Διασυνοριακό Πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας. «Ελλάδα-Ιταλία 2007-2013»

Διασυνοριακό Πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας «Ελλάδα-Ιταλία 2007-2013» Άξονας Προτεραιότητας 3: «Βελτίωση της ποιότητας ζωής, προστασία του περιβάλλοντος και ενίσχυση της κοινωνικής και πολιτιστικής συνοχής» Έργο: "Στρατηγικά σχέδια αποκατάστασης, προστασίας και ανάδειξης του οικοτουρισμού σε περιοχές NATURA που έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές"(nat-pro) Δράση 3.2. Προτάσεις σχεδίων διατήρησης και διαχείρισης για την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων και τη βελτίωση της κατάστασης διατήρησης της βιοποικιλότητας στην περιοχή της Λίμνης Καϊάφα Δάσος Στροφιλιάς(GR2330005) Δεκέμβριος 2013 1

Προτεινόμενη αναφορά: Δημήτρης Μπούσμπουρας, Ελένη Παπαδάτου (υπεθ.συντ.) 2013. Προτάσεις σχεδίων διατήρησης και διαχείρισης για την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων και τη βελτίωση της κατάστασης διατήρησης της βιοποικιλότητας στην περιοχή της Λίμνης Καϊάφα (GR2330005). 30 σελ. Έργο: Στρατηγικά σχέδια αποκατάστασης, προστασίας και ανάδειξης του οικοτουρισμού σε περιοχές NATURA που έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές"(nat-pro). Διασυνοριακό Πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας «Ελλάδα- Ιταλία 2007-2013». Αναπτυξιακή Εταιρεία Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας Α.Ε. Ο.Τ.Α. Η εποπτική εικονογράφηση με υδατοχρώματα έγινε για τους σκοπούς του έργου από την κ.ψυχοπαίδη Χ.το 2013 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 4 Το πρόγραμμα NAT-PRO... 4 Σκοπός της παρούσας μελέτης... 5 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ, ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ... 7 ΥΔΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ... 9 Διαχειριστικά μέτρα Υδάτινου Δυναμικού... 13 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ, ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΙΔΩΝ... 16 Γενικά: αποκατάσταση και βελτίωση υγροτοπικών συστημάτων και παράκτιας ζώνης βλάστησης... 16 Αποκατάσταση και διαχείριση καλαμιώνα στα ΒΔ της λίμνης... 17 Αποκατάσταση και διαχείριση υγρών λιβαδιών και τελμάτων περιμετρικά της λίμνης που πλημμυρίζουν εποχιακά... 20 Αποκατάσταση και προστασία του εκτεταμένου αλμυρόβαλτου εντός του παράκτιου πευκοδάσους βόρεια της λίμνης Καϊάφα (Μεσογειακά αλίπεδα και αλόφιλες λόχμες)... 20 Προστασία και διατήρηση των δασών χαλεπίου πεύκης, κουκουναριάς και αειφύλλων πλατυφύλλων επί των σταθεροποιημένων θινών... 21 22 Προστασία αμμοθινών... 23 ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ... 24 Α) Δάση χαλεπίου πεύκης, κουκουναριάς και αειφύλλων πλατυφύλλων επί των σταθεροποιημένων θινών δυτικά και νότια της Λίμνης Καϊάφα... 24 Β) Ασβεστολιθικά πρανή με σχηματισμούς φοινικικής αρκεύθου Juniperus phoenicea... 25 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ, ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΕΙΔΩΝ ΠΑΝΙΔΑΣ... 27 Ορνιθοπανίδα... 27 Χειρόπτερα... 28 Α) Διαχείριση και προστασία των χειροπτέρων κατά την ανακαίνιση, την επέκταση και τη λειτουργία των ιαματικών λουτρών και των ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων... 28 Β) Διαχείριση και προστασία των χειροπτέρων στις εκτάσεις που χρησιμοποιούν για κυνήγι 30 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το πρόγραμμα NAT-PRO Η παρούσα μελέτη αποτελεί παραδοτέο στα πλαίσια του έργου «Στρατηγικά σχέδια αποκατάστασης, προστασίας και ανάδειξης του οικοτουρισμού σε περιοχές NATURA 2000 που έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές, NAT-PRO». Το έργο υλοποιεί η Αναπτυξιακή Εταιρεία Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας Α.Ε. Ο.Τ.Α. μέσω του Διασυνοριακού Προγράμματος Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας «Ελλάδα-Ιταλία 2007-2013», Άξονας Προτεραιότητας 3: «Βελτίωση της ποιότητας ζωής, προστασία του περιβάλλοντος και ενίσχυση της κοινωνικής και πολιτιστικής συνοχής», το οποίο εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 28/03/2008 με την απόφαση C(2008)1132/ 28/03/2008. Το έργο συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και από εθνικούς πόρους. Συντονιστής του έργου είναι η Αναπτυξιακή Εταιρεία Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας Α.Ε. Ο.Τ.Α. και εταίροι είναι στην Ελλάδα το Τμήμα Τεχνολογίας Περιβάλλοντος και Οικολογίας του Α.Τ.Ε.Ι. Ιονίων Νήσων Παράρτημα Ζακύνθου και η Νομαρχιακή Επιχείρηση Ανάπτυξης Αχαΐας, ενώ στην Ιταλία είναι ο Φορέας Διαχείρισης Torce Guaceto, το Πανεπιστήμιο Salento και ο Δήμος Ostuni. Το έργο υλοποιείται σε προστατευόμενες περιοχές του Ευρωπαϊκού δικτύου «Natura 2000» ή και σε ευρύτερες περιοχές όπως στην περίπτωση της Ζακύνθου, οι οποίες έχουν πληγεί από πυρκαγιές. Στα πλαίσια του έργου στις υπό μελέτης περιοχές πραγματοποιούνται σε γενικές γραμμές οι ακόλουθες δράσεις: - Αξιολόγηση των μεταπυρικών επιπτώσεων στη βιοποικιλότητα και στην οικολογική συνοχή των οικοσυστημάτων, - Σχεδιασμός μέτρων διαχείρισης με στόχο την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων και τη βελτίωση της κατάστασης διατήρησης της βιοποικιλότητας, - Σχεδιασμός ενός κοινού εργαλείου διαχείρισης και υποστήριξης (web-based GIS decision support system) των φορέων των περιοχών που έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές, - Σχεδιασμός μηχανισμού για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών, την παρακολούθηση και τον έγκαιρο εντοπισμό τους, καθώς και τη μείωση των καμένων εκτάσεων, - Διαμόρφωση σχεδίων για τη βιώσιμη τουριστική διαχείριση και οικοτουριστική προβολή των περιοχών. Τα υγροτοπικά οικοσυστήματα κάθε περιοχής εξετάζονται κατά περίπτωση με τις ανάλογες δράσεις. Συγκεκριμένα στην περιοχή μελέτης μας που εντάσσεται στο μεγαλύτερο μέρος της στην Προστατευόμενη Περιοχή Natura 2000 «GR2330005: Θίνες και παραλιακό Δάσος Ζαχάρως, Λίμνη Καϊάφα, Στροφυλιά, Κακόβατος», τα παράκτια υγροτοπικά συστήματα αποτελούν εξαιρετικά σημαντικό και ευαίσθητο τμήμα της και έχουν υποστεί έντονες αλλοιώσεις από ανθρωπογενείς επεμβάσεις στο παρελθόν. Έτσι οι δράσεις εστιάζουν σε 4

σημαντικό βαθμό στη μελέτη αυτών των συστημάτων με απώτερο στόχο την αποκατάστασή τους και τη βελτίωση της κατάστασης διατήρησης της βιοποικιλότητας που εξαρτάται από αυτά. Σκοπός της παρούσας μελέτης Στα πλαίσια του προγράμματος NAT-PRO, η Αναπτυξιακή Εταιρεία Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας Α.Ε. Ο.Τ.Α. έχει συνάψει την από 24-10-2012 σύμβαση για την εφαρμογή των δράσεων του προγράμματος NAT-PRO σε οικοσυστήματα της περιοχής της Λίμνης Καϊάφα (Natura 2000 «GR2330005: Θίνες και παραλιακό Δάσος Ζαχάρως, Λίμνη Καϊάφα, Στροφυλιά, Κακόβατος»). Συγκεκριμένα, έχει αναληφθεί η υλοποίηση των ακόλουθων δράσεων: Δράση 3.1-Α. Υδρογεωλογική μελέτη του παράκτιου υγροτοπικού συστήματος. Δράση 3.1-Β. Αξιολόγηση των μεταπυρικών επιπτώσεων στη βιοποικιλότητα και στην οικολογική συνοχή των οικοσυστημάτων. Αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης της βιοποικιλότητας και οικολογικής συνοχής στα υγροτοπικά οικοσυστήματα της περιοχής. Δράση 3.2. Εκπόνηση σχεδίων διατήρησης και διαχείρισης για την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων και τη βελτίωση της κατάστασης διατήρησης της βιοποικιλότητας. Περιλαμβάνουν προτάσεις και μέτρα διαχείρισης υδάτινων πόρων, και μέτρα διαχείρισης για την αποκατάσταση, διατήρηση και προστασία των ενδιαιτημάτων και ειδών. Δράση 3.3. Εκπόνηση τεχνικής μελέτης αξιολόγησης της εφαρμογής των προτεινόμενων μέτρων και πιλοτικές εφαρμογές, Δράση 4.1. Συγγραφή εγχειριδίου (πρακτικού οδηγού) για βέλτιστες πρακτικές διαχείρισης οικοσυστημάτων που έχουν πληγεί από πυρκαγιές με εφαρμογή στη συγκεκριμένη περιοχή μελέτης. Δράση 4.2. Μελέτη και επιχειρησιακό σχέδιο για την πρόληψη πυρκαγιών στην περιοχή. Δράση 5.3. Στρατηγικό σχέδιο για την αποκατάσταση, προστασία και οικοτουριστική προβολή της περιοχής. Δράση 6.1. Σχέδιο βιώσιμης τουριστικής διαχείρισης. Δράση 6.2: Μελέτη εφαρμογής για διαδρομές και ενημερωτικές πινακίδες. Αντικείμενο της παρούσας μελέτης αποτελεί η δράση 3.2, που αποσκοπεί στην εκπόνηση προτάσεων για σχέδια διατήρησης και διαχείρισης με στόχο την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων και τη βελτίωση της κατάστασης διατήρησης της βιοποικιλότητας. Περιλαμβάνουν προτάσεις και μέτρα διαχείρισης υδάτινων πόρων, καθώς και μέτρα διαχείρισης για την αποκατάσταση, διατήρηση και προστασία των ενδιαιτημάτων και ειδών. Η μελέτη αφορά στα τμήματα της περιοχής μελέτης που επλήγησαν από τις πυρκαγιές του 2007, και, κυρίως, στα 5

υγροτοπικά οικοσυστήματα, τα οποία έχουν υποστεί αλλοιώσεις από ανθρωπογενείς επεμβάσεις (π.χ. αποξήρανση της Λίμνης Αγουλινίτσας). Προκειμένου να επιτευχθεί ο σκοπός της μελέτης, συγκεντρώθηκαν βιβλιογραφικά δεδομένα από μελέτες που έχουν ολοκληρωθεί στην περιοχή, ενώ πραγματοποιήθηκαν και επιτόπιες επισκέψεις στην περιοχή μελέτης για επικαιροποίηση και καταγραφή νέων δεδομένων. Η παρούσα μελέτη αποτελεί το παραδοτέο της Β' Φάσης του έργου και περιλαμβάνει: 1. Προτάσεις για τη διαχείριση υδάτινων πόρων με στόχο τον εμπλουτισμό των φυσικών υδροφόρων οριζόντων για την βελτίωση της οικολογικής κατάστασης των οικοσυστημάτων. 2. Προτάσεις διαχείρισης με στόχο την αποκατάσταση και προστασία των ενδιαιτημάτων 3. Προτάσεις διαχείρισης με στόχο τη διατήρηση και προστασία των ειδών Τα μέτρα στοχεύουν τόσο στον περιορισμό των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων με αρνητικές επιπτώσεις στα στοιχεία της βιοποικιλότητας και στην οικολογική συνοχή των οικοσυστημάτων της περιοχής μελέτης, όσο και στην υποστήριξη, αποκατάσταση και ανάκαμψη της βιοτής. Με βάση την αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης της βιοποικιλότητας, όπως διατυπώθηκε στη Φάση Α του προγράμματος (Δράση 3.1), διατυπώνονται προτάσεις για έργα, παρεμβάσεις και ενέργειες διαχείρισης, προστασίας και αποκατάστασης. Αποτελούν κατευθυντήριες γραμμές, οι οποίες θα πρέπει να συμπεριληφθούν στο Ειδικό Σχέδιο Διαχείρισης της περιοχής. 6

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ, ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ Η ΑΝΑΓΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ Τα επιφανειακά ύδατα υφίστανται πίεση από τη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση μεγάλων ποσοτήτων νερού καλής ποιότητας και από τη σημειακή και μη σημειακή ρύπανση από δραστηριότητες που αναπτύσσονται κοντά στα υδάτινα οικοσυστήματα. Οι οικιστικές, τουριστικές και γεωργικές απαιτήσεις σε νερό συνεχώς αυξάνονται και παράλληλα με αυτές κλιμακώνονται η ποιοτική και ποσοτική υποβάθμιση των υδάτινων οικοσυστημάτων. Η ανάγκη ολοκληρωμένης αντιμετώπισης της διαχείρισης των υδάτινων πόρων οδήγησε στην έκδοση της Οδηγίας - Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ για τα Ύδατα το 2000. Πρώτος σκοπός της Οδηγίας είναι η προστασία και η αποτροπή της περαιτέρω επιδείνωσης της κατάστασης των υδατικών πόρων μέσω μιας ολοκληρωμένης θεώρησης που περιλαμβάνει τη λεκάνη απορροής τους. Η εξάρτηση των υδατικών πόρων μιας λεκάνης απορροής από τα οικοσυστήματα που βρίσκονται εντός αυτής είναι πολύ στενή. Για παράδειγμα, τα δασικά οικοσυστήματα είναι παραγωγοί αλλά και καταναλωτές νερού και επιδρούν ευμενώς στην ποιότητα του νερού. Ομοίως, τα υγροτοπικά οικοσυστήματα καταναλώνουν νερό αλλά και δρουν ως φίλτρα καθαρισμού του από ρύπους. Ο τρόπος ενάσκησης της γεωργίας και της κτηνοτροφίας επηρεάζουν την ποσότητα και ποιότητα των υδάτων καθώς και κάθε δραστηριότητα εντός της λεκάνης απορροής. Η διατήρηση της ποσότητας και της ποιότητας νερού εξαρτάται κατά μέγα μέρος από την καλή κατάσταση των φυσικών οικοσυστημάτων (χερσαίων και υγροτοπικών) της λεκάνης απορροής. Από την άλλη πλευρά, η αποφυγή ρύπανσης των υδάτων και η συνετή χρήση αυτών, ιδίως στη γεωργία, συμβάλλει στη διατήρηση των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας γενικότερα. Δεν είναι λοιπόν παράδοξο ότι ουσιαστικά η Οδηγία 2000/60/EC αποτελεί κατά κάποιο τρόπο το ευρύτερο πλαίσιο διαχείρισης στο οποίο πρέπει να είναι συμβατές και άλλες Οδηγίες που αφορούν το φυσικό περιβάλλον όπως η Οδηγία 79/409/EEC για τα άγρια πουλιά και η Οδηγία 92/43/EEC για τους οικοτόπους. Σχέσεις υδατικού δυναμικού δασικών - υγροτοπικών συστημάτων και περιβαλλοντικές πιέσεις Οι ανθρώπινες δραστηριότητας που ασκούνται στις δασικές και υγροτοπικές εκτάσεις, αλλά και στη λεκάνη απορροής τους, έχουν επιπτώσεις στους υγροτόπους. Ως κύριες αιτίες αλλοίωσης αναγνωρίζονται η σημειακή και μη σημειακή ρύπανση, η επέκταση των γεωργικών καλλιεργειών και οικισμών σε βάρος υγροτοπικών εκτάσεων και του δάσους, οι επιχωματώσεις και οι διανοίξεις δρόμων, η υπεράντληση υδάτων και οι εκχερσώσεις. Η βιωτή των υγροτόπων, εξαρτάται πολύ στενά από το υδατικό καθεστώς, που αποτελεί και το σπουδαιότερο του γνώρισμα. 7

Υπό τον όρο υδατικό καθεστώς από την άποψη της διαχειριστικης οικολογίας περιλαμβάνονται παράμετροι όπως: Έκταση κατακλυζόμενης περιοχής και βάθος Εποχικότητα Μέγεθος και συχνότητα κατάκλυσης Εποχή μεγίστου στάθμης και εκτάσεως Ρυθμός μεταβολής επιφανειών κατάκλυσης Διάρκεια ξηράς περιόδου και πλημμυρών Επιπροσθέτως πρέπει να τονισθεί και η εξάρτηση της βιωτής των υγροτόπων από την ποιότητα του νερού. Στο πλαίσιο της διαχείρισης των υδατικών πόρων, πολλές από τις παραπάνω παραμέτρους έχουν αλλάξει από ανθρώπινες ενέργειες, σε πολλούς υγροτόπους Έχουν περιγράφει, επίσης, διάφοροι τύποι ανθρωπογενών επεμβάσεων στους υγροτόπους, καθώς και οι αντίστοιχες επιπτώσεις στη βιωτή τους. Ανθρώπινες ενέργειες μπορεί να αλλοιώσουν τους υγροτόπους, είτε αφήνοντας υπερβολικά μικρές ποσότητες νερού, είτε αντίθετα προσθέτοντας υπερβολικά μεγάλες ποσότητες. Οι επιδράσεις των μεταβολών του υδρολογικού καθεστώτος στη βιωτή των λιμνών είναι ουσιώδους σημασίας. Η αλλαγή του υδατικού καθεστώτος σε λίμνες και υγρότοπους οδηγεί στον σχηματισμό ενδιαιτημάτων σε διαφορετικά βάθη. Τα ενδιαιτήματα αυτά χαρακτηρίζονται από αντίστοιχες φυτοκοινωνίες και είδη ορνιθοπανίδας. Γενικώς, είναι προφανής η αλληλεξάρτηση του υδρολογικού καθεστώτος των υγροτόπων και διαφόρων μορφών ζωής που αυτοί συντηρούν. Το βάθος του νερού και η περίοδος διαθεσιμότητας του κυρίως, καθορίζουν τη σύνθεση των φυτοκοινωνιών των υγροτόπων. Επομένως, η διαχείριση της στάθμης του νερού ενθαρρύνει ή αποθαρρύνει κάποιους τύπους φυτοκοινωνιών και κάποια φυτικά είδη. Η άγρια πανίδα προσελκύεται στον τύπο της φυτοκοινωνίας, η οποία αναπτύσσεται ως αποτέλεσμα της διαχείρισης της στάθμης του νερού και ευθέως επηρεάζεται από τη δημιουργία ή τον περιορισμό του υδάτινου ενδιαιτήματος. Η διαχείριση της στάθμης του νερού σε εποχιακά πλημμυρισμένους υγροτόπους μπορεί επίσης να οδηγήσει στην αύξηση της παραγωγικότητας της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας. Η σύσταση του υποστρώματος, ο βαθμός της αποξήρανσής του και η αποκαλυπτόμενη επιφάνεια είναι εξίσου σημαντικά για την υγροτοπική χλωρίδα. Στα έλη γλυκού και υφάλμυρου νερού η διαχείριση μπορεί να περιλαμβάνει και διακύμανση της στάθμης του νερού, όταν υφίσταται τεχνική υποδομή που να το επιτρέπει. Η κατάκλυση ελαττώνει την πυκνότητα των εφυδατικών φυτών και αυξάνει την παραγωγή των ασπόνδυλων, καθιστώντας τον υγρότοπο κατάλληλο για τα πουλιά, τα οποία αναπαράγονται, κλωσούν και διατρέφουν τους νεοσσούς. Από την άλλη, η ελάττωση της στάθμης του νερού περιορίζει μη επιθυμητά φυτικά είδη, ευνοεί την αποικοδόμηση φυτικού υλικού και επιστρέφει τα θρεπτικά στοιχεία στο έδαφος, επιτρέπει επιθυμητά φυτικά είδη να βλαστήσουν, συγκεντρώνει τροφή για την άγρια πανίδα και περιορίζει ενοχλητικά είδη άγριας πανίδας. Η απόκριση των φυτών στη διαχείριση της στάθμης του 8

νερού εξαρτάται από την εποχή και το μέγεθος της πτώσης ή της ανύψωσης της στάθμης του νερού, καθώς επίσης και από το στάδιο διαδοχής της φυτοκοινότητας. Συνεπώς, και η σύνθεση της πανιδικής κοινότητας, όπως και η παραγωγικότητά της, εξαρτώνται από τους ίδιους παράγοντες. Υπάρχουν τεχνικές διαχείρισης που χρησιμοποιούν τη διακύμανση της στάθμης του νερού για να ευνοήσουν την ορνιθοπανίδα. Γενικά, η επίτευξη εφυδατικής υγροτοπικής βλάστησης προς ανοιχτά νερά, σε αναλογία έως 1/1, ευνοεί την ορνιθοπανίδα. Η διατήρηση της στάθμης του νερού ενθαρρύνει την πολυετή εφυδατική βλάστηση, η οποία χρησιμοποιείται για κατασκευή φωλιών από πάπιες, κλώσημα και διατροφή των νεοσσών. Η διαχείριση των μεταναστευτικών ή διαχειμαζόντων ειδών ορνιθοπανίδας μπορεί να απαιτεί πλημμύρες αλλά και περιοδική πτώση της στάθμης των νερών σε ορισμένους τύπους υγροτόπων. Τυπικά, η τελευταία αρχίζει την άνοιξη ή νωρίς το καλοκαίρι. Έτσι μπορεί να ευνοηθεί το φύτρωμα των σπόρων και η ανάπτυξη αγρωστωδών και άλλων φυτικών ειδών τα οποία παράγουν σπόρους. Το απόθεμα σπόρων μπορεί να είναι φτωχό σε αλατούχους υγροτόπους και πλημμυρισμένες παραθαλάσσιες περιοχές. Η πυκνότητα εφυδατικών φυτών ή φυτών με επιπλέοντα φύλλα, ελαττώνεται με την πτώση της στάθμης του νερού. Πλήρης πτώση της στάθμης εκθέτει τα ιζήματα στον αέρα. Η ικανότητα βλάστησης των σπόρων ελαττώνεται, εάν τα ιζήματα είναι συνεχώς πλημμυρισμένα για αρκετά έτη. Παντελής ξήρανση του υγροτόπου ενθαρρύνει φυτά όπως το salicornia. Όταν οι υγρότοποι επαναπλημμυρίζουν το φθινόπωρο, διαθέτουν τους σπόρους στα πουλιά. Ο επαναπλημμυρισμός θα πρέπει να είναι αργός, ώστε να αποφευχθεί η επίπλευση φυτικού υλικού και η θνησιμότητα των φυταρίων εξαιτίας της θολότητας. Επαναπλημμυρισμός έως το βάθος των 10-25 cm ευνοεί τα είδη πάπιας που διαβιούν στην επιφάνεια, ενώ τα είδη που αρέσκονται να βουτούν σε βάθος, χρειάζονται μεγαλύτερα βάθη νερού ΥΔΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Σήμερα η περιοχή μελέτης τροφοδοτείται και επηρεάζεται από δύο βασικά υδατικά συστήματα διακριτά μεταξύ τους Το σύνθετο φυσικό υδατικό σύστημα του Καϊάφα, που περιλαμβάνει καρστικό υδροφορέα με μέτωπο θερμομεταλλικών πηγών και στο πεδινό τμήμα σύνθετη υπόγεια υδροφορία με φρεάτια υδροφορία και μερικώς υπο πίεση ορίζοντες. Σε αντιδιαστολή βρίσκεται το σύστημα του δάσους Στροφυλιάς που ενώ επηρεάζεται κατά βάση από τη φρεάτια υδροφορία και το υπόγειο υδατικό δυναμικό, βρίσκεται σε μία ζώνη με σημαντικές τεχνικές παρεμβάσεις -αποστραγγιστικά έργα Αγουλινίτσας και αρδευτικό σύστημα Επιταλίου- που απορυθμίζουν πλήρως και διαταράσσουν το υδρογεωλογικό δυναμικό και επιβάλλουν διαχειριστικούς καταναγκασμούς. 9

Αρδευτικές μέθοδοι και Αξιοποίηση αρδευτικών έργων Τα δίκτυα, του αρδευτικού Αλφειού στη μεγαλύτερη τους έκταση, έχουν κατασκευασθεί για να λειτουργούν με τεχνητή βροχή-καταιονισμό (82,2% για τον Αλφειό). Στο υπόλοιπο τμήμα τους, η άρδευση γίνεται με επιφανειακές μεθόδους Η κατάσταση των αποστραγγιστικών - αποχετευτικών δικτύων του Αλφειού είναι κακή, η συντήρηση των διωρύγων είναι ελλιπής και ανεπιθύμητη βλάστηση διαταράσσει τη λειτουργία των τάφρων ΤΟΕΒ Επιταλίου Στην υπο εξέταση περιοχή αναπτύσσονται τα «εγγειοβελτιωτικά» του έργου πεδιάδας Αλφειού, που βρίσκεται στην αρμοδιότητα του ΤΟΕΒ Επιταλίου για τη διαχείριση τους. Ο εν λόγω ΤΟΕΒ είναι αρμόδιος για συνολική έκταση 27.000 στρεμμάτων, από τα οποία σήμερα αρδεύονται περίπου τα 16.000 στρέμματα. Το μεγάλο ποσοστό άρδευσης οφείλεται στο γεγονός ότι στην περιοχή του ΤΟΕΒ περιλαμβάνεται η παλιά αποξηρανθείσα λίμνη της Αγουλινίτσας Η περιοχή δεν είναι ενταγμένη στο κτηματολόγιο. Οι καλλιέργειες περιορίζονται σε βαμβάκι, βιομηχανική τομάτα και καλαμπόκι, οι οποίες αρδεύονται κυρίως με καρούλια και στάγδην, και ορισμένα καναλέτα. Τα μέλη του ΤΟΕΒ είναι περίπου 2.500. Το αρδευτικό δίκτυο του Επιταλίου έχει σχεδιαστεί να εξυπηρετεί αρδευτικά εκτάσεις 27.634 στρ., από τις οποίες 3.712 στρ. με βαρύτητα ενώ και 23.922 στρέμματα με άντληση. Με βάση παλαιότερα στοιχεία, το έργο στην περιοχή του ΤΟΕΒ Επιταλίου σημείωνε βαθμό αξιοποίησης 92% κατά μέσο όρο για την περίοδο 2001-2009,. επειδή στην ίδια περίοδο δεν αρδεύτηκαν μόνον 7000στρ. 10

Οι χρήστες εφάρμοσαν τη μέθοδο της τεχνητής βροχής σε 15.500στρ. έναντι συνολικής επιφάνειας αρδευθείσας έκτασης 20.500στρ. κατά μέσο όρο για την περίοδο 2001-2009. Δηλαδή, στο 77% των αρδευθεισών εκτάσεων για την περίοδο αυτή εφαρμόστηκε η τεχνητή βροχή. Αν και γενικά η άρδευση με κατάκλυση είναι απαγορευμένη, κατ εξαίρεση επιτρέπεται σε μικρές εκτάσεις ιδιοκτητών. Οι αγρότες δεν έχουν επαρκείς γνώσεις για τη μέθοδο της τεχνητής βροχής. Για το λόγο αυτό, αλλά και για οικονομικούς λόγους, εφαρμόζουν ακατάλληλες αρδευτικές μεθόδους. Για παράδειγμα, η άρδευση του αραβόσιτου γίνεται με ένα συνδυασμό τεχνητής βροχής και επιφανειακής άρδευσης. Ο αγρότης χρησιμοποιεί ένα μεγάλο εκτοξευτή (κανόνι) μεγάλης παροχής (18-35m3/ώρα), τον οποίο μετακινεί κατά το ελάχιστο δυνατό. Οι θέσεις άρδευσης είναι μεγάλης διάρκειας και περιορίζονται σε λίγα υψηλά σημεία του αγροτεμαχίου. Σε κάθε θέση κατά τις 2-3 πρώτες ώρες το νερό διηθείται στο έδαφος μέχρι αυτό να έρθει σε κατάσταση κορεσμού. Στη συνέχεια, το νερό κυλά επιφανειακά ακολουθώντας τις κλίσεις του εδάφους και τα αυλάκια που διαμορφώνονται συνήθως κατά την άροση. Έτσι, αρδεύονται τα χαμηλότερα τμήματα των αγροτεμαχίων. Μετά από μερικές θέσεις μεγάλης διάρκειας άρδευσης, ο αγρότης κάνει μερικές στάσεις μικρής διάρκειας σε σημεία που δεν αρδεύτηκαν από τις πρώτες θέσεις. Η τεχνική αυτή εφαρμόζεται κυρίως στον αραβόσιτο. Όταν το ύψος των φυτών φθάσει το 1 μέτρο, οι μετακινήσεις του εκτοξευτή γίνονται στην προσιτή περίμετρο του αγροτεμαχίου και οι αρδευτικές θέσεις ελαττώνονται, ενώ αυξάνει η διάρκεια άρδευσης. Η τεχνική αυτή άρδευσης οδηγεί σε διαφορετικές κατά τμήματα, αλλά χαμηλές αποδόσεις, ανάλογα με τη διαμόρφωση της επιφάνειας του εδάφους. Επιπλέον ο ΤΟΕΒ έχει δώσει άδεια χρήσης αρδευτικού νερού σε δύο ιδιοκτήτες ιχθυοτροφείων στην περιοχή της Αγουλινίτσας, Σήμερα η κατάσταση του δικτύου κρίνεται μέτρια έως κακή και οι απώλειες του δικτύου σε νερό είναι ανεξέλεγκτες. Πράγμα που είναι όχι απαραίτητα κακό από οικολογική άποψη, αλλά περιπλέκει περισσότερο την ήδη δύσκολη δουλειά της διαχείριση του υδατικού δυναμικού. 11

ΣΗΜΕΡΙΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Έλλειψη συστηματικής και αξιόπιστης καταγραφής και αξιολόγησης των φυσικών και τεχνητών υδατικών συστημάτων, από ποσοτική και ποιοτική άποψη. Έλλειψη επαρκών παρατηρήσεων υδρολογικών, μετεωρολογικών και υδρογεωλογικών, καθώς και ποιοτικών παραμέτρων. Έλλειψη ορθολογικά οργανωμένου, δεδομένων του υδρολογικού κύκλου. δικτύου συλλογής πληροφοριών των φυσικών Χαμηλός βαθμός αξιοπιστίας των δεδομένων που υπάρχουν, ο οποίος οφείλεται σε ασυνεχείς και βραχυχρόνιες παρατηρήσεις, σε έλλειψη τυποποίησης στη λήψη των παρατηρήσεων και στη δειγματοληψία και ανάλυση των ποιοτικών παραμέτρων. Έλλειψη καταγραφής των υφιστάμενων χρήσεων και μέτρησης των ποσοτήτων νερού που χρησιμοποιείται. Καθορισμός των χρήσεων νερού έξω από στόχους και προσανατολισμούς των προγραμμάτων ανάπτυξης, με βάση πρόσκαιρους τομεακούς σκοπούς. Ευκαιριακή εκμετάλλευση ενός μεμονωμένου υδατικού πόρου (ιδίως υπόγειου), χωρίς εμπεριστατωμένη γνώση των δυνατοτήτων του, που οδηγεί συνήθως στην ποιοτική και ποσοτική υποβάθμιση του. Έλλειψη πρόνοιας και κινήτρων για την εξοικονόμηση νερού σε όλες τις χρήσεις, καθώς και συντονισμού μεταξύ των χρήσεων για λόγους οικονομίας πόρων και μέσων. Πλημμελής σύνδεση και εναρμόνιση των υφιστάμενων προγραμμάτων ανάπτυξης με τις ανάγκες διαχείρισης νερού, από άποψη ποσότητας και ποιότητας. Η άρδευση δεν αφορά μόνο την καλλιέργεια και την οικονομικότητα του προϊόντος, αλλά αφορά σημαντικά και το περιβάλλον. Τα πλέον θεμελιώδη θέματα αφορούν: Την προστασία και τη διαχείριση των παροχών και την ποιότητα του νερού. Η αντιπαλότητα των αρδευτικών και περιβαλλοντικών στόχων οφείλεται στο ότι το νερό είναι ένας ανταγωνιστικός πόρος στην άρδευση, ενώ απαιτείται ταυτόχρονα και από τα υδατικά οικοσυστήματα. Ποιος θα είναι ο ρόλος των εγγειοβελτιωτικών έργων που ήδη υπάρχουν, πόσο καλά θα μπορέσουν να δουλέψουν κάτω από τις πιέσεις των διασταυρούμενων χρήσεων γης. 12

Διαχειριστικά μέτρα Υδάτινου Δυναμικού Για την επιλογή της πλέον αποδοτικής και αποδεχτής λύσης από τα εναλλακτικά σενάρια διαχείρισης, βασίζονται σε τρεις διαστάσεις αξιολόγησης, που χρησιμοποιούνται σε τέτοιου είδους εκτιμήσεις όπως αναπτύσσεται αναλυτικά στο τεύχος της Δράσης 3.3 (Τεχνική μελέτη αξιολόγησης εφαρμογής προτεινόμενων μέτρων και προτάσεις πιλοτικών εφαρμογών). την περιβαλλοντική, την κοινωνική και την οικονομική. Αναφορικά με τον τρόπο εκτίμησης, αξιολόγησης και αντιμετώπισης των επιπτώσεων που δύναται να προκύψουν από την εφαρμογή του Σχεδίου, αρχικά γίνεται αξιολόγηση των επιπτώσεων που αναμένονται σε συγκεκριμένες προτάσεις. Επισημαίνεται πως οι παράγοντες οι οποίοι εξετάζονται είναι οι ακόλουθοι: Βιοποικιλότητα Χλωρίδα Πανίδα Έδαφος Ύδατα Κλιματικοί Παράγοντες Υλικά Περιουσιακά Στοιχεία, ανθρώπινες δραστηριότητες Τοπίο Κατ αυτόν τον τρόπο αξιολογείται το Σχέδιο στο σύνολό του συνυπολογίζοντας τις ανά τομέα επιπτώσεις, αλλά και την αποτελεσματικότητα των εφαρμοζόμενων μέτρων. Επιπλέον, παρουσιάζεται ο τρόπος που οι μελετώμενοι παράγοντες αλληλοεπηρεάζονται, ενώ προτείνονται τα απαραίτητα μέτρα και οι απαιτούμενες ενέργειες προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι αναμενόμενες επιπτώσεις. Πιο αναλυτικά, για την περιοχή μελέτης, οι δυνατές επιπτώσεις από την εφαρμογή του σχεδίου διαχείρισης αξιολογήθηκαν ως προς: Το είδος και την ένταση της επίπτωσης Την προέλευση της επίπτωσης Το χρονικό ορίζοντα της εμφάνισης της επίπτωσης και τη διάρκεια αυτής Τη συνέργεια της επίπτωσης σε συνδυασμό με άλλες επιπτώσεις (η συσσώρευση ή/και η συνέργεια που η υπό χαρακτηρισμό μεταβολή μπορεί να παρουσιάσει είτε με άλλες επιπτώσεις του προγράμματος είτε με άλλα περιβαλλοντικά προβλήματα της περιοχής) Στη συνέχεια, παρουσιάζονται οι διαφορετικές λύσεις που εξετάζονται αναλυτικά στη Δράση 3.3 ως προς τα μέτρα εφαρμογής διαχείρισης του υδάτινου δυναμικού προς όφελος της βιοποικιλότητας, και παρουσιάζονται οι βασικές προτάσεις της Κύριας Λύσης (προτεινόμενο σχέδιο CA) 13

Ως προς την υλοποίηση του Σχεδίου εξετάστηκαν τρία (3) εναλλακτικά σενάρια διαχείρισης των υδατικών πόρων. Τα τρία σενάρια που εξετάζονται είναι: 1. Μηδενική Λύση (ZER): η εν λόγω λύση αφορά σε μη παρέμβαση σε σχέση με υπάρχον καθεστώς. 2. Κύρια Λύση (προτεινόμενο Σχέδιο CA): η εν λόγω εναλλακτική λύση αφορά στην εφαρμογή καλών πρακτικών χρήσης των υδάτινων πόρων (κατά βάση η γεωργική χρήση) από τους ανάντι της περιοχής χρήστες για τη διασφάλιση της ποιότητας σε ανεκτά για το οικοσύστημα επίπεδα. Επιπλέον προτείνονται μια δέσμη δυναμικών μεν διαχειριστικών παρεμβάσεων (εκσκαφές θυροφραγμοί και αλλαγές χρήσεων γης) με ήπιο περιβαλλοντικό αποτύπωμα. 3. Εναλλακτική Λύση (ALT): η εν λόγω εναλλακτική λύση αφορά στην υλοποίηση ενός ισχυρά παρεμβατικού σχεδίου στη διαχείριση των υδάτινων πόρων που αφορά μεταφορά νερού, δυναμικό τεχνητή κατάκλυση, εκτεταμένες εκσκαφές και χωματουργικές εργασίες διαμόρφωσης περιοχών. Η Εναλλακτική Λύση αφορά στην υλοποίηση ενός Σχεδίου τροποποιημένου, σε σχέση με το προτεινόμενο, ως προς ορισμένα συμπληρωματικά μέτρα. Οι εναλλακτικές δυνατότητες που εξετάστηκαν είναι υλοποιήσιμες και αφορούν σε τρόπους διαφορετικής επίτευξης του Στόχου βελτίωσης της βιοποικιλότητας μέσω διαφορετικών τεχνικών παρεμβάσεων. Επισημαίνεται δε πως τα εναλλακτικά συμπληρωματικά μέτρα αφορούν σε έργα και δραστηριότητες ή ενέργειες τα οποία αν και ήταν δυνατό να επιτύχουν τους ίδιους στόχους με αυτούς του προτεινόμενου Σχεδίου απορρίφθηκαν για λόγους οικονομικούς, κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς ή συνδυασμό αυτών. Συνοπτική παρουσίαση μέτρων Κύριας Λύσης Αλλαγή χρήσεων γης σε αγροτικές εκτάσεις του αναδασμού (συχνά σχολάζουσες ) με αλκαλιωμένα εδάφη χαμηλής παραγωγικότητας, που συνορεύουν με το δάσος προς δημιουργία ικανού πλάτους ζωνών φίλτρων VFS (vegetative Filter Strips), ή μεταβατικών του δάσους ζωνών. Η υιοθέτηση ορθών πρακτικών άρδευσης, λίπανσης και χρήσης φυτοπροστατευτικών σκευασμάτων από τους αγρότες της ανάντη ζώνης, καθώς η έκπλυση τους προς τις αποστραγγιστικές τάφρους συντελεί ουσιαστικά στην υποβάθμιση της ποιότητας του διαθέσιμου υδατικού δυναμικού. Έλεγχος κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων εντός της περιοχής και διαχείριση των αποβλήτων τους. Πιθανά μετεγκατάσταση αυτών εκτός των ευαίσθητων περιβαλλοντικά ζωνών εάν είναι εφικτό. 14

Εγκατάσταση θυροφραγμών για τον έλεγχο της μεταφοράς νερού και της επικοινωνίας μεταξύ της λίμνης Καϊάφα και τον καλαμιώνα του δάσους της Στροφυλιάς και να γίνεται συγκράτηση των υδάτων στις υγροτοπικές ζώνες. (Για τη συγκεκριμένη δράση απαιτείται ειδικό τεχνικό σχέδιο και η λειτουργία του να εποπτεύεται από επιστημονικό φορέα, προς αποφυγή αρνητικών επιπτώσεων). Πιθανές εκσκαφές για τη δημιουργία ελεύθερων υδάτινων σωμάτων στους καλαμιώνες και το δάσος, μπορεί να γίνουν μόνο κατόπιν ειδικής τοπογραφικής και υδρογεωλογικής με αυστηρές τεχνικές προδιαγραφές και επίβλεψη, για την αποφυγή προσβολής του φρεάτιου υδροφόρου ορίζοντα που αναπτύσσεται στις αμμοθίνες, από αλμυρό θαλασσινό νερό. Εγκατάσταση δικτύου παρακολούθησης φυσικοχημικών και χημικών παραμέτρων του υδατικού δυναμικού, με συστηματική και διαχρονική λειτουργία, υπο την εποπτεία του Φορέα διαχείρισης της περιοχής. Λειτουργία του σταθμού ΕΕΛ της Ζαχάρως και προστασία της λίμνης από τη διάθεση ανεπεξέργαστων αστικών λυμάτων. Οριοθέτηση καθορισμένων ζωνών προστασίας για το μέτωπο των καρστικών θερμομεταλλικών πηγών του Καϊάφα Απαγόρευση εκμετάλλευσης (με γεωτρήσεις ή άλλο τρόπο) του φρεάτιου υδροφόρου ορίζοντα που αναπτύσσεται συστήματα παραλιακών αμμοθινών. Οριστική εγκατάλειψη του σχεδίου περί απόδοσης εκτάσεως 2.850 στρεμμάτων βόρεια της περιοχής για την κατασκευή γηπέδου Golf, ως μη ορθολογική σε σχέση με τους υδατικούς πόρους και περιβαλλοντικά επιζήμια. Επιπρόσθετα, κατά τις παρεμβάσεις πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ανάγκη αδειοδότησης των δράσεων και η τήρηση των διατάξεων της περιβαλλοντικής κανονιστικής νομοθεσίας Συνοπτικά, αφορούν στα εξής: Σε περίπτωση έργων υποδομής (δίκτυα, αναβαθμοί, ΕΕΛ, κλπ) θα πρέπει να εξασφαλίζονται οι όσο το δυνατό περιορισμένες επεμβάσεις στην τοπική χλωρίδα και πανίδα κατά τη φάση κατασκευής των έργων. Κατάντη των έργων ταμίευσης αλλά σημαντικών απολήψεων από επιφανειακά ύδατα αλλά και όπου υφίστανται η έννοια της οικολογικής παροχής, θα πρέπει αυτή να προσδιορίζεται επακριβώς Σε περίπτωση έργων υποδομής (δίκτυα, αναβαθμοί, ΕΕΛ, κλπ) θα πρέπει να εξασφαλίζονται οι όσο το δυνατό περιορισμένες επεμβάσεις στο τοπίο 15

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ, ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΙΔΩΝ Γενικά: αποκατάσταση και βελτίωση υγροτοπικών συστημάτων και παράκτιας ζώνης βλάστησης Οι εκτάσεις των υγρών λιβαδιών και τελμάτων έχουν μειωθεί σημαντικά λόγω της αποξήρανσης των εκτεταμένων βαλτωδών εκτάσεων και της τσιμεντοποίησης των ακτών της λίμνης. Η αύξηση των ρηχών υδάτινων επιφανειών και της παράτασης της παρουσίας νερού στην περιοχή που περιβάλλει την λίμνη Καϊάφα, όπως και στους βάλτους εντός του πευκοδάσους στις σταθεροποιημένες αμμοθίνες και στους καλαμιώνες, θα διασφαλίσει ενδιαιτήματα διατροφής και θέσεων φωλιάσματος για τα εξαρτώμενα από το νερό είδη της πανίδας. Συγκεκριμένα, η αποκατάσταση και διατήρηση υδάτινων επιφανειών (νερόλακκων γλυκού νερού, βάλτων κλπ) μπορεί να εξασφαλίσει την παρουσία και καλή διατήρηση αμφιβίων και των εξαρτώμενων από το νερό ερπετών (π.χ. νεροχελώνες), την παροχή νερού και τροφής κυρίως στη διάρκεια των ξηρότερων εποχών στα θηλαστικά (π.χ. νυχτερίδες), ενώ θα ευνοήσει την παρουσία υδρόβιων και παρυδάτιων πουλιών. Επιπλέον θα ευνοήσει και τα μεταναστευτικά είδη της ορνιθοπανίδας, καθώς η έκταση της λίμνης και των συνδεόμενων με αυτή υγροτοπικών ζωνών είναι πλέον μικρή σε σχέση με άλλους γειτονικούς υγροτόπους στο δυτικό μεταναστευτικό διάδρομο. Λόγω της μηδενικής διαχείρισης του εκτεταμένου καλαμιώνα ΒΔ της λίμνης που τροφοδοτείται από υπόγειες εισροές και περιοδικά από τα νερά της, εμφανίζονται πολύ μικρές επιφάνειες με ανοικτά νερά περιορίζοντας τις δυνατότητες για διατροφή και φώλιασμα των υδροβίων ειδών πουλιών. Η διαμόρφωση ανοικτών νερών στο εσωτερικό του καλαμιώνα θα ευνοήσει το σύνολο σχεδόν των υδροβίων πουλιών και θα προσελκύσει σημαντικά είδη όπως η βαλτόπαπια. Θα ευνοήσει επίσης τους πληθυσμούς αμφιβίων, νεροχελωνών, της βίδρας και των νυχτερίδων, παρέχοντάς τους τροφή και νερό. Ο περιορισμός στην καταστροφή της βλάστησης και των αμμοθινικών εκτάσεων (συμπεριλαμβανομένων των σταθεροποιημένων θινών με τα δάση) λόγω τουριστικής πίεσης και υπερβόσκηση κατά θέσεις θα οδηγήσει στην αποκατάσταση και διατήρηση της βλάστησης, καθώς επίσης και στον περιορισμό της όχλησης στις υδάτινες επιφάνειες (βάλτους) από τα οικόσιτα ζώα. Η συνέχεια του πευκοδάσους και της θαμνώδους βλάστησης επί των σταθεροποιημένων θινών όπου έχει διασπαστεί μπορεί επιπλέον να αποκατασταθεί με φυτεύσεις. Η θέση της περιοχής μελέτης μεταξύ των δύο ποταμών Αλφειού προς βορρά και Νέδα στα νότια δίνει δυνατότητες για επικοινωνία πληθυσμών ειδών που εξαρτώνται από τα υγροτοπικά οικοσυστήματα και τη δασική βλάστηση. Η αποκατάσταση των ασυνεχειών της βλάστησης στις σταθεροποιημένες θίνες θα αποκαταστήσει το διάδρομο επικοινωνίας (όπου τα ζώα μπορούν να μετακινηθούν με ασφάλεια μεταξύ μεγαλύτερων ενοτήτων) με το παρόχθιο δάσος του Αλφειού και της Νέδας. Ο διάδρομος επικοινωνίας θα ενισχυθεί και από την αποκατάσταση των υδάτινων ενδιαιτημάτων μεταξύ της λίμνης του Καϊάφα και του Αλφειού ποταμού. Η εξασφάλιση του διαδρόμου επικοινωνίας θα συμβάλλει στη διατήρηση πληθυσμών με μεγάλη εξάπλωση που απειλούνται με 16

απομόνωση από τον κατακερματισμό του βιοτόπου τους, όπως η βίδρα η οποία επιπλέον εξαρτάται από τα επιφανειακά νερά. Αποκατάσταση και διαχείριση καλαμιώνα στα ΒΔ της λίμνης Ο καλαμιώνας και άλλη υπερυδατική βλάστηση εμφανίζεται σε πολλές θέσεις στην περιοχή μελέτης, αλλά η κύρια εξάπλωση του είναι στο κεντρικό τμήμα της περιοχής, στα ΒΔ της λίμνης, όπου καταλαμβάνει μια ενιαία περιοχή 400 Χ 400 μ περίπου, ενώ μεγάλα τμήματά του συνεχίζουν και πέρα από αυτή την έκταση. Ουσιαστικά ο καλαμιώνας επεκτείνεται σε όλη την περιοχή όπου αποστραγγίζονται τα πλεονάζοντα νερά της λίμνης και αποτελεί υπόλειμμα των παλιών υγροτοπικών συστημάτων που υπήρχαν, όταν η λίμνη του Καϊάφα συνδεόταν με τη λίμνη της Αγουλινίτσας μέσα από ένα δαιδαλώδες σύστημα καναλιών και μικρών λιμνών. Χαρακτηρίζεται από τη μόνιμη παρουσία επιφανειακού νερού και την κυριαρχία του αγριοκαλαμιού Phragmites australis, που αναμειγνύεται τοπικά με άλλα είδη, ενώ στις όχθες των αποστραγγιστικών και των αρδευτικών καναλιών αλλά και σε άλλες ζώνες που διαβρέχονται ή κατακλύζονται από νερά, όπως είναι οι παρυφές των χωραφιών, το κυρίαρχο είδος φυτού είναι το καλάμι Arundo donax (με στέλεχος που ξεπερνά τα 4-5 μ). Οι καλαμιώνες είναι σημαντικά ενδιαιτήματα για πολλά είδη της ορνιθοπανίδας κυρίως όταν αναμειγνύονται με ανοικτές υδάτινες επιφάνειες και υγρά λιβάδια. Όταν παρουσιάζουν ανοικτή δομή και μωσαϊκότητα, ευνοούν την τροφοληψία και φωλεοποίηση προστατευόμενων ειδών ορνιθοπανίδας (π.χ. πάπιες, ερωδιοί, βουτηχτάρια, παρυδάτια). Αντίθετα, πολλές φορές, όταν μειώνεται το υδατικό δυναμικό τους και το απαιτούμενο βάθος λόγω προσχώσεων, οι καλαμιώνες αναπτύσσονται υπερβολικά σε πυκνές αμιγείς (μονο-ειδικές) συστάδες, χωρίς θύλακες με ανοικτά νερά και αραιή βλάστηση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μειώνεται σημαντικά η ποσότητα και η ποιότητα των εσωτερικών ενδιαιτημάτων του και των υγρών λιβαδιών και τελικά να υποβαθμίζεται η οικολογική σημασία τους. Η διατήρηση των δομικών και φυσικών χαρακτηριστικών των υγρολίβαδων (π.χ. χαμηλή βλάστηση, εποχιακός πλημμυρισμός) 17

απαιτεί συστηματική διαχείριση, η οποία παλιότερα πραγματοποιούνταν με παραδοσιακές πρακτικές που σταδιακά εγκαταλείφθηκαν. Η διαχείριση αυτών των οικότοπων και η διατήρηση της μωσαϊκότητάς τους, θα πρέπει να είναι από τις πρώτες προτεραιότητες για τη βελτίωση της οικολογικής αξίας της ευρύτερης περιοχής. Προτεινόμενα μέτρα διαχείρισης: 1. Λεπτομερής αποτύπωση των καλαμιώνων και αξιολόγηση του βαθμού πύκνωσής των, με στόχο τη διαμόρφωση ενός διαχρονικού σχεδίου λήψης διαχειριστικών μέτρων ανά πενταετία ή δεκαετία. 2. Δημιουργία ανοικτών νερών στον καλαμιώνα. Προτείνονται εναλλακτικά δύο λύσεις : Α) Διαπλάτυνση / εκβάθυνση τμήματος του κεντρικού καναλιού στον καλαμιώνα, με στόχο τη δημιουργία επιφανειακού πλάτους 10-20 μ και βάθους (ως αποτέλεσμα ειδικής μελέτης 1-1,5μ περίπου) καθώς και τη δημιουργία ανοικτών υδάτινων επιφανειών. Εκσκαφή για δημιουργία 2-3 μικρών λιμνών εμβαδού 100-300 τμ περίπου βάθους (ως αποτέλεσμα ειδικής μελέτης 1-1,5μ περίπου), με τη μεγαλύτερη λίμνη στην κεντρική περιοχή του καλαμιώνα. Τα υλικά εκσκαφής θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία νησίδων μέσα στις υπό δημιουργία λίμνες. Η διάνοιξη του καναλιών και των λιμνών μπορεί να γίνει με τη χρήση βυθοκόρου με συρματόσχοινο και για τη μετακίνηση του μηχανήματος μέσα στο έλος μπορεί να χρησιμοποιηθούν υποστυλώματα (ντακαρία). Στη συνέχεια διαχείριση της υπερυδατικής και ελοφυτικής βλάστησης με σκοπό τη διατήρηση των υφιστάμενων μικρών λιμνών με θερινή κοπή κάτω από την επιφάνεια του νερού, 18

τουλάχιστον κάθε 10 χρόνια και εφόσον χρειαστεί κάθε 5 χρόνια. Η μόνιμη παρουσία πουλιών, όπως η Φαλαρίδα, μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά με φυσικό τρόπο στη μείωση της βλάστησης αυτών των λιμνών. Β) Διαμόρφωση υγρών λιβαδιών περιμετρικά με την χρήση κοπών της υπερυδατικής βλάστησης και βόσκησης στην συνέχεια. Αυτό θα διασφαλίσει την ύπαρξη ρηχών εκτάσεων περιφερειακά. Η διαχείριση αυτή προϋποθέτει την δέσμευση ότι οι ζώνες περιφερειακά θα χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά για βόσκηση και όχι για καλλιέργεια. Θα πρέπει επίσης να διερευνηθούν τυχόν καταπατήσεις. Περιλαμβάνεται περιοδική διαχείριση της φυτομάζας του καλαμιώνα, είτε με παραδοσιακές μεθόδους όπως χειμερινή κοπή, βόσκηση ή καύση της βλάστησης, είτε με χρήση μεγαλύτερων μηχανημάτων. Προτείνεται η εφαρμογή χειμερινής κοπής ανά πενταετία σε διαφορετικά τμήματα του καλαμιώνα. 3. Η διαχείριση των υδάτων με θυροφραγμούς ώστε να γίνεται συγκράτηση των υδάτων στις υγροτοπικές ζώνες. Μπορούν να τοποθετηθούν δύο θυροφραγμοί για τον έλεγχο της κίνησης των υδάτων: ένας στην γέφυρα του ΟΣΕ στον καλαμιώνα και ένας δίπλα στον δρόμο στην λίμνη όπου αρχίζει η τάφρος προς τον καλαμιώνα. Εικόνα 1. Θέσεις προτεινόμενων θυροφραγμών 19

Αποκατάσταση και διαχείριση υγρών λιβαδιών και τελμάτων περιμετρικά της λίμνης που πλημμυρίζουν εποχιακά Οι εκτάσεις με υγρά λιβάδια και τέλματα στην περιοχή μελέτης είναι ζώνες που πλημμυρίζουν εποχιακά ή δεν αποστραγγίζονται επαρκώς από τα νερά και όπου αναπτύσσεται υγροτοπική βλάστηση. Στο παρελθόν, είναι πολύ πιθανό τα υγρά λιβάδια και τέλματα να ήταν πολυπληθέστερα, όπως φαίνεται από τη διαμόρφωση του τοπίου και της παρουσίας της υγροτοπικής βλάστησης. Σήμερα περιορίζονται κυρίως στα ΒΔ της λίμνης καθώς και εντός και πλησίον του πευκοδάσους επί των σταθεροποιημένων θινών. Παραμένουν όμως περιστασιακά πλημμυρισμένες ρηχές εκτάσεις και στα ανατολικά πρανή της λίμνης. Ουσιαστικά, η περιοχή αυτή ήταν τμήμα των ρηχών παραλιών της λίμνης πριν τις εργασίες διευθέτησης και εγκιβωτισμό των πρανών της. Τη χειμερινή περίοδο, τμήματα αυτής της περιοχής πλημμυρίζουν με νερό, αποκτώντας ιδιαίτερη σημασία για την ορνιθοπανίδα. Παρόλα αυτά, η περιοχή αυτή δέχεται εποχιακά έντονες πιέσεις από δραστηριότητες όπως πίστα μοτοκρός, απόρριψη σκουπιδιών και όχληση. Προτεινόμενα μέτρα διαχείρισης: 1. Εκβάθυνση των μικρών άνυδρων κατά το καλοκαίρι - λιμνών και διευθέτηση επιφανειακών νερών ή νερών από τα κανάλια, έτσι ώστε τα βυθίσματα αυτά να διατηρούν νερό όλη την περίοδο του έτους. Όπου παρατηρούνται εποχιακά τέλματα, διευθέτηση επιφανειακών νερών από τα γειτονικά κανάλια και προώθησή τους προς το εσωτερικό των τελμάτων για επαναδημιουργία μόνιμων υγρών λιβαδιών. 2. Αποκατάσταση μέρους των ρηχών παραλιών στα σημεία εισόδου των καναλιών στη λίμνη, στα ανατολικά, με βάση την εικόνα πριν τα έργα διευθέτησης, με στόχο τη δημιουργία ρηχών εκβολικών ενδιαιτημάτων. 3. Ελεγχόμενη πρόσβαση οχημάτων στους χωματόδρομους που γειτνιάζουν σε υγροτοπικές περιοχές. 4. Απομάκρυνση των δραστηριοτήτων μοτοκρός στα ανατολικά της λίμνης. Αποκατάσταση και προστασία του εκτεταμένου αλμυρόβαλτου εντός του παράκτιου πευκοδάσους βόρεια της λίμνης Καϊάφα (Μεσογειακά αλίπεδα και αλόφιλες λόχμες) Εμφανίζεται στα βόρεια της περιοχής μελέτης και διατηρείται σε σχετικά καλή φυσική κατάσταση. Πλημμυρίζει εποχιακά με υφάλμυρο νερό και καλύπτεται κυρίως από αλμυρόφυτα είδη, ενώ ώριμες νησίδες πευκοδάσους περιβάλλουν τη βαλτώδη περιοχή. Αποτελεί μια από τις σημαντικότερες θέσεις για την ορνιθοπανίδα στην περιοχή μελέτης καθώς, τις περιόδους κατά τις οποίες τμήματά της πλημμυρίζουν με νερό, συγκεντρώνεται ένας αξιοσημείωτος αριθμός ειδών πουλιών, κυρίως παρυδάτιων και ερωδιών. Δίπλα σε 20

αυτή την περιοχή όμως, στα ανατολικά όρια, βρίσκεται κτηνοτροφική μονάδα η οποία εποχιακά δημιουργεί όχληση στα πουλιά. Προτεινόμενα μέτρα διαχείρισης: 1. Υδρογεωλογική μελέτη για την περιοχή των αλμυρόβαλτων με σκοπό την ακριβή διερεύνηση των υδροφόρων στην περιοχή και το ακριβές βάθος των εκσκαφών που μπορεί να εκτελεστεί κατά θέση, για τη σύνδεση τους με την λίμνη και το σύστημα αποστράγγισης της Αγουλινίτσας ώστε να επιτευχθεί ο στόχος διατήρηση νερού σ αυτούς για μεγαλύτερη χρονική περίοδο, με ασφάλεια χωρίς υποβάθμισης της ποιότητας (αλμυρότητα) του νερού και κατ επέκταση υποβάθμιση του ενδιαιτήματος. 2. Εποχιακή χρήση του χώρου του κεντρικού αλμυρόβαλτου και άλλων σημαντικών βάλτων για την ορνιθοπανίδα από την κτηνοτροφία, μόνο την καλοκαιρινή και φθινοπωρινή περίοδο και απομάκρυνση των κτηνοτροφικών μονάδων σε απόσταση μεγαλύτερη των 500 μ. 3. Κατάργηση ή απαγόρευση χρήσης του δρόμου που διασχίζει το βάλτο στην κεντρική περιοχή του. 4. Απαγόρευση του κυνηγιού σε όλη την περιοχή του πευκοδάσους ώστε να μειωθεί η όχληση και να παραμένουν τα πουλιά όλη την χειμερινή και εαρινή μεταναστευτική περίοδο. 5. Ανάπτυξη υποδομών για τους επισκέπτες (σήμανση, μονοπάτια και παρατηρητήριο πουλιών ) ώστε να περιοριστούν η λαθροθηρία και άλλες οχλήσεις. 6. Απαγόρευση της κυκλοφορίας οχημάτων στους χωματόδρομους του πευκοδάσους, ειδικά στις περιόδους από αρχές του χειμώνα μέχρι το τέλος της άνοιξης. 7. Μελέτη βοσκοϊκανότητας ενσωματώνοντας παραμέτρους για την διατήρηση της βιοποικιλότητας. Αυτή η μελέτη πρέπει να αφορά συνολικά την έκταση του πευκοδάσους αλλά θα πρέπει να αναλυθούν ειδικά οι επιδράσεις στις ευαίσθητες υγροτοπικές ζώνες και την πανίδα σ αυτές. Προστασία και διατήρηση των δασών χαλεπίου πεύκης, κουκουναριάς και αειφύλλων πλατυφύλλων επί των σταθεροποιημένων θινών Τα δάση αυτά φύονται επί των σταθεροποιημένων λοφωδών θινών και των αμμωδών προσχώσεων που έχουν διαμορφωθεί σε μια εσωτερικότερη προς τη χέρσο έκταση παράλληλη προς την παραλία. Κυρίαρχο είδος είναι η χαλέπιος πεύκη και σε μικρότερο βαθμό η κουκουναριά. Στην περιοχή μελέτης εμφανίζονται τρεις σχετικά διακριτές ενότητες: τα αμιγή πευκοδάση, τα πευκοδάση σε μίξη με καλαμιώνες και αρμυρίκια, και τα πευκοδάση με βάλτους. Εδώ αναφερόμαστε στο άκαυτο τμήμα των δασών. Προτεινόμενα μέτρα διαχείρισης: 1. Ο περιορισμός του αγροτικού και δασικού οδικού δικτύου στο ελάχιστα απαραίτητο για την εξυπηρέτηση των αγροτικών και προστατευτικών για το δάσος δραστηριοτήτων. 21

2. Η ενίσχυση των παρόδιων περιοχών με φυτεύσεις κουκουναριάς, κυπαρισσιού, ράμνου και φοινικικής αρκεύθου, καθώς και βελανιδιάς, ως πλέον πυράντοχο είδος. 3. Οι ενισχυτικές φυτεύσεις κατά λόχμες ή συνδενδρίες με ράμνο και φοινικική άρκευθο σε σημεία όπου η θαμνώδης βλάστηση των αναρτημάτων των αμμοθινών έχει υποστεί βλάβες. Η ποώδης βλάστηση θα επανέλθει βαθμιαία, εφόσον αποτραπούν οι προσβάσεις στους χώρους αυτούς από τους παραθεριστές. 4. Ο αυστηρός καθορισμός ορισμένων κάθετων προς την παραλία προσβάσεων και διάστρωσή τους με σταθερές σανίδες ώστε η πρόσβαση των παραθεριστών προς τη θάλασσα να γίνεται μόνον πεζή. 5. Η οριοθέτηση των θερινών τουριστικών δραστηριοτήτων σε επακριβώς καθορισμένα όρια και μόνο στα σημεία που καταλήγουν οι κάθετοι προς την παραλία δρόμοι. 6. Η οριοθέτηση της βοσκής σε συγκεκριμένες περιοχές μετά από μελέτη της βοσκοϊκανότητας και η άσκησή της εκ περιτροπής μόνο στις περιοχές αυτές. 22

Προστασία αμμοθινών Οι προτάσεις εδώ στόχο έχουν τόσο τους παράκτιους όσο και εν μέρει τους σταθεροποιημένους αμμοθινικούς σχηματισμούς. Ειδικά για τις παράκτιες αμμοθίνες, τα μέτρα κρίνονται απαραίτητα δεδομένου ότι αποτελούν τμήμα του πεδίου αναπαραγωγής της θαλάσσιας χελώνας Καρέττα. Προτεινόμενα μέτρα διαχείρισης: 1. Περιορισμός της διαμήκους κυκλοφορίας οχημάτων και διαμόρφωση των δρόμων ως μονοπατιών για τους επισκέπτες. 2. Περιορισμός της πρόσβασης οχημάτων προς τη θάλασσα. 3. Καθορισμός συγκεκριμένων θέσεων στάθμευσης πίσω από τα αναρτήματα των θινών. 4. Σήμανση και εγκατάσταση ενημερωτικών πινακίδων για τη σημασία των τοπικών οικοσυστημάτων και ειδών (πχ για τους κρίνους τις θάλασσας που κόβουν οι επισκέπτες) και των υγροτοπικών θέσεων. 5. Σήμανση των θέσεων ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας, όπου υπάρχουν εντός της περιοχής μελέτης. 6. Εγκατάσταση χαμηλής περίφραξης κατά μήκος της ακτογραμμής σε απόσταση περίπου πέντε μέτρων από αυτήν και ο περιορισμός της κίνησης των λουομένων εντός αυτής της ζώνης. 7. Αυστηρός καθορισμός ορισμένων κάθετων προς την παραλία προσβάσεων και διάστρωσή τους με σταθερές σανίδες ώστε η πρόσβαση των παραθεριστών προς τη θάλασσα να γίνεται μόνον πεζή. 8. Υποχρέωση των λουομένων να απομακρύνουν τα σκουπίδια και να τα μεταφέρουν στους χώρους στάθμευσης όπου θα πρέπει να εγκατασταθούν κάδοι απορριμμάτων. 9. Απομάκρυνση όλων των πρόχειρων και μονιμότερων εγκαταστάσεων από το παραλιακό τμήμα. 10. Ενίσχυση με φυτεύσεις αρμυρικιών και φοινικικής αρκεύθου των ορίων των θέσεων πρόσβασης στη θάλασσα καθώς και των χώρων στάθμευσης των αυτοκινήτων όπου μπορούν στα παραπάνω είδη να προστεθούν και κουκουναριές. 11. Εκπόνηση ειδικού σχεδίου αποκατάστασης των παραλιακών οικοσυστημάτων. 23

ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Α) Δάση χαλεπίου πεύκης, κουκουναριάς και αειφύλλων πλατυφύλλων επί των σταθεροποιημένων θινών δυτικά και νότια της Λίμνης Καϊάφα Ο κύριος διαχειριστικός στόχος των καμένων τμημάτων των δασών αυτών είναι η επαναδημιουργία και αποκατάστασή τους, σε συνδυασμό με την ενίσχυση της συμμετοχής της κουκουναριάς στην τελική σύνθεση. Ο στόχος αυτός γενικότερα καλύπτει και την ανάγκη για βελτίωση των βιότοπων της πανίδας μετά τη φωτιά. Προτεινόμενα μέτρα διαχείρισης: 1. Η διατήρηση της φυσικής διαδοχής και ανάκαμψης του συνόλου της βλάστησης του δάσους, με αποφυγή ισοπεδωτικών εργασιών και απομάκρυνσης της ξυλείας μέσω της χρήσης βαριών μηχανημάτων. 2. Η διατήρηση ποσότητας νεκρού ξύλου είτε ιστάμενου είτε κατακείμενου για την παροχή χώρων τροφοληψίας και απόκρυψης σε πολλά είδη πουλιών (τόσο εντομοφάγα όσο και σποροφάγα). Η κατακείμενη ξυλεία θα πρέπει να συγκεντρώνεται σε μικρές ομάδες για παροχή μικροπεριβαλλόντων απόκρυψης για είδη όλων των κατηγοριών της πανίδας (πουλιά, θηλαστικά, ερπετά). 3. Ο τεμαχισμός και η παραμονή στο έδαφος καμένων κλαδιών για γρηγορότερη σήψη. Η εργασία αυτή πρέπει να γίνεται επιμελημένα ώστε να μην καταστραφεται η πλούσια αναγέννηση (βλ. δράση 4.1). 4. Οι περιορισμένες φυτεύσεις με άλλα είδη (κυρίως κουκουναριάς και πλατυφύλλων ειδών), ώστε να αυξηθεί η ετερογένεια του δάσους, η οποία ευνοεί την παρουσία περισσότερων ειδών πανίδας με διαφορετικές οικολογικές ανάγκες. Επίσης στις υγρότερες θέσεις μπορεί να απομακρυνθεί η δενδρώδης δασική βλάστηση για να ευνοηθεί η ανάπτυξη πυκνού μεσωρόφου από θαμνώδη πλατύφυλλα είδη. 5. Η ενίσχυση της κουκουναριάς με κατάλληλες φυτεύσεις ειδικά εκεί όπου φύονταν πριν τη φωτιά. Η φύτευση των δενδρυλλίων θα πρέπει να έχει τυχαία κατανομή, ενώ παράλληλα θα πρέπει να παρακολουθείται η υπάρχουσα αναβλάστηση. Κατά χρονικά διαστήματα (π.χ. ανά πενταετία) μπορεί να πραγματοποιείται επιλεκτική απομάκρυνση δενδρυλλίων χαλεπίου για ενίσχυση της Κουκουναριάς, εκεί που η τελευταία δείχνει ικανοποιητική ανάπτυξη. 6. Η εφαρμογή μονοβεργισμάτων στα πλατύφυλλα είδη που αναπτύχθηκαν στην καμένη έκταση ώστε να αποκτήσουν δενδρώδη μορφή προς την κατεύθυνση δημιουργίας τυπικού μεσογειακού δάσους αειφύλλων σκληροφύλλων. 7. Ο καθαρισμός της πλούσιας αναγέννησης της χαλεπίου πεύκης κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής ώστε να διατηρηθούν καθαροί οι εκατέρωθεν της γραμμής χωματόδρομο αμαξιτοίι για να αποτελέσουν αντιπυρική ζώνη και να επιτρέπουν την πρόσβαση πυροσβεστικών οχημάτων. 24

8. Η παραμονή της σιδηροδρομικής γραμμής που βρίσκεται τώρα εκτός λειτουργίας, εφόσον παίζει το ρόλο φυσικού φραγμού αποτρέποντας την πρόσβαση με αυτοκίνητο προς τη θάλασσα. Στο πευκοδάσος όπου αναμειγνύονται υγροτοπικές εκτάσεις καλαμιώνων και εποχιακά πλημμυριζόμενων τελμάτων, η διαχείριση των υγροτοπικών εκτάσεων θα είναι αυτή που έχει αναφερθεί παραπάνω για τις υδάτινες περιοχές. Σχετικά όμως με τη διαχείριση της βλάστησης σε αυτές τις θέσεις και με σκοπό τη διατήρηση και βελτίωση της ετερογένειας του τοπίου, καθώς και τη βελτίωση των ενδιαιτημάτων για την πανίδα, προτείνεται να πρέπει να ληφθούν επιπρόσθετα: 1. Εντοπισμός και προστασία της αναγεννώμενης κουκουναριάς και ενίσχυσή της με κατάλληλες συμπληρωματικές φυτεύσεις κουκουναριάς και πλατύφυλλων, περιμετρικά των βάλτων για οπτική απομόνωση τους από τη γύρω περιοχή. 2. Κατά θέσεις, σε συνέχεια των βάλτων, θα πρέπει να διατηρούνται οι ανοικτές από δενδρώδη βλάστηση υγρές εκτάσεις, για εξασφάλιση χώρων τροφοληψίας πολλών ειδών πουλιών και νυχτερίδων αλλά και στις θέσεις με πιο γλυκό νερό και για τα αμφίβια και τις νεροχελώνες. Β) Ασβεστολιθικά πρανή με σχηματισμούς φοινικικής αρκεύθου Juniperus phoenicea Το ενδιαίτημα εντοπίζεται στη βορειοανατολική πλευρά της περιοχής μελέτης στις δυτικές υπώρειες του όρους Λαπίθα. Η βλάστηση στις πλαγιές του όρους κάηκε ολοσχερώς από τη φωτιά του 2007. Μεγάλο μέρος της καμένης έκτασης που καλύπτονταν με φρύγανα έχει αποκατασταθεί γρήγορα μετά την πυρκαγιά, αλλά το δάσος της φοινικικής αρκεύθου καταστράφηκε ολοσχερώς αφήνοντας μόνο μερικά διάσπαρτα άτομα στο χαμηλότερο τμήμα του. Το δάσος αποτελούσε σημαντικό ενδιαίτημα για πολλά είδη στρουθιόμορφων, καταλαμβάνοντας μια έκταση 550 περίπου στρεμμάτων. Η αποκατάστασή του είναι ιδιαίτερα δύσκολη στις γυμνές ασβεστολιθικές πλαγιές του Λαπίθα, ενώ ως σήμερα δεν έχει παρατηρηθεί φυσική αναγέννηση. Προτεινόμενα μέτρα διαχείρισης: 1. Καμία παρέμβαση απομάκρυνσης υλικών που έχουν καεί, καθώς δεν υπάρχουν κορμοί μεγάλου μήκους και διαμέτρου, ενώ το υλικό προέρχεται από θαμνώνες και μπορεί να αποσυντεθεί στο έδαφος. 2. Η αποκατάσταση του δάσους αρκεύθου μπορεί να γίνει μόνο με τη μορφή τεχνιτών αναδασώσεων. Λόγω της άγνοιας των μηχανισμών φυσικής αναγέννησης της αρκεύθου, η λεπτομερής εξέτασή της και η διερεύνηση μεθόδων αποκατάστασης με τεχνητές φυτεύσεις κρίνονται αναγκαίες. Φυτεύσεις θα πρέπει να γίνουν όπου είναι εφικτό και υπάρχει διαθέσιμο έδαφος. Οι σπόροι θα πρέπει να προέρχονται από την περιοχή μελέτης ή γειτονικές της εκτάσεις. Φυτεύσεις με τη χρήση εκρηκτικών (μέθοδος Stacehini) θα πρέπει να αποφευχθεί, λόγω της ιδιαιτερότητας της περιοχής, τόσο εξαιτίας των πηγαίων νερών και του 25

ασβεστολιθικού υπόβαθρου της περιοχής, όσο και λόγω του γεγονότος ότι η περιοχή ανήκει στο δίκτυο NATURA. Είναι γνωστό ότι στην καλλιέργεια πηγών δεν χρησιμοποιούνται εκρηκτικά, αλλά μόνο μηχανικά μέσα. 3. Η αναγέννηση της βλάστησης θα πρέπει να προστατευθεί με απαγόρευση της βοσκής (έχουν παρατηρηθεί φαγωμένα ριζοβλαστήματα και πρεμνοβλαστήματα από τα αείφυλλα σκληρόφυλλα) ή αντικατάσταση των αιγών με πρόβατα και περίφραξη τους σε οριοθετημένες περιοχές (π.χ. παρακείμενοι ημιορεινοί αγροί στο Ξηροχώρι) με συστηματική επίβλεψη τήρησης των περιορισμών από τη δασική υπηρεσία. Εφόσον πραγματοποιηθούν φυτεύσεις αρκεύθου, θα πρέπει να γίνουν ιδιαίτεροι χειρισμοί προστασίας κατ άτομο αν δεν είναι δυνατό να αποτραπεί η βοσκή. Προτείνεται επίσης η περίφραξη κατά θέσεις για την διασφάλιση των ατόμων της αρκεύθου που απειλείται από την βόσκηση καθώς οι στάνες είναι δίπλα στην έκταση. 26