Α. ΚΕΙΜΕΝΟ Η βραδύτητα

ΓΙΑΝΝΗΣ Ι. ΠΑΣΣΑΣ, MED ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» 11 Σεπτεμβρίου 2018 03.04. Βραδύτητα Α. ΚΕΙΜΕΝΟ Η βραδύτητα Μας ήρθε ξαφνικά η διάθεση να περάσουμε από νωρίς τη νύχτα σ έναν πύργο. Πολλοί πύργοι στη Γαλλία έχουν γίνει ξενοδοχεία: ένα τετράγωνο όλο πράσινο, χαμένο σε μια έκταση όλο ασχήμια χωρίς πράσινο ένα κομματάκι από αλέες, δέντρα και πουλιά στη μέση ενός απέραντου δικτύου από δρόμους. Οδηγώ και στο καθρεφτάκι προσέχω πίσω μου ένα αυτοκίνητο. Το αριστερό του φωτάκι αναβοσβήνει και ολόκληρο το αυτοκίνητο εκπέμπει κύματα ανυπομονησίας. Ο οδηγός περιμένει την ευκαιρία να με προσπεράσει παραμονεύει αυτή τη στιγμή, όπως το αρπαχτικό παραμονεύει ένα σπουργίτι. Η Βέρα, η γυναίκα μου, μου λέει: «Κάθε πενήντα λεπτά πεθαίνει κι ένας άνθρωπος στους δρόμους της Γαλλίας. Για κοίτα όλους αυτούς τους τρελούς που τρέχουν γύρω μας. Είναι οι ίδιοι που γίνονται υπερβολικά συνετοί, όταν κακοποιείται κάποια γριά μπροστά στα μάτια τους στο δρόμο. Τι συμβαίνει και δε φοβούνται, όταν βρίσκονται στο τιμόνι;» Τι να απαντήσεις; Μάλλον το εξής: ο άνθρωπος που σκύβει πάνω στη μοτοσικλέτα του δεν μπορεί να συγκεντρωθεί παρά μόνο στην παρούσα στιγμή της πτήσης του γαντζώνεται πάνω σ ένα κλάσμα χρόνου αποκομμένο και από το παρελθόν και από το μέλλον. Αποσπάται από τη συνέχεια του χρόνου. Με άλλα λόγια βρίσκεται σε κατάσταση έκστασης. Δεν ξέρει τίποτα για την ηλικία του, τίποτα για τη γυναίκα του, τίποτα για τα παιδιά του, τίποτα για τις σκοτούρες του και ως εκ τούτου δεν φοβάται, γιατί η πηγή του φόβου βρίσκεται στο μέλλον, και όποιος απελευθερώνεται από το μέλλον δεν έχει να φοβηθεί τίποτα. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 1

Η ταχύτητα είναι μορφή έκστασης που την έκανε δώρο στον άνθρωπο η τεχνολογική επανάσταση. Σε αντίθεση με τον μοτοσικλετιστή, ο δρομέας είναι πάντοτε παρών στο σώμα του, αφού είναι αναγκασμένος να σκέφτεται ασταμάτητα τις φουσκάλες του, το λαχάνιασμά του. Όταν τρέχει αισθάνεται το βάρος του και την ηλικία του, έχοντας όσο ποτέ άλλοτε συνείδηση του εαυτού του και του χρόνου της ζωής του. Όλα αλλάζουν, όταν ο άνθρωπος εκχωρεί την ικανότητά του για ταχύτητα σε μια μηχανή. Από εκείνη τη στιγμή το σώμα του βρίσκεται εκτός παιχνιδιού και παραδίδεται σε μια ταχύτητα που είναι ασώματη, άυλη, ταχύτητα αμιγής, ταχύτητα καθαυτή, ταχύτητα έκσταση. Γιατί χάθηκε η ηδονή της βραδύτητας; Α, πού είναι οι παλιοί αργόσχολοι; Πού είναι αυτοί οι φυγόπονοι ήρωες των λαϊκών τραγουδιών, αυτοί οι πλάνητες που χαζεύουν από μύλο σε μύλο και κοιμούνται στο ύπαιθρο; Άραγε χάθηκαν μαζί με τους χωματόδρομους, μαζί με τα λιβάδια και τα ξέφωτα, μαζί με τη φύση; Μια τσέχικη παροιμία δίνει τον ορισμό της γλυκιάς απραξίας τους με μια μεταφορά: κοιτάζουν τα παράθυρα του καλού Θεού. Όποιος κοιτάζει τα παράθυρα του καλού Θεού δε βαριέται, είναι ευτυχής. Στον κόσμο μας η αργία μεταβλήθηκε σε αεργία που είναι τελείως άλλο πράγμα. Ο άεργος είναι στερημένος, βαριέται, αναζητάει μονίμως την κίνηση που του λείπει. Κούντερα, Μ. (1996). Η βραδύτητα, 7-10. Αθήνα: Εστία. (διασκευή) ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 2

Β. ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α. (μονάδες 25) [α] Το κείμενο που διαβάσατε αποτελεί απόσπασμα της εισαγωγής του δοκιμίου του Μίλαν Κούντερα «Η βραδύτητα». Ο αρχισυντάκτης της σχολικής ιστοσελίδας αναθέτει σε εσάς να γράψετε μία παρουσίαση (100 έως 120 λέξεις) του δοκιμίου αυτού για τη λογοτεχνική στήλη βασισμένοι στο απόσπασμα αυτό της εισαγωγής. Η παρουσίαση δεν πρέπει να περιλαμβάνει προσωπικά σας σχόλια. ΘΕΜΑ B1. (μονάδες 10) Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, τις παρακάτω διαπιστώσεις, γράφοντας δίπλα στον αριθμό που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη «Σωστό», αν η πρόταση είναι σωστή, ή τη λέξη «Λάθος», αν η πρόταση είναι λανθασμένη. 1. Η γαλλική ύπαιθρος παραμένει αναλλοίωτη από την εισβολή του τεχνικού πολιτισμού. 2. Η σύγχρονη κοινωνία ταυτίζει τη βραδύτητα με την αεργία. 3. Η μηχανή μετέβαλε την αντίληψη του ανθρώπου για τον χρόνο. 4. Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι ριψοκίνδυνος και παράτολμος. 5. Ο συντάκτης του κειμένου αναπολεί την εποχή που οι άνθρωποι απολάμβαναν τον ελεύθερο χρόνο τους χωρίς άγχος. ΘΕΜΑ Β2. (μονάδες 5) Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η δ παράγραφος («Η ταχύτητα έκσταση») του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. ΘΕΜΑ Β3. (μονάδες 10) «διάθεση», «συνετοί», «σκοτούρες», «αμιγής», «βαριέται»: Να γράψετε μία πρόταση με τη συνώνυμη καθεμιάς από τις λέξεις αυτές του κειμένου (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος κτλ.). ΘΕΜΑ Β4. (μονάδες 10) [α] Γιατί ο συγγραφέας επιλέγει να διατυπώσει τις σκέψεις του με τη μορφή ερωτημάτων στην ε παράγραφο («Γιατί χάθηκε λείπει») του κειμένου; (μονάδες 5) ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 3

[β] Ο συγγραφέας επιλέγει να ξεκινήσει το κείμενό του με μία αφήγηση. Για ποιον λόγο, κατά τη γνώμη σας, έκανε αυτή την επιλογή. (μονάδες 5) ΘΕΜΑ Γ. (μονάδες 40) Η έκσταση της ταχύτητας και η ανυπομονησία αποτελούν γενικά χαρακτηριστικά του σύγχρονου πολιτισμού, που, όπως είναι φυσικό, δεν αφήνουν άθικτη και τη γλώσσα. Με αφορμή, λοιπόν, την Παγκόσμια Ημέρα Μητρικής Γλώσσας (21η Φεβρουαρίου), αποφασίζεις να δημοσιεύσεις στην ιστοσελίδα του σχολείου μία ανοιχτή επιστολή (400 έως 500 λέξεις) που απευθύνεται στους νέους της γενιάς σου και στην οποία, προκειμένου να τους ευαισθητοποιήσεις σχετικά με τον κίνδυνο που διατρέχει η γλώσσα από την τυποποίηση και την κωδικοποίηση που υφίσταται τα τελευταία χρόνια, επισημαίνεις τους παράγοντες που την προκαλούν και αντιπαραθέτεις στην εξέλιξη αυτή τον «πυκνό και κρουστό λόγο» της λακωνικής έκφρασης. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 4

Γ. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α. ΤΙΤΛΟΣ: Η βραδύτητα. Το 1996 οι εκδόσεις «Εστία» δημοσίευσαν στα Ελληνικά το δοκίμιο του Μίλαν Κούντερα, «Η βραδύτητα». Στην εισαγωγή του δοκιμίου ο Κούντερα, με αφορμή την οδική συμπεριφορά ενός βιαστικού οδηγού, ερμηνεύει την επίδραση που ασκεί η ταχύτητα στον σύγχρονο άνθρωπο. Κατά τη γνώμη του, η έκσταση, την οποία νιώθει ο αναβάτης μιας μηχανής, οφείλεται αφενός στο γεγονός πως η ταχύτητα αφενός του αφαιρεί την αίσθηση του χρόνου, απελευθερώνοντάς τον από τον φόβο που προκαλεί το πέρασμά του, αφετέρου στην υπέρβαση των φυσικών του ορίων. Ο δοκιμιογράφος ωστόσο αναπολεί τις εποχές που οι άνθρωποι απολάμβαναν τη βραδύτητα και χρεώνει την αλλαγή αυτή στη λανθασμένη ταύτιση αργίας και αεργίας στις μέρες μας. (111 λέξεις) ΘΕΜΑ Β1. 1Λ - 2Σ - 3Σ - 4Σ - 5Σ ΘΕΜΑ Β2. Η δ παράγραφος αναπτύσσεται με «σύγκριση - αντίθεση». Στην αρχή παρατίθενται οι έννοιες που πρόκειται να αντιτεθούν «μοτοσικλετιστής - δρομέας» και στη συνέχεια πραγματοποιείται η αντίθεση κατά ομάδες, καταγράφοντας όλα τα χαρακτηριστικά της πρώτης και στη συνέχεια όλα τα διαφορετικά της άλλης. Οι έννοιες συνδέονται με τη διαρθρωτική φράση «Σε αντίθεση». ΘΕΜΑ Β3. Δεν είχα όρεξη να βγω έξω από το σπίτι σήμερα και ανέβαλλα τα πάντα. Ήταν γνωστικός άνθρωπος, καθώς απέφευγε τις ακρότητες και τις υπερβολές. Οι Έλληνες με την πρώτη ευκαιρία αφήνουν στην άκρη τις έννοιες και διασκεδάζουν. Καθαρός χρυσός αξίας 300 εκατομμυρίων δολαρίων εντοπίστηκε σε ναυάγιο στον Ατλαντικό Ωκεανό. Ο έξυπνος άνθρωπος πλήττει εκεί που οι περισσότεροι διασκεδάζουν. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 5

ΘΕΜΑ Β4. [α] Ο συγγραφέας επιλέγει να διατυπώσει τις σκέψεις του με τη μορφή ρητορικών ερωτημάτων με σκοπό να κάνει το κείμενο πιο ζωντανό και παραστατικό, να ενισχύσει τον προβληματισμό του αναγνώστη και να τον ευαισθητοποιήσει. Με τις ερωτήσεις επιτυγχάνεται η συνοχή μεταξύ των προτάσεων προκειμένου ο Κούντερα να μεταφέρει το δίδαγμα «όποιος κοιτάζει τα παράθυρα του καλού θεού δε βαριέται, είναι ευτυχής» [β] Ο συγγραφέας επιλέγει να ξεκινήσει το κείμενό του με αφήγηση τόσο για να προσελκύσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη όσο και για να τον πείσει για τα γραφόμενά του. Η αφήγηση και μάλιστα σε α πρόσωπο έχει τη δύναμη προσωπικής μαρτυρίας, εξασφαλίζει αληθοφάνεια και προσδίδει σε αυτή εμπιστευτικό, εξομολογητικό χαρακτήρα. ΘΕΜΑ Γ. Τίτλος: Γλωσσική τυποποίηση & Λακωνικότητα 1 (πρόλογος): Περίσταση επικοινωνίας: Παγκόσμια Ημέρα Μητρικής Γλώσσας: αφορμή για προβληματισμό σχετικά με το μέλλον των γλωσσών και ειδικά της Ελληνικής. Επιβεβαίωση Δ1: Επιτάχυνση του ρυθμού ζωής (αιτία = τεχνολογία): πλήθος απασχολήσεων, εκνευρισμός στις μετακινήσεις, αδυναμία απόλαυσης της σχόλης κτλ. επηρεάζεται και η γλώσσα (άρρηκτη σχέση γλώσσας και πολιτισμού). Σκοπός - σύνδεση με Ζ1: οι νέοι πρέπει να συνειδητοποιήσουν τον κίνδυνο, καθώς μεγάλο μέρος των παραγόντων που τον προκαλούν τους αφορά. 2 (Ζ1Α): Ανάπτυξη της τεχνολογίας Νέες τεχνολογίες στην επικοινωνία (ίντερνετ, κινητά τηλέφωνα κτλ.) πύκνωση και επιτάχυνση των επικοινωνιών ανάγκη επιτάχυνσης της γραπτής επικοινωνίας greeklish, sms, αποκοπή γραμμάτων κτλ. Απλούστευση των εποικωνιακών αναγκών της κοινωνίας συρρίκνωση του λεξιλογίου - κυριαρχία τεχνικών όρων (συνήθως ξένων) στην καθημερινή επικοινωνία. 3 (Ζ1Β): Οργάνωση των σύγχρονων κοινωνιών Διαφημιστικός λόγος σλόγκαν, νεολογισμοί κτλ. Πολιτικός λόγος ξύλινη γλώσσα της πολιτικής και της γραφειοκρατίας. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 6

4 (μεταβατική): Συμπέρασμα Ζ1: η επιτάχυνση του ρυθμού ζωής επηρεάζει αναπόφευκτα και τη γλώσσα. Επιβεβαίωση Δ2: η τυποποίηση και κωδικοποίηση της γλώσσας δεν πρέπει να συγχέεται με τον λακωνικό λόγο, που δηλώνει την περιεκτική και ακριβή έκφραση. Σύνδεση με Ζ2: ο πυκνός και λιτός λόγος αποφέρει σημαντικά οφέλη στον ατομικό και δημόσιο βίο. 5 (Ζ2Α): Οφέλη στον ατομικό βίο Όξυνση της κριτικής ικανότητας: διάκριση ουσιώδους - επουσιώδους. Πνευματική ελευθερία: αντίσταση στον γλωσσικό πληθωρισμό του προπαγανδιστικού λόγου της διαφήμισης, της πολιτικής κτλ. 6 (Ζ2Β): Οφέλη στον κοινωνικό βίο Διευκόλυνση της επικοινωνίας: οικονομική και σαφής μετάδοση μηνυμάτων και πληροφοριών στο πλαίσιο του διαλόγου. Αποφθεγματική διατύπωση της γνώσης (επιστημονικής, λαϊκής σοφίας κτλ.) και μετάδοσή της στις επόμενες γενιές. 7 (επίλογος): Συμπέρασμα: Η γλώσσα προσαρμόζεται στις νέες επικοινωνιακές ανάγκες των χρηστών της που χαρακτηρίζονται από κυριαρχία της τεχνολογίας και την ταχύτητα. Σκοπός: Χωρίς να δαιμονοποιούμε τις αλλαγές αυτές, θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε την επίδραση που ασκούν στην επικοινωνία και τη δυνατότητα του ανθρώπου να εκφράζει με ακρίβεια τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 7