LIFE ΦΥΣΗ 2004 Δράσεις για την προστασία των Μεσογειακών Εποχικών Λιμνίων της Νήσου Κρήτης LIFE04NAT/GR/000105 LAYMAN S REPORT 1
Ανάδοχος Έργου: ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.) 47χλμ. Αθηνών Σουνίου, Ανάβυσος Αττικής, 19013 http://www.hcmr.gr Εταίροι: ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟ ΑΓΡΟΝΟΜΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΧΑΝΙΩΝ Αλσύλιο Αγροκηπίου, Χανιά, 73100 http://www.maich.gr ΕΥΔΗΛΟΣ Καλλίου 9, Μυτιλήνη, 81100 Επιστημονικοί Συνεργάτες: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ, ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Σεφέρη 2, Αγρίνιο, 30100 http://www.env.uoi.gr ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ, ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Πολυτεχνειούπολη, Χανιά, 73100 http://www.enveng.tuc.gr Χρηματοδότηση Ευρωπαϊκή Επιτροπή Πρόγραμμα LIFE: 75% Ιδία Συμμετοχή:25% 2
Περιεχόμενα Γενικά Στοιχεία 4 Χλωριδική Ποικιλότητα 6 Πανιδική Ποικιλότητα 6 Ανησυχία για τα Μ.Ε.Λ 7 Αντικείμενο Προγράμματος LIFE 8 3
Γενικά Στοιχεία Τα Μεσογειακά Εποχικά Λιμνία (Μ.Ε.Λ.) είναι συνήθως μικρής έκτασης οικότoποι, οι οποίοι φιλοξενούν σημαντικό αριθμό ειδών χλωρίδας και πανίδας, με σπάνια και ενδημικά είδη. Δημιουργούνται κυρίως σε μικρά βυθίσματα του εδάφους ή των βράχων, στα οποία συγκεντρώνονται όμβρια νερά κατά τη διάρκεια του χειμώνα και αποξηρένωνται συνήθως κατά τη θερινή περίοδο λόγω εξάτμισης. Λόγω της μικρής έκτασης που καταλαμβάνουν και της περιορισμένης προστασίας τους, οι απειλές που δέχονται έχουν σαν αποτέλεσμα πολλές φορές τη συρρίκνωσή ή και την εξαφάνισή τους. Στον Ελλαδικό χώρο, μέχρι το 1996 είχαν καταγραφεί 48 περιοχές όπου υπήρχαν Μεσογειακά Εποχικά Λιμνία. Πρόσφατα όμως τεκμηριώθηκε ως ιδιαίτερη αξιόλογη παρουσία μόνο των 23 από αυτές, εκ των οποίων οι 4 (Φαλάσαρνα, Ελαφονήσι, νήσος Γαύδος, λίμνη Κουρνά, οροπέδιο Ομαλού) βρίσκονται στη Δ. Κρήτη, στο νομό Χανίων, η οποία αποτελεί τη νοτιότερη περιοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπου απαντώνται τα Μ.Ε.Λ. Εξαιτίας των φυσικών λειτουργιών και διεργασιών των Μ.Ε.Λ. (υδρολογική, οικολογική, βιογεωχημική, βιοπαραγωγική τροφική, κλιματική μικροκλιματική, κ.α.), έχουν πολυδιάστατο ρόλο και προς το περιβάλλον και προς τον άνθρωπο. Ως υγροτοπικές περιοχές,, έστω και εποχικά, δημιουργούν και παρέχουν οφέλη τα οποία μεταξύ των άλλων περιλαμβάνουν: 4
Η αξία των Μεσογειακών Εποχικών Λιμνίων Υδρολογική Αξία: Αρδευτική, υδρευτική & εμπλουτισμός υπόγειων νερών. Κλιματική Αξία: Ηπιότερο κλίμα & ελαχιστοποίηση ακραίων φαινομένων. Βιο γεωχημική Αξία: Καλύτερη ποιότητα νερού & παγίδευση φερτών υλικών. Παραγωγική Αξία: Παραγωγή τροφής & συντήρηση τροφικών πλεγμάτων. Οικολογική Αξία: Υποστήριξη της βιοποικιλότητας & των ενδιαιτημάτων. Άλλες Αξίες: Αναψυχή, Έρευνα, Περ/ντική εκπαίδευση, οικοτουρισμός, κ.α. Λειτουργίες & Διεργασίες Μ.Ε.Λ. Συγκράτηση και προσφορά νερού (π.χ. πότισμα ζώων, άρδευση, εμπλουτισμός υπόγειων νερών, κ.α.). Παραγωγή τροφής (π.χ. βόσκηση αγροτικών ζώων, συντήρηση των τροφικών πλεγμάτων της άγριας ζωής). Ποικιλία ενδιαιτημάτων και υποστήριξη της βιοποικιλότητας (οικολογική σημασία). Βελτίωση της ποιότητας του νερού και ακινητοποίηση μετασχηματισμός των ρύπων σε ανενεργά συστατικά (βιο γεωχημική σημασία). Επηρεάζουν το μικρο κλίμα της περιοχής μειώνοντας τις ζημιές από παγετούς και καύσωνες (κλιματική σημασία). Πολυποίκιλες ευκαιρίες για έρευνα, εκπαίδευση, οικοτουρισμό, αναψυχή κ.ά. 5
ΧλωριδικήΠοικιλότητα περισσότερο από μερικές κυριαρχούν οι υγροφυτικές εβδομάδες, και υγρόφιλες κοινωνίες τους, ενώ με την πάροδο της ξήρανσή τους υποχωρούν και εξαφανίζονται κατ αρχήν τα υγρόφυτα, μετά τα υγρόφιλα φυτά, ενώ αρχίζει η κυριαρχία των ποωδών φυτών και αργότερα μπορεί, εφόσον έχει Το έδαφος των λιμνίων χαρακτηρίζεται συνήθως ως τράπεζα σπόρων γιατί εκεί συγκρατούνται καιδιαχειμάζουντόσοτασπέρματατωνφυτών όσοκαιοικύστες σπόριατωνκαρκινοειδώντα οποία για να ενεργοποιηθούν και να βλαστήσουν θα αναμένουν ευνοϊκές συνθήκες γιααυτά,σχετικέςμετονερό,τηνυγρασίατου εδάφους,τηθερμοκρασίακ.τ.λ. Στις περιοχές των Μ.Ε.Λ. της Δ. Κρήτης μεγάλη διάρκεια η ξηρή περίοδος, να εμφανιστούν ακόμη και ξηροφυτικοί θάμνοι. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον συγκεντρώνουν τα σπάνιαχλωριδικάείδητωνπεριοχώναυτών,τα ενδημικάόπωςτοανθοκύμβιοτουρέχιγκερήη Κρητική μαρουλίτσα, αλλά και πιο κοινά όπως το Καλλιτρίχειο το κορμώδες, η Ελατινή η αλσινάστρη, τα ελόφυτα Γιούνγκος, Κάρεξ, Ελεόχαριςκ.α. απαντώνται είδη όπως ελόφυτα, αμφίφυτα, υδρόφυτα κ.α. Υπάρχουν είδη τα οποία ευδοκιμούν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, άλλα εμφανίζονται μόνο σε περιοχές της Κρήτης, ενώ υπάρχουν και ορισμένα τα οποία απαντώνται μόνο σε κάποιες από τις περιοχές τωνμ.ε.λ.συνοπτικάστηχλωρίδατωνλιμνίων εκείνων που το νερό διατηρείται για ΠανιδικήΠοικιλότητα Ως προς την πανίδα των Μ.Ε.Λ. αυτή γεωμορφολογίατους,αλλάκαιτουψόμετροστο ποικίλει ανάλογα με την υδροπερίοδο, τις οποίο αυτά απαντώνται. Αυτές οι περιοχές κλιματικές συνθήκες, το μέγεθος και τη αποτελούντόποανάπαυσηςκαιδιατροφήςγιατα 6 ΔράσειςγιατηνπροστασίατωνΜεσογειακώνΕποχικώνΛιμνίωντηςΝήσουΚρήτης
πτηνά. Έπειτα από εποχικές δειγματοληψίες, καταγραφή των ειδών και της συχνότητα εμφάνισής τους σε κάθε μία από τις πέντε περιοχές (Φαλάσαρνα, Ελαφονήσι, Κουρνάς, Ομαλός και Γαύδος) συμπερασματικά προκύπτει ότι: και τα ενήλικα άτομα των οικογενειών Berosus sp., Chironomus sp., Coenagrionidae κ.α., καθώς επίσης και πτηνά όπως ο Τσιφτάς, το Σιρλοτσίχλονο, το Ορτύκι, το Τρυγόνι κ.α. Σε λιμνία σχετικά μεγάλης έκτασης, τα οποία έχουν τη δυνατότητα να συγκρατούν νερό για μερικούς μήνες όπως στον Κουρνά, τον Ομαλό και τα Φαλάσαρνα διαβιούν υδρόβια μικροασπόνδυλα, βατράχια, νεροχελώνες κ.α. Ενώ σε λιμνία μικρότερης έκτασης όπως αυτά της Γαύδου και της Ελαφόνησου απαντώνται υδρόβια μικρο καρκινοειδή και νύμφες υδρόβιων εντόμων κατά την υγρή περίοδό τους. Ορισμένα από τα είδη με τα μεγαλύτερα ποσοστά εμφάνισης στα Μ.Ε.Λ. είναι οι λάρβες Ανησυχία για τα Μ.Ε.Λ Οι εφήμερες μεσογειακές λίμνες είναι ένας ιδιαίτερα τρωτός και ασταθής βιότοπος με μεγάλη οικολογική σημασία, όπου λόγω των ισχυρών ανθρωπογενών πιέσεων, της μικρής τους έκτασης, της περιοδικότητας τους αλλά και της διάρκειας της υγρής και της ξηρής περιόδου τους, είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στην εξάλειψη. Οι απειλές που δέχονται οι συγκεκριμένοι οικότοποι συνοψίζονται τόσο στις κλιματικές αλλαγές, όπως π.χ. η ανομβρία, η ξηρασία κ.τ.λ., όσο και στις ανθρωπογενείς δραστηριότητες όπως είναι η αλλαγή χρήσεων γης ή η υπεράντληση. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι η αποσταθεροποίηση ή και η κατάρρευση των υδρολογικών συνθηκών των Μ.Ε.Λ. Πολλές είναι οι ανθρώπινες δραστηριότητες, οι οποίες σε συνδυασμό με την ελλιπή ενημέρωση του κοινού, έχουν σοβαρό αντίκτυπο στη διατήρηση των λιμνίων. Οι πιο σημαντικές από αυτές είναι: 7
Αρχικά η ανεξέλεγκτη απόθεση απορριμμάτων στο περιβάλλον, πράξη η οποία πέρα από την αισθητική υποβάθμιση της περιοχής, συνήθως δημιουργεί και άμεση καταστροφή και υποβάθμιση των οικοτόπων. Σημαντικό πρόβλημα, κυρίως για την παρουσία και την ανάπτυξη των χαρακτηριστικών ειδών χλωρίδας και πανίδας, προκαλεί η ρύπανση ή και ο ευτροφισμός των λιμνίων και αυτό γιατί έτσι ευνοείται η αύξηση των ανταγωνιστικών ειδών. Εάν και η ορθολογική βόσκηση είναι απαιτούμενη σε κάθε παρόμοιο οικότοπο για να διατηρηθεί η ισορροπία στη χλωριδική πανίδα, η υπερβόσκηση μπορεί να αφανίσει είδη από αυτή ή και να διαφοροποιήσει τη σύνθεσή τους, ενώ παράλληλα η συγκέντρωση πολλών ζώων σε μια τόσο ευπαθή περιοχή και με περιορισμένο νερό, μπορεί πολύ εύκολα να το ρυπάνει σε τέτοιο ποσοστό, ώστε να μην είναι πλέον κατάλληλο ούτε το πότισμα των ζώων. Αντικείμενο Προγράμματος LIFE Βασικοί στόχοι του προγράμματος είναι αφενός η αποκατάσταση των εφήμερων μεσογειακών λιμνών στη δυτική Κρήτη σε μια ιδιαίτερα ευνοϊκή θέση που προϋπήρχε της ανθρώπινης παρέμβασης στην περιοχή, και αφετέρου η προστασία και η συντήρηση αυτού του βιότοπου με την παροχή των διοικητικών λύσεων που μπορούν αποτελεσματικά να υπερνικήσουν τις απειλές του βιότοπου σε μια μακροπρόθεσμη βάση. Για την επίτευξη αυτών, οργανώθηκαν τέσσερις βασικές ομάδες δράσεων. Στην πρώτη ομάδα θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι εντάσσονται δράσεις σχετικές με την αποτύπωση της σημερινής κατάστασης στις περιοχές των Μ.Ε.Λ. όπως αυτές που περιγράφονται ακολούθως. Υδρολογική Έρευνα Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη μελέτη υπολογίσθηκε το υδρολογικό καθεστώς όλων των βιότοπων. Καθώς επίσης και το ετήσιο και μηνιαίο υδατικό ισοζύγιο για κάθε περιοχή. Απώτερος σκοπός ο υπολογισμός των υδατικών αποθεμάτων και οι προτάσεις αποκατάστασης προβλημάτων νερού στα λιμνία. 8
ΚοινωνικοοικονομικήΜελέτη Ηεκπόνησητηςκοικωνικοοικονομικήςμελέτηςαπό το ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. και το Ε.Κ.Κ.Ε. έχει σαν απότεροσκοπότημεγιστοποίησητωνκοινωνικοοικονομικώνωφελειώνσεκάθεμιααπότιςδιάφορες ομάδεςενδιαφέροντοςόπωςοιξενοδόχοι,οικτηνοτρόφοι,οιγεωργοίκ.α.απότιςποικίλεςενέργειες τουπρογράμματος. ΈρευναΠοιότηταςΝερού Η συγκεκριμένη δράση περιελάμβανε την πραγματοποίησηδειγματοληψιώνκαιαναλύσεωντόσο νερού όσο και εδάφους, σύγκριση των αποτελεσμάτων με δεδομένα που αφορούν την ποιότητα των υδάτων σε κάθε περιοχή, τον προσδιορισμό των ρύπων καθώς επίσης και προτάσειςαποκατάστασηςτηςποιότηταςνερούμε νέεςπεριβαλλοντικέςτεχνικές. ΧαρτογράφησηΒιοτόπων Στη μελέτη αυτή το Μ.Α.Ι.Χ. προσδιόρισε και χαρτογράφησε, μετά από εποχικές δειγματοληψίες τα ακριβή όρια των βιοτόπων, καθώς και ανθρώπινες κατασκευές στο εσωτερικών των περιοχών μελέτης (δρόμοι, θερμοκήπια κ.α.) που πιθανόν διαταράσσουν τηνοικολογικήδιαδοχήτουβιοτόπουτωνλιμνίων. Έρευναβοσκοικανότηταςκαιάρδευσης Σκοπός της συγκεκριμένης μελέτης είναι η μέτρηση της βοσκοικανότητας και της βοσκοφόρτωσης των λιμνίων με στόχο την αποσυμφόρησή τους από ένα αριθμό ζώων πάντα με τη λήψη κατάλληλων διαχειριστικών μέτρωνκαιτηνκατασκευήεναλακτικώνσημείων ΔράσειςγιατηνπροστασίατωνΜεσογειακώνΕποχικώνΛιμνίωντηςΝήσουΚρήτης 9
ποτισμού των ζώων στην ευρύτερη περιοχή. Βάση των αποτελεσμάτων της έρευνας, η μοναδική από τις πέντε Μ.Ε.Λ. στην οποία έχουν παρουσιασθεί σημάδια υπερβόσκησης είναι το λιμνίο του Ομαλού, στο οποίο η υπερβόσκηση πλησιάζει σχεδόν το 73%. Στη δεύτερη ομάδα των δράσεων για την προστασία των Μεσογειακών Εποχικών Λιμνίων εντάσσονται πρακτικές σχετικές με την αποκατάσταση των διαταραγμένων λειτουργιών των οικοτόπων. Αποκατάσταση της φυσικής υδροπεριόδου Κατασκευή τάφρων για τη διευκόλυνση της μετακίνησης του νερού προς την περιοχή των λιμνίων. Μικρή εκβάθυνση συγκεκριμένων λιμνίων. Άρση της ρύπανσης των υδάτων Εφαρμογή ειδικών και προληπτικών μέτρων αποκατάστασης των επιπέδων ευτροφισμού των Μ.Ε.Λ. Μέτρα για τη μείωση της εισερχόμενης ρύπανσης, όπως η αλλαγή του χώρου απόθεσης των αποβλήτων, η δημιουργία δικτύων επξεργασίας των αποβλήτων κ.α. Σήμανση Για την ενημέρωση του κοινού για τη σημασία, την ευπάθεια και τις απειλές των βιοτόπων, την ευαισθητοποίηση και την απαγόρευση διάθεσης αποβλήτων, τοποθετήθηκαν πίνακες σήμανσης. Για την αποφυγή ενδεχόμενης επιβάρυνσης της κάθε περιοχής χρησιμοποιήθηκαν μικρού μεγέθους σημάνσεις με υλικά φιλικά προς το περιβάλλον 10
Αφαίρεση των στερεών αποβλήτων Πολλές περιοχές παρουσίαζαν σημαντική υποβάθμιση. Η αποκατάσταση πραγματοποιήθηκε είτε με ελαφρύ εξοπλισμό για την αποφυγή ζημιών, είτε με χειρονακτική εργασία όπου οι συνθήκες το επέτρεπαν, με τη βοήθεια των Δήμων. Πότισμα ζωικού κεφαλαίου Δημιουργία ειδικού δικτύου κοντά στα Μ.Ε.Λ., περιλαμβάνοντας έργα τα οποία θα προμηθεύουν με νερό τα λιμνία (π.χ. γεωτρήσεις). Η επόμενη ομάδα δράσεων περιλαμβάνει έργα σχετικά με την προστασία και τη διατήρηση των ευαίσθητων οικολογικών περιοχών. Αρχικά τοποθετήθηκαν σε όλες τις περιοχές μια σειρά οργάνων τα οποία κατέγραφαν διάφορες παραμέτρους όπως μετεωρολογικά δεδομένα, την ποιότητα του νερού κ.α. και τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για το σχεδιασμό των διαχειριστικών δράσεων, της βελτίωσης του νερού αλλά και την υλοποίηση των υδρολογικών ερευνών για την επαναφορά της φυσικής υδροπεριόδου. Ο υδρολογικός έλεγχος ήταν το επόμενο έργο αυτής της κατηγορίας. Σ αυτή τη φάση δημιουργήθηκε ένα υδρολογικό δράση και την αποκατάσταση της υδροπεριόδου, καθώς επίσης παρείχε τη δυνατότητα αξιολόγησης των μέτρων που πάρθηκαν για την αποκατάσταση της αρχικής υδροπεριόδου. Για να πραγματοποιηθεί η έρευνα ποιότητας νερού καθώς και η άρση της ενδεχόμενης ρύπανσης αυτών έπρεπε πρώτα να γίνει ο έλεγχος ποιότητας νερού, ο οποίος αποτελεί την τρίτη δράση της συγκεκριμένης ομάδας έργων. Αυτός περιλάμβανε μηνιαίες δειγματοληψίες νερού σε όλα τα λιμνία, αναλύσεις αυτών, καθώς επίσης και εισαγωγή των δίκτυο ελέγχου, το οποίο παρείχε όλα τα αποτελεσμάτων σε σχετικές βάσεις απαραίτητα στοιχεία για την υδρολογική δεδομένων. 11
Επόμενη στη σειρά ενέργεια που πραγματοποιήθηκε στο Βάση των αποτελεσμάτων από το συγκεκριμένο σχηματισμό των διαχειριστικών σχεδίων των πρόγραμμα ήταν η οικολογική καταγραφή. Η βιοτόπων και τον οικολογικό έλεγχο, έγινε η πραγματοποίησή της βασίστηκε σε τέσσερις εφαρμογή δειγματοληψίες ανά έτος για όλη τη διάρκεια του Αρμοδιότητα του της των χλωριδικών και υπεύθυνης ομάδας ήταν η εφαρμογή των γινόταν καταγραφή σχεδίου. επιστημονικής προγράμματος, κατά τις οποίες διαχειριστικού προτεινόμενων πανιδικών ειδών, καθώς δραστηριοτήτων οι οποίες να μπορεί περιλάμβαναν διαδικασίες επίσης και των διακυμάνσεων όπως η απομάκρυνση ή επανεισαγωγή τους σε σταθερές τομές δειγματοληψίας. κάποιων ειδών, μέτρα για το έλεγχο των Αποτέλεσμα της δράσης αυτής ήταν η συνεχή πληθυσμών, με απώτερο σκοπό πάντα τη παρακολούθηση και ο έγκυρος εντοπισμός διατήρηση των αρχικών κοινοτήτων των πιθανής υποβάθμισης της βιοποικιλότητας βιοτόπων. τωνλιμνίων. ΔιαχειριστικόΣχέδιοΒιοτόπων Η δημιουργία του είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε., του Μ.Α.Ι.Χ. και του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων με τελικό αποτέλεσμα την καταγραφήτωναπειλών,τηναποκατάστασητηςχλωρίδας πανίδας σε κάθε ένα τέλμα ξεχωριστά, τη και της διαχείρισητων πληθυσμών καθώςεπίσηςκαιτην παροχή οδηγιώνπροςτουςτοπικούςφορείς. Η τελευταία ομάδα δράσεων περιλάμβανε δραστηριότητες οι οποίες αφορούσαν την ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με αυτές τις υπερευαίσθητες βιοκοινότητες. Ο πρώτος τρόπος για τηνπραγματοποίησητουσυγκεκριμένουσκοπούήταν 12 ΔράσειςγιατηνπροστασίατωνΜεσογειακώνΕποχικώνΛιμνίωντηςΝήσουΚρήτης
η περιβαλλοντική εκπαίδευση του κοινού, τόσο των παιδιών, όσο και των ενηλίκων. Σχετικά με την περιβαλλοντική εκπαίδευση στα σχολεία των αντίστοιχων περιοχών όπου εκπονήθηκετοπρόγραμμα,αυτήεστίαζεστηναξίατωνμ.ε.λ.,τουςλόγους αλλά και τους τρόπους με τους μπορούν να προστατευτούν αυτές οι περιοχές. Η εκπαίδευση πραγματοποιήθηκε είτε με τη χρήση ενημερωτικού υλικού σε δασκάλους, μαθητές κ.τ.λ., όπως είναι ο οδηγός περιβαλλοντικής αγωγής και εκπαίδευσης, είτε με τη διοργάνωση διαφόρων περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων. Όσον αφοράτηνεκπαίδευσητωνενηλίκωνπραγματοποιήθηκανσχετικές ενημερώσειςκαιπεριηγήσεις,καθώςκαιπληροφόρησητουκοινού γιατιςαξίεςκαιτησυνεισφοράτωνλιμνίων. Στα πλαίσια ευαισθητοποίησης του κοινού, αναρτήθηκε στο διαδίκτυο, ιστοχώρος σχετικός με το πρόγραμμα, στον οποίο γίνεται αναφορά στους στόχους και τις σχετικές δράσεις για τους βιοτόπους. Παράλληλα σχεδιάστηκαν και διανεμήθηκαν ενημερωτικά/ διαφημιστικά έντυπα (φυλλάδια, αφίσες, αυτοκόλλητα κ.α.) τόσο σε σχολεία και δημόσια γραφεία, όσο και στις συναντήσεις που πραγματοποιήθηκανκατάτηδιάρκειατουπρογράμματος. Άλλη μια δραστηριότητα, σημαντική για την περιβαλλοντική ενημέρωση, που πραγματοποιήθηκε ήταν η δημιουργία ενημερωτικών περιπτέρων σε κάθε μία περιοχή του προγράμματος,αλλάκαιενόςειδικούεκθεσιακούκέντρουστομ.α.ι.χ. Τα ενημερωτικά περίπτερα κατασκευάστηκαν σε σημεία να παρατηρήσουν την ευρύτερη περιοχή των βιοτόπων όπου οι επισκέπτες θα μπορούσαν και περιελάμβαναν πληροφοριακές ενδείξεις, σήμανση και χάρτες για τις οικολογικέςπτυχέςτηςκάθεπεριοχής,ενώτοεκθεσιακό κέντροχρησιμοποιήθηκεκαιωςχώροςφιλοξενίαςτων εκθεμάτων των βιοτόπων και ως χώρος πραγματοποίησης διαφόρων εκδηλώσεων, σχετικών πάνταμετιςδραστηριότητεςτουπρογράμματος. Τέλος καθοριστικό ρόλο στην ευαισθητοποίησητηςτοπικήςκοινωνίαςέπαιξαν οι εκδηλώσεις και τα σεμινάρια που ΔράσειςγιατηνπροστασίατωνΜεσογειακώνΕποχικώνΛιμνίωντηςΝήσουΚρήτης 13
πραγματοποιήθηκανσεόλητηδιάρκειατουπρογράμματοςκαιαφορούσαντιςενέργειες,τουςστόχους και τα αποτελέσματα του, αλλά και η διαφήμιση που πραγματοποιήθηκε τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικόεπίπεδο,σεεφημερίδεςκαιάλλαμέσα. Συμπερασματικά προκύπτει πως τα λιμνία του περιβαλλοντικού ερευνητικού προγράμματος LIFE04NAT/GR/000105,παρουσιάζουνιδιαιτερότητες,ιδιομορφίεςκαιβιοποικιλότηταπουπολλέςφορές ανήκουναποκλειστικάστοφυσικόπεριβάλλοντουν.χανίων,όπωςοοικότοποςτηςγαύδου,οοποίος δενείναιπουθενάαλλούγνωστόςστονευρωπαϊκόχώρομετημορφήκαιτηνοικολογικήαξίαπουέχει στηκρήτη.αυτάταχαρακτηριστικάσεσυνδυασμόμετιςαξίεςπουπροσφέρουνστουςντόπιους,αξίζουν σημαντικήπροσπάθειαγιαπροστασίακαιδιατήρηση,δημιουργώνταςπαράλληλαευοίωνεςπροοπτικές για την ανάδειξή τους μέσα από ήπιες και εναλλακτικές μορφές αξιοποίησης (π.χ. Κοινοτικά και ΔημοτικάΠάρκα,Μουσεία,Μονοπάτιακ.α.) Οφείλουμε να κατανοήσουμε όλοι ότι το φυσικό περιβάλλον ήταν ανέκαθεν άρρηκτα συνδεδεμένο με τις παραδοσιακές δραστηριότητες του ανθρώπου και μ' αυτή τη συμπόρευση πρόσφερε αγαθά και αξίες στον άνθρωπο, τα οποία εκεί όπου διατηρούνται, η ζωή εξακολουθεί να έχει ποιότητα. 14 ΔράσειςγιατηνπροστασίατωνΜεσογειακώνΕποχικώνΛιμνίωντηςΝήσουΚρήτης