηα εθπαίδεπζε θαη εξγαζία, πνπ κε ηε ζεηξά ηνπο νδεγνχλ ζηελ θηψρεηα. Ο θίλδπλνο γηα ηα άηνκα κε ςπρηθέο αζζέλεηεο λα γίλνπλ άζηεγνη ή λα απνθηήζνπλ πξνβιήκαηα κε ην δηθαζηηθφ ζχζηεκα είλαη επίζεο απμεκέλνο. Οη καθξνρξφληεο ζπλέπεηεο ζηα παηδηά αηφκσλ πνπ πάζρνπλ απφ ςπρηθέο δηαηαξαρέο είλαη επίζεο ζεκαληηθέο: παξακέιεζε, ζπρλέο δηαθνπέο ηεο ζρνιηθήο παξαθνινχζεζεο, παξάγνληεο πνπ ζε βάζνο ρξφλνπ πεξηνξίδνπλ ηηο επθαηξίεο απηψλ ησλ παηδηψλ. Σν ζηίγκα πνπ ζπλνδεχεη ηηο ςπρηθέο δηαηαξαρέο είλαη ηδηαίηεξα έληνλν θαη κπνξεί λα νδεγήζεη ζε δηαθξίζεηο θαη ρακειή απηνεθηίκεζε. Ο θχθινο ηνπ ζηίγκαηνο μεθηλάεη απφ ηελ έιιεηςε γλψζεο ζρεηηθά κε ηηο ςπρηθέο αζζέλεηεο. Απηπξφζζεηα ηα άηνκα κε ςπρηθέο δηαηαξαρέο απνθεχγνπλ ηελ επαθή κε ππεξεζίεο θαη επίζεκεο αξρέο ιφγσ ηνπ θφβνπ ηνπ ζηηγκαηηζκνχ. Καηά ζπλέπεηα ηα πξνβιήκαηα ησλ αηφκσλ κε ςπρηθά πξνβιήκαηα δελ απνηεινχλ πνηέ πξνηεξαηφηεηα ζηελ αλάπηπμε πνιηηηθψλ. Άκεζν επαθφινπζν ηνπ ζηίγκαηνο ησλ αηφκσλ κε ςπρηθά πξνβιήκαηα είλαη ν απνθιεηζκφο ηνπο απφ ηελ θνηλσλία θαη απφ ηε δηεθδίθεζε ησλ βαζηθψλ δηθαησκάησλ ηνπο σο πνιίηεο. Ο θνηλσληθφο απνθιεηζκφο κπνξεί λα πάξεη δηαθνξεηηθέο εθθάλζεηο, φπσο γηα παξάδεηγκα, ην ρακειφ πνζνζηφ απαζρφιεζεο ησλ αηφκσλ κε ςπρηθά πξνβιήκαηα ή ηα εμαηξεηηθά ρακειά πνζνζηά γάκσλ ή ζπκβίσζεο ησλ αηφκσλ κε ςπρψζεηο (Thornicoft et al., 2004). Παξά ην κέγεζνο ησλ πξνβιεκάησλ, ε πξναγσγή ηεο ςπρηθήο πγείαο ζπλερίδεη λα κελ απνηειεί πξνηεξαηφηεηα ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο. Ύληίζεηα, έκθαζε δίλεηαη ζηε ζεξαπεία ησλ ςπρηθψλ πξνβιεκάησλ, ρσξίο λα δίλεηαη ε πξέπνπζα ζεκαζία ζηηο επξχηεξεο θνηλσληθέο ηνπο ζπλέπεηεο. 12
Α.2. Γηεζλείο Σάζεηο ζηελ Οξγάλσζε πζηεκάησλ Φπρηθήο Τγείαο Γ θζεζε γηα ηελ Παγθφζκηα Τγεία ηνπ ΠΟΤ (WHO Health Report 2001) έζεζε σο αλαγθαία ηε ζπλερή κεηαηφπηζε απφ ηα ςπρηαηξηθά λνζνθνκεία θαη άζπια ζηελ παξνρή θνηλνηηθήο θξνληίδαο, ππνζηεξίδνληαο φηη απηφ ην είδνο θξνληίδαο έρεη θαιχηεξα απνηειέζκαηα αλαθνξηθά κε ηε πνηφηεηα δσήο, ην ζεβαζκφ ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ θαη ηελ νηθνλνκηθή απφδνζε ηνπ ζε ζρέζε κε ηε θξνληίδα πνπ παξέρεηαη ζηα άζπια. Γ έθζεζε αλαγλψξηζε ηε θνηλνηηθή θξνληίδα σο ηελ παξνρή κηαο νινθιεξσκέλεο νκάδαο ππεξεζηψλ, ε νπνία παξέρεηαη απφ επαγγεικαηίεο δηαθνξεηηθψλ εηδηθνηήησλ θαη δεκηνπξγεί θαηάιιεινπο δεζκνχο κε άιινπο ηνκείο, φπσο ε ζηέγαζε θαη ε απαζρφιεζε (WHO, 2001α). Φπζηθά γηα ην κεγαιχηεξν δηάζηεκα ηνπ ηειεπηαίνπ αηψλα, ηα άζπια απνηέιεζαλ ηελ θαξδηά ηεο θξνληίδαο ςπρηθήο πγείαο ζηελ Απξψπε. Δζηνξηθά, έδηλαλ κεγάιε έκθαζε ζηνλ θπζηθφ πεξηνξηζκφ ησλ αζζελψλ, αιιά θαη πεξηνξίδνληαο ηα δηθαηψκαηα ηνπο ελψ έδηλαλ ειάρηζηε πξνζνρή ζηελ απνθαηάζηαζε ηνπο. Παξφια απηά, ηα ηειεπηαία 30 ρξφληα ζπληειέζηεθαλ ζεκαληηθέο θηλήζεηο πξνο ηελ απντδξπκαηνπνίεζε, δειαδή, πξνο ηελ κείσζε ηεο ρξήζεο απηψλ ησλ αζχισλ, ζε πνιιέο Απξσπατθέο ρψξεο. Ύπηέο νη θηλήζεηο δελ ζπλνδεχνληαλ πάληα απφ ηελ αλάπηπμε θαηάιιεισλ θνηλνηηθψλ θαη εμεηδηθεπκέλσλ ππεξεζηψλ, κε απνηέιεζκα ηα ηδηαίηεξα επάισηα άηνκα λα κελ ιακβάλνπλ πάληα επαξθή ππνζηήξημε. Πξάγκαηη, ε ςπρηθή πγεία δελ απνηέιεζε πξνηεξαηφηεηα ηεο πνιηηηθήο, φπσο θάλεθε απφ ην φηη ην θιείζηκν ησλ δαπαλεξψλ αζπιηθψλ δνκψλ εθιήθζεθε, ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο, σο επθαηξία κείσζεο ηνπ πξνυπνινγηζκνχ γηα ηελ ςπρηθή πγεία αληί λα ζεκαίλεη κεηαθνξά πφξσλ ζε επελδχζεηο γηα ηελ αλάπηπμε θνηλνηηθψλ ππεξεζηψλ. Οη πξνθιήζεηο είλαη ηδηαίηεξα κεγάιεο γηα ηελ Κεληξηθή θαη Ύλαηνιηθή Απξψπε, φπνπ νη πφξνη γηα ηελ ςπρηθή πγεία είλαη ζπλήζσο πνιχ πεξηνξηζκέλνη, θαη φπνπ ηα ςπρηαηξηθά λνζνθνκεία θαη νη αζπιηθέο δνκέο θνηλσληθήο θξνληίδαο (internats) ζπλερίδνπλ λα είλαη νη βαζηθνί πάξνρνη ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο. Σν 2001, δελ παξέρνληαλ θνηλνηηθέο ππεξεζίεο ςπρηθήο πγείαο ζε 17 Απξσπατθέο ρψξεο, εθ ησλ νπνίσλ νη πεξηζζφηεξεο βξίζθνληαλ ζηελ Κεληξηθή θαη Ύλαηνιηθή Απξψπε, θπξίσο ζηα Ώαιθάληα θαη ζηηο πξφζθαηα αλεμάξηεηεο πνιηηείεο ηεο πξψελ νβηεηηθήο λσζεο (WHO, 2001b). ε απηέο ηηο πεξηνρέο ν ξπζκφο ηεο απντδξπκαηνπνίεζεο είλαη αξγφο, ην ζηίγκα ηεο ςπρηθήο αζζέλεηαο είλαη ηδηαίηεξα έληνλν, θαη κφιηο πξφζθαηα έρεη γίλεη αληηιεπηή ε αλάγθε γηα κηα εμηζνξξφπεζε κεηαμχ ηνπ ηχπνπ ππεξεζηψλ (αζπιηθέοθνηλνηηθέο). 13
Γ αλάπηπμε θνηλνηηθά πξνζαλαηνιηζκέλσλ ζπζηεκάησλ ςπρηθήο πγείαο παξνπζηάδεη αζπλέπεηεο, ελψ ζνβαξέο θαηαπαηήζεηο ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ ζπλερίδνπλ λα ππάξρνπλ ζε πνιιά ηκήκαηα ηνπ θφζκνπ. Γ έλλνηα ηεο ελδπλάκσζεο ησλ ρξεζηψλ ησλ ππεξεζηψλ, κέζσ ελεκέξσζεο ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα κπνξνχλ λα ιακβάλνπλ απνθάζεηο ζρεηηθά κε ην πνηεο ππεξεζίεο ηθαλνπνηνχλ θαιχηεξα ηηο αλάγθεο ηνπο, δελ εθαξκφδεηαη αθφκα επξέσο. Σάζεηο ζηελ απντδξπκαηνπνίεζε ζε νιφθιεξε ηελ Δπξψπε Ο 20φο αηψλαο ραξαθηεξίζηεθε, αξρηθά, απφ ηελ άλνδν ηνπ αζχινπ (πεξίπνπ απφ ην 1880 έσο ην 1955), ηελ θαηαζθεπή δειαδή κεγάισλ ηδξπκάησλ πνπ ήηαλ καθξηά ηνπνζεηεκέλα απφ ηνπο πιεζπζκνχο πνπ εμππεξεηνχζαλ. Ύθνινχζεζε ε κεηέπεηηα πηψζε ηνπο ή «απντδξπκαηνπνίεζε» (πεξίπνπ κεηά απφ ην 1955), δειαδή ε βαζκηαία κείσζε ηεο ρξήζεο ηνπο σο θχξηνπο παξφρνπο ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο ζε πνιιά κέξε ηεο Απξψπεο. Καζψο νη απνηπρίεο ηνπ αζπιηθνχ ζπζηήκαηνο άξρηζαλ λα γίλνληαη πην μεθάζαξεο θαη θαζψο ην θίλεκα γηα ηελ πξνζηαζία ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ είρε αξρίζεη λα θεξδίδεη έδαθνο ήδε απφ ηε δεθαεηία ηνπ 50, άξρηζε λα ππάξρεη κηα ζηαδηαθή κεηαηφπηζε ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ πγεία πξνο ηελ απντδξπκαηνπνίεζε, δειαδή πξνο ηε κείσζε ηεο ρξήζεο ησλ απνκνλσκέλσλ ςπρηαηξηθψλ λνζνθνκείσλ. Σν πςειφ θφζηνο ζπληήξεζεο ησλ αζχισλ θαη ε δηαζεζηκφηεηα λέσλ θαξκάθσλ αλακθηζβήηεηα επέδξαζαλ ζεκαληηθά ζε απηήλ ηελ δηαδηθαζία. Καηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ 30 εηψλ, θπξίσο ζηε δπηηθή Απξψπε, νη αζζελείο άξρηζαλ λα κεηαθέξνληαη ζηαδηαθά ζε άιιεο δνκέο φπσο ζηα ςπρηαηξηθά ηκήκαηα Γεληθψλ Ννζνθνκείσλ, ζε ζηεγαζηηθέο δνκέο δηαθφξσλ ηχπσλ, ή επέζηξεςαλ ζηηο νηθνγέλεηεο ηνπο. Ύλ θαη ε έλαξμε ησλ κεηαξξπζκίζεσλ, ν ξπζκφο ηνπο, ην πνιηηηθφ πιαίζην, θαη νη αθξηβείο ζηφρνη πνίθηιαλ ζε κεγάιν βαζκφ κεηαμχ ησλ Απξσπατθψλ ρσξψλ, ζρεδφλ φιεο νη ρψξεο πξαγκαηνπνίεζαλ ζεκαληηθέο κεηαξξπζκίζεηο πνπ ζηφρεπαλ ζηελ αλάπηπμε ππεξεζηψλ ζηελ θνηλφηεηα θαη ζηελ αληηθαηάζηαζε ηεο αζπιηθήο θξνληίδαο. Σν ζρήκα Ύ1 επεμεγεί ηηο ηάζεηο ζηε δπηηθή Απξψπε απφ ην 1978 έσο ην 2002 (φηαλ ε Δηαιία ςήθηζε ηνλ πεξίθεκν λφκν ζρεηηθά κε ηελ απντδξπκαηνπνίεζε). 14
B eds per 100,000 ρήκα Α1: Φπρηαηξηθέο Κιίλεο ζηε ΐπηηθή Απξψπε 1978-2002 Number of psychiatric beds in western Europe 450 400 350 300 250 200 150 Austria Belgium Denmark Finland France Germany Greece Iceland Ireland Italy Luxembourg Netherlands Norw ay Portugal Spain Sw eden Sw itzerland United Kingdom 100 50 0 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 Ίπσο θαίλεηαη θαη απφ ην ζρήκα, ζε φιεο ηηο ρψξεο νη αξηζκνί θιηλψλ έρνπλ κεησζεί αηζζεηά. Πξάγκαηη ζηελ Δηαιία ππάξρνπλ ζρεηηθά ιίγεο ςπρηαηξηθέο θιίλεο, ζηε νπεδία δελ ππάξρνπλ πιένλ θαζφινπ ςπρηαηξηθά λνζνθνκεία, ελψ νη ςπρηαηξηθέο θιίλεο παξέρνληαη ζηα ςπρηαηξηθά ηκήκαηα ησλ Γεληθψλ Ννζνθνκείσλ. Ύθφκε θαη νη ρψξεο κε ζπγθξηηηθά κεγάιν αξηζκφ ςπρηαηξηθψλ θιηλψλ, φπσο ε Δξιαλδία θαη ε Φηλιαλδία, έρνπλ κεηψζεη ζεκαληηθά ηνλ αξηζκφ θιηλψλ απφ ην ηέιε δεθαεηίαο ηνπ '70. εκαληηθή πξφνδνο έρεη επηπιένλ ζεκεησζεί ζηα 10 λέα θξάηε-κέιε ηεο Απξσπατθήο λσζεο φζν αθνξά ηελ απντδξπκαηνπνίεζε θαη ζπγθεθξηκέλα ζηελ Αζζνλία, ηε Ληζνπαλία θαη ηε Κχπξν θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ 15 εηψλ, ελψ ζε ρψξεο φπσο ε ινβαθία θαη ε ινβελία έρεη ζεκεησζεί κηθξή αιιαγή (ζρεδφλ παξφκνηνο αξηζκφ θιηλψλ κεηαμχ ηνπ 2002 θαη 1990). Πησηηθή ηάζε παξαηεξείηαη επίζεο ζε πνιιέο ρψξεο ηεο πξψελ νβηεηηθήο λσζεο, αλ θαη ε Ρσζηθή Οκνζπνλδία έρεη αθφκα ηνλ πςειφηεξν απφιπην αξηζκφ 15
ςπρηαηξηθψλ θιηλψλ (ελδνλνζνθνκεηαθέο θιίλεο) ζηελ πεξηνρή, ν νπνίνο θηάλεη ηηο άλσ ησλ 166,000 θιηλψλ (Πεγή: European health for all database, WHO Regional Office for Europe, 2004). Γ εμάξηεζε ησλ ζπζηεκάησλ ςπρηθήο πγείαο ζηελ παξαδνζηαθή αζπιηθή θξνληίδα έρεη κεησζεί ζε πνιιέο ρψξεο, σζηφζν πξέπεη λα δνζεί πξνζνρή ζηελ εξκελεία απηψλ ησλ ζηνηρείσλ. Γ ζπιινγή αθξηβψλ θαη ζπγθξίζηκσλ ζηνηρείσλ φζνλ αθνξά ηνλ πξαγκαηηθφ αξηζκφ ςπρηαηξηθψλ θιηλψλ ησλ ςπρηαηξηθψλ λνζνθνκείσλ, ησλ γεληθψλ λνζνθνκείσλ θαη άιισλ δνκψλ, είλαη δχζθνιε, θαη κεξηθέο θνξέο νη εθηηκήζεηο αλά ρψξα πεξηιακβάλνπλ θαη θιίλεο πνπ δελ βξίζθνληαη ζε ςπρηαηξηθά λνζνθνκεία. πγθεθξηκέλα, ζηελ Κεληξηθή θαη Ύλαηνιηθή Απξψπε (νη νπνίεο έρνπλ θαηεγνξεζεί γηα θαηαπάηεζε ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ), νη θιίλεο ησλ ζηεγαζηηθψλ δνκψλ πνπ παξέρνληαη απφ ηελ Πξφλνηα, πηζαλψο λα κελ έρνπλ πεξηιεθζεί ζε απηέο ηηο εθηηκήζεηο. Γ απντδξπκαηνπνίεζε κπνξεί επίζεο λα ζεκαίλεη δηαθνξεηηθά πξάγκαηα ζε δηαθνξεηηθέο ρψξεο. ηε Γεξκαλία, γηα παξάδεηγκα, ε δηαδηθαζία απνηδξπκαηνπνίεζεο έρεη ζπκπεξηιάβεη ηε κεηαθνξά αζζελψλ απφ ηηο ςπρηαηξηθέο θιηληθέο ζε λνζνθνκεία απνθαηάζηαζεο απφ θπκαηίσζε, ελψ ζηελ Αιβεηία, ε απντδξπκαηνπνίεζε ζήκαηλε ηε κείσζε ηνπ αξηζκνχ θξεβαηηψλ ζηηο ήδε ππάξρνληα ςπρηαηξηθά λνζνθνκεία ρσξίο νπνηαδήπνηε πξφζεζε, ζε πνιηηηθφ επίπεδν, λα πεξηιεθζνχλ νη ςπρηαηξηθέο ππεξεζίεο ζηα Γεληθά Ννζνθνκεία (Haug&Rossler, 1999). χγρξνλεο Τπεξεζίεο Φπρηθήο Τγείαο Κάζε ρψξα πξέπεη λα ιάβεη ρσξηζηέο απνθάζεηο ζρεηηθά κε ην κίγκα ησλ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο πνπ είλαη απαξαίηεην, ιακβάλνληαο ππφςε κηα ζεηξά παξαγφλησλ, φπσο ησλ αλαγθψλ ηνπ πιεζπζκνχ, ην επίπεδν ησλ πφξσλ, ηεο επειημίαο θαη ηνπ ζπληνληζκνχ ησλ νξγαλσηηθψλ δνκψλ, θαζψο επίζεο θαη ηελ ηνπηθή θνπιηνχξα. Ύπηνί νη παξάγνληεο πξέπεη λα είλαη βαζηθά ζηνηρεία κηαο εζληθήο πνιηηηθήο θαη ελφο ζρεδίνπ δξάζεο γηα ηε ςπρηθή πγεία θαη λα ζπλδένληαη άκεζα κε ηηο εζληθέο ζηξαηεγηθέο γηα ηε δεκφζηα πγεία (ζπκπεξηιακβάλνληαο ηελ πξναγσγή ηεο ςπρηθήο πγείαο). Αλψ ν ζρεδηαζκφο ησλ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο κπνξεί λα πνηθίιεη κεηαμχ ησλ ρσξψλ, σζηφζν έλα ζχλνιν βαζηθψλ θαηεπζπληήξησλ αξρψλ γηα ηελ νξγάλσζή ηνπο κπνξεί λα εθαξκνζηεί ζε φιεο ηηο ρψξεο, φπσο παξνπζηάδεηαη ζηνλ πίλαθα Ύ4 (Πεγή: Adaptedfrom WHO, 2003). 16
Πίλαθαο Α4: Ώαζηθέο θαηεπζπληήξηεο αξρέο γηα ηελ νξγάλσζε ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο Πξνζηαζία αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ: Οη ππεξεζίεο ζα πξέπεη λα ζέβνληαη ηελ απηνλνκία ησλ αηφκσλ θαη λα ηνπο ελδπλακψλνπλ πξνθεηκέλνπ λα ιακβάλνπλ απνθάζεηο. κθαζε πξέπεη λα δίλεηαη ζηηο ιηγφηεξν πεξηνξηζηηθέο ζεξαπείεο. Γπλαηφηεηα πξφζβαζεο: Οη ππεξεζίεο ζα πξέπεη λα είλαη δηαζέζηκεο ηνπηθά. Γ έιιεηςε ηνπηθψλ ππεξεζηψλ ελεξγεί σο εκπφδην ζηε ρξήζε ηνπο, εηδηθά ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο. Πεξηεθηηθφηεηα: Οη ππεξεζίεο ζα πξέπεη λα πεξηιακβάλνπλ φιεο ηηο απαηηνχκελεο ππνδνκέο θαη πξνγξάκκαηα γηα λα θαιχςνπλ ηηο αλάγθεο ηνπ πιεζπζκνχ. πληνληζκφο θαη ζπλερέο ηεο πεξίζαιςεο: Οη ππεξεζίεο ζα πξέπεη λα ιεηηνπξγνχλ κε ζπληνληζκέλν ηξφπν ψζηε λα κπνξνχλ λα θαιχπηνπλ φιν ην θάζκα ησλ θνηλσληθψλ, ςπρνινγηθψλ θαη ηαηξηθψλ αλαγθψλ. Απνηειεζκαηηθφηεηα: Θα πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχληαη ζηνηρεία απνηειεζκαηηθφηεηαο γηα ηελ αλάπηπμε ησλ ππεξεζηψλ. Ηζφηεηα: Γ πξφζβαζε ζηηο ππεξεζίεο πξέπεη λα κεηξάηαη βάζεη ησλ αλαγθψλ. Οη επάισηεο θνηλσληθέο νκάδεο είλαη ιηγφηεξν πηζαλφ λα απαηηήζνπλ ππεξεζίεο πνπ ηθαλνπνηνχλ ηηο αλάγθεο ηνπο. Απνδνηηθφηεηα: ηνηρεία νηθνλνκηθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππφςε γηα ηελ αλάπηπμε ππεξεζηψλ θαη γηα ηε ιήςε ησλ απνθάζεσλ ζρεηηθά κε ηελ θαηαλνκή ησλ πφξσλ. Πξν πάλησλ, ηα ζεκειηψδε αλζξψπηλα δηθαηψκαηα πξέπεη λα γίλνληαη ζεβαζηά αλεμάξηεηα απφ ην εάλ νη ππεξεζίεο παξέρνληαη ζηελ θνηλφηεηα ή ζηα λνζνθνκεία. Οη ζεκειηψδεηο αμίεο θαη ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα πνπ θαζνξίδνπλ ηελ επηηπρή εθαξκνγή ησλ θνηλνηηθψλ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο είλαη έλα ζχλνιν αξρψλ πνπ ζρεηίδνληαη ηφζν κε ηελ αμία ηεο θνηλφηεηαο φζν θαη κε ηε ζεκαζία ηεο απηνδηάζεζεο θαη ησλ δηθαησκάησλ ησλ αηφκσλ κε ςπρηθέο δηαηαξαρέο σο πνιίηεο. Οη θνηλνηηθέο ππεξεζίεο ςπρηθήο πγείαο ππνγξακκίδνπλ ηε ζεκαζία ηεο ζεξαπείαο θαη ηεο ελίζρπζεο ησλ αλζξψπσλ λα δήζνπλ ζηελ θνηλφηεηα κε ηξφπν ηέηνην ψζηε λα δηαηεξνχλ ηε ζχλδεζή ηνπο κε ηηο νηθνγέλεηεο, ηνπο θίινπο, ηελ εξγαζία θαη ηελ θνηλφηεηά ηνπο. ε απηήλ ηελ δηαδηθαζία αλαγλσξίδνληαη θαη ππνζηεξίδνληαη νη ζηφρνη θαη νη δπλαηφηεηεο ηνπ αηφκνπ πξνθεηκέλνπ λα πξνάγεη ηελ απνθαηάζηαζή ηνπ κέζα ζηελ θνηλφηεηά ζηελ νπνία αλήθεη. Θεκειηψδεο αξρή πνπ ππνζηεξίδεη απηέο ηηο αμίεο είλαη ε έλλνηα 17
ηεο ίζεο πξφζβαζεο ησλ αηφκσλ ζηηο ππεξεζίεο νη νπνίεο βξίζθνληαη ζηνλ ηφπν ηνπο θαη ζην «ιηγφηεξν πεξηνξηζηηθφ πεξηβάιινλ». Γ θνηλνηηθή ςπρηαηξηθή, ελψ αλαγλσξίδεη ην γεγνλφο φηη νξηζκέλα άηνκα θαηαβάιινληαη ζεκαληηθά απφ ηελ αζζέλεηά ηνπο, επηδηψθεη λα ελζαξξχλεη ηελ απηνδηάζεζε ηνπ ρξήζηε θαη ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζηηο δηαδηθαζίεο πνπ πεξηιακβάλνπλ απνθάζεηο ζρεηηθέο κε ηελ ζεξαπεία ηνπ. ΐεδνκέλεο ηεο ζεκαζίαο ηνπ ξφινπ ησλ νηθνγελεηψλ σο πξνο ηελ ππνζηήξημε ησλ ςπρηθά αζζελψλ (πξαθηηθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή κέζσ ησλ ζρέζεσλ πνπ πθίζηαληαη), ε ζπκκεηνρή ηνπο (κε ηελ άδεηα ηνπ ρξήζηε ππεξεζηψλ) ζηηο δηαδηθαζίεο ηεο αμηνιφγεζεο, ζηνλ ζεξαπεπηηθφ ζρεδηαζκφ θαη ζηελ παξαθνινχζεζε ηεο πνξείαο ηεο δηαηαξαρήο, απνηειεί κηα επηπιένλ βαζηθή αμία ηνπ κνληέινπ θνηλνηηθήο ςπρηαηξηθήο θξνληίδαο. ΐηάθνξεο ζπκβάζεηο έρνπλ πξνζδηνξίζεη θαη ζηνρεχζεη ζηελ πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ ησλ ρξεζηψλ σο πξφζσπα θαη σο πνιίηεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο πξφζθαηα επηθπξσκέλεο πλζήθεο Γλσκέλσλ Αζλψλ (Γ.Α) ζρεηηθά κε ηα δηθαηψκαηα ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο (UNCRPD) (17) θαη πην ζπγθεθξηκέλα, θαηαζηαηηθνί ράξηεο φπσο ν ράξηεο ησλ Ύξρψλ ησλ Γ.Α γηα ηελ Πξνζηαζία ησλ Ύηφκσλ κε Φπρηθέο Ύζζέλεηεο θαη ν ράξηεο γηα ηε Ώειηίσζε ησλ Τπεξεζηψλ Φπρηθήο Τγείαο πνπ πηνζεηήζεθαλ ην 1991. Σα πξναλαθεξζέληα έληππα θαζψο θαη άιια δηεζλή, πεξηθεξεηαθά θαη εζληθά, δηεπθξηλίδνπλ ην δηθαίσκα ησλ αηφκσλ λα ζεξαπεχνληαη ρσξίο δηάθξηζε. Αλαζθφπεζε ησλ ζηνηρείσλ Αίλαη θξίζηκν ζεκείν γηα ηελ αλάπηπμε θαη ιεηηνπξγία ππεξεζηψλ απνηειεί ε ρξήζε ζηνηρείσλ απνηειεζκαηηθφηεηαο (φπνπ είλαη δηαζέζηκα), ή ηνπιάρηζηνλ ε εμαζθάιηζε δηαδηθαζηψλ ζπλερνχο παξαθνινχζεζεο θαη ειέγρνπ. Ύλαθνξηθά κε ηελ ηζφηεηα ζηελ πξφζβαζε, νη ππεξεζίεο πξέπεη λα είλαη δηαζέζηκεο ζε νιφθιεξε ηελ ρψξα θαη φρη κφλν ζηα αζηηθά θέληξα θαη λα ρξεζηκνπνηνχληαη βάζεη ησλ αλαγθψλ θαη φρη βάζεη ηεο δπλαηφηεηαο πιεξσκήο. Αμίζνπ ζεκαληηθή είλαη ε απνδνηηθφηεηα ησλ ππεξεζηψλ, ε νπνία ζα πξέπεη λα αμηνινγείηαη φρη κφλν βάζεη νηθνλνκηθψλ ζηνηρεηψλ αιιά θαη πνηνηηθά. Κχξηα εξσηήκαηα γηα ηελ αλάπηπμε πνιηηηθήο γηα ηελ ςπρηθή πγεία εμαθνινπζνχλ λα απνηεινχλ ν βαζκφο ζηνλ νπνίν νη ππεξεζίεο κπνξνχλ λα κεηαθηλεζνχλ απφ ηα άζπια πξνο ηελ θνηλφηεηα θαη ην ηη ζπληζηά ην θαηάιιειφ κνληέιν θξνληίδαο. Σα ζπγθερπκέλα απνηειέζκαηα ηεο απντδξπκαηνπνίεζεο πνπ έρνπλ παξαηεξεζεί ζε νξηζκέλεο ρψξεο, κπνξεί λα απνηξέςνπλ, ζε επίπεδν πνιηηηθήο, ηελ πεξαηηέξσ αλάπηπμε θνηλνηηθψλ ππεξεζηψλ. Μπνξεί, επίζεο λα ππάξμεη θαη ν θίλδπλνο λα θαηαξγεζνχλ νη ελδνλνζνθνκεηαθέο ππεξεζίεο θαη νη ζηεγαζηηθέο δνκέο ζηε βάζε κηα δηθαηνινγεκέλεο αλεζπρίαο αλαθνξηθά κε ην βαζκφ ζηνλ νπνία πξνζηαηεχνληαη ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα ζε απηέο ηηο δνκέο. Μηα πξφζθαηε πξνζπάζεηα αλαινγηζκνχ κεξηθψλ απφ απηά ηα δεηήκαηα είλαη ε ζπζηεκαηηθή αλαζθφπεζε πνπ πξνεηνηκάζηεθε γηα ην ΐίθηπν ηνηρείσλ Τγείαο ηνπ 18
Πεξηθεξεηαθνχ γξαθείνπ ηνπ ΠΟΤ γηα ηελ Απξψπε (Thornicroft&Tansella, 2003 θαη 2004). Ώαζηθέο εξσηήζεηο πνπ εμεηάζηεθαλ ζε απηήλ ηελ αλαζθφπεζε ήηαλ: 1. ε πνην βαζκφ ζα πξέπεη νη ππεξεζίεο ςπρηθήο πγείαο λα παξέρνληαη ζηε θνηλφηεηα ή ζηα λνζνθνκεία; 2. Πνηα είλαη ηα αλαγθαία θαη πνηα ηα πξναηξεηηθά ζηνηρεία πνπ πξέπεη λα δηαζέηνπλ νη ππεξεζίεο; 3. Πνηνη ηχπνη/θαηεγνξίεο ππεξεζηψλ πξέπεη λα απνηεινχλ πξνηεξαηφηεηα γηα πεξηνρέο (ρψξεο θαη πεξηνρέο) κε ρακειά, κέζα θαη πςειά επίπεδα πφξσλ; 4. Πνηα είλαη ηα δηαζέζηκα ζηνηρεία; Σν ζπκπέξαζκα απηήο ηεο αλαζθφπεζεο ήηαλ φηη δελ ππάξρνπλ ζηνηρεία πνπ λα ππνζηεξίδνπλ ηελ παξνρή ππεξεζηψλ κφλν απφ ηα λνζνθνκεία, θαζψο επίζεο θαη φηη δελ ππάξρνπλ επηζηεκνληθά ζηνηρεία πνπ λα ππνζηεξίδνπλ φηη νη ππεξεζίεο ζηελ θνηλφηεηα κπνξνχλ λα παξέρνπλ κφλεο ηνπο ηθαλνπνηεηηθή θαη νινθιεξσκέλε θξνληίδα. Ύληίζεηα, ππνζηεξίρηεθε φηη είλαη αλαγθαίν έλα κνληέιν ζην νπνίν ζα ππάξρεη ηζνξξνπεκέλε αλάπηπμε φισλ ησλ ηχπσλ ππεξεζηψλ θαη ζην νπνίν νη ππεξεζίεο πξψηεο γξακκήο ζα είλαη παξέρνληαη ζηελ θνηλφηεηα, ελψ ζα ππάξρεη ε ηαπηφρξνλε ππνζηήξημε απφ ηα λνζνθνκεία, ηα νπνία ζα παξέρνπλ ζε πεξηνξηζκέλν βαζκφ ππεξεζίεο λνζειείαο γηα νμέα πεξηζηαηηθά. ε πεξηπηψζεηο πνπ ε ελδνλνζνθνκεηαθή λνζειεία είλαη απαξαίηεηε, ζα πξέπεη λα είλαη φζν ην δπλαηφλ ζπληνκφηεξε θαη λα παξέρεηαη ζηελ θνηλφηεηα θαη φρη ζε απνκαθξπζκέλεο θαη απνκνλσκέλεο πεξηνρέο. Χζηφζν, ηα ζηνηρεία απηήο ηεο ηζνξξνπίαο κεηαμχ ηνπ ηχπνπ ησλ ππεξεζηψλ δελ εθαξκφδνληαη ζε θάζε ρψξα. Ο παξαθάησ πίλαθαο (Ύ5) παξνπζηάδεη ην κείγκα ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο. 19
Πίλαθαο Α5: Μείγκα Τπεξεζηψλ Φπρηθήο Τγείαο: θέςεηο Πνιηηηθήο Οη ρψξεο κε ρακεινχο πφξνπο πξέπεη λα εζηηάζνπλ ζηελ θαζηέξσζε θαη ηε βειηίσζε ησλ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο ζην πιαίζην ηεο πξσηνβάζκηαο πεξίζαιςεο πγείαο, ρξεζηκνπνηισληαο ηηο εμεηδηθεπκέλεο ππεξεζίεο σο ππνζηεξηθηνχο κεραληζκνχο. Οη ρψξεο κε κέζνπο πφξνπο πξέπεη, επηπιένλ, λα επηδηψμνπλ λα παξέρνπλ πέληε βαζηθέο θαηεγνξίεο ππεξεζηψλ: (η) εμσηεξηθά ηαηξεία (outpatients clinics) (ii) νκάδεο παξνρήο ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο ζηε θνηλφηεηα (iii) θιηληθέο νμέσλ (acute inpatients care), (iv) ζηεγαζηηθέο δνκέο καθξάο δηακνλήο ζηε θνηλφηεηα (v) εξγνζεξαπεία ή επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε (work and occupational care) Αθηφο απφ ηα παξαπάλσ κέηξα, νη ρψξεο κε πςειφ επίπεδν πφξσλ, ζα πξέπεη λα παξέρνπλ θαη εμεηδηθεπκέλεο ππεξεζίεο, φπσο νη θηλεηέο κνλάδεο (ambulatory clinics) θαη νκάδεο παξνρήο ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο ζηε θνηλφηεηα, ππεξεζίεο εληαηηθήο ζεξαπείαο ζηε θνηλφηεηα (assertive community treatment) ζαλ ελαιιαθηηθέο κνξθέο γηα ηελ θξνληίδα ησλ νμέσλ πεξηζηαηηθψλ, θνηλνηηθέο ζηεγαζηηθέο δνκέο καθξάο δηακνλήο θαη ππεξεζίεο επαγγεικαηηθήο απνθαηάζηαζεο βαζηζκέλεο ζε ηεθκεξησκέλα ζηνηρεία (Πεγή: Thornicroft&Tansella, 2003). Πξσηνβάζκηα πεξίζαιςε Οη ππεξεζίεο ςπρηθήο πγείαο κπνξνχλ λα παξέρνληαη απφ δνκέο πξσηνβάζκηαο θξνληίδαο, πνπ ζα ππνζηεξίδεηαη απφ ηελ πξφζβαζε ζε εηδηθνχο γηα θαηάξηηζε, ζπκβνπιεπηηθή, ελδνλνζνθνκεηαθή αμηνιφγεζε θαη εμεηδηθεπκέλε ζεξαπεία. Ύπηή ε δηαζχλδεζε κε εηδηθνχο είλαη εμαηξεηηθήο ζεκαζίαο, δεδνκέλνπ φηη ηα πεξηζζφηεξα πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο δηαπηζηψλνληαη ζηε πξσηνβάζκηα θξνληίδα, φπνπ σζηφζν ε δηάγλσζε θαη αληηκεηψπηζε ήπησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ, φπσο ε θαηάζιηςε, παξακέλεη πεξηνξηζκέλε. Γ απνηειεζκαηηθή εθπαίδεπζε ησλ επαγγεικαηηψλ ηεο πξσηνβάζκηαο θξνληίδαο απαηηεί έλα ζπλδπαζκφ ζηξαηεγηθψλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ηεο πξφζβαζεο ζηε πιεξνθφξεζε θαη ηεο δηαζχλδεζεο κε άιινπο επαγγεικαηίεο πγείαο (Gilbody et al., 2004). 20