Γιάννης Ι. Πασσάς, MEd Εκπαιδευτήρια «Νέα Παιδεία» 16 Ιουνίου 2018 12.02. Ο ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Α. ΚΕΙΜΕΝΟ Η λειτουργία της παιδείας Η Πολιτεία, καθώς πορεύεται μέσα στον ιστορικό χρόνο, έχει χρέος να ασφαλίζει και να ελέγχει την πορεία της, τη συνέχεια της ζωής της. Το κατορθώνει με τη σταθερότητα των θεσμών της, αλλά προπαντός με τη διάπλαση και την καθοδήγηση των επερχόμενων γενεών, που θα γίνουν φορείς των θεσμών αυτών και εγγυητές της συνέχειάς της. Η πολιτεία είναι γι αυτό καθίδρυμα παιδείας. Η παιδεία πρέπει να καταστήσει τον ανώριμο άνθρωπο, τον άνθρωπο της φύσης, άνθρωπο της ιστορίας. Τούτο το κατορθώνει η παιδεία με τη διάπλαση της σκέψης, της αίσθησης και του ήθους. Η παιδεία οφείλει λοιπόν να υπηρετήσει όλες τις ειδικές μορφές που ο ύπατος αυτός σκοπός προσλαμβάνει, σε κάθε φάση του ιστορικού χρόνου, σε κάθε περιοχή της οικουμένης. Έργο της είναι γι αυτό αρχικά να καθοδηγήσει τον άνθρωπο πώς θα δυναμώσει βιολογικά, για να γίνει το σώμα του η κατάλληλη υποδομή για τα έργα του πνεύματος. Ο άνθρωπος πρέπει να μάθει να θεραπεύει το σώμα, γνωρίζοντας πως η θεραπεία του σώματος δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μέσο για τη θεραπεία του πνεύματος. Γι αυτό, πρέπει να μη γίνεται επί θυσία της άσκησης του πνεύματος, αλλά σε αδιάκοπη ισορροπία και συνάρτηση με την τελευταία. Και είναι έργο της πολιτείας γι αυτό η υγιεινή και ιατρική περίθαλψη των πολιτών της και η άθληση του σώματος. Στις ιστορικές κοινωνίες τα υλικά αγαθά που διανέμει η πολιτική εξουσία πρέπει δουλεύοντας να τα αποκτήσουν οι άνθρωποι για τον εαυτό τους και για το κοινωνικό σύνολο. Έτσι, η παιδεία πρέπει να είναι, εκτός από παιδεία του σώματος, LC1202 1
και παιδεία επαγγελματική, δηλαδή παιδεία των μεθόδων και τρόπων με τους οποίους ο άνθρωπος, και μέσω αυτού το κοινωνικό σύνολο, θα παράγει τα υλικά αγαθά τα αναγκαία για τη συντήρηση και την ανάπτυξη του εαυτού του και του κοινωνικού συνόλου. Από αυτό ακολουθεί ότι η πολιτεία έχει υποχρέωση να παιδεύει τον πολίτη, ώστε να γίνει ικανός να εργαστεί και μάλιστα στην εργασία όπου πληρέστερα μπορεί να αναπτύξει τις δυνάμεις του. Συγχρόνως με τις γνώσεις για την παραγωγή υλικών αγαθών ο άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τις απαραίτητες γνώσεις για να δρα μέσα στην πολιτική κοινωνία όπου ανήκει. Και επειδή κατά κανόνα του αναγνωρίζονται και πολιτικά δικαιώματα, δηλαδή συμμετοχή στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας, πρέπει να αποκτήσει τις στοιχειώδεις τουλάχιστον γνώσεις, που θα του επιτρέπουν να ασκεί αυτά τα δικαιώματα. Παράλληλα με την επαγγελματική παιδεία βαδίζει και η πολιτική αγωγή. Στηριγμένος στη μόρφωση του σώματος, στη γνώση της τεχνικής για την απόκτηση υλικών αγαθών και στην πολιτική του αγωγή, καλείται ο πολίτης να επιδοθεί στο κύριο έργο του, στη θεραπεία του πνεύματος. Η θεραπεία του πνεύματος συνίσταται στη καλλιέργεια όλων των ανώτατων αξιών, των ιδεών, των αντικειμένων, που δεν επιδιώκουμε να τα μάθουμε γιατί είναι τα μέσα άλλων, αλλά γιατί είναι αυτοσκοποί. Οι ιδέες εδώ πρέπει να συλληφθούν στην καθολικότητά τους. Δεν αρκεί η μία ή η άλλη ειδική γνώση, η πραγμάτωση της μιας ή της άλλης, λόγου χάρη, αισθητικής μορφής. Χρειάζεται το όλο, η αναφορά όλων αυτών των καθ έκαστον στην ενότητα της ιδέας και στους απόλυτους κανόνες, λογικούς ή αισθητικούς, που από αυτή απαυγάζουν. Δεν αρκεί επομένως να σταματήσει ο παιδευόμενος σε ένα όποιο άρτιο επίτευγμα, αλλά να έχει τη συνείδηση της αναφοράς του επιτεύγματός του στην ιδέα. Και στη σφαίρα της πράξης χρειάζεται η αντίστοιχη παιδεία. Δεν αρκεί η ηθική έξη, χρειάζεται η ενσυνείδητη αναφορά στον πρακτικό λόγο. Με αυτόν τον τρόπο η παιδεία δεν είναι καλλιέργεια απλώς μιας δεξιοτεχνίας, οσοδήποτε και αν είναι αξιόλογη, αλλά μια καθολική καλλιέργεια της σκέψης και της ψυχής, που αυτή μόνο δίνει ποιότητα και σταθερό έρμα και δημιουργικότητα στον άνθρωπο. Αυτή πλάθει τον άνθρωπο από τη ρίζα του και γι αυτό σωστά λέγεται «ανθρωπιστική παιδεία». Τσάτσος, Κ. (1975). Η λειτουργία της Παιδείας. Πολιτική. Αθήνα: Οι Εκδόσεις των Φίλων. LC1202 2
Β. ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α. (μονάδες 25) Η σχολική ιστοσελίδα διοργανώνει αφιέρωμα στην εκπαίδευση, στο πλαίσιο του οποίου αναρτώνται από τους μαθητές περιληπτικές παρουσιάσεις κειμένων σχετικών με το θέμα. Εσείς αναλαμβάνετε να παρουσιάσετε με ένα σημείωμα (100 έως 120 λέξεις) το δοκίμιο του Κωνσταντίνου Τσάτσου, «Η λειτουργία της Παιδείας». ΘΕΜΑ Β1. (μονάδες 10) Ποιο είναι το νόημα που δίνει στην έννοια της ανθρωπιστικής παιδείας ο συγγραφέας του κειμένου; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο 80 έως 100 λέξεων. ΘΕΜΑ Β2. (μονάδες 5) Ποιος είναι ο κύριος τρόπος με τον οποίο ο δοκιμιογράφος επιχειρεί να πείσει τους αναγνώστες για την ορθότητα των απόψεών του; Να δώσετε ένα παράδειγμα από το κείμενο για καθένα από τα μέσα που χρησιμοποιούνται. ΘΕΜΑ Β3. (μονάδες 10) Να αντιστοιχίσετε καθεμία από τις λέξεις του κειμένου που ακολουθούν με την ορθή συνώνυμή της, σύμφωνα με τη σημασία που έχει στο κείμενο, γράφοντας τον κατάλληλο συνδυασμό αριθμών και γραμμάτων. 1. «χρέος»: α. οφειλή. β. καθήκον. γ. υπηρεσία. 2. «θεραπεία»: α. καλλιέργεια. β. ίαση. γ. επανόρθωση. 3. «παιδεύει»: α. διαπαιδαγωγεί. β. καταπονεί. γ. εξετάζει. 4. «απαυγάζουν»: α. ακτινοβολούν. β. απορρέουν. γ. διαφωτίζουν. 5. «καθολική»: α. απόλυτη. β. πιστή. γ. γενική. ΘΕΜΑ Β4. (μονάδες 10) [α] Στο κείμενο επαναλαμβάνεται πολλές φορές το ρήμα «πρέπει» και άλλα ρήματα ή φράσεις με παρεμφερή σημασία. Για ποιον λόγο, κατά τη γνώμη σας, ο δοκιμιογράφος έκανε αυτή την επιλογή; (μονάδες 5) [β] «Στις ιστορικές κοινωνίες τα υλικά αγαθά που διανέμει η πολιτική εξουσία πρέπει δουλεύοντας να τα αποκτήσουν οι άνθρωποι για τον εαυτό τους και για το κοινωνι- LC1202 3
κό σύνολο»: Στην πρόταση αυτή να τραπεί η ενεργητική σύνταξη σε παθητική. Ποια αλλαγή παρατηρείται στο νόημα μετά την εναλλαγή των συντάξεων; (μονάδες 5) ΘΕΜΑ Γ. (μονάδες 40) Τα τελευταία χρόνια δύο κυρίαρχες πολιτικές συγκρούονται στον δημόσιο διάλογο για τον προσανατολισμό της εκπαίδευσης: αυτή που θεωρεί κυρίαρχο στόχο τη σύνδεση των μαθητών με την αγορά εργασίας κι εκείνη που στοχεύει στην ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του ανθρώπου. Σε παρέμβασή σας (περίπου 5 λεπτών ή 500 έως 600 λέξεων σε γραπτό λόγο) σε ημερίδα που διοργανώνει το Υπουργείο Παιδείας στο πλαίσιο του Εθνικού Διαλόγου για την Παιδεία και στην οποία προσκαλείστε ως εκπρόσωπος της μαθητικής σας κοινότητας, καταθέτετε τις απόψεις σας πάνω στο θέμα αυτό και προτείνετε τρόπους με τους οποίους η σχολική κοινότητα (μαθητές και εκπαιδευτικοί) θα μπορούσαν να συμβάλουν στην υλοποίηση του οράματος για ένα σύγχρονο σχολείο. LC1202 4
Γ. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α. Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος στο δοκίμιο «Η λειτουργία της παιδείας» από το βιβλίο του «Πολιτική» αναλύει τον σκοπό και τους επιμέρους στόχους της ανθρωπιστικής παιδείας. Αρχικά παρατηρεί πως η παιδεία αυτή, που παρέχεται από την Πολιτεία για τη διατήρηση της συνοχής και της συνέχειάς της, έχει σκοπό τη μετατροπή του φυσικού ανθρώπου σε ιστορικό. Τα μέσα με τα οποία επιτυγχάνεται ο σκοπός αυτός είναι η αγωγή υγείας, η επαγγελματική παιδεία και η πολιτική αγωγή. Με τα τρία αυτά εφόδια ως προαπαιτούμενα ο άνθρωπος μπορεί να καλλιεργηθεί πνευματικά, να αναπτύξει δηλαδή την ηθική συνείδηση και συμπεριφορά του. Καταλήγει λοιπόν στο συμπέρασμα πως η παιδεία που στοχεύει στην ολόπλευρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας ονομάζεται ανθρωπιστική. (112 λέξεις) ΘΕΜΑ Β1. Ανθρωπιστική παιδεία, σύμφωνα με τον συγγραφέα, είναι αυτή που στοχεύει στην ολόπλευρη ανάπτυξη του ανθρώπου, «της σκέψης και της ψυχής» του. Τα μέσα με τα οποία θα επιτευχθεί ο σκοπός αυτός είναι η αγωγή υγείας, η «θεραπεία του σώματος», η επαγγελματική παιδεία, η ανάπτυξη της ικανότητας του ανθρώπου να εργάζεται και να παράγει πλούτο για τον ίδια και την κοινότητα στην οποία ζει, η πολιτική αγωγή, η ανάπτυξη της ικανότητας συμμετοχής στις πολιτικές υποθέσεις. Με όλα αυτά τα προαπαιτούμενα ο άνθρωπος θα μπορέσει, κατά τη γνώμη του, να καλλιεργήσει το πνεύμα του, να εντρυφήσει στη μελέτη των ιδεών που μετατρέπουν τον φυσικό σε ιστορικό άνθρωπο. (105 λέξεις) ΘΕΜΑ Β2. Ο κύριος τρόπος με τον οποίο ο δοκιμιογράφος επιχειρεί να πείσει τους αναγνώστες για την ορθότητα των απόψεών του είναι η επίκληση στη λογική. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιούνται ως μέσα: 1) Το επιχείρημα (π.χ. «Η Πολιτεία, καθώς πορεύεται μέσα στον ιστορικό χρόνο Η πολιτεία είναι γι αυτό καθίδρυμα παιδείας»): ο συγγραφέας εξηγεί γιατί η Πολιτεία οφείλει να προσφέρει παιδεία στα μέλη της. 2) Το τεκμήριο (π.χ. «Και είναι έργο της πολιτείας γι αυτό η υγιεινή και ιατρική περίθαλψη των πολιτών της και η άθληση του σώματος»): χρησιμοποιούνται παραδείγματα, για LC1202 5
να επιβεβαιωθεί η άποψη πως η Πολιτεία οφείλει να διδάξει στο άτομο τον τρόπο θεραπείας του σώματός του. ΘΕΜΑ Β3. 1β - 2α - 3α - 4β - 5γ ΘΕΜΑ Β4. [α] Το ρήμα «πρέπει» και άλλα ρήματα ή φράσεις με παρεμφερή σημασία (π.χ. «οφείλει», «χρέος») επαναλαμβάνονται για να αναδειχθεί το χρέος της εκπαίδευσης στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου [β] Εναλλαγή σύνταξης: «Στις ιστορικές κοινωνίες τα υλικά αγαθά που διανέμονται από την πολιτική εξουσία πρέπει δουλεύοντας να αποκτηθούν από τους ανθρώπους για τον εαυτό τους και για το κοινωνικό σύνολο». Με την εναλλαγή των συντάξεων δεν αναδεικνύεται πλέον το πρόσωπο που ενεργεί (δηλ. ότι είναι ευθύνη της πολιτικής εξουσίας να διανέμει τα υλικά αγαθά και του ατόμου να εργάζεται για να τα αποκτήσει), αλλά το αποτέλεσμα της ενέργειας (δηλ. ότι τα αγαθά διανέμονται από την πολιτική εξουσία και αποκτώνται από τους ανθρώπους). ΘΕΜΑ Γ. (διάγραμμα συλλογιστικής πορείας) 1ο Ζητούμενο: Ποια είναι η προσωπική μου άποψη για τον προσανατολισμό της εκπαίδευσης; (ισχυρισμός) Συνδυασμός τεχνοκρατικού και ανθρωπιστικού προσανατολισμού - (δεδομένο 1) Τεχνοκρατικός προσανατολισμός: εξειδικευμένη γνώση & επαγγελματικός προσανατολισμός (εγγυήσεις) α. Είσοδος στο πανεπιστήμιο & επαγγελματική αποκατάσταση. β. Αύξηση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας. - (δεδομένο 2) Ανθρωπιστικός προσανατολισμός: ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας. (εγγυήσεις) α. Όξυνση της κριτικής ικανότητας διαχείριση πληροφοριών, δημιουργικότητα. β. Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων ευελιξία στην αγορά εργασίας. γ. Δημοκρατικό ήθος ενεργό ενδιαφέρον για τις κοινές υποθέσεις - σεβασμός στο διαφορετικό. 2ο Ζητούμενο: Πώς μπορεί η σχολική κοινότητα να συμβάλει στη δημιουργία ενός σύγχρονου σχολείου; (ισχυρισμός 1) Ευθύνη εκπαιδευτικών LC1202 6
- (δεδομένο 1) Νέες μέθοδοι διδασκαλίας (βιωματική, ανακαλυπτική, συνεργατική κτλ.) (εγγυήσεις) Ενδιαφέρουσα και ωφέλιμη γνώση για τους μαθητές. - (δεδομένο 2) Δημοκρατική συμπεριφορά (εγγυήσεις) Πρότυπο ήθους για τους μαθητές. (ισχυρισμός 2) Ευθύνη μαθητών - (δεδομένο 1) Αναβάθμιση των μαθητικών κοινοτήτων (εγγυήσεις) Συμμετοχή στην οργάνωση και λειτουργία του σχολείου. - (δεδομένο 2) Διάθεση για μάθηση (εγγυήσεις) Διευκόλυνση του έργου των εκπαιδευτικών. LC1202 7