Η ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΜΗΛΩΝ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ ΤΣΑΤΣΟΥ ΚΑΛΛΙΟΠΗ. ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΣΕΜΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ, ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ «ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ» Η ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΜΗΛΩΝ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ ΤΣΑΤΣΟΥ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΣΕΜΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2014

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στον καθηγητή της γεωπονικής σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Σέμο Αναστάσιο για την πολύτιμη καθοδήγηση και την αμέριστη βοήθεια του στην εκπόνηση της μεταπτυχιακής μου διατριβής. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τα μέλη της τριμελούς επιτροπής. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια μου και το στενό φιλικό μου περιβάλλον για την συμπαράσταση και την ηθική στήριξη που μου παρείχαν. Τσάτσου Καλλιόπη Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2014

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία μελετάει την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών μήλων σε σχέση με Ιταλία, την Γαλλία και την Ολλανδία στην αγορά της Γερμανίας. Η επιλογή των ανταγωνιστριών χωρών έγινε με κριτήριο την μεγαλύτερη εξαγωγική δραστηριότητα σε μήλα που εμφανίζουν οι χώρες αυτές παγκόσμια, από το γεγονός ότι είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και με κριτήριο τον προσανατολισμό του κύριου όγκου των εξαγωγών μήλων των χωρών αυτών την εξεταζόμενη περίοδο 2000-2011. Η επιλογή της αγοράς έγινε με κριτήριο την προοπτική που έχουν ή δύναται να αποκτήσουν οι ελληνικές εξαγωγές μήλων. Η αγορά της Γερμανίας απορρόφα τον μεγαλύτερο όγκο μήλων ανάμεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αποτελεί τον 2ο μεγαλύτερο εισαγωγέα μήλων παγκοσμίως αλλά και το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών μήλων μέσα στην Ευρώπη, της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Γαλλίας και της Ολλανδίας κατευθύνεται προς την αγορά της Γερμανίας. Για την ανάλυση της ανταγωνιστικότητας της Ελλάδας και των ανταγωνιστριών χωρών εκτιμήθηκαν οι παρακάτω δείκτες: α) ο δείκτης Grubel-Lloyd, β) το μερίδιο αγοράς, γ) ο δείκτης ανταγωνιστικότητας-εξειδίκευσης, δ) ο δείκτης αποκαλυπτόμενου ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, ε) ο δείκτης ειδίκευσης, ζ) ο δείκτης εμπορικής έντασης. Η αγορά της Γερμανίας είναι κύριος εξαγωγικός προορισμός των ελληνικών μήλων στην Ευρώπη των 27. Στην εργασία παρουσιάζονται ακόμα στοιχεία που αφορούν την ιστορική καταγωγή των μήλων και την βοτανική ταξινόμηση, την αγροτική πολιτική γενικότερα και ειδικότερα για τα μήλα, την παραγωγή και το εμπόριο των μήλων.

ABSTRACT This search studies the competitiveness of Greek apples in relation to Italy, France and Netherland countries in German market. The selection of competitive countries became according to bigger export of apple activity globally, due to the fact that being members of European Union and by the orientation of their bigger exports the period 2000-2011. The selection of market became according to prospects they have or are likely to have the Greek exports of apples. The German market absorbs the biggest quantity of apples in European Union, is the 2rd bigger importer of apples globally and the majority of apple exports, in European Union, of Italy, Greece, France and Netherland directed to German market. For analysis of competitiveness of Greece and competitive countries were measured the following indexes: a) Grubel-Lloyd Index b) Export Market Share c) Net Export Index d) Revealed Comparative Advantage Index e) Specialization Index f) Trade Intensity Index This search includes also some points related to historical origin and botanical classification of apples, the agricultural policy generally and especially for apples, the production and trade of apples.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ..σελ. i ΠΕΡΙΛΗΨΗ.σελ. ii ABSTRACT..σελ. iii ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 ΓΕΝΙΚΑ.σελ. 1 1.2 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ.σελ. 2 1.3 ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ σελ. 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΩΝ ΜΗΛΩΝ 2.1 ΚΑΤΑΓΩΓΗ-ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΗΛΙΑΣ σελ.4 2.2 ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ-ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ..σελ. 5 2.2.1 ΚΑΡΠΟΦΟΡΑ ΟΡΓΑΝΑ σελ. 6 2.3 ΚΛΙΜΑ -ΕΔΑΦΟΣ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΗΛΩΝ..σελ. 7 2.4 ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ.σελ. 9 2.5 ΕΧΘΡΟΙ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ.σελ. 11 2.6 ΜΕΤΑΣΥΛΛΕΚΤΙΚΗ ΖΩΗ ΜΗΛΩΝ.σελ. 14 2.6.1 ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ σελ. 14 2.6.2 ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ σελ. 15 2.6.3 ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ σελ. 16 2.6.4 ΔΙΑΛΟΓΗ..σελ. 16 2.6.5 ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ.σελ. 17 2.6.6 ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ..σελ. 18 2.7 ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΜΗΛΩΝ σελ. 19 2.8 ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΜΗΛΩΝ.σελ. 20

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΜΗΛΩΝ 3.1 ΓΕΝΙΚΑ..σελ. 21 3.2 ΕΓΧΩΡΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΗΛΩΝ σελ. 21 3.3 ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΜΗΛΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ.σελ. 24 3.4 ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΜΗΛΩΝ σελ. 29 3.5 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΜΗΛΩΝ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ.σελ. 33 3.6 Η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΜΗΛΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΡΙΕΣ ΧΩΡΕΣ.σελ. 38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΑ ΜΗΛΑ 4.1 Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ- ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ.σελ. 40 4.2 Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΩΝ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΑΤΖΕΝΤΑ 2000.σελ. 41 4.3 ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΚΑΠ 2003-2004 σελ. 43 4.4 ΚΟΙΝΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΑΓΟΡΩΝ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΩΝ ΟΠΩΡΟΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ..σελ. 44 4.4.1 ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ..σελ. 44 4.5 ΚΟΙΝΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΑΓΟΡΩΝ ΣΤΟ ΤΟΜΕΑ ΤΩΝ ΟΠΩΡΟΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ (ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ 2007) σελ. 49 4.6 ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΜΗΛΩΝ σελ. 55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 5.1 ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ..σελ. 61 5.2 ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ σελ. 63 5.2.1 ΔΕΙΚΤΗΣ GRUBEL-LIOYD.σελ. 63 5.2.2 ΔΕΙΚΤΗΣ ΜΕΡΙΔΙΟΥ ΑΓΟΡΑΣ (EXPORT MARKET SHARE) σελ. 66 5.2.3 ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ- ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ (NET EXPORT INDEX) σελ. 66

5.2.4 ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΟΜΕΝΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ (REVEALED COMPARATIVE ADVANTAGE INDEX) σελ. 68 5.2.5 ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ (SPECIALIZATION INDEX).σελ. 70 5.2.6 ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΕΝΤΑΣΗΣ (TRADE INTENSITY INDEX).σελ. 72 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΜΕΤΡΗΣΗΣ, ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΥΤΩΝ 6.1 ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ.σελ. 74 6.2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ σελ. 75 6.2.1 ΔΕΙΚΤΗΣ GRUBEL LIOYD σελ. 75 6.2.2 ΜΕΡΙΔΙΟ ΑΓΟΡΑΣ σελ. 78 6.2.3 ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ-ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ σελ. 81 6.2.4 ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΟΜΕΝΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ σελ. 84 6.2.5 ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ.σελ. 87 6.2.6 ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΕΝΤΑΣΗΣ σελ. 90 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ο ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 7.1 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ..σελ. 93 7.2 ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΜΗΛΟΥ..σελ. 96 7.3 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ..σελ. 98 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ. 103 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ σελ. 109

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 ΓΕΝΙΚΑ Η απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου, μέσα από την κατάργηση των ορίων των αγορών μεταξύ των κρατών και την εφαρμογή προτιμησιακών εμπορικών συμφωνιών, καθώς και η ανάπτυξη της παγκοσμιοποίησης συνέβαλαν στην ενίσχυση του ανταγωνισμού που παρατηρείται στις αγορές, σε γεωγραφικό αλλά και σε τομεακό επίπεδο. Για τους επιμέρους παραγωγικούς κλάδους, έννοιες όπως: ανάπτυξη, παραγωγικότητα, αποτελεσματικότητα και ανταγωνιστικότητα αποκτούν νέα διάσταση, ενώ όσο πιο ανοικτή είναι μια οικονομία τόσο ενισχύεται η δυαδική υπόσταση της ανταγωνιστικότητας, δηλαδή αυτή της εσωτερικής (εθνικής) και διεθνούς ανταγωνιστικότητας (Gopinath et al, 1997). Οι φορείς της αγοράς αλλά και της οικονομικής πολιτικής ενδιαφέρονται να αποκτήσουν μια όσο το δυνατόν σαφέστερη εικόνα του μεγέθους και του είδους των ευκαιριών και προβλημάτων των κλάδων, ώστε εφαρμόζοντας τις κατάλληλες στρατηγικές να επιτύχουν τη μακροχρόνια ανταγωνιστικότητα και ανάπτυξή τους. Η παραγωγή μήλου είναι μια από τις σημαντικότερες γεωργικές καλλιέργειες που απορροφά σημαντικό αριθμό συντελεστών παραγωγής και κυρίως εργασία και κεφάλαιο. Η απαιτητικότητα της καλλιέργειας αυτής σε παραγωγικούς συντελεστές σε συνδυασμό με την υψηλή τιμή που λαμβάνει διαχρονικά η παραγωγή αυτή, θέτει το ζήτημα της ολοκληρωμένης διαχείρισης της ώστε να μεγιστοποιηθεί το όφελος των παραγωγών. Επιπλέον οι δυνατότητες που παρουσιάζονται για την δημιουργία νέων προϊόντων, κάνουν επιτακτική την ανάγκη για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στην διαδικασία παραγωγής και αξιοποίησης του μήλου.

1.2 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η παρούσα ερευνητική εργασία πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος της Αγροτικής Οικονομίας της Γεωπονικής Σχολής του Αριστοτελείου πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Μέσα από αυτήν την εργασία γίνεται προσπάθεια να διερευνηθεί η ανταγωνιστικότητα των ελληνικών μήλων σε σχέση με τις ανταγωνίστριες χώρες στην αγορά της Γερμανίας, αν διαφαίνονται συγκριτικά πλεονεκτήματα και αν υπάρχουν προοπτικές για αύξηση των εξαγωγών και βελτίωση της θέσης της χώρας μας μέσα στο διευρυμένο οικονομικό περιβάλλον που έχει δημιουργηθεί. Οι επιμέρους στόχοι της εργασίας είναι: 1. Η μελέτη της διαχρονικής εξέλιξης της διάρθρωσης και παραγωγής των μήλων στην Ελλάδα, στις ανταγωνίστριες χώρες και παγκόσμια. 2. Η διερεύνηση της κοινής αγροτικής πολιτικής γενικότερα αλλά και του θεσμικού πλαισίου που καθορίζει τους κανόνες λειτουργίας του συστήματος εμπορίας των μήλων. 3. Η μελέτη της εξέλιξης διαχρονικά των εξαγωγών στην Ελλάδα, στις ανταγωνίστριες χώρες και παγκόσμια. 4. Η θεωρητική ανάλυση και εκτίμηση των δεικτών για τη διαπίστωση της πορείας των εξαγωγών των ελληνικών μήλων αλλά και της μορφής του εξαγωγικού εμπορίου. 5. Τα συμπεράσματα της παρούσας μελέτης και προτάσεις που αφορούν την ανάπτυξη της παραγωγής και της πολιτικής του μήλου.

1.3 ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Στο πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται η εισαγωγή, οι αντικειμενικοί στόχοι και η διάρθρωση της εργασίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται γενικά στοιχεία για την καλλιέργεια των μήλων. Συγκεκριμένα γίνεται αναφορά στην καταγωγή και στην ιστορία της μηλιάς, στην βοτανική ταξινόμηση και στα βοτανικά χαρακτηριστικά, στις καλλιεργητικές τεχνικές, στην μετασυλλεκτική ζωή, στις ασθένειες και στους εχθρούς της μηλιάς και στην διατροφική αξία των μήλων. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά σε στατιστικά στοιχεία για την παραγωγή και την κατανάλωση μήλων. Συγκεκριμένα γίνεται αναφορά στην εγχώρια παραγωγή μήλων και στην εξέλιξη της, καθώς και των εξαγωγών της, στην εξέλιξη της παγκόσμιας παραγωγής μήλων, στην διαχρονική εξέλιξη της παραγωγής και των εξαγωγών των ανταγωνιστριών χωρών και στην κατά κεφαλή κατανάλωση μήλων στην Ελλάδα και στις ανταγωνίστριες χώρες. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η φιλοσοφία της κοινής αγροτικής πολιτικής, οι αρχές και οι στόχοι καθώς και η πορεία των μεταρρυθμίσεων της και οι κανονισμοί που διέπουν το τομέα των οπωροκηπευτικών και κατά συνέπεια τα μήλα. Στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται η θεωρητική ανάλυση των δεικτών που χρησιμοποιούνται για την μέτρηση της ανταγωνιστικότητας ενώ στο έκτο κεφάλαιο επιχειρείται η εκτίμηση των δεικτών μέτρησης της ανταγωνιστικότητας, η ερμηνεία και η αξιολόγηση αυτών. Στο έβδομο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα βασικά συμπεράσματα και οι προτάσεις που προκύπτουν από την έρευνα και στο τέλος παρατίθεται η βιβλιογραφία καθώς και παράρτημα με στατιστικά στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν για την επεξεργασία των δεικτών.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΩΝ ΜΗΛΩΝ 2.1 ΚΑΤΑΓΩΓΗ-ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΗΛΙΑΣ Η μηλιά είναι το πιο διαδεδομένο οπωροφόρο δένδρο παγκοσμίως. Σήμερα βρίσκονται μηλεώνες έως την Σιβηρία και τη Β. Κίνα, ενώ η μηλιά καταλαμβάνει το 50% των εκτάσεων των φυλλοβόλων οπωροφόρων δένδρων. Μπορεί να καλλιεργηθεί σε περιοχές με θερμοκρασία έως και 40 C. Η μηλιά κατάγεται από τη περιοχή νότια της Καυκάσου μεταξύ Κασπίας και Μαύρης Θάλασσας ενώ ήταν γνωστή από προϊστορικούς χρόνους τόσο σε αυτοφυή όσο και σε καλλιεργούμενη μορφή. Η καλλιεργούμενη μηλιά αναφέρεται από τον Θεόφραστο το 3ο π.χ αιώνα. Η μηλιά διαδόθηκε στην Ευρώπη από τους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους. Από την Ευρώπη μεταφέρθηκε τον 13o-14o μ.χ. αιώνα με τους αποίκους στην Αμερικάνικη ήπειρο. Οι πρώτες ποικιλίες με υβριδισμό δημιουργήθηκαν τον 18o - 19o μ.χ αιώνα.

2.2 ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ-ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Η μηλιά ανήκει στη οικογένεια Rosacea και την υποοικογένεια Pomoideae και στο γένος Malus. H μηλιά μαζί την αχλαδιά και την κυδωνιά αποτελούν τα γιγαρτόκαρπα οπωροφόρα. Εκτός από το είδος Malus Pumila Mill που δίνει τις καλλιεργούμενες ποικιλίες, υπάρχουν και πολλά άλλα είδη που αποτελούν εκλεκτό γενετικό υλικό και πηγή γονιδίων για δημιουργία νέων ανθεκτικών ποικιλιών με μεγάλη αντοχή σε αντίξοες συνθήκες όπως κρύο και ασθένειες. Άλλα είδη που ανήκουν στην οικογένεια αυτή είναι: 1. Malus Baccata Bock 2. Malus floribunda Sieb 3. Malus prunifolia Borkh 4. Malus micromalus Mak 5. Malus atrosanguinea Schneid Οι περισσότερες από τις καλλιεργούμενες ποικιλίες μηλιάς είναι διπλοειδείς (2n=34, n=17), λίγες είναι τριπλοειδείς (3n=51, n=17) και ελάχιστες τετραπλοειδείς (4n=68, n=17), αλλά και εξαπλοειδείς ποικιλίες έχουν δημιουργηθεί με την επίδραση κολχικίνης επί τριπλοειδών ποικιλιών. Η μηλιά είναι δέντρο φυλλοβόλο, μεγάλου μεγέθους, πλαγιόκλαδο ή ορθόκλαδο και μακρόβιο. Το ριζικό σύστημα της μηλιάς αποτελείται από πολλές πλάγιες ρίζες και καταλαμβάνει έκταση διπλάσια από εκείνη που καταλαμβάνει η προβολή της κόμης του δέντρου. Τα φύλλα είναι απλά, κατ εναλλαγή, ωοειδή, οδοντωτά, βραχύμισχα, με την κάτω επιφάνεια χνουδωτή. Οι οφθαλμοί είναι πεπλατυσμένοι, χνουδωτοί και εφάπτονται του βλαστού. Τα είδη των οφθαλμών της μηλιάς είναι: i. Επάκριος βλαστοφόρος οφθαλμός. ii. Πλευρικός βλαστοφόρος οφθαλμός. iii. Επάκριος μικτός οφθαλμός.

iv. Πλευρικός μικτός οφθαλμός. Κάθε μικτός οφθαλμός δίνει περίπου 5 άνθη σε ταξιανθία κορύμβου. Το κεντρικό άνθος καλείται βασιλικό, ανοίγει πρώτο, ακολουθείται από τα 2 της βάσης και στη συνέχεια από τα 2 ενδιάμεσα. Κάθε άνθος αποτελείται από 5 σέπαλα, 5 πέταλα, 20 στήμονες που φέρουν κίτρινους ανθήρες και 1 ύπερο ο οποίος αποτελείται από την ωοθήκη και 5 στύλους συμφυείς στη βάση τους. Η ωοθήκη είναι υπόγυνη, πεντάχωρη, με 2 σπερμοβλάστες κατά χώρο και με μέγιστο αριθμό σπόρων 10 και αποτελείται από 5 καρπόφυλλα. Το κάθε καρπόφυλλο φέρει 2 σπερμοβλάστες. Το άνθος της μηλιάς είναι εντομόφιλο. Τέλος ο καρπός της μηλιάς είναι ψευδής. Το βρώσιμο τμήμα αποτελείται από ιστούς που προέρχονται από την πάχυνση της βάσης του κάλυκα, της στεφάνης και των στημόνων. 2.2.1 ΚΑΡΠΟΦΟΡΑ ΟΡΓΑΝΑ Τα καρποφόρα όργανα της μηλιάς είναι η ανθοφόρος αιχμή, η λαμβούρδα, ο ασκός και τα λεπτοκλάδια. 1. Ανθοφόρος αιχμή: Είναι βλαστός 1-2 εκ. μήκους που φέρει επάκριο ανθοφόρο οφθαλμό. Είναι το κύριο καρποφόρο όργανο του δέντρου. 2. Λαμβούρδα: Όταν η ανθοφόρος αιχμή καρποφορεί τον επόμενο χρόνο, ο καρπός συγκομίζεται ή πέφτει και το βραχύ όργανο που φέρει την ουλή του καρπού που συγκομίστηκε ή έπεσε και μια νέα πλευρική αιχμή ονομάζεται λαμβούρδα. 3. Ασκοί: Είναι το όργανο που προκύπτει από την διόγκωση της λαµβούρδας. Οι πολλές θρεπτικές ουσίες που είναι αποθηκευμένες σε αυτούς, συντελούν στο να δημιουργούνται από τα πλευρικά τους µάτια για πολλά χρόνια, καινούργια καρποφόρα όργανα 4. Λεπτοκλάδια: Είναι λεπτοί και ευλύγιστοι µε κάθετη σχεδόν κατεύθυνση πάνω στο κλαδί στο οποίο αναπτύσσονται. Έχουν µήκος 10 20 εκ. και φέρουν επάκριο μικτό οφθαλμό.

2.3 ΚΛΙΜΑ -ΕΔΑΦΟΣ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΗΛΩΝ Κλίμα Η μηλιά είναι δέντρο κυρίως των ψυχρών και υγρών περιοχών. Απαιτεί δροσερό καλοκαίρι (μέγιστη θερμοκρασία 29 C) για την παραγωγή μήλων υψηλής ποιότητας και αντέχει στις χαμηλές θερμοκρασίες μέχρι -40 C οι οποίες είναι απαραίτητες για τη διακοπή του λήθαργου των οφθαλμών της. Η μηλιά ανθίζει όψιμα (πρώτο 15ήμερο του Απριλίου) αλλά διατρέχει κίνδυνο από τους ανοιξιάτικους παγετούς. Οι περιοχές που βρίσκονται κοντά σε θάλασσες, λίμνες και ποτάμια προσφέρονται καλύτερα για την καλλιέργεια της μηλιάς, λόγω της μείωσης του κινδύνου να προκληθούν ζημιές από παγετό, γιατί η υδάτινη επιφάνεια συντελεί στη διατήρηση της θερμοκρασίας σε επιθυμητά επίπεδα. Στις παραθαλάσσιες όμως περιοχές οι οποίες πλήττονται από ανέμους, μπορεί να προκληθούν ζημιές από τα σταγονίδια της θάλασσας στα φύλλα και τους καρπούς της. Θερμοκρασία: Η θερμοκρασία του καλοκαιριού επηρεάζει το κόκκινο χρώμα των καρπών και την ποιότητα της παραγωγής σε χώρες. Σαν καταλληλότερη μέση θερμοκρασία κατά τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο είναι 20 C 21 C. Οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες που συνοδεύονται και από έλλειψη υγρασίας στο έδαφος, δημιουργούν σοβαρές ζημιές στην παραγωγή. Οι χαμηλές θερμοκρασίες (κάτω των -25 C) μπορεί να προξενήσουν ζημιές στα δέντρα, όταν ήπιες καιρικές συνθήκες ακολουθούνται από πολύ χαμηλές θερμοκρασίες. Η ανθεκτικότητα διαφέρει από ποικιλία σε ποικιλία στις χαμηλές θερμοκρασίες και οι απαιτήσεις τους σε ήπιους χειμώνες και ζεστά καλοκαίρια. Υγρασία: Η υψηλή σχετική υγρασία κατά την περίοδο της καρποφορίας αποτελεί περιοριστικό παράγοντα λόγω των αυξημένων δαπανών καταπολέμησης των ασθενειών, κυρίως των σκωριάσεων. Ηλιοφάνεια: Το άφθονο ηλιακό φως επηρεάζει σημαντικά το χρώμα των καρπών και πολλές φορές καθορίζει την ποιότητα των καρπών. Οι υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου παίζουν πρωταρχικό ρόλο στην εμφάνιση του κόκκινου χρώματος των καρπών και έτσι οι περιοχές με ατμόσφαιρα που είναι απαλλαγμένες από σκόνη και καπνούς είναι ιδανικές για την καλλιέργεια της μηλιάς.

Ανάγκες σε ψύχος: Η μηλιά έχει ανάγκη από χαμηλή θερμοκρασία. Για αυτό η επιτυχής καλλιέργεια της σε θερμές περιοχές ή σε περιοχές όπου οι χειμώνες είναι αρκετά θερμοί, είναι αμφίβολη. Έδαφος Οι οπωρώνες που εγκαθίστανται σε επίπεδες τοποθεσίες είναι εκτεθειμένοι στους παγετούς της άνοιξης και διατρέχουν τον κίνδυνο να υποστούν σοβαρές ζημιές κατά το χειμώνα όταν σημειωθούν πολύ χαμηλές θερμοκρασίες. Η μηλιά προτιμά εδάφη γόνιμα, βαθειά, καλά αποστραγγιζόμενα και επαρκώς εφοδιασμένα με ασβέστιο. Το ρη του εδάφους πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ 6,5 και 6,8. Οι μεγαλύτερες αποδόσεις επιτυγχάνονται στις πεδινές περιοχές, όπου υπάρχει η δυνατότητα εντατικής εκμετάλλευσης και έτσι καθιερώθηκε να καλλιεργούνται κίτρινα και πράσινα μήλα. Η καλύτερη ποιότητα επιτυγχάνεται στις ημιορεινές ή ορεινές περιοχές λόγω πιο ευνοϊκού κλίματος στις οποίες καλλιεργούνται κόκκινα μήλα υψηλής ποιότητας και μεγάλης ικανότητας συντήρησης στα ψυγεία. Πολλαπλασιασμός Η μηλιά πολλαπλασιάζεται με εμβολιασμό της προωθούμενης μηλιάς πάνω σε υποκείμενα που είναι είτε σπορόφυτα είτε κλώνοι. -Σπορόφυτα: Ήταν παλιότερα ο κυριότερος τρόπος πολλαπλασιασμού και τα σπέρματα προέρχονταν από την ελληνική ποικιλία Φιρίκι ή από άλλες ποικιλίες. Σήμερα δεν χρησιμοποιούνται συχνά σπορόφυτα ως υποκείμενα γιατί δίνουν δένδρα ζωηρά, μεγάλου ύψους που δύσκολα συλλέγονται. -Κλώνοι: Σήμερα χρησιμοποιούνται κλωνικά υποκείμενα που ανήκουν στις σειρές East Malling (EM ή M) και Malling Merton (MM). Τα πρώτα υποκείμενα παρουσιάζουν διάφορη ζωηρότητα αύξησης (πολύ νάνα, νάνα, ζωηρά και πολύ ζωηρά), ενώ τα δεύτερα πέρα από την διαφορετική ζωηρότητα αύξησης έχουν αντοχή στην αφίδα Eriosoma lanigera. Τα υποκείμενα μηλιάς πολλαπλασιάζονται κυρίως με μοσχεύματα σκληρού ξύλου, με καταβολάδα κατά σύμμανα ή κεφαλή ιτιάς και με ιστοκαλλιέργεια.

2.4 ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ Α) Συστήματα φύτευσης 1. Κατά τετράγωνα: η φύτευση γίνεται στις κορυφές ενός τετραγώνου. 2. Κατά ρόμβους: η φύτευση γίνεται στις κορυφές ενός ισόπλευρου τριγώνου. 3. Κατά γραμμές: εφαρμόζεται όταν χρησιμοποιούνται νάνα υποκείμενα. Β) Κλάδεμα μηλιάς 1. Κλάδεμα σχήματος Τα σπουδαιότερα σχήματα που μπορεί να διαμορφωθεί η μηλιά είναι: Κύπελλο Κυπελλοπυραμίδα Θαμνοειδές κύπελλο Νάνος πυραμίδα κατά ορόφους Ατρακτοειδής θάμνος Οπωρώνας λιβάδι Παλμέτα (κανονική-ελεύθερη) 2. Κλάδεμα καρποφορίας Με το κλάδεμα καρποφορίας επιδιώκεται ικανοποιητική καρποφορία, που θα οδηγήσει σε παραγωγή του δένδρου κάθε χρόνο. Το κλάδεμα καρποφορίας εξαρτάται κυρίως από την ποικιλία, την ηλικία και την ζωηρότητα βλάστησης των δέντρων. Υποδιαιρείται συνήθως σε κλάδεμα των οδηγών, σε κλάδεμα ετήσιων βλαστών και σε κλάδεμα των καρποφόρων οργάνων. Γ) Αραίωμα καρπών Το αραίωμα καρπών γίνεται κάθε δεύτερο χρόνο είτε με το χέρι είτε με ψεκασμό χημικών ουσιών (χημικός ψεκασμός).

Με το αραίωμα επιδιώκεται η ρύθμιση του μεγέθους και της γεύσης των καρπών, ο χρωματισμός των καρπών, η κανονικότητα της καρποφορίας, η μείωση του κόστους συλλογής και διαλογής καρπών, ο περιορισμός της θραύσης των κλαδιών, η επίδραση στο χρόνο ωρίμανσης. Δ) Μεταχειρίσεις εδάφους Τα ζιζάνια καταστρέφονται τα 2-3 πρώτα χρόνια με κατεργασία εδάφους γύρω από τα δένδρα και αργότερα με τη χρήση ζιζανιοκτόνων. Ε) Λίπανση Στους οπωρώνες εφαρμόζονται κάθε χρόνο λιπάσματα που περιέχουν άζωτο, κάλιο κάθε χρόνο ή κάθε δύο χρόνια ενώ φώσφορο δεν εφαρμόζεται σχεδόν ποτέ. Τα υπόλοιπα στοιχεία ή ιχνοστοιχεία (Fe, Mg, Mn, Zn, B) εφαρμόζονται όταν παρουσιαστεί κάποια έλλειψη ή τροφοπενία. Ζ) Άρδευση Η μηλιά είναι δένδρο που ανέχεται την υγρασία αλλά και την απαιτεί ιδιαίτερα κατά την θερινή περίοδο. Χρειάζεται περίπου 1000mm βροχής το έτος και εφόσον το νερό δεν ικανοποιείται από βροχοπτώσεις πρέπει να χορηγείται υπό μορφή αρδεύσεων.

2.5 ΕΧΘΡΟΙ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ Η μηλιά έχει αποκτήσει πολλούς εχθρούς που προκαλούν ζημίες τόσο στον καρπό όσο και στα άλλα μέρη του δένδρου με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η παραγωγή και η εμπορική αξία των μήλων. Εχθροί της μηλιάς Οι κυριότεροι εχθροί της μηλιάς είναι: Καρπόκαψα Θεωρείται ένα από τα δυσκολότερα εντομολογικά προβλήματα στην μηλοκαλλιέργεια. Η προνύμφη τρέφεται από το εσωτερικό του καρπού και καταστρέφει την εμπορική του αξία. Αφίδες Τα μυζητικά αυτά έντομα απομυζούν τους χυμούς από τους τρυφερούς βλαστούς. Νάρκη Το έντομο αυτό προκαλεί ζημιές στα φύλλα. Φυλλοδέτες Τα έντομα αυτά προκαλούν ζημιές στα φύλλα και στις κορυφές των νεαρών βλαστών. Ανθονόμος της Μηλιάς Μπορεί να μηδενίσει την παραγωγή κατατρώγοντας τα άνθη. Ξυλοφάγα έντομα Είναι το Cosus και Zeuzera όπου ανοίγουν στοές στον κορμό ή στους βραχίονες του δένδρου και τους καταστρέφουν.

Τετράνυχοι (ακάρεα) Εγκαθίστανται στο φύλλωμα και μπορούν να το καταστρέψουν. Ψώρα του Σαν Ζοζέ Νεκρώνουν το φλοιό των κλαδιών ή μπορούν να προκαλέσουν πλήρης ξηρασία στα κλαδιά και στο δένδρο. Τίγρης της μηλιάς Προκαλεί ζημιές στα φύλλα νυσσοντάς τα και μυζώντας τον χυμό τους. Σε περίπτωση που προσβληθούν έντονα μπορεί να πέσουν. Σέζια των γιγαρτόκαρπων Διαχειμάζει σαν προνύμφη μέσα στην στοά που δημιουργεί στο φλοιό του δένδρου. Οι στοές που δημιουργεί σε συνδυασμό με τους μύκητες εξασθενούν το δένδρο και μπορεί να προκαλέσει τον θάνατο των κλαδιών αλλά και ολόκληρου του δένδρου. Μύκητες Οι κυριότερες ασθένειες της μηλιάς είναι: Φουζικλάδιο Το φουζικλάδιο είναι ίσως η σοβαρότερη μυκητολογική ασθένεια και η πιο επικίνδυνη για την παραγωγή των μήλων. Προσβάλλει τα φύλλα και τους καρπούς. Το τμήμα του φλοιού του καρπού που προσβάλλεται νεκρώνεται, δεν ακουλουθεί την ανάπτυξη του υπολοίπου καρπού, παραμορφώνεται και χάνει την εμπορική του αξία. Ωίδιο Προσβάλλει τα φύλλα και τους βλαστούς και προκαλεί αποφύλλωση, καχεξία και υποβάθμιση της ποιότητας των καρπών.

Μονίλια Προσβάλλει συνήθως τους καρπούς και προκαλεί τη σήψη αυτών. Σηψηριζίες Κυρίως η Armillaria mellea και η Roselinia necatrix προκαλούν σηψηριζίες. Προκαλεί ζημιές στο φύλλωμα μέχρι να το εξαντλήσει. Φυσιολογικές ασθένειες μήλων Πικρή στιγμάτωση Χαρακτηρίζεται από στίγματα μικρά και μεγάλα και κηλίδες στο φλοιό του καρπού. Επιφανειακό έγκαυμα Εμφανίζεται στα μήλα που συντηρούνται στα ψυγεία. Το επιφανειακό έγκαυμα αποχρωματίζει την επιδερμίδα του καρπού χωρίς να επηρεάζεται η σάρκα.

2.6 ΜΕΤΑΣΥΛΛΕΚΤΙΚΗ ΖΩΗ ΜΗΛΩΝ 2.6.1 ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ Το πρώτο βήμα στην μετασυλλεκτική ζωή όλων των φρούτων είναι η συγκομιδή. Η συγκομιδή στο κατάλληλο στάδιο ωριμότητας αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για μια ικανοποιητική συντήρηση των μήλων. Ο κακός χειρισμός της παραγωγής στο στάδιο αυτό περιορίζει τον χρόνο συντήρησης και διακίνησης των μήλων στην αγορά. Η συγκομιδή γίνεται με τα χέρια από τους παραγωγούς και τους εργάτες. Η συλλογή πρέπει να γίνεται προσεκτικά, ώστε να αποφεύγονται τα χτυπήματα στους καρπούς. Η μη προσεκτική συλλογή μπορεί να υποβαθμίσει την ποιότητα του μήλου. Οι ποσότητες που συλλέγονται τοποθετούνται σε πλαστικές κλούβες. Τις κλούβες ο παραγωγός τις παραδίδει είτε σε συνεταιρισμούς είτε στον έμπορο είτε τις αποθηκεύει σε δικούς του χώρους συντήρησης. Ο όρος συλλεκτική ωριμότητα και φυσιολογική ωριμότητα που χρησιμοποιείται στα νωπά προϊόντα αναφέρεται στην άριστη κατάσταση που το προϊόν ενώ βρίσκεται πάνω στο φυτό έχει ολοκληρώσει ορισμένες φάσεις της αύξησης και ανάπτυξης του και είναι κατάλληλο για συγκεκριμένη χρήση όπως για κατανάλωση, για συντήρηση ή για μεταφορά, για ξήρανση ή για βιομηχανική χρήση. Η εμπορική ωριμότητα ταυτίζεται με το στάδιο εκείνο του φυτικού οργάνου που καλύπτει τις απαιτήσεις της αγοράς ή του χρήστη του μήλου. Η εμπορική ωριμότητα μπορεί να μην ταυτίζεται με την φυσιολογική ωριμότητα και μπορεί να συμπίπτει με οποιοδήποτε στάδιο της αύξησης ή του γηρασμού. Η συγκομιδή στο κατάλληλο στάδιο συλλεκτικής ωριμότητας είναι μεγάλης σημασίας για την ποιότητα του μήλου και την διατήρηση της ποιότητας του μήλου μετά τη συγκομιδή. Ο παραγωγός για να καθορίσει τον κατάλληλο χρόνο συγκομιδής, λαμβάνει υπόψη του την απόδοση και το εμπορικό κέρδος. Αν δηλαδή υπάρχει ζήτηση στην αγορά και οι τιμές είναι υψηλές, ο παραγωγός συγκομίζει τα προϊόντα πολλές φορές πριν ωριμάσουν.

Μήλα που προορίζονται για μακρά συντήρηση συγκομίζονται σε λιγότερη ώριμη κατάσταση από ότι τα μήλα που προορίζονται για σύντομη συντήρηση και πρέπει αυτά που προορίζονται για το ψυγείο να προστατεύονται με ένα μυκητοκτόνο πριν την συγκομιδή για να αποφευχθούν ζημίες από μύκητες. Η πρώιμη συγκομιδή αποφεύγεται γιατί εκτός από τις απώλειες βάρους που έχει ο παραγωγός τα μήλα χάνουν χαρακτηριστικά ποιότητας όπως γεύση, άρωμα, χρώμα και επιπλέον προσβάλλονται εύκολα από φυσιολογικές ασθένειες. Επίσης η όψιμη συγκομιδή αποφεύγεται γιατί τα υπερώριμα μήλα είναι επιρρεπή σε φυσιολογικές και παθολογικές ασθένειες και για αυτό έχουν μειωμένη ικανότητα για συντήρηση και μεταφορά έστω και αν χρησιμοποιούνται και τα καλύτερα τεχνολογικά μέσα όπως η ελεγχόμενη ατμόσφαιρα. 2.6.2 ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ Η συντήρηση των μήλων γίνεται είτε σε κοινά ψυγεία είτε σε ψυγεία με ρυθμιζόμενη ατμόσφαιρα. - Κοινά ψυγεία: Η θερμοκρασία πρέπει να είναι γύρω στους 0 C και η υγρασία υψηλότερη από 90%. Η μέθοδος αυτή συντήρησης χρησιμοποιούταν παλιότερα. Τα μήλα πριν εισαχθούν στην κύρια ψύξη πρέπει να προψυχθούν με ρεύμα ψυχρού αέρα ή με ψεκασμό με ψυχρό νερό. Η χρήση κοινών ψυγείων για συντήρηση είναι περιορισμένης σημασίας. - Ψυγεία με ρυθμιζόμενη ή ελεγχόμενη ατμόσφαιρα: Τα μήλα με την αναπνοή τους αυξάνουν την συγκέντρωση του CO 2 και μειώνουν του O 2 με αποτέλεσμα ο ρυθμός αναπνοής των μήλων να μειώνεται και μα παρατείνεται η διάρκεια συντήρησης τους. Η αναλογία O 2/CO 2 διατηρείται σταθερή στους ψυκτικούς θαλάμους με καύση προπανίου και με δέσμευση του πλεονάζοντος CO 2 από διάλυμα KOH, NaOH ή Ca(OH) 2.

2.6.3 ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ Με την τυποποίηση γίνονται όλες εκείνες τις μεταχειρίσεις με τις οποίες επιδιώκεται η μεταφορά καρπών στην αγορά, που παρουσιάζουν ομοιομορφία ως προς το μέγεθος, το χρώμα, την εμφάνιση, αλλά και ως προς τις οργανοληπτικές ιδιότητες. Η τυποποίηση έχει μεγάλη σημασία στην εμπορία. Με την τυποποίηση επιτυγχάνονται τα εξής πλεονεκτήματα στην εμπορία των καρπών: 1) Όλοι οι καρποί που παράγονται στον οπωρώνα δεν είναι δυνατόν να διοχετευτούν στην αγορά γιατί παρουσιάζουν ανομοιομορφία, ατέλειες και ελαττώματα. Με την τυποποίηση απομακρύνονται οι καρποί που είναι κατώτερης ποιότητας ή όσοι είναι γενικά ακατάλληλοι για εμπορία. Έτσι η τιμή του προϊόντος παραμένει σταθερή, δεν επιβαρύνεται η διακίνηση με περιττά έξοδα και αποφεύγονται οι μολύνσεις από τους ήδη προσβεβλημένους καρπούς. 2) Η τυποποίηση διευκολύνει τις εμπορικές συναλλαγές γιατί καθιερώνει κοινή εμπορική γλώσσα και είναι χρήσιμη σε όλους τους ενδιαφερόμενους που ασχολούνται με το κύκλωμα της εμπορίας των καρπών. Όταν δεν υπάρχουν αμφισβητήσεις ως προς την ποιότητα του προϊόντος η διακίνηση είναι γρήγορη και αποτελεσματική. Για τον αγοραστή η καθιέρωση των εμπορικών τύπων συντελεί στην απόκτηση της απόλυτης εμπιστοσύνης, ώστε να αγοράζει χωρίς δισταγμό το προϊόν που ανταποκρίνεται στην επιθυμητή ποιότητα. Η τυποποίηση στην πράξη γίνεται με τη διαλογή και τη συσκευασία. 2.6.4 ΔΙΑΛΟΓΗ Η τυποποίηση στην πράξη γίνεται με τη διαλογή και τη συσκευασία με τα χέρια ή με μηχανικά συσκευαστήρια. Τα μηχανικά συσκευαστήρια περιλαμβάνουν τα ακόλουθα μέρη: 1. Σύστημα τροφοδοσίας. Μετά την μεταφορά των καρπών στα συσκευαστήρια γίνεται το άδειασμα των κιβωτίων. Για ευπαθείς καρπούς όπως τα μήλα, το άδειασμα γίνεται σε υδρόλουτρο ώστε να μειώνονται στο ελάχιστο οι τραυματισμοί των καρπών.

2. Τράπεζα προδιαλογής. Με την προδιαλογή απομακρύνονται οι τελείως ακατάλληλοι καρποί όπως οι σάπιοι, πολύ μαλακοί κ.τ.λ. 3. Σύστημα βουρτσίσματος και καθαρισμού των καρπών. Οι καρποί με ειδικά μηχανήματα βουρτσίζονται και καθαρίζονται από κάθε ξένη ύλη όπως χώματα κ.τ.λ. Το βούρτσισμα πολλές φορές συνδυάζεται και με πλύσιμο και στέγνωμα. 4. Τράπεζα διαλογής. Μετά το καθάρισμα οι στεγνοί καρποί φέρονται με μεταφορική ταινία στην τράπεζα διαλογής όπου εργάτες απομακρύνουν όλους τους ακατάλληλους καρπούς. 5. Ταξινομητής καλιμπραδόρος. Μετά τη διαλογή οι καρποί μεταφέρονται στο σύστημα ταξινομήσεως όπου ταξινομούνται κατά μεγέθη. 6. Τράπεζα συσκευασίας. Οι ταξινομημένοι καρποί μεταφέρονται με ξεχωριστές μεταφορικές ταινίες στην τράπεζα συσκευασίας όπου τοποθετούνται σε κιβώτια συσκευασίας. 2.6.5 ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ Η συσκευασία είναι απαραίτητη στην εμπορία των καρπών διότι παρέχει προστασία, διευκολύνει τη διακίνηση, εξασφαλίζει οικονομία χώρου και συντελεί στην καλύτερη εμφάνιση των καρπών. Με τα κιβώτια παρέχεται φυσική προστασία, έτσι ώστε να αποφεύγονται οι μωλωπισμοί και να μειώνονται στο ελάχιστο οι απώλειες υγρασίας από τη διαπνοή των καρπών. Τα τοιχώματα των κιβωτίων δρουν ως φράγμα στην είσοδο μικροοργανισμών που καταστρέφουν τους καρπούς. Τα κιβώτια εκτός από την προστασία του προϊόντος, παρέχουν και ευκολία στην αποθήκευση, γιατί επιτρέπουν το «στοίβαγμα» και αξιοποιείται καλύτερα ο χώρος αποθηκεύσεως. Τα κιβώτια επίσης παρέχουν ευκολία στη διακίνηση (φόρτωση, εκφόρτωση). Η μετακίνηση των φορτίων στα συσκευαστήρια διευκολύνεται πολύ με ειδικά ανυψωτικά μηχανήματα, τα οποία μεταφέρουν πολλά κιβώτια πάνω σε παλέτες. Ο σχεδιασμός των κιβωτίων γίνεται όχι μόνο για να εξασφαλιστεί προστασία στο προϊόν και ευκολία στη διακίνηση αλλά γίνεται και σε μορφή που εμφανίζει καλύτερα το προϊόν στην αγορά, ώστε να προσελκύει τον καταναλωτή και να αυξάνει τις πωλήσεις. Τα μήλα μεταφέρονται στην αγορά:

1. Σε ξύλινα ή πλαστικά κιβώτια όπως αυτά συλλέγονται ή όπως είναι αποθηκευμένα στα ψυγεία. 2. Τοποθετούνται σε μονόστρωμα ξύλινα τελάρα. 3. Σε σακούλες πολυαιθυλενίου διαφόρων μεγεθών. Τα κιβώτια κατασκευάζονται από διάφορα υλικά. Διαδεδομένα είναι τα ξύλινα κιβώτια. Για την κατασκευή τους χρησιμοποιείται κατάλληλη ξυλεία (συνήθως ξυλεία λεύκης), η οποία είναι δεύτερης κατηγορίας αλλά είναι ελαφριά και κατεργάζεται εύκολα. Τα ξύλινα κιβώτια παρουσιάζουν τα μειονεκτήματα του υψηλού κόστους, είναι βαριά, ογκώδη, δύσκολα στοιβάζονται και εάν δεν τα έχουν επεξεργασθεί με προσοχή, προκαλούν μωλωπισμούς και τραυματίζουν τους καρπούς. Τελευταία αρχίζουν να διαδίδονται τα χαρτοκιβώτια, τα οποία κατασκευάζονται από ειδικό χαρτί με εσωτερική ενίσχυση και σε ποικιλία μορφών. Ως υλικό, πριν τη συσκευασία του προϊόντος, μετακινείται εύκολα και αποθηκεύεται χωρίς να καταλαμβάνει μεγάλο χώρο. Τα χαρτοκιβώτια παρουσιάζουν το μειονέκτημα του υψηλού κόστους. Η μειωμένη αντοχή τους στο βάρος και στην υγρασία επιβάλλει την ενίσχυσή τους με ειδικό υλικό και στεγανωτικές ουσίες. Η συσκευασία γίνεται σε διάφορους τύπους κιβωτίων, ανάλογα με τον τρόπο διακινήσεως, συντηρήσεως και διαθέσεως του καρπού. Η μεταφορά των καρπών από τον οπωρώνα στους χώρους αποθηκεύσεως γίνεται σε ογκώδη κιβώτια που χωρούν μεγάλες ποσότητες σε πολλά στρώματα. Με τη μορφή αυτή σε ογκώδη κιβώτια χωρίς διαλογή γίνεται και η συντήρηση για πολλούς μήνες. Επιμελέστερη συσκευασία γίνεται στους καρπούς αυτούς, μετά τη διαλογή τους, σε μικρότερα κιβώτια και σε λιγότερα στρώματα ένα δύο ή περισσότερα. 2.6.6 ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ Η διακίνηση των προϊόντων γίνεται από τον ίδιο τον παραγωγό στην τοπική αγορά ή πωλούνται σε κάποιο συσκευαστήριο το οποίο με τη σειρά του το προωθεί σε μεγάλα σούπερ μάρκετ ή τα εξάγει. Πάντα μαζί με τα προϊόντα πρέπει να υπάρχει η πιστοποίηση του οργανισμού στον οποίο ανήκει ο καλλιεργητής.

2.7 ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΜΗΛΩΝ Οι ποικιλίες μηλιάς που καλλιεργούνται σε όλο τον κόσμο είναι χιλιάδες. Από τις πιο διαδεδομένες ποικιλίες που καλλιεργούνται στη χώρα μας είναι η Red Delicious, η Golden Delicious, η Granny Smith, το Φυρίκι, η Jonathan και μερικές θερινές ποικιλίες ή ξινόμηλα. Με βάση ορισμένα χαρακτηριστικά όπως το χρώμα, την οξύτητα, την εποχή ωρίμανσης και την γενετική τους σύσταση, οι ποικιλίες μηλιάς κατατάσσονται: I. Ανάλογα με το χρώμα τους: 1. Κόκκινα μήλα (Red Delicious, Red Chief). 2. Πράσινα μήλα (Granny Smith, Mutsu). 3. Κίτρινα μήλα (Golden Delicious). II. Ανάλογα με την οξύτητα του χυμού τους: 1. Γλυκά μήλα (Red Delicious). 2. Ξινά μήλα (Granny Smith). 3. Ενδιάμεσα. III. Ανάλογα με την εποχή ωρίμανσης: 2. Σεπτεμβρίου(Red Delicious, Golden). 3. Φθινοπωρινά (Granny Smith). IV. Ανάλογα με την γενετική τους σύσταση: 1. Διπλοειδείς (Red Delicious, Golden και άλλες). 2. Τριπλοειδείς (Jonagold, Mutsu και άλλες).

2.8 ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΜΗΛΩΝ Τα μήλα συνδυάζουν εξαιρετικά θρεπτικά συστατικά τα οποία είναι ωφέλιμα για τον ανθρώπινο οργανισμό. Ένα μήλο (160 γρ) παρέχει στον οργανισμό σημαντικές ποσότητες φυτικών ινών, βιταμίνης C, καλίου και φλαβονοειδών. Οι αδιάλυτες φυτικές ίνες βοηθούν στην λειτουργία του εντέρου, μειώνουν την δυσκοιλιότητα και προλαμβάνουν το καρκίνο του παχέος εντέρου. Οι διαλυτές φυτικές ίνες μειώνουν την κακή χοληστερόλη ενώ η κατανάλωση 2-3 μήλων ημερησίως μειώνει την χοληστερίνη και επιφέρει σημαντικά οφέλη στην υγεία της καρδιάς. Τα μήλα είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικές ουσίες, όπως βιταμίνη C, κερκετίνη, κατεχίνη. Τα αντιοξειδωτικά εξουδετερώνουν τις ελεύθερες ρίζες οξυγόνου οι οποίες είναι βλαβερές για τον οργανισμό. Τα φλαβονοειδή που περιέχονται στα μήλα είναι επίσης αντιοξειδωτικά και έχουν αντιφλεγμονώδη δράση, εμποδίζουν την συσσώρευση αιμοπεταλίων και ρυθμίζουν την αρτηριακή πίεση. Γενικά τα φλαβονοειδή προλαμβάνουν και αντιμετωπίζουν τα καρδιαγγειακά προβλήματα. Τα μήλα βοηθούν στην καλύτερη λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος λόγω των αντιοξειδωτικών ιδιοτήτων του. Ακόμα ο συνδυασμός της πηκτίνης και των αντιοξειδωτικών ουσιών θεωρούνται από τις καλύτερες ασπίδες προστασίας του ανθρώπου από τον διαβήτη. Η πηκτίνη επιδρά θετικά στον μεταβολισμό της γλυκόζης και βοηθά στη διατήρηση των επιθυμητών επιπέδων σακχάρου στο αίμα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΜΗΛΩΝ 3.1 ΓΕΝΙΚΑ Η μηλιά αποτελεί για την Ελλάδα ένα από τα σημαντικότερα είδη οπορωφόρων δένδρων. Στην χώρα μας η μηλοκαλλιέργεια είναι η τέταρτη σε σημασία καλλιέργεια μετά από εκείνη της ελιάς, των εσπεριδοειδών και της ροδακινιάς. Σπουδαιότερες περιοχές παραγωγής μήλων στην Ελλάδα είναι οι Νομοί Ημαθίας, Πέλλας, Λάρισας, Καστοριάς, Μαγνησίας, Αρκαδίας, Φλώρινας και Κοζάνης. Κυρίαρχη θέση κατέχουν οι ποικιλίες της ομάδας Red delicious με εκπρόσωπο την ποικιλία Red chief που τα τελευταία χρόνια τείνει να αντικαταστήσει τις παλαιότερες ποικιλίες όπως Starking και Starkimson. Οι καρποί της Red delicious είναι πολύ εμφανίσιμοι, κόκκινοι, ανάλογα με τον κλώνο και την περιοχή αλλά δίχως να έχουν ιδιαίτερα γευστικά χαρακτηριστικά. Άλλες παραλλαγές της Red chief έχουν κάνει την εμφάνιση τους όπως Red cap, Camspur, Super chief. Δεύτερη δημοφιλέστερη ποικιλία είναι Golden delicious με τις παραλλαγές της. Ακουλουθεί η Granny smith, η ομάδα ποικιλιών Gala και Jonagold και τέλος η Fuji kiku. Οι κυριότερες περιοχές της Ελλάδας στις οποίες καλλιεργείται η μηλιά είναι οι νομοί Ημαθίας, Λάρισας, και Καστοριάς που είναι οι περιοχές από τις οποίες ξεκίνησε η καλλιέργεια της μηλιάς στην Ελλάδα. 3.2 ΕΓΧΩΡΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΗΛΩΝ Η καλλιέργεια του μήλου όπως προαναφέρθηκε θεωρείται σημαντική αφού σύμφωνα με την απογραφή της ΕΛΣΤΑΤ το 2007 καλλιεργούνται περίπου 94.000 στρέμματα. Είναι μια δυναμική καλλιέργεια, έντασης εργασίας και κεφαλαίου, που αξιοποιεί την γεωργική οικογενειακή εργασία στις αγροτικές εκμεταλλεύσεις και επιπλέον χρησιμοποιεί κατά περιόδους (κλάδεμα και συγκομιδή), ξένη εργασία, προσφέροντας εισόδημα σε εργάτες. Απαιτεί πείρα από τους παραγωγούς και χρήση εξειδικευμένων γεωργικών μηχανημάτων υψηλού κόστους. Προσφέρει

σημαντικό υψηλό εισόδημα στους παραγωγούς, σε σύγκριση με άλλες καλλιέργειες. Στον παρακάτω Πίνακα 3.1 παρουσιάζεται η κατανομή των στρεμμάτων της καλλιέργειας μήλου στα γεωγραφικά διαμερίσματα. Πίνακας 3.1. Κατανομή των εκτάσεων της καλλιέργειας μήλου ανά γεωγραφικό διαμέρισμα για το έτος 2007 Γεωγραφικό διαμέρισμα Εκτάσεις (στρέμ.) Ποσοστό Γενικό σύνολο 93374 100,00% Πελοπόννησος 9123 9,77% Μακεδονία 47174 50,52% Θεσσαλία 30240 32,38% Λοιπή χώρα 6837 7,32% Πηγή: Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία (ΕΛ.ΣΤΑΤ) Παρατηρούμε ότι την μεγαλύτερη έκταση καλλιέργειας μήλου την καταλαμβάνει η Μακεδονία με ποσοστό 50,52%, ακουλουθεί η Θεσσαλία με ποσοστό 32,38%, η Πελοπόννησος με 9,77% και η λοιπή χώρα με ποσοστό 7,32%. Διάγραμμα 3.1. Κατανομή εκτάσεων μήλου ανά γεωγραφικό διαμέρισμα το έτος 2007 Κατανομή εκτάσεων ανά γεωγραφικό διαμέρισμα 7% 10% 32% Πελοπόννησος Μακεδονία Θεσσαλία 51% Λοιπή χώρα

Στην Ελλάδα η παραγωγή των μήλων γίνεται με την εξής αναλογία: Ορεινές 43,61%, Ημιορεινή 25,58% και Πεδινή 30%. Πίνακας 3.2. Κατανομή των εκτάσεων καλλιέργειας μήλου ανά ομάδα κοινοτήτων για το έτος 2006 Εκτάσεις Είδος Ομάδες κοινοτήτων (στρέμ.) Ποσοστό Μηλιές Ορεινή 57961 43,61% Πεδινή 40917 30,00% Ημιορεινή 34002 25,58% Σύνολο 132880 100,00% Πηγή: Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία (ΕΛ.ΣΤΑΤ) Διάγραμμα 3.2. Κατανομή εκτάσεων μηλιάς το 2006 σε ομάδες κοινοτήτων Κατανομή εκτάσεων σε ομάδες κοινοτήτων 26% 44% Ορεινή Πεδινή Ημιορείνη 30%

3.3 ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΜΗΛΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Με την παραγωγή μήλων στην Ελλάδα ασχολούνται περίπου 11.488 εκμεταλλεύσεις και η παραγωγή της κυμαίνεται γύρω στις 250.000 τόνους ετησίως. Στον Πίνακα 3.3 παρουσιάζεται η εξέλιξη της συνολικής εγχώριας παραγωγής μήλων για την χρονική περίοδο 1999-2011. Η παραγωγή των μήλων χαρακτηρίζεται από το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας δηλαδή τη μια χρονιά καρποφορεί υπερβολικά και την άλλη φέρει μικρή καρποφορία. Σε αυτό το φαινόμενο εξηγούνται και οι αυξομειώσεις από περίοδο σε περίοδο. Πίνακας 3.3. Παραγωγή μήλων στην Ελλάδα την περίοδο 1999-2011 Έτος Παράγωγη μήλων Ελλάδα (τόνοι) 1999 279113 2000 314510 2001 247666 2002 281000 2003 208000 2004 274702 2005 250019 2006 288703 2007 251650 2008 234700 2009 259637 2010 239100 2011 255800 Πηγή: FAOSTAT Για να εξετάσουμε καλύτερα την εξελικτική πορεία της εγχώριας παραγωγής μήλου εισάγουμε το Διάγραμμα 3.3. Το Διάγραμμα 3.3 δείχνει τη τάση που εμφανίζει η παραγωγή του μήλου διαχρονικά. Η παραγωγή του μήλου βλέπουμε ότι εμφανίζει φθίνουσα πορεία με μικρές αυξομειώσεις από χρονιά σε χρονιά.

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Παραγωγή μήλων Διάγραμμα 3.3. Εγχώρια παραγωγή μήλου την περίοδο 1999 έως 2011 σε 1.000 τόνους 350.00 Παραγωγή μήλων Ελλάδα 300.00 250.00 200.00 150.00 100.00 50.00 0.00 Παραγωγή μήλων Ελλάδα (τόνοι) Έτη Παρατηρούμε ότι η μεγαλύτερη εγχώρια παραγωγή εμφανίστηκε την περίοδο 2000 με παραγωγή τους 314.550 τόνους και έκτοτε παρουσιάζει σταδιακή πτώση, ενώ κυμάνθηκε στα χαμηλότερα επίπεδα στο σύνολο της εξεταζόμενης περιόδου το έτος 2003 και με παραγωγή τους 208.000 τόνους.

Η πορεία των εξαγωγών της Ελλάδας καταγράφεται στον Πίνακα 3.4. Επίσης παρουσιάζεται η ποσοστιαία μεταβολή ανά έτος. Πίνακας 3.4. Διαχρονική εξέλιξη εξαγωγών μήλου της Ελλάδας την περίοδο 1999-2011 Εξαγωγές μήλων Έτος Ελλάδα (τόνοι) Ρυθμός ετήσιας μεταβολής 1999 18000-2000 24629 36,82 2001 66125 168,48 2002 18317-72,99 2003 30730 67,76 2004 30712-0,05 2005 47132 53,46 2006 37766-19,87 2007 32055-15,12 2008 23862-25,55 2009 17628-26,12 2010 42616 141,75 2011 37641-10,23 Μ.Ο 32862,54 24,86 Πηγή: FAOSTAT Παρατηρούμε ότι ο μέσος όρος εξαγωγών για τα μήλα είναι 32.862 τόνοι. Η πορεία των εξαγωγών διαχρονικά παρουσιάζει έντονες αυξομειώσεις. Την περίοδο 2000-2001 καταγράφεται μεγάλη αύξηση των εξαγωγών από 24.629 τόνους σε 66.125 τόνους. Το 2002 παρουσίασε μεγάλη μείωση των εξαγωγών της τάξης του 72,99%, το 2004 μια πολύ μικρή μείωση σε ποσοστό 0,05%, ενώ την περίοδο 2006 έως το 2009 οι εξαγωγές παρουσιάζουν συνεχόμενη φθίνουσα πορεία. Αυτό ίσως να οφείλεται στην αδιαφορία των συνεταιρισμών αλλά και των ίδιων των παραγωγών για την προοπτική των εξαγωγών πριν την κρίση, με την πεποίθηση ότι τα μήλα απορροφώνται στην ελληνική αγορά και έτσι δεν υπάρχει λόγος κινητοποίησης εξαγωγών. Το 2010 παρατηρούμε μια τεραστία αύξηση των εξαγωγών μήλων της τάξης του 141,75% σε σχέση με το 2009 λόγω της οικονομικής κρίσης. Παρόλες τις αυξομειώσεις οι εξαγωγές μήλων στην Ελλάδα αυξήθηκαν την

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Εξαγωγές περίοδο 1999-2011 με μέσο ετήσιο ρυθμό 24,86%. Τις μεγαλύτερες εξαγωγές η Ελλάδα τις έκανε το 2001 με 66.125 τόνους ενώ τις μικρότερες το 2009 με 17.628 τόνους. Στο παρακάτω Διάγραμμα 3.4 απεικονίζεται η διαχρονική εξέλιξη των εξαγωγών μήλων την περίοδο 1999-2011. Διάγραμμα 3.4. Εξαγωγές μήλων από το 1999 έως το 2011 Ελληνικές εξαγωγές μήλων 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 Ελληνικές εξαγωγές μήλων 0 Έτη Τα ελληνικά μήλα, αν και δεν μπορούν να θεωρηθούν «επιθετικά» εξαγωγικά αγροτικά προϊόντα (όπως τα ροδάκινα, ακτινίδια κ.α.), τα τελευταία χρόνια παρουσιάζουν αρκετό ενδιαφέρον για εξαγωγές. Αυτό οφείλεται στη μειωμένη ζήτηση που υπάρχει στην εσωτερική αγορά λόγω της οικονομικής κρίσης αλλά και στην μεγάλη αναγνωρισιμότητα που έχουν αποκτήσει στις χώρες της Μέσης Ανατολής. Ανασταλτικός παράγοντας για τις εξαγωγές ήταν και η μη πιστοποίηση των προϊόντων που θεωρείται απαραίτητο συστατικό για την πραγματοποίηση εξαγωγών πέρα από τις ανατολικές χώρες. Πλέον όμως λόγω της οικονομικής δυσπραγίας και της στροφής των μηλοπαραγωγών προς τις εξαγωγές, πιστοποίηση έχουν αποκτήσει τα μήλα που προέρχονται από τον συνεταιρισμό Πύργων (AGRO

2), τα μήλα Ζαγοράς Πηλίου (ΠΟΠ), τα μήλα Καστοριάς (ΠΓΕ), Μήλα ντελίσιους Πιλαφά Τριπόλεως, Φυρίκη Πηλίου (ΠΟΠ). Με την πιστοποίηση ΠΟΠ (Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης) και ΠΓΕ (Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης) στη συσκευασία τους αγροτικά προϊόντα έχουν ένα επιπλέον όπλο στον εμπορικό πόλεμο για την κατάκτηση νέων αγορών.

3.4 ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΜΗΛΩΝ Σε παγκόσμια κλίμακα η παραγωγή των μήλων παρουσιάζει αυξητική τάση με μια μικρή κάμψη το 2001 (56.730.997), το 2002 (55.196.615), το 2005 (62.463.673) και το 2010 (69.947.698). Κατά μέσο όρο την χρονική περίοδο 1999-2011 παράγονται παγκοσμίως 63.345.966 τόνοι μήλων σύμφωνα με στοιχεία της FAOSTAT. Συγκεκριμένα η μέση ετήσια μεταβολή στα μήλα δείχνει αύξηση της παραγωγής κατά 2,47%. Παρακάτω παρατίθενται ο Πίνακας 3.5 που δείχνει την παγκόσμια παραγωγή μήλων και την μέση ετήσια μεταβολή τους. Πίνακας 3.5. Παραγωγή μήλων παγκοσμίως την περίοδο 1999-2011 Έτος Παραγωγή μήλων παγκοσμίως Μέση ετήσια αύξηση 1999 56674635-2000 57037929 0,64 2001 56730997-0,53 2002 55196615-2,70 2003 58344590 5,70 2004 62736294 7,52 2005 62463673-0,43 2006 64238841 2,84 2007 65.89610 1,48 2008 68817320 5,56 2009 70634684 2,64 2010 69947698-0,97 2011 75484671 7,91 Μ.Ο 63345966 2,47 Πηγή: FAOSTAT, Επεξεργασμένα στοιχεία FAOSTAT Παρακάτω παρατίθενται το Διάγραμμα 3.5 που δείχνει την εξέλιξη της παγκόσμιας παραγωγής μήλων την περίοδο 1999-2011.

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Πραργωγή μήλων Διάγραμμα 3.5. Η εξέλιξη της παγκόσμιας παραγωγής μήλων από το 1999 έως το 2011 σε 1.000 τόνους Παραγωγή μήλων παγκοσμίως 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 Παραγωγή μήλων παγκοσμίως Έτη Oι κυριότερες χώρες παραγωγής μήλων, οι οποίες κατέχουν το 65% της παγκόσμιας παραγωγής, είναι η Κίνα με ποσοστό στην παγκόσμια παράγωγη 40,55%, η Αμερική με 6,88%, η Τουρκία με ποσοστό 3,86%, το Ιράν με 3,59%, η Ιταλία με 3,50%, η Πολωνία με 3,38% και η Γαλλία με 3,29%. Στον Πίνακα 3.6 παρουσιάζονται οι κυριότερες χώρες παραγωγής μήλων.

Πίνακας 3.6. Οι κυριότερες χώρες παραγωγής παγκοσμίως την χρονική περίοδο 1999-2011 Έτος Παραγωγή μήλων παγκοσμίως Κίνα Αμερική Πολωνία Ιράν Τουρκία Ιταλία Γαλλία 1999 56674635 20801640 4822078 1604221 2137037 2500000 2343800 2165800 2000 57037929 20431230 4681980 1450376 2141655 2400000 2232100 2156900 2001 56730997 20014986 4276810 2433940 2353359 2450000 2299100 2397000 2002 55196615 19240984 3866444 2167518 2334000 2200000 2199219 2432228 2003 58344590 21101776 3947616 2427753 2400000 2600000 1953752 2136886 2004 62736294 23675473 4735776 2521514 2178645 2100000 2136226 2203653 2005 62463673 24011081 4408870 2074951 2661901 2570000 2192000 2241480 2006 64238841 26059000 4568630 2304892 2700000 2002033 2130980 2080920 2007 65189610 27859936 4122880 1039967 2660000 2457845 2230191 2143670 2008 68817320 29846609 4369591 2830658 2718775 2504490 2210100 1701751 2009 70634684 31680788 4402069 2626273 2000000 2782365 2325653 1803370 2010 69947698 33263000 4214599 1877906 1662430 2600000 2204972 1788433 2011 75484671 35985000 4275108 2493078 1651839 2680075 2411201 1857349 Μ.Ο 63345966 25690116 4360958 2142542 2276895 2449754 2220715 2085342 Μ.Ο (%) 100,00 40,55 6,88 3,38 3,59 3,86 3,50 3,29 Πηγή: FAOSTAT, Επεξεργασία στοιχειών της FAOSTAT Στο παρακάτω Διάγραμμα 3.6 απεικονίζεται ο μέσος όρος του ποσοστού παραγωγής μήλου που παρουσιάζουν οι κυριότερες χώρες παραγωγής στο σύνολο της παγκόσμιας παραγωγής την περίοδο 1999-2011.

Διάγραμμα 3.6. Οι κυριότερες χώρες παραγωγής μήλου του κόσμου και η μέση ετήσια μηλοπαραγωγή σε ποσοστό την περίοδο 1999-2011 Μέσος όρος παραγωγής μήλων κυριότερων χωρών 4% 4% 3% 3% 3% 7% 41% 35% Ποσοστό υπόλοιπων χωρών Κίνα Αμερική Πολωνία Ιράν ΤουρκΊα Ιταλία Γαλλία

3.5 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΜΗΛΩΝ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Οι ανταγωνίστριες χώρες της Ελλάδας στην Ευρώπη των 27 είναι η Ιταλία, η Γαλλία και η Ολλανδία αφού παρουσιάζουν την μεγαλύτερη παραγωγή μήλων και έχουν αναπτύξει την μεγαλύτερη εξαγωγική δραστηριότητα (ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες) σε παγκόσμιο επίπεδο την εξεταζόμενη περίοδο 1999-2011. Στον Πίνακα 3.7 φαίνεται η παραγωγή μήλων των ανταγωνιστριών χωρών της Ελλάδας την περίοδο 1999-2011. Πίνακας 3.7. Παραγωγή μήλων των ανταγωνιστριών χωρών την περίοδο 1999-2011 Έτος Ιταλία Γαλλία Ολλανδία Σύνολο Παγκόσμια 1999 2343800 2165800 570000 5079600 56674635 2000 2232100 2156900 461000 4850000 57037929 2001 2299100 2397000 408000 5104100 56730997 2002 2199219 2432228 354000 4985447 55196615 2003 1953752 2136886 359000 4449638 58344590 2004 2136226 2203653 436000 4775879 62736294 2005 2192000 2241480 359000 4792480 62463673 2006 2130980 2080920 359000 4570900 64238841 2007 2230191 2143670 391000 4764861 65189610 2008 2210100 1701751 375000 4286851 68817320 2009 2325653 1803370 407000 4536023 70634684 2010 2204972 1788433 334000 4327405 69947698 2011 2411201 1857349 418000 4686550 75484671 Μ.Ο 2220715 2085342 402384,6 4708441 1569480 Πηγή: FAOSTAT Στον Πίνακα 3.8 φαίνεται το ποσοστό παραγωγής των ανταγωνιστριών χωρών της Ελλάδος στην παγκόσμια παραγωγή.

Πίνακας 3.8. Ποσοστό παραγωγής ανταγωνιστριών χωρών στην παγκόσμια παραγωγή Ποσοστό Έτος Ιταλία Γαλλία Ολλανδία Συνολικό ποσοστό υπολοίπων χωρών 1999 4,13 3,82 1,00 8,96 91,03 2000 3,91 3,78 0,80 8,50 91,49 2001 4,05 4,22 0,71 8,99 91,00 2002 3,98 4,40 0,64 9,03 90,96 2003 3,34 3,66 0,61 7,62 92,37 2004 3,40 3,51 0,69 7,61 92,38 2005 3,50 3,58 0,57 7,67 92,32 2006 3,31 3,23 0,55 7,11 92,88 2007 3,42 3,28 0,59 7,30 92,69 2008 3,21 2,47 0,54 6,22 93,77 2009 3,29 2,55 0,57 6,42 93,57 2010 3,15 2,55 0,47 6,18 93,81 2011 3,19 2,46 0,55 6,20 93,79 Μ.Ο 3,53 3,35 0,64 7,52 92,47 Πηγή: FAOSTAT, Επεξεργασία στοιχειών της FAOSTAT Στο παρακάτω Διάγραμμα 3.7 απεικονίζεται ο μέσος όρος του ποσοστού (%) παραγωγής μήλου της περιόδου 1999-2011 που παρουσιάζουν οι ανταγωνίστριες χώρες της Ελλάδας Ιταλία, Γαλλία και Ολλανδία στο σύνολο της παγκόσμιας παραγωγής.

Διάγραμμα 3.7. Μέσος όρος ποσοστού παραγωγής μήλων των ανταγωνιστριών χωρών και της υπόλοιπης παγκόσμιας παραγωγής Μέσος όρος παραγωγης μήλων ανταγωνιστριών χωρών 4% 3% 1% Ιταλία Γαλλία Ολλανδία Ποσοστό υπόλοιπων χωρών 92% Η συνολική παραγωγή των ανταγωνιστριών χωρών παρουσίασε πτώση από 5.079.600 τόνους το 1999 σε 4.686.550 τόνους το 2011. Ο μέσος όρος της παραγωγής των χωρών αυτών είναι 4.708.441 τόνοι και αυτό αντιστοιχεί στο 7,52% της συνολικής παγκόσμιας αγοράς, δηλαδή το 7,52% της παγκόσμιας παραγωγής μήλων την χρονική περίοδο 1999-2011 παράχθηκε από την Ιταλία, την Γαλλία και την Ολλανδία. Ο μέσος όρος παραγωγής εκφρασμένος ως ποσοστό επί της παγκόσμιας παραγωγής για κάθε χώρα ξεχωριστά είναι 3,53% για την Ιταλία, 3,35% για την Γαλλία και 0,64% για την Ολλανδία. Την μεγαλύτερη παραγωγή την περίοδο 1999-2011 παρουσίασε η Ιταλία με μέσο όρο 2.220.715 τόνους, η Γαλλία με 2.085.342 τόνους και την μικρότερη η Ολλανδία με 402.384 τόνους. Παρατηρούμε ότι και οι τρείς χώρες παρουσίασαν πτώση σε ποσοστό σε σχέση με την παγκόσμια παραγωγή δηλαδή η Ιταλία από 4,13% το 1999 σε 3,19% το 2011, η Γαλλία από 3,82% το 1999 σε 2,46% το 2011 και η Ολλανδία από 1% σε 0,55%. Παρακάτω φαίνεται η εξέλιξη των εξαγωγών την περίοδο 1999 έως το 2011.

Πίνακας 3.9. Διαχρονική εξέλιξη εξαγωγών μήλων των ανταγωνιστριών χωρών την περίοδο 1999-2011 Έτος Ιταλία Γαλλία Ολλανδία Σύνολο Παγκόσμια 1999 569239 717772 434006 1721017 5308225 2000 579053 847833 286111 1712997 5276762 2001 532987 777796 234109 1544892 5325710 2002 687771 766992 258475 1713238 5668121 2003 707712 803778 349414 1860904 6235831 2004 541969 628017 388094 1558080 6422427 2005 723944 654074 444353 1822371 7015291 2006 713179 683351 354958 1751488 6999746 2007 784886 685339 395218 1865443 7822642 2008 683377 684081 391778 1759236 7807968 2009 732794 611279 406676 1750749 7915610 2010 856598 695760 352844 1905202 8595195 2011 976131 726609 341296 2044036 8262933 Μ.Ο 699203,1 714052,4 356717,8 1769973 6819728 Πηγή: FAOSTAT Πίνακας 3.10. Ποσοστό εξαγωγών μήλων των χωρών Ιταλίας, Γαλλίας και Ολλανδίας στις παγκόσμιες εξαγωγές Έτος Ιταλία Γαλλία Ολλανδία Συνολικό ποσοστό Ποσοστό υπολοίπων χωρών 1999 10,72 13,52 8,17 32,42 67,57 2000 10,97 16,06 5,42 32,46 67,53 2001 10,00 14,60 4,39 29,00 70,99 2002 12,13 13,53 4,56 30,22 69,77 2003 11,34 12,88 5,60 29,84 70,15 2004 8,43 9,77 6,04 24,25 75,74 2005 10,31 9,32 6,33 25,97 74,02 2006 10,18 9,76 5,07 25,02 74,97 2007 10,03 8,76 5,05 23,84 76,15 2008 8,75 8,76 5,01 22,53 77,46 2009 9,25 7,72 5,13 22,11 77,88 2010 9,96 8,09 4,10 22,16 77,83 2011 11,81 8,79 4,13 24,73 75,26 Μ.Ο 10,30 10,89 5,31 26,50 73,49 Πηγή: FAOSTAT, Επεξεργασία στοιχειών της FAOSTAT

Μέσος όρος εξαγωγών (%) Στο παρακάτω Διάγραμμα 3.8 απεικονίζεται ο μέσος όρος των εξαγωγών των ανταγωνιστριών χωρών ως ποσοστό των παγκοσμίων εξαγωγών. Στον κάθετο άξονα έχουμε το ποσοστό του μέσου όρου των εξαγωγών μήλων των ανταγωνιστριών χωρών και στον οριζόντιο την ποιοτική μεταβλητή των χωρών. Διάγραμμα 3.8. Ποσοστό εξαγωγών των ανταγωνιστριών χωρών και των υπολοίπων χωρών Μέσος όρος εξαγωγών μήλων 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0.000 Ιταλία Γαλλία Ολλανδία Ποσοστό υπολοίπων χωρών Χώρες Οι συνολικές εξαγωγές των μήλων της Ιταλίας, της Γαλλίας και της Ολλανδίας παρουσίασαν αύξηση ως προς την ποσότητα από 1.721.017 τόνους το 1999 σε 2.044.036 τόνους το 2011. Παρουσίασαν μείωση όμως ως προς το ποσοστό που καταλάμβαναν στις παγκόσμιες εξαγωγές μήλων από 32,42% το 1999 σε 24,73% το 2011. Ο συνολικός μέσος όρος του ποσοστού που κατέχουν οι ανταγωνίστριες χώρες στις εξαγωγές μήλων από το 1999 έως το 2011 είναι 26,50%, ποσοστό που τις καθιστά ανταγωνιστικές στο παγκόσμιο εμπόριο μήλων. Το μεγαλύτερο μέσο όρο το 1999-2011 σε σχέση με τις παγκόσμιες εξαγωγές το παρουσίασε η Γαλλία με 10,89% και ακουλουθεί η Ιταλία με ποσοστό 10,30% και η Ολλανδία με 5,31%. Αύξηση στις εξαγωγές μήλων σε σχέση με τις παγκόσμιες εξαγωγές παρουσίασε η Ιταλία το 1999 από 10,72% σε 11,81% το 2011. Η Γαλλία παρουσίασε μείωση των εξαγωγών σε