1 Α ΕΡΦΙΚΟΙ ΚΑΒΓΑ ΕΣ! της Σίλειας Γ. Οικονόµου Αγαπιούνται αλλά τσακώνονται σαν το σκύλο µε τη γάτα; Μαζί δεν κάνουνε και χώρια δεν µπορούνε; Σε µικρότερο ή µεγαλύτερο βαθµό οι εντάσεις και οι συγκρούσεις ανάµεσα στα αδέρφια είναι µια πραγµατικότητα που πολλές φορές προβληµατίζει ή και ανησυχεί τους γονείς, σε σηµείο που να αναρωτιούνται τι δεν πάει καλά. Είναι κάτι συνηθισµένο και ασήµαντο; Κι αν ναι, µέχρι ποιο σηµείο; Πόσο συχνά είναι «φυσιολογικό» να τσακώνονται; Πρέπει να επεµβαίνω να τα χωρίσω; Οι απορίες των γονιών είναι δικαιολογηµένες, καθώς και η απόγνωσή τους µερικές φορές, αφού η ένταση δεν είναι πάντα εύκολο να εκτονωθεί. Ούτε συνταγή υπάρχει που να ταιριάζει σε κάθε περίπτωση και να λύνει µαγικά τα προβλήµατα. Καλό είναι να αποδεχτούµε για αρχή ότι οι καβγάδες είναι απόλυτα λογικό να υπάρχουν. Τα παιδιά διακατέχονται από συναισθήµατα που αρκετές φορές είναι βίαια και πρέπει να τα εξωτερικεύουν. Αν για οποιονδήποτε λόγο προσπαθήσουν να τα κρύψουν ή να τα καταπιέσουν, τα αποτελέσµατα θα είναι πολύ χειρότερα. Όσο πιο κοντά βρίσκονται ηλικιακά, τόσο περισσότερα πράγµατα έχουν να χωρίσουν. Μοιράζονται, συγκρίνονται, έχουν τα ίδια δικαιώµατα και υποχρεώσεις, διεκδικούν και, καθώς το καθένα διεκδικεί για λογαριασµό του κάτι και δεν υποχωρεί, είναι φυσικό να έρθει η σύγκρουση. Γιατί άραγε µας ενοχλούν τόσο οι αδερφικοί καβγάδες; Ίσως γιατί διαταράσσουν την αρµονία της οικογενειακής ζωής.
2 Εκεί που όλα είναι ήσυχα και προσπαθούµε να ξεκουραστούµε από την ένταση της ηµέρας, ακούγονται φωνές και κλάµατα. Κάποτε ανησυχούµε µήπως δεν είµαστε καλοί γονείς, αφού δεν µπορούµε να διαχειριστούµε αποτελεσµατικά τις κρίσεις ή µήπως τα παιδιά µας είναι υπερβολικά οξύθυµα ή επιθετικά. Κάποιες φορές αισθανόµαστε ότι τα παιδιά µάς εκθέτουν µε την αρνητική συµπεριφορά τους, όταν οι καβγάδες τους γίνονται αντιληπτοί από τον κοινωνικό µας περίγυρο, τους συγγενείς και τους φίλους. Μπορεί ακόµα να έχουµε φτιάξει στο µυαλό µας την εικόνα µιας ιδανικής οικογένειας και να δυσκολευόµαστε να αποδεχτούµε ότι τα παιδιά µας, όσο κι αν αγαπιούνται, έχουν και αρνητικά συναισθήµατα και αισθάνονται την ανάγκη να τα εξωτερικεύσουν. Τα αδέρφια έχουν τις καλές και τις κακές στιγµές τους κι αυτό συµβαίνει σε όλες τις σχέσεις. Από τη µια βιώνουν συναισθήµατα όπως αγάπη, θαυµασµό, αλληλοϋποστήριξη κι από την άλλη αισθάνονται ζήλια, ανταγωνισµό, θυµό, εκδικητικότητα. Πολλές φορές θα δούµε από µια εικόνα απόλυτης ηρεµίας να περνάνε σε σκηνές µάχης. Κι ακόµα, µετά από έναν έντονο τσακωµό θα τα βρούµε να παίζουν ή να µιλάνε σαν να µη συνέβη απολύτως τίποτα! Από τη στιγµή που στην οικογένεια έρχεται ένα δεύτερο παιδί, η ζωή του πρώτου αλλάζει δραµατικά κι αυτό δεν το συνειδητοποιούµε πάντα σε όλη του την ένταση. Εκεί που ήταν µοναχοπαίδι, το επίκεντρο της προσοχής και της αγάπης όλων, χάνει το έδαφος κάτω από τα πόδια του. Γίνεται «το µεγάλο παιδί» και έρχεται ένα άλλο πλάσµα που χρειάζεται στοργή, φροντίδα και αγάπη. Και µ αυτό το άλλο
3 πλάσµα πρέπει από εκείνη τη στιγµή να µοιράζεται τα πάντα. Αισθάνεται λοιπόν ότι χάνει τη µοναδικότητά του και την αγάπη των γονιών του. Εκεί είναι που κάνει την εµφάνισή της η ζήλια. Από την άλλη µεριά το δεύτερο παιδί πρέπει να επιβιώσει στην πραγµατικότητα που βρίσκει µε τον ερχοµό του στη ζωή. Υπάρχει ένα αδερφάκι που είναι πιο µεγάλο και πιο «έµπειρο», θα µάθει απ αυτό, θα µοιραστεί, θα είναι οδηγός και συµπαραστάτης του. Αλλά θα είναι και «αντίπαλός του» σε όποια διεκδίκηση το βρει απέναντί του. Όλα αυτά πιθανό να τα γνωρίζουν οι γονείς, έστω κι αν αρκετές φορές δεν παραδέχονται τις ακριβείς διαστάσεις του θέµατος «αδερφική ζήλια». Και το ζήτηµα είναι να κάνουν τις σωστές κινήσεις στην αντιµετώπιση των καβγάδων, έτσι ώστε να εξοµαλύνουν τα πράγµατα και όχι να τα κάνουν χειρότερα. Βασικό είναι να αναγνωρίσουν στα παιδιά το δικαίωµα να έρχονται σε σύγκρουση, χωρίς συµβουλές του τύπου «πρέπει να αγαπάς το αδερφάκι σου» ή «τα καλά αδερφάκια δεν τσακώνονται» κ.τ.λ. Ακόµα πιο αρνητικό είναι να δίνουν συµβουλές µόνο στο µεγαλύτερο παιδί της οικογένειας: «εσύ που είσαι πιο µεγάλος πρέπει να υποχωρήσεις» ή «ο αδερφός σου / η αδερφή σου είναι µικρός/-ή και δεν καταλαβαίνει» είναι φράσεις που πιο πιθανό είναι να ρίξουν λάδι στη φωτιά παρά να οδηγήσουν σε εκτόνωση της κατάστασης. Το µεγαλύτερο παιδί δεν παύει να είναι παιδί. Τη στιγµή της έντασης είναι µάλλον απίθανο να σκεφτεί µε «ανωτερότητα», εξάλλου και οι ενήλικες δυσκολεύονται να το κατορθώσουν σε ανάλογες περιστάσεις! Επιβάλλεται πάντως να δώσουν στα
4 παιδιά τους να καταλάβουν ότι ακόµα κι όταν έχουν αρνητικά συναισθήµατα, δεν επιτρέπεται να χτυπάνε ή γενικά να χρησιµοποιούν βία, σωµατική ή λεκτική! Με δεδοµένη, πάντως, τη ζήλια οι γονείς µπορούν να βοηθήσουν χειριζόµενοι µε διπλωµατία την κατάσταση και σε καµία περίπτωση προβάλλοντας επιχειρήµατα για την ηλικία του µεγαλύτερου. Κάτι τέτοιο θα έχει ως µόνο αποτέλεσµα την αύξηση της ζήλιας και της έντασης. Θετικά αποτελέσµατα θα έχει και η επιβράβευση της θετικής συµπεριφοράς, όταν εµφανίζεται. Για παράδειγµα µπορούν να πουν «παίζετε πολύ όµορφα» ή «τα καταφέρατε µια χαρά όσο έλειπα από το σπίτι» κ.τ.λ. γιατί τα παιδιά έχουν ανάγκη από την επιβράβευση και αν την προσφέρουµε, θα προσπαθήσουν να αναπτύξουν τέτοιες συµπεριφορές που θα τους επιτρέψουν να την ξανακερδίσουν. Αρκετές φορές δυστυχώς οι γονείς αφήνουν ασχολίαστες τις στιγµές αγάπης και ηρεµίας των παιδιών και επικεντρώνονται µόνο στα αρνητικά στιγµιότυπα µε σχόλια του τύπου «µη φωνάζετε, µε ζαλίσατε» ή «όλο τσακώνεστε, τι παιδιά είστε εσείς» κ.τ.λ. Οι ψυχολόγοι τονίζουν ότι οι συµπεριφορές των παιδιών τις οποίες προσέχουν οι γονείς είναι αυτές που εµφανίζονται συχνότερα, ενώ αυτές στις οποίες δε δίνουν ιδιαίτερη σηµασία τείνουν να µειώνονται. Εφόσον οι καβγάδες διαταράσσουν την ηρεµία και την ισορροπία της οικογενειακής ζωής, σκόπιµο είναι οι γονείς να ξεκαθαρίσουν στα παιδιά ποιες συµπεριφορές ανέχονται και ποιες όχι. Επίσης θα πρέπει να τους εξηγήσουν και ποιες θα είναι οι συνέπειες των καβγάδων τους. Για παράδειγµα µπορούν να πουν «δε θα πετάτε ο ένας τα πράγµατα του
5 άλλου» ή «δεν είναι ωραίο όταν τσακώνεστε να βρίζεστε και να χτυπάτε». Γενικότητες όπως «να παίζετε όµορφα» δε γίνονται κατανοητές από τα παιδιά και φυσικά δεν µπορούν να τις εφαρµόσουν. Σε σχέση µε την τιµωρία που θα έχουν κι εκεί πρέπει να είναι οι γονείς ξεκάθαροι και συνεπείς: «Μίλησες πολύ άσχηµα στην αδερφή σου και γι αυτό δε θα πάµε βόλτα σήµερα» ή «µε τον καβγά σας κάνατε άνω κάτω το δωµάτιο, γι αυτό αντί να παίξετε στον υπολογιστή θα το τακτοποιήσετε». Τα παιδιά θα ωφεληθούν να µάθουν από µικρή ηλικία πως ό,τι αρνητικό κάνουν έχει και τις αντίστοιχες δυσάρεστες- συνέπειες. Ακόµα κι όταν ο καβγάς είναι έντονος, το σωστό είναι να επιπλήττουν τη συµπεριφορά κι όχι τα παιδιά: «αυτό που κάνατε δεν ήταν καθόλου καλό» και όχι «είστε κακά παιδιά». Η πράξη που δεν ήταν καλή µπορεί να µην επαναληφθεί, ο χαρακτηρισµός όµως που αφορά το παιδί µένει. εν ωφελεί η επέµβαση των γονέων από την αρχή της σύγκρουσης. Καλό είναι να αφήνουν τα παιδιά να λύνουν µόνα του στις διαφορές τους. Επεµβαίνουµε µόνο αν τα πράγµατα αντί να εκτονωθούν χειροτερεύουν. Μπορούµε να τα πάρουµε και σε χωριστά δωµάτια προκειµένου να ηρεµήσει η κατάσταση. Την ώρα της κρίσης βέβαια δεν προσπαθούµε να κάνουµε «κήρυγµα» για το ποιο είναι το σωστό και το λάθος. Αυτό µπορεί να γίνει κάποια άλλη στιγµή, όταν τα πνεύµατα θα έχουν ηρεµήσει. Πάντως βασικό είναι να δώσουµε την ευκαιρία στο κάθε παιδί να εξηγήσει τη θέση του και το παράπονό του και να µη βιαστούµε να δώσουµε δίκιο στο ένα ή στο άλλο ή να επιβάλουµε τις τιµωρίες.
6 Κάτι άλλο που τονίζουν οι ειδικοί είναι ότι πολλές φορές κι επειδή τα αδέρφια είναι ανταγωνιστικά, στην αρνητική συµπεριφορά του ενός ο άλλος «απαντά» µε θετική, προκειµένου να αποσπάσει τα ευνοϊκά σχόλια των γονέων του: «Πώς γκρινιάζεις έτσι! Κοίτα τον αδερφό σου (ή την αδερφή σου) τι ήσυχα που εργάζεται». Μόλις η αρνητική συµπεριφορά εξαφανιστεί, ξεχνά και ο άλλος πόσο καλός και συνεργάσιµος είναι! Το κυριότερο, βέβαια, και σ αυτήν την περίπτωση είναι η δύναµη του παραδείγµατος: αν οι γονείς χειρίζονται τις δικές τους δύσκολες καταστάσεις µε ψυχραιµία και κατανόηση απέναντι στον άλλον, προσφέρουν στα παιδιά τους το καλύτερο µάθηµα για τη συµπεριφορά τους! Σε αντίθετη περίπτωση ας µην περιµένουν και πολλά πράγµατα! Η ΣΙΛΕΙΑ Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΑΣΚΑΛΑ ΣΤΑ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΗΡΙΑ ΟΛΓΑΣ ΝΤΟΤΗ - ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ