ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ Ν. ΑΦΡΙΚΗΣ 1 και ΙΜΕΡΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΛΛΑ ΑΣ - Ν. ΑΦΡΙΚΗΣ (Μάρτιος 2014) ΓΕΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ Ν. ΑΦΡΙΚΗΣ Για πρώτη φορά κατά την τελευταία τριετία, οι προβλέψεις του ΝΤ και άλλων διεθνών οικονοµικών οργανισµών αναθεωρούν τις παγκόσµιες τάσεις οικονοµικής ανάπτυξης θετικά, αντί αρνητικά. Στις αναπτυγµένες οικονοµίες ο ρυθµός οικονοµικής ανάπτυξης αναµένεται σε 2,2% και 2,3% κατά το 2014 και το 2015, έναντι 5,1% και 5,4% αντίστοιχα (2014 και 2015) για τις αναπτυσσόµενες οικονοµίες. Στην Ευρωζώνη, µετά τη σχετική επιδείνωση κατά το 2013, οι θετικοί ρυθµοί ανάπτυξης ορισµένων χωρών θεωρούνται καλοί οιωνοί θετικών προβλέψεων κατά το 2014 και 2015, αν και µε µέτριες επιδόσεις 1,0% και 1,4% αντίστοιχα (2014 και 2015). Ανησυχίες για την προσδοκώµενη βελτίωση του παγκόσµιου οικονοµικού κλίµατος αναφέρονται σχετικά α) µε τη µείωση του δυναµικού ανάπτυξης των αναπτυσσόµενων οικονοµιών, β) τις αρνητικές επιπτώσεις της περιοριστικής δηµοσιονοµικής πολιτικής της Ιαπωνίας, γ) την περιοριστική αναθεώρηση της νοµισµατικής πολιτικής των ΗΠΑ (QE tapering), δ) την επιβράδυνση της οικονοµίας της Κίνας, και ε) το ενδεχόµενο αποπληθωρισµού στις αναπτυγµένες οικονοµίες. Κατά το 2013 η οικονοµία της Ν. Αφρικής ήταν ασθενέστερη του αναµενόµενου, καταγράφοντας µέσο όρο (εκτιµώµενου µε τα υπάρχοντα στοιχεία) ρυθµού ανάπτυξης περί το 1,9%, καθόσον ο επίσης χαµηλότερος του αναµενόµενου παγκόσµιος ρυθµός ανάπτυξης είχε άµεση αρνητική επίπτωση στην οικονοµία της χώρας. Οι προοπτικές της χώρας για το 2014 και τον µεσοπρόθεσµο χρονικό ορίζοντα εξακολουθούν να προδιαγράφονται ανησυχητικές λόγω εξάρτησης από γνωστά διαρθρωτικά προβλήµατα όπως είναι η ελλιπής βάση εκπαίδευσης και δεξιοτήτων του εργατικού δυναµικού, η ύπαρξη διχοτοµικών εσωτερικών διαµαχών σε βιοµηχανικούς τοµείς της εθνικής οικονοµίας, το έλλειµµα σε µικροµεσαίες επιχειρήσεις και επιχειρηµατικότητα, η ανεπάρκεια επενδύσεων σε υποδοµές, καθώς και από συναφή µε τους παράγοντες αυτούς προβλήµατα διοικητικής αποτελεσµατικότητας σε σχέση µε τις διάχυτες αντιλήψεις περί εκτεταµένης διαφθοράς και το έλλειµµα εµπιστοσύνης και συνεργασίας µεταξύ ιδιωτικού και δηµόσιου τοµέα. Οι ανησυχίες για την ηγετική ικανότητα της Κυβέρνησης προς εφαρµογή των βασικών παραµέτρων του Εθνικού Αναπτυξιακού Προγράµµατος (NDP / National Development Program) είναι ακόµα ευρέως διαδεδοµένες. Επιπλέον, το αρνητικό για τους καταναλωτές περιβάλλον αυξηµένων πληθωριστικών πιέσεων έχει πλέον αποκτήσει ιδιαίτερα ανησυχητική ροπή λόγω της έντονης υποτίµησης του ραντ στη διάρκεια των τελευταίων µηνών. Οµολογουµένως, η υποτίµηση του ραντ σηµαίνει αύξηση των εξαγωγών της χώρας, γεγονός θετικό για τις προοπτικές της εθνικής οικονοµίας. Λαµβανοµένων υπόψη των ενδείξεων ανάκαµψης της παγκόσµιας οικονοµίας, και δεδοµένης της υψηλής εξάρτησης µεταξύ εθνικής και παγκόσµιας 1 Πηγές: EU Delegation in South Africa (http://eeas.europa.eu/south_africa/index_en.htm), Econometrix (http://www.econometrix.co.za). 1
οικονοµίας, εκτιµάται ότι υπάρχουν ακόµα ελπίδες µέτριας βελτίωσης του ρυθµού ανάπτυξης της Ν. Αφρικής κατά το 2014, και εν συνεχεία το 2015 και 2016. Εκτιµάται ότι ο µεγαλύτερος κίνδυνος για τις προοπτικές της εθνικής οικονοµίας συναρτάται µε την περαιτέρω µαζική µείωση της εµπιστοσύνης στις αναδυόµενες αγορές κατά την εφαρµογή του προγράµµατος περιοριστικής νοµισµατικής πολιτικής της αµερικανικής τράπεζας FED (QE tapering). Σε τέτοια περίπτωση θα µπορούσε να επέλθει περαιτέρω υποτίµηση του νοτιοαφρικανικού νοµίσµατος, µε αποτέλεσµα την άνοδο των επιτοκίων και του πληθωρισµού σε επίπεδα που δεν έχουν εκτιµηθεί προς το παρόν ως πιθανά. Αν και η οικονοµική κατάσταση των καταναλωτών θα µπορούσε ίσως να εγείρει λόγους ανησυχίας, η αντίστοιχη κατάσταση των εγχώριων επιχειρήσεων διαφαίνεται πολύ καλύτερη (όπως αναφέρεται και στην έκθεση BDI / Business Debt Index του χρηµατοοικονοµικού αναλυτή Experian). Τόσο οι υποχρεωτικές όσο και οι εθελοντικές ρευστοποιήσεις παραµένουν σε εξαιρετικά χαµηλά επίπεδα και, παραδόξως, η µεγάλη απροθυµία του ιδιωτικού τοµέα να επενδύσει σηµαντικά χρηµατικά ποσά σε µεγάλα έργα έχει συνεισφέρει στην ύπαρξη υγιών επιχειρηµατικών ισολογισµών και στη συνακόλουθη µεγάλη ανθεκτικότητα έναντι ενδεχόµενων οικονοµικών κρίσεων. Σε συνδυασµό µε την διαχρονική κρατική αναποτελεσµατικότητα υλοποίησης του εθνικού προγράµµατος δηµοσίων επενδύσεων, η απροθυµία του ιδιωτικού τοµέα για συµµετοχή σε επενδύσεις συµβάλλει στη διαµόρφωση χαµηλότερων (του αναµενόµενου) επιπέδων κεφαλαιουχικών επενδύσεων και γενικής οικονοµικής ανάπτυξης. Αυτή η σχετική έλλειψη άµεσων επενδύσεων προκαλείται και από ανησυχίες έλλειψης επαρκούς ηλεκτροδότησης σε ορισµένους τοµείς της οικονοµίας. Στη διάρκεια του 2013 υπήρξε σηµαντική µείωση της καταναλωτικής δαπάνης του γενικού πληθυσµού. Η συνεχής, σχετικά έντονη, υποτίµηση του εθνικού νοµίσµατος (ραντ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων δυόµισι χρόνων δηµιούργησε αυξητικές πληθωριστικές πιέσεις, µε αποτέλεσµα τόσο τη µείωση της εµπιστοσύνης του καταναλωτή στην εθνική οικονοµία όσο και την αποµείωση του διαθέσιµου εισοδήµατος. Επιπλέον, ένας από τους σηµαντικότερους παράγοντες διατήρησης υψηλών επιπέδων καταναλωτικών δαπανών της περιόδου 2010 2012, δηλαδή η σηµαντική αύξηση των επιπέδων επισφαλούς τραπεζικού δανεισµού προς τον γενικό πληθυσµό, σηµείωσε δραµατική πτώση στη διάρκεια του 2013, ενώ ο χαµηλός ρυθµός µείωσης της ανεργίας αποτέλεσε επιπλέον παράγοντα µείωσης της καταναλωτικής δαπάνης. Αφετέρου, ωστόσο, δεν υπήρξε πλήρης κατάρρευση των επιπέδων καταναλωτικής δαπάνης λόγω της διατήρησης των επιτοκίων σε επίπεδα θεωρούµενα χαµηλότερα της τελευταίας 40ετίας καθώς και της συνεχούς αύξησης της "µαύρης µεσαίας τάξης". Ο είκτης Τιµών Καταναλωτή (CPI) σηµείωσε µέτρια αύξηση κατά το 2013 (µε µέσο όρο 5,7%, οριακά υψηλότερα του 5,6% του 2012) παρά τη σηµαντική υποτίµηση του ραντ, καθώς και των σχετικά υψηλών αυξήσεων των εργατικών ηµεροµισθίων που παραχωρήθηκαν λόγω των απεργιών των εργατικών συνδικάτων κατά το παρελθόν έτος. Ωστόσο, υπάρχει αυξανόµενη ανησυχία ότι η µέτρια άνοδος του πληθωρισµού παρά την υποτίµηση του νοµίσµατος θα αποτελέσει παρελθόν, καθόσον το χαµηλό ραντ δηµιουργεί πληθωριστικές πιέσεις στις τιµές των τροφίµων και των καυσίµων. Η Κεντρική Τράπεζα εκτιµά αύξηση του πληθωρισµού κατά το 2014, σε µέσο όρο περί το 6.3%, προτού καταστεί δυνατή εκ νέου σταδιακή µείωση. 2
Τον Ιανουάριο 2014 η Κεντρική Τράπεζα (SARB) προκατέλαβε την εγχώρια αγορά αυξάνοντας το προεξοφλητικό επιτόκιο (repo) κατά 0,5%, για πρώτη φορά στη διάρκεια των τελευταίων έξι ετών. Εκτιµάται ότι η Τράπεζα επεδίωξε ενεργητικό ρόλο καταπολέµησης των πληθωριστικών πιέσεων και σχετικών προσδοκιών προτού αυτές αυξηθούν πλέον του αναµενόµενου, ενώ εκτιµάται ενδεχόµενο περαιτέρω αύξησης του επιτοκίου - µια ή και δύο φορές, της τάξης του 0,5% - κατά τους ερχόµενους µήνες, µε στόχο πάντα τη συγκράτηση των αναµενόµενων πληθωριστικών πιέσεων. Ωστόσο, αν συνεχισθεί η σχεδόν ελεύθερη πτώση του ραντ, που παρατηρήθηκε νωρίτερα τον Ιανουάριο 2014, και το εθνικό νόµισµα µειωθεί σε επίπεδα άνω του 11,50 προς το δολ. ΗΠΑ, µπορεί να υπάρξουν περαιτέρω αυξήσεις του επιτοκίου έως και 2% αθροιστικά, ή ενδεχοµένως και περισσότερο. Τα µακροπρόθεσµα επιτόκια, µετά την υποχώρησή τους σε επίπεδα χαµηλότερα από ποτέ σε διάστηµα τεσσάρων δεκαετιών, άρχισαν να αυξάνονται από τον Μάιο του 2013 εν συνεχεία ανακοινώσεων της αµερικανικής Κεντρικής Τράπεζας (Federal Reserve) ότι θα προχωρήσει σε µείωση του όγκου αγορών οµολόγων χαρτοφυλακίου της. Ο κίνδυνος αυξητικών τάσεων των µακροπρόθεσµων επιτοκίων εξακολουθεί να υφίσταται αν και ήδη έχει επιτελεστεί το µεγαλύτερο ποσοστό της αναµενόµενης σχετικής µεταβολής. Η πτώση του εθνικού νοµίσµατος / ραντ οδήγησε σε χαµηλότερα επίπεδα, σε πραγµατικούς όρους, από την προηγούµενη µεγάλη νοµισµατική αποµείωση του 2001. Το νόµισµα έχασε περίπου 40% της αξίας του, σε ονοµαστικούς όρους, από τα µέσα του 2011, ή περίπου 30% µετά από προσαρµογή πληθωριστικών διαφορών έναντι των εµπορικών εταίρων της χώρας. Η Ν. Αφρική περιλαµβάνεται πλέον στην νοµισµατική οµάδα χωρών που αποκαλείται "οι εύθραυστες πέντε" (fragile five) µαζί µε τις Βραζιλία, Ινδονησία, Ινδία και Τουρκία, οι οποίες χαρακτηρίζονται τελευταίως από αδύναµα νοµίσµατα και µεγάλα ελλείµµατα τρεχουσών συναλλαγών (to έλλειµµα τρεχουσών συναλλαγών της Ν. Αφρικής σε περίπου 7% του ΑΕΠ είναι το µεγαλύτερο µεταξύ των αγορών αυτών). Εκτιµάται ότι το ραντ µπορεί να απωλέσει περαιτέρω έδαφος βραχυπρόθεσµα, καθώς σταδιακά υλοποιείται η περιοριστική νοµισµατική πολιτική των ΗΠΑ, αν και από άποψη νοµισµατικής αξίας θεωρείται πιθανότερη η ανάκαµψη του νοµίσµατος περί τα µέσα του τρέχοντος έτους (χωρίς ωστόσο να αναµένεται βεβαίως στο άµεσο µέλλον η επιστροφή του ραντ σε επίπεδα κάτω των 10 R προς το δολ. ΗΠΑ). 3
Εµπορικές συναλλαγές. ΙΜΕΡΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΛΛΑ ΑΣ - Ν. ΑΦΡΙΚΗΣ Όπως σηµειώνεται στον παρακάτω πίνακα, 2 οι διµερείς εµπορικές ροές τελευταίας εξαετίας (από έναρξης κρίσης) παρουσιάζουν διακυµάνσεις εντός σχετικά χαµηλών ορίων µε κυριότερες παρατηρήσεις: α) ανάκαµψη των εξαγωγών της Ελλάδας κατά τα έτη 2012 και 2013 (µετά από µείωση κατά έτη 2010 και 2011), αλλά σε επίπεδο συνολικής αξίας όπως προ πενταετίας, µε σύνολο εξαγωγών 40,07 εκ. ευρώ για το 2013 και αύξηση κατά 8,94% ως προς το 2012 (από 36,78 εκ.) β) οι εισαγωγές από τη Ν. Αφρική χαρακτηρίζονται από γενική τάση µείωσης, ως προς επίπεδο προ πενταετίας, µε αυξοµειώσεις, και αύξηση το 2013 κατά 24,63% έναντι του 2012 σε 57,42 εκ. ευρώ (από 46,07 εκ.) γ) εµπορικό ισοζύγιο διαχρονικά ελλειµµατικό σε βάρος της Ελλάδας, αν και γενικώς µειούµενο, πλην όµως µε σηµαντική αύξησή του το 2013 (λόγω σηµαντικής αύξησης εισαγωγών χώρας µας και ανοίγµατος της συνολικής διαφοράς εισαγωγών-εξαγωγών) κατά 86,75% σε 17,35 εκ. ευρώ (από µόλις 9,29 εκ. ευρώ το 2012) δ) ο συνολικός όγκος εµπορίου µεταξύ των δύο χωρών παρουσιάζει διακυµάνσεις, µε γενική τάση µείωσης από προ πενταετίας επιπέδου, ενώ το 2013 παρατηρείται αύξηση κατά 17,67% σε 97,49 εκ ευρώ (από 82,85 εκ.), παραµένοντας όµως ακόµα αρκετά κάτω του προ πενταετίας επιπέδου Εµπορικές ροές Ελλάδας Ν. Αφρικής 2008 Έτος Εξαγωγές Ελλάδας Εισαγωγές Ελλάδας Εµπορικό Ισοζύγιο Όγκος Εµπορίου 2009 2010 (αξίες σε εκ. ευρώ) 2011 2012 2013 Μεταβολή % 2012-2013 40,87 40,92 29,12 27,96 36,78 40,07 8,94 % 94,55 49,21 76,37 53,40 46,07 57,42 24,63 % -53,68-8,29-47,25-25,44-9,29-17,35 86,75 % 135,42 90,23 105,49 81,36 82,85 97,49 17,67 % Αναφορικά µε τις διµερείς εµπορικές ροές σε όρους ανταλασσόµενων ειδών, παραθέτουµε κατωτέρω σχετικούς πίνακες εισαγωγών-εξαγωγών προϊόντων (σε 4ψήφιο κωδικό Συνδυασµένης Ονοµατολογίας / CN για το 2013 3 ), κατόπιν επεξεργασίας για παρουσίαση κατάταξης προϊόντων αξίας άνω των 500.000 ευρώ (περίπου 15 σηµαντικότερα κατ αξία προϊόντα). ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΕΛΛΑ ΑΣ (άνω των 500.000 ευρώ) ΑΞΙΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Φάρµακα 7.242.802 2 Στοιχεία Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας ΕΛΣΤΑΤ. 3 Στοιχεία Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας ΕΛΣΤΑΤ. 4
Σύρµατα και καλώδια για ηλεκτροτεχνική χρήση 6.774.521 Παιχνίδια 4.351.539 Εµπιστευτικά προϊόντα 2.191.440 Ηλεκτρικές συσκευές ενσύρµατης τηλεφωνίας ή τηλεγραφίας 1.889.131 Κατασκευές και µέρη κατασκευών (π.χ. γέφυρες και τµήµατα, πύργοι, πυλώνες κλπ.) 1.199.974 Σωλήνες από χαλκό 1.060.520 Τεχνουργήµατα από πλαστικές 920.284 Ελαιόλαδο και τα κλάσµατά του 725.118 Λιπάσµατα ορυκτά ή χηµικά αζωτούχα 684.600 Ελάσµατα και ταινίες, από αργίλιο 639.782 Μεταλλεύµατα αργιλίου 574.748 ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΕΛΛΑ ΑΣ (άνω των 500.000 ευρώ) ΑΞΙΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Χαλκός καθαρισµένος και κράµατα χαλκού 22.013.933 Αυτοκίνητα φορτηγά οχήµατα 6.724.126 Λιθάνθρακες (πλίνθοι, σφαίρες και παρόµοια στερεά καύσιµα από λιθάνθρακα) 4.806.324 Μαλάκια, για διατροφή 4.586.663 Εσπεριδοειδή, νωπά ή ξερά 2.561.729 Πολυµερή του προπυλενίου ή άλλων ολεφινών 2.084.945 Απορρίµµατα και θραύσµατα από χαλκό 1.966.010 Λαχανικά, καρποί και φρούτα και άλλα βρώσιµα µέρη φυτών, παρασκευασµένα ή διατηρηµένα 1.445.291 Θαλαµηγοί (γιωτ) και άλλα σκάφη αναψυχής ή αθλητισµού 1.113.366 Μήλα, αχλάδια και κυδώνια, νωπά 1.002.942 Εντοµοκτόνα, ποντικοφάρµακα, µυκητοκτόνα, ζιζανιοκτόνα 873.957 Πολυµερή του αιθυλενίου 851.772 Πλατέα προϊόντα έλασης από ανοξείδωτο χάλυβα 672.419 Καρποί µε κέλυφος, νωποί ή ξεροί, έστω και χωρίς το κέλυφος ή τη φλούδα τους 642.303 έρµατα αποτριχωµένα βοοειδών και δέρµατα αποτριχωµένα 605.481 Ορθοπεδικές συσκευές και άλλες ορθοπεδικές διατάξεις 536.241 Άµεσες Ξένες Επενδύσεις (ΑΞΕ). Οι καθαρές ΑΞΕ εκατέρωθεν θεωρούνται και από τις δύο πλευρές (κατόπιν σχετικών δηλώσεων αρµόδιων εκπροσώπων εδώ Υπουργείου Εµπορίου) ως κινούµενες σε πολύ χαµηλά επίπεδα. Λαµβανοµένης υπόψη της έλλειψης ακριβών στοιχείων νοτιοαφρικανικής πλευράς, σηµειώνεται ότι εκ της ελληνικής πλευράς ο αρµόδιος φορέας Ελληνική Εταιρεία Επενδύσεων και Εξωτερικού Εµπορίου ΑΕ έχει καταγράψει συνολικό επενδεδυµένο κεφάλαιο ύψους 33,76 εκ. ευρώ, ως την 31/12/2010 (κατά επικοινωνία µας µε εκπρόσωπο του ίδιου φορέα εντός τρέχοντος µηνός επισηµάνθηκε ότι λόγω της πώλησης των εδώ θυγατρικών της επιχείρησης Πετζετάκη το συνολικό ύψος των εδώ ελληνικών επενδύσεων θα είναι αισθητά χαµηλότερο 4 ). ΓΡΑΦΕΙΟ ΟΕΥ ΓΙΟΧΑΝΕΣΜΠΟΥΡΓΚ, ΜΑΡΤΙΟΣ 2014 4 Ο εκπρόσωπος του εν λόγω φορέα µας ενηµέρωσε ότι η επόµενη επικαιροποίηση του ύψους των ελληνικών επενδύσεων στη Ν. Αφρική θα είναι διαθέσιµη περί Ιούνιο-Ιούλιο 2014. 5