ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ & ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ & ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ & ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ & ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέμα «ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗΣ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΩΝ». Σπουδάστρια : Μπομπολάκη Αθηνά Α.Μ. : 384 Επιβλέπουσα Καθηγήτρια : Κουρτούμα Μαρία Διδυμότειχο, 2013

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (Τ.Ε.Ι.) ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΤΗΜΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΤΜΗΜΑ: ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Διδυμότειχο, 7/10/2013 Η σπουδάστρια Μπομπολάκη Αθηνά με Α.Μ. 384 ολοκλήρωσε επιτυχώς την Πτυχιακή της Εργασία με Θέμα: Ανάπτυξη Εκπαιδευτικής Διαδικτυακής Πλατφόρμας για την Εξ' Αποστάσεως Εκπαίδευση Νοσηλευτών Η Επιβλέπουσα Καθηγήτρια MSc. Κουρτούμα Μαρία Νοσηλεύτρια

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ευχαριστίες....1 Περίληψη..2 Εισαγωγή... 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Αξιοποίηση των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας στην εκπαίδευση....... 6 Γενικά Εισαγωγικά στοιχεία.....6 Η πληροφορία στο διαδίκτυο.......7 Ιστοσελίδες από την αρχική εμφάνιση τους.....8 Γλώσσα HTML,τεχνολογία XML,CSS,Server........9 Γλώσσα HTML....9 Τεχνολογία XML 10 CSS.11 Server..12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Συστήματα διαχείρισης περιεχομένου ιστού...13 Ορισμός...13 Πλεονεκτήματα και Μειονεκτήματα ενός Εμπορικού CMS 15 Πλεονεκτήματα και Μειονεκτήματα ενός CMS Ανοικτού Κώδικα....16 CMS Εμπορικά και ανοικτού κώδικα..18

Παρουσίαση Aναφορά και Σύγκριση μεταξύ Joomla-Drupal-Wordpress...20 Σύγκριση Μεταξύ Drupal & Joomla.......23 Σύγκριση Μεταξύ Wordpress & Joomla.24 KΕΦΑΛΑΙΟ 3 Joomla..28 Τι είναι η πλατφόρμα Joomla..28 Ιστορικά Στοιχεία 29 Εκδόσεις..30 Απαιτήσεις Joomla..30 Η γλώσσα προγραμματισμού PHP (Personal Home Page).31 Εργαλεία Διαχείρησης περιεχομένου CMS.32 KΕΦΑΛΑΙΟ 4 Γνωριμία με την Joomla..35 Τοπική εγκατάσταση Joomla! Eγκατάσταση τοπικά σε Η/Υ..35 Apache, PHP, MySQL.35 Εγκατάσταση τοπικά σε Η/Υ...42 Εγκατάσταση σε απομακρυσμένο Η/Υ (server)..49 KΕΦΑΛΑΙΟ 5 Σχεδίαση Ιστοσελίδας.54 Αρχή σχεδιασμού Ιστοσελίδας 54 Επιλογή Χρωμάτων.55 Πλοήγηση Μενού Navigation..56 Διάταξη και Δομή Περιεχομένου 56 Typography Επιλογή Γραμματοσειρών 56 Περιεχόμενο.57

Αξιολόγηση Ιστοτόπων...57 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ανάπτυξη Εκπαιδευτικής Διαδικτυακής πλατφόρμας για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση νοσηλευτή 59 Συζήτηση Συμπεράσματα 66 Βιβλιογραφία...67

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Έχοντας ολοκληρώσει την παρούσα πτυχιακή εργασία αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω τους ανθρώπους που συνέβαλλαν στην περάτωσή της. Πρώτα απ όλα θα ήθελα να ευχαριστήσω την καθηγήτριά μου κα Μαρία Κουρτούμα για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε με την ανάθεση της παρούσας πτυχιακής εργασίας. Η ουσιαστική καθοδήγησή της, οι πολύτιμες συμβουλές και υποδείξεις της και η ηθική της συμπαράσταση ήταν ανεκτίμητες. Επιπλέον την ευχαριστώ για την καθοδήγηση και για τον τρόπο που με δίδαξε να συλλογίζομαι και να ερευνώ. Τέλος, οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ στην οικογένειά μου, που στήριξε την επιλογή μου να φοιτήσω στο Τμήμα Νοσηλευτικής και για την κατανόηση που έδειξε ώστε να ολοκληρωθεί αυτή η πτυχιακή εργασία. 1

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το κύρος ενός επιστημονικού κλάδου εξαρτάται από την ικανότητα των μελών του να αποδεικνύουν συνεχώς τη γνώση, τη δεξιοτεχνία, την αποτελεσματικότητα, την επικαιρότητα και την εγκυρότητα των γνώσεων που κατέχει, κάτι που επιτυγχάνεται διαμέσου και της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης. Υπάρχει συνεχώς αυξανόμενη ανάγκη επανεκπαίδευσης των νοσηλευτών και επιμόρφωσής τους στα νέα δεδομένα για να μπορέσουν να διατηρήσουν το απαιτούμενο επίπεδο γνώσεων για την παροχή ποιοτικής φροντίδας υγείας μέσα σε ένα αυξανόμενα ανταγωνιστικό περιβάλλον όπου υπάρχει απαίτηση για υψηλό βαθμό ποιότητας και ικανοποίησης του χρήστη από το επίπεδο των υπηρεσιών υγείας. Η χρήση του διαδικτύου αποτελεί ένα από τα προσφερόμενα μέσα που έχει ο νοσηλευτής για την πρόσβασή του στη συνεχιζόμενη επαγγελματική εκπαίδευση από απόσταση, προσφέροντας πολλά πλεονεκτήματα σε σχέση με τις συμβατικές μεθόδους εκ-παίδευσης. Πολλά είναι τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα που έχουν υλοποιήσει εκπαιδευτικά προγράμματα, τα οποία βασίζονται αποκλειστικά στο διαδίκτυο, είτε ακολουθώντας σύγχρονη μέθοδο όπου η εκπαίδευση γίνεται σε πραγματικό χρόνο με αμφίδρομη μετάδοση εικόνας και ήχου και με δυνατότητα αλληλεπίδρασης είτε ακολουθώντας την ασύγχρονη μέθοδο όπου η εκπαίδευση γίνεται σε χρόνο που επιλέγουν οι ίδιοι οι μαθητές, ακολουθούν το δικό τους ρυθμό, λαμβάνουν το εκπαιδευτικό υλικό και κατόπιν επικοινωνούν με τον εκπαιδευτή τους σε δεύτερο χρόνο. Ο συνδυασμός και των δύο προσεγγίσεων αποτελεί τη βέλτιστη λύση για την επαγγελματική κατάρτιση του επαγγελματία υγείας. Η εκπαίδευση από απόσταση παρέχει αυξανομένη ευελιξία, πρόσβαση και αποδοτικότητα δαπανών στην εκπαίδευση των νοσηλευτών. Δημιουργείται συνεχώς αυξανόμενη ανάγκη επανεκπαίδευσης του υπάρχοντος ανθρώπινου δυναμικού στον τομέα της υγείας, όπου η έλλειψη συνεχόμενης 2

ενημέρωσης και εκπαίδευσης στις νέες τεχνολογίες οδηγεί στην περιθωριοποίηση του εργαζόμενου, μέσα σε έντονα ανταγωνιστικό περιβάλλον. Η ευελιξία που παρέχεται στον εργαζόμενο με τα προγράμματα εκπαίδευσης από απόσταση διευκολύνουν τη μαθησιακή διαδικασία και τον βοηθούν να εξασκηθεί μέσα σε περιβάλλοντα εικονικής πραγματικότητας. Η εκπαίδευση από απόσταση παρέχει αυξανόμενη ευελιξία, πρόσβαση και αποδοτικότητα δαπανών στην εκπαίδευση των νοσηλευτών. Οι εκπαιδευτικοί του χώρου της Νοσηλευτικής πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι στο μέλλον θα αλληλεπιδρούν με ένα όλο και περισσότερο αυξανόμενο διαφορετικό σώμα φοιτητών, με διαφορετικές ανάγκες μάθησης και στόχους. Τα νέα δεδομένα σε έναν κόσμο που μεταβάλλεται και εξελίσσεται με μεγάλη ταχύτητα, επιβάλλουν στη νοσηλευτική εκπαίδευση την προώθηση αλλαγών, οι οποίες θα έχουν ως αποτέλεσμα την προετοιμασία νοσηλευτών ικανών να αντιμετωπίσουν τις μελλοντικές προκλήσεις, να είναι σε θέση να εργαστούν αποτελεσματικά μέσα στα σύγχρονα και μελλοντικά πολύπλοκα συστήματα υγείας, να αναλαμβάνουν ηγετικές θέσεις και να είναι ανταγωνιστικοί. Κρίνεται λοιπόν αναγκαίο η δημιουργία μιας πλατφόρμας ασύγχρονης ή σύγχρονης τηλεκπαίδευσης (moodle,εικονική τάξη διδασκαλίας virtual classroom) που μπορούν να δώσουν σημαντικά εφόδια στις γνώσεις των νοσηλευτών. 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση περιγράφει τη δομή της εκπαιδευτικής διαδικασίας που επιδιώκει παροχή εκπαίδευσης με τη χρήση της τεχνολογίας πληροφόρησης και επικοινωνίας, με μικρή ή καθόλου διαπροσωπική επαφή μεταξύ εκπαιδευτή και εκπαιδευόμενου συνδυάζοντας τεχνικές αυτομελέτης και διδασκαλίας με σύγχρονα τεχνολογικά μέσα σύγχρονης ή ασύγχρονης επικοινωνίας όπως: ηλεκτρονικοί υπολογιστές, ηλεκτρονική αλληλογραφία. Εξαιτίας του πλήθους των τεχνολογικών μέσων που χρησιμοποιούνται και της εξέλιξης της χρήσης των εφαρμογών των νέων τεχνολογιών πληροφόρησης και, κυρίως, του διαδικτύου, η εξ αποστάσεως εκπαίδευση τείνει να ταυτίζεται με έννοιες όπως ηλεκτρονική μάθηση (e-learning), μάθηση μέσω διαδικτύου (online learning), διαδικτυακή εκπαίδευση (online education), μάθηση υποβοηθούμενη από υπολογιστή (computer assisted learning), εκπαίδευση βασισμένη στο διαδίκτυο (web-based education), κ.ά. Όποια από τις παραπάνω έννοιες και αν χρησιμοποιηθεί αρκεί για να περιγράψει την εκπαιδευτική διαδικασία, κατά την οποία χωρίς την ύπαρξη τυπικά οργανωμένου μαθήματος και την ανάγκη φυσικής παρουσίας στις εγκαταστάσεις ενός πανεπιστημίου διαμορφώνεται ένα νέο πλαίσιο αμφίδρομης ή όχι επικοινωνίας μεταξύ εκπαιδευτή και εκπαιδευόμενου για την ολοκλήρωση ενός κύκλου ανώτερων σπουδών. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση συναντά σήμερα ολοένα και περισσότερους υποστηρικτές στην παγκόσμια αγορά της σύγχρονης εκπαίδευσης. Υποψήφιοι σπουδαστές, κάθε επιπέδου και ηλικίας, αναζητούν προγράμματα σπουδών από απόσταση προσαρμοσμένα στις ανάγκες τους (βασικό επίπεδο σπουδών, μεταπτυχιακό, συνεκτίμηση) ή και στους περιορισμούς τους (οικονομικούς, οικογενειακούς, εργασιακούς και άλλους περιορισμούς). Τα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα ερευνούν, αναπτύσσουν και εξοπλίζονται με συστήματα διαχείρισης μάθησης, πλατφόρμες διαδικτυακής συνεργασίας, ενώ διαμορφώνουν προγράμματα σπουδών από απόσταση για να ανταποκριθούν στις ανάγκες του υποψήφιου εκπαιδευόμενου πληθυσμού. Ταυτόχρονα, δυναμικές εταιρείες και επιχειρήσεις παγκόσμιας εμβέλειας υποστηρίζουν 4

την εξ αποστάσεως εκπαίδευση ακόμα και με την ίδρυση ή ένταξης τους σε προγράμματα σπουδών για την εκπαίδευση ή απορρόφηση του προσωπικού τους. Αντίστοιχα, υπάλληλοι κάθε βαθμίδας και ειδικότητας επιζητούν την δια βίου εκπαίδευση για την επικαιροποίηση των προσόντων τους και τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας τους εντός του οργανισμού ή της εταιρείας στην οποία απασχολούνται. 5

KΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: Αξιοποίηση των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας στην εκπαίδευση 1α. (Γενικά Εισαγωγικά Στοιχεία) Η έως τώρα ισχύουσα κατάσταση στην εκπαιδευτική διαδικασία ανατρέπεται από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και τα περιφερειακά τους μέσα, οι οποίοι χρησιμοποιούνται πλέον ως απαραίτητα εργαλεία για την διεκπεραίωση καθημερινών εργασιών. Επιπλέον, οι νέες τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνίας συμβάλουν στην αλλαγή της παιδαγωγικής αντίληψης, δείχνοντας νέους τρόπους μάθησης που είναι πιο ενεργητικοί και προάγουν την ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων. Τα νέα αυτά δεδομένα καθιστούν τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές διεπιστημονικό εργαλείο προαγωγής της γνώσης σε ολόκληρο το πρόγραμμα σπουδών. Όλες ανεξαιρέτως οι βαθμίδες εκπαίδευσης, δημοτικό, γυμνάσιο, λύκειο καθώς και η τριτοβάθμια εκπαίδευση, πανεπιστήμια, τεχνολογικά ιδρύματα και ινστιτούτα επαγγελματικής κατάρτισης έχουν εντάξει σε διαφορετικό βαθμό την χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών σαν εργαλείο αναπαράστασης και σκέψης. Η κυκλοφορία νέων όλο και πιο φιλικών προς τον χρήστη συστημάτων και λογισμικών καθιστά την αξιοποίηση του υπολογιστή και των ηλεκτρονικών μέσων περισσότερο προσφιλή στο ευρύ κοινό. Μία σημαντική δυνατότητα που προσφέρουν τα σύγχρονα ηλεκτρονικά συστήματα είναι η πρόσβαση μέσω του υπολογιστή σε θεωρητικά άπειρες πηγές πληροφοριών για κάθε θέμα που μπορεί να τους απασχολεί. Συνεπώς, το μέγεθος της μεταδιδόμενης πληροφορίας στην οποία μπορούν να έχουν πρόσβαση οι μαθητές, σήμερα, μπορεί να καλύψει όλες τους τις μαθησιακές ανάγκες, χωρίς να χρειάζεται να μετακινηθούν από το γραφείο τους. Με ένα απλό κλικ μπορούν να εισέλθουν σε μία ψηφιακή βιβλιοθήκη με απεριόριστη πληροφορία. Βιβλία, βοηθήματα, περιοδικά, εφημερίδες είναι μόνο λίγα από τα ψηφιακά αρχεία που μπορεί κάποιος να εντοπίσει στο διαδίκτυο, καθώς και να τα χρησιμοποιήσει εντελώς δωρεάν. Μια ενδιαφέρουσα χρήση του διαδικτύου είναι η τηλεδιάσκεψη η οποία εισάγει την έννοια της εκπαίδευσης από απόσταση. Ένα παράδειγμα είναι το ανοιχτό πανεπιστήμιο στο οποίο χρησιμοποιείτε η τηλεδιάσκεψη για να επιτευχθεί η επικοινωνία ανάμεσα στους καθηγητές και τους φοιτητές ανά πάσα στιγμή, πέραν των προγραμματισμένων συναντήσεων τους. 6

Μία ξεχωριστή ομάδα ανθρώπων με ειδικές ανάγκες μπορεί επίσης να επωφεληθεί από την εισαγωγή του ηλεκτρονικού υπολογιστή και του διαδικτύου στην εκπαίδευση, αποκτώντας την δυνατότητα για απασχόληση και πνευματική δημιουργία. 1β. Η Πληροφορία στο διαδίκτυο Το Διαδίκτυο, σε συνδυασμό με την ολοένα αναπτυσσόμενη ψηφιακή τεχνολογία, έχει παρέχει πληθώρα γνώσεων/πληροφοριών. Παραδοσιακές μορφές τέχνης (όπως για παράδειγμα ο κινηματογράφος και η μουσική) μέσω της ψηφιακής τεχνολογίας παίρνουν την ίδια μορφή (αρχεία δεδομένων) με αντικείμενα που εκ πρώτης όψεως είναι εντελώς διαφορετικά (όπως για παράδειγμα η ιατρική επιστήμη ή κάποιο πρόγραμμα λογισμικού). Παρατηρείται λοιπόν μία συγκέντρωση γνώσης ή αν είναι δυνατό να λεχτεί, πολιτιστικής κληρονομιάς, που σχετίζεται άμεσα με το Διαδίκτυο. Από τη στιγμή που το Διαδίκτυο είναι ένα δίκτυο συνδεδεμένων υπολογιστών, κάθε χρήστης έχει την δυνατότητα να μοιραστεί πληροφορίες με άλλους χρήστες γενόμενος, πολλές φορές, ο ίδιος δημιουργός και πάροχος των πληροφοριών αυτών. Δεν υπάρχει άμεσος έλεγχος των πληροφοριών που "ανεβαίνουν" στο Διαδίκτυο από κάποιον ιεραρχικά ανώτερο χρήστη ή οργανισμό. Το θέμα της μη ιεραρχημένης πληροφορίας, όμως, τίθεται υπό αμφισβήτηση. Ο όγκος της πληροφορίας στο Διαδίκτυο είναι πράγματι μεγάλος. Παρ' όλα αυτά, υπάρχουν πληροφορίες ευκολότερα και δυσκολότερα προσβάσιμες από τον χρήστη. Το Διαδίκτυο κατέστησε εφικτή τη συγκέντρωση μεγάλου όγκου πληροφοριών και επηρέασε σημαντικά τον τρόπο διάθεσής τους. Όμως δεν συμβαίνει στον ίδιο βαθμό ο τρόπος παραγωγής αυτών. Για παράδειγμα, ο τρόπος παραγωγής μιας κινηματογραφικής ταινίας δεν έχει επηρεαστεί σημαντικά από την ύπαρξη του Διαδικτύου, ανεξάρτητα από το αν έχει επηρεαστεί ή όχι από την ψηφιακή τεχνολογία. Παρ' όλα αυτά, και σύμφωνα με την " προσέγγιση βάση του internet, το Διαδίκτυο ασκεί μεγάλη επίδραση στην διαδικασία παραγωγής δημοσιογραφικών προϊόντων. Η δημιουργία της πληροφορίας παύει να είναι πλέον μονοπώλιο λίγων, αφού ο κάθε χρήστης, εάν το επιθυμεί, μπορεί να δημιουργήσει την πληροφορία ανά πάσα στιγμή. Το πιο τρανταχτό παράδειγμα της επίδρασης αυτής είναι τα ιστολόγια (blogs), όπου μπορεί κανείς να εκφέρει απόψεις και να σχολιάσει γεγονότα πάσης φύσεως. Επίσης, λόγω της μεγάλης συγκέντρωσης γνώσης στο Διαδίκτυο, η έννοια της κοινωνικής ισότητας παίρνει και πάλι μεγάλη σημασία. Το χάσμα ανάμεσα σε πληροφοριακά πλούσιους και πληροφοριακά φτωχούς θα διευρύνεται όσο αυξάνεται η συγκέντρωση της γνώσης αυτής. Το παραπάνω αποτελεί ακόμα έναν λόγο που κάνει 7

πιο επιτακτική την ανάγκη για διερεύνηση του αρχικού ερωτήματος "ποιος θα ελέγξει τη γνώση αυτή". Η γλώσσα που χρησιμοποιείται περισσότερο στη διακίνηση της πληροφορίας στο Διαδίκτυο είναι η Αγγλική. Έχοντας αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια, το Διαδίκτυο περιλαμβάνει πλέον ποιοτικά και ποσοτικά ευρύ περιεχόμενο και στις υπόλοιπες γλώσσες των περισσότερο αναπτυγμένων χωρών. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμα δυσλειτουργίες και τεχνικά προβλήματα σχετικά με την κωδικοποίηση, όπως το mojibake. (Mojibake είναι η αδυναμία ενός λογισμικού να αναπαράγει με ακριβή τρόπο ένα κείμενο, τηρώντας τη σχετική κωδικοποίηση χαρακτήρων. Η λέξη προέρχεται από την Ιαπωνική γλώσσα. 文 字 化 け (もじばけ, mojibake) σημαίνει "αλλαγμένοι χαρακτήρες" ( 文 字 : Χαρακτήρας, 化 け: αλλαγή). Συχνά αναφέρονται ώς "Κινέζικα" (ή "Κουτάκια" σε περίπτωση που εμφανίζονται UTF χαρακτήρες). Αυτό συνήθως συμβαίνει όταν το σύστημα απεικόνισης χρησιμοποιεί διαφορετικό σετ χαρακτήρων (σύστημα κωδικοποίησης) από το σύστημα επεξεργασίας). 1γ. Ιστοσελίδες από την αρχική εμφάνιση τους Ιστοσελίδα είναι το έγγραφο πληροφορία η οποία προορίζεται για τον Παγκόσμιο Ιστό (World Wide Web - WWW). Το σύνολο των ιστοσελίδων, δημιουργούν έναν ιστότοπο. Οι δύο κύριες κατηγορίες ιστοσελίδων είναι οι στατικές και οι δυναμικές. Η επιλογή για το είδος ιστοσελίδων που θα χρησιμοποιηθεί σε έναν ιστότοπο πρέπει να γίνει κατά κύριο λόγο από το κατά πόσο συχνά θα ανανεώνεται η πληροφορία που θα εμπεριέχει σε αυτόν. Για την δημιουργία μιας ιστοσελίδας στα πρώτα χρόνια του διαδικτύου χρειάζονταν η εξειδικευμένη γνώση γραφής κώδικα σε HypertText Markup Lamguage (HTML). Πλέον με τα Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου (Content Management Systsems CMS) ο δημιουργός διαχειριστής δεν χρειάζεται εξειδικευμένες γνώσεις και μπορεί να αναπτύξει ιστότοπους μεγάλης αισθητικής με γνώσεις μορφοποίησης κειμένου και απλο χειρισμό του συστήματος. Πριν τη γνωρίμια με τα Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου καλό είναι να παρουσιαστούν κάποιες ενέργειες που απαιτούνται πριν τη δημιουργία ενός ιστότοπου, όπως είναι ο σχεδιασμός και η έρευνα, αλλά και τις βασικές έννοιες και τα εργαλεία που θα χρησιμοποιηθούν στα πλαίσια της παρούσας εργασίας. 8

Στατική ιστοσελίδα (static web-page ή flat web-page) ονομάζεται μια ιστοσελίδα της οποίας το περιεχόμενο μεταφέρεται στον χρήστη ακριβώς στην μορφή που είναι αποθηκευμένο στον εξυπηρετητή ιστοσελίδων (web server). Τα περιεχόμενα μιας στατικής ιστοσελίδας εμφανίζονται με την ίδια μορφή σε όλους του χρήστες με την μορφή που είναι αποθηκευμένα στο σύστημα αρχείων του εξυπηρετητή ιστοσελίδων. Οι στατικές ιστοσελίδες είναι αποθηκευμένες συνήθως σε μορφή HTML και μεταφέρονται χρησιμοποιώντας το πρωτόκολλο HTTP. Δυναμική ιστοσελίδα (dynamic web page) είναι μια ιστοσελίδα η οποία δημιουργείται δυναμικά την στιγμή της πρόσβασης σε αυτή ή την στιγμή που ο χρήστης αλληλεπιδρά με τον εξυπηρετητή ιστοσελίδων. Οι δυναμικές ιστοσελίδες θεωρούνται δομικό στοιχείο της νέας γενιάς του παγκόσμιου ιστού (Web 2.0) όπου η πληροφορία διαμοιράζεται σε πολλαπλές ιστοσελίδες. Η δυναμική ιστοσελίδα μπορεί να δημιουργείται δυναμικά από ένα σενάριο εντολών, το οποίο εκτελείται τοπικά στο πελάτη ή στον εξυπηρετητή ή και στον πελάτη και στον εξυπηρετητή. 1δ. Γλώσσα HTML,τεχνολογία XML, CSS,Server Γλώσσα HTML Η HTML (ακρωνύμιο του αγγλικού HyperText Markup Language, ή Γλώσσα Σήμανσης Υπερκειμένου) είναι η κύρια γλώσσα ανάπτυξης για τις ιστοσελίδες, περιλαμβάνοντας βασικά δομικά στοιχεία αυτών. Η HTML γράφεται υπό μορφή στοιχείων HTML τα οποία αποτελούνται από ετικέτες, που περικλείονται ανάμεσα σε σύμβολα «μεγαλύτερο από» και «μικρότερο από» (για παράδειγμα <html>), μέσα στο περιεχόμενο της ιστοσελίδας. Οι ετικέτες HTML συνήθως λειτουργούν ανά ζεύγη (για παράδειγμα <h1> και </h1>), με την πρώτη να ονομάζεται ετικέτα έναρξης και η δεύτερη ετικέτα λήξης (ή σε άλλες περιπτώσεις ετικέτα ανοίγματος και ετικέτα κλεισίματος, αντίστοιχα). Ανάμεσα στις ετικέτες, οι σχεδιαστές ιστοσελίδων μπορούν να τοποθετήσουν κείμενο, πίνακες, εικόνες κλπ. Ο σκοπός ενός φυλλομετρητή (browser) είναι να διαβάζει τα έγγραφα HTML και τα συνθέτει σε σελίδες που μπορεί κανείς να διαβάσει ή να ακούσει. Ο browser δεν εμφανίζει τις ετικέτες HTML, αλλά τις χρησιμοποιεί για να ερμηνεύσει το περιεχόμενο της σελίδας. Τα στοιχεία της HTML χρησιμοποιούνται για να κτίσουν όλους του ιστότοπους. Η HTML επιτρέπει την ενσωμάτωση εικόνων και άλλων αντικειμένων μέσα στη σελίδα, και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να εμφανίσει διαδραστικές φόρμες. Παρέχει 9

τις μεθόδους δημιουργίας δομημένων εγγράφων (δηλαδή εγγράφων που αποτελούνται από το περιεχόμενο που μεταφέρουν και από τον κώδικα μορφοποίησης του περιεχομένου) καθορίζοντας δομικά σημαντικά στοιχεία για το κείμενο, όπως κεφαλίδες, παραγράφους, λίστες, συνδέσμους, παραθέσεις και άλλα. Μπορούν επίσης να ενσωματώνονται σενάρια εντολών σε γλώσσες όπως η JavaScript, τα οποία επηρεάζουν τη συμπεριφορά των ιστοσελίδων HTML. Οι φυλλομετρητές μπορούν επίσης να αναφέρονται σε στυλ μορφοποίησης CSS (Cascading Style Sheets - Διαδοχικά Φύλλα Στυλ ή αλληλουχία φύλλων στυλ) για να ορίζουν την εμφάνιση και τη διάταξη του κειμένου και του υπόλοιπου υλικού. Ο οργανισμός World Wide Web Consortium (W3C), ο οποίος δημιουργεί και συντηρεί τα πρότυπα για την HTML και τα CSS, ενθαρρύνει τη χρήση των CSS αντί διαφόρων στοιχείων της HTML για σκοπούς παρουσίασης του περιεχομένου. Προέλευση: Το 1980, ο φυσικός Τιμ Μπέρνερς Λι, ο οποίος εργαζόταν στο CERN, επινόησε το ENQUIRE, ένα σύστημα χρήσης και διαμοιρασμού εγγράφων για τους ερευνητές του CERN, και κατασκεύασε ένα πρωτότυπό του. Αργότερα, το 1989, πρότεινε ένα σύστημα βασισμένο στο διαδίκτυο, το οποίο θα χρησιμοποιούσε υπερκείμενο. Έτσι, έφτιαξε την προδιαγραφή της HTML και έγραψε τον browser και το λογισμικό εξυπηρετητή στα τέλη του 1990. Τον ίδιο χρόνο, ο Μπέρνερς Λι και ο μηχανικός συστημάτων πληροφορικής του CERN Robert Cailliau συνεργάστηκαν σε μια κοινή προσπάθεια εύρεσης χρηματοδότησης, αλλά το έργο δεν υιοθετήθηκε ποτέ επίσημα από το CERN. Στις προσωπικές του σημειώσεις από το 1990, ο Μπέρνερς Λι αριθμεί «μερικές από τις πολλές χρήσεις του υπερκειμένου», και αναφέρει πρώτα από όλες μια εγκυκλοπαίδεια. Τεχνολογία XML Η XML δεν είναι μια σημειακή γλώσσα όπως η HTML, αλλά χρησιμοποιείται για την περιγραφή μιας σημειακής γλώσσας. Άρα ουσιαστικά δεν πρόκειται για μια γλώσσα αυτή καθεαυτή αλλά για μια μετα-γλώσσα. Η χρήση της επιφέρει σημαντικά αποτελέσματα διότι το μόνο που απαιτείται είναι ο καθορισμός της γλώσσας που προσδιορίζει ότι επιθυμεί ο εκάστοτε προγραμματιστής. Ο προσδιορισμός μπορεί να αφορά την περιγραφή ηλεκτρονικών κυκλωμάτων, ανταλλαγή δεδομένων, μηχανές αυτοκινήτων και οτιδήποτε μπορεί να περιγραφεί από μια σημειακή γλώσσα. Ο χρήστης φτιάχνει τα αρχεία XML που περιέχουν κείμενα με την γλώσσα που περιγράφει το αρχείο αυτό και ύστερα με κατάλληλα προγράμματα γίνεται η επεξεργασία τους και εκτελείται η μετατροπή τους σε κάποια άλλη μορφή πιο ευανάγνωστη από αυτή της XML μορφής. 10

Η XML χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό μιας σημειακής γλώσσας. Οι σημειακές γλώσσες περιέχουν στοιχεία μαρκαρισμένα σε επιθέματα (tags). Κάθε επίθεμα χαρακτηρίζει ένα συγκεκριμένο στοιχείο του κειμένου. Μπορούμε να έχουμε και συνδυασμό επιθεμάτων για να χαρακτηρίσουμε ένα στοιχείο. Επίσης κάποια στοιχεία μπορεί να έχουν κάποιες ιδιοτιμές ή αλλιώς ιδιοχαρακτηριστικά τα οποία μπορούν να εμφανίζονται μια μόνο φορά ανά στοιχείο. Το βασικότερο πλεονέκτημα της XML είναι ότι παρέχει τη δυνατότητα σε οποιαδήποτε γλώσσα προγραμματισμού να δημιουργεί και να επεξεργάζεται δεδομένα στην μορφή αυτή. Στην ουσία το XML είναι ένα έγγραφο κειμένου καλά δομημένο που περιέχει μοναδικά tags για να χαρακτηρίζει τα δεδομένα του. Ο παγκόσμιος ιστός, όπως είναι φυσικό, κάνει χρήση κατά κόρον της τεχνολογίας XML με διάφορους τρόπους. Οι πιο γνωστές εφαρμογές είναι τα web services, αλλά και τα RSS που θα αναλύθούν στη συνέχεια. Cascading Style Sheets - CSS Καθώς οι ιστοσελίδες του διαδικτύου άρχισαν να αναπτύσσονται σε όγκο και εμπλουτίστηκαν με νέα στοιχεία όπως είναι βίντεο, ήχος, streaming και πολλές άλλες λειτουργίες, κατέστη επιτακτική η ομαδοποίηση του περιεχομένου. Ομαδοποίηση ως προς τον τρόπο εμφάνισης κοινών στοιχείων μιας ιστοσελίδας η οποία εξυπηρετούσε στη χρήση λιγότερου κώδικα στις ιστοσελίδες και βοηθούσε στην επαναχρησιμοποίηση κώδικα. Τα CSS (Cascading Style Sheet) ή αλλιώς διαδοχικά στυλ φύλλων εισήχθησαν στην πορεία ανάπτυξης της HTML και της XHTML. Τα CSS δεν είναι τίποτα άλλο παρά αρχεία με κατάληξη css (.css) τα οποία χρησιμοποιούντα για τον έλεγχο της εμφάνισης ενός εγγράφου και τα οποία γράφονται σε μια γλώσσα σήμανσης. Τα CSS είναι στην ουσία μια γλώσσα υπολογιστή προορισμένη να αναπτύσσει στιλιστικά μια ιστοσελίδα δηλαδή να διαμορφώνει περισσότερα χαρακτηριστικά, χρώματα, στοίχιση και δίνει περισσότερες δυνατότητες σε σχέση με την html. Για μια όμορφη και καλοσχεδιασμένη ιστοσελίδα η χρήση της CSS κρίνεται ως απαραίτητη. Η σύνταξη των CSS είναι απλή και αφορά τα ονόματα διάφορων στιλιστικών ιδιοτήτων μιας ιστοσελίδας. Το κάθε CSS αποτελείται από ένα σύνολο κανόνων. Κάθε κανόνας αποτελείται από μια ή περισσότερες επιλογές και ένα σύνολο δηλώσεων. Υπάρχουν και κάποιοι επιπλέον κανόνες δηλώσεων, γραφής και σύνταξης των CSS αλλά δεν θα επεκταθούμε περισσότερο σε αυτό το κομμάτι. 11

Server (εξυπηρετητής) Εξυπηρετητής ή διακομιστής (server) είναι υλικό ή / και λογισμικό που αναλαμβάνει την παροχή διάφορων υπηρεσιών, «εξυπηρετώντας» αιτήσεις άλλων προγραμμάτων, γνωστούς ως πελάτες (clients) που μπορούν να τρέχουν στον ίδιο υπολογιστή ή σε σύνδεση μέσω δικτύου. Όταν ένας υπολογιστής εκτελεί κυρίως τέτοια προγράμματα εξυπηρετητές συνεχόμενα, 24 ώρες την ημέρα, τότε μπορούμε να αναφερθούμε σε όλον τον υπολογιστή ως εξυπηρετητή, αφού αυτή είναι η κύρια λειτουργία του. Παρομοίως, ως πελάτη μπορούμε να θεωρήσουμε είτε κάποιο λογισμικό που επικοινωνεί και υποβάλει αιτήματα στον εξυπηρετητή, είτε σε όλο τον υπολογιστή όταν ο εξυπηρετητής είναι άλλος υπολογιστής και οι 2 υπολογιστές είναι συνδεδεμένοι σε ένα δίκτυο. Γενικά Η επικοινωνία μεταξύ πελάτη και εξυπηρετητή γίνεται μέσω ενός τοπικού δικτύου, ή ακόμα και μέσω του Διαδικτύου. σε μεγάλα δίκτυα όπου ο εξυπηρετητής αναλαμβάνει πολλές εξυπηρετήσεις είναι συνήθως υπολογιστής που διαφέρει ως προς τη σύνθεσή του από άλλους κοινούς υπολογιστές, μιας και οι δυνατότητες του είναι σαφώς αναβαθμισμένες. Κύρια χαρακτηριστικά ενός εξυπηρετητή είναι οι επεξεργαστές που υποστηρίζει και χρησιμοποιεί για την επεξεργασία των δεδομένων που δέχεται, οι γρήγοροι και μεγάλης χωρητικότητας σκληροί δίσκοι αλλά και οι ταχύτατες μνήμες που υποστηρίζει. Συνήθως συνοδεύεται από σύστημα διπλής τροφοδοσίας (dual power supply) και από συσκευή αδιάλειπτης παροχής ενέργειας (UPS), για μεγαλύτερη αξιοπιστία και σιγουριά στις παρεχόμενες υπηρεσίες του. Στην επιστήμη των υπολογιστών το μοντέλο αρχιτεκτονικής λογισμικού πελάτηδιακομιστή αποτελεί μία συνήθη μέθοδο ανάπτυξης λογισμικού στην οποία ο πελάτης (ένα τμήμα λογισμικού) ζητά κάτι (π.χ. έναν πόρο, τα αποτελέσματα ενός υπολογισμού κ.ο.κ.) και ένα άλλο τμήμα λογισμικού, ο διακομιστής (ή εξυπηρετητής), του το επιστρέφει. Κάθε διακομιστής μπορεί να εξυπηρετεί πολλαπλούς πελάτες. Ο διακομιστής και ο πελάτης μπορούν να εκτελούνται σε διαφορετικές διεργασίες, οι οποίες με τη σειρά τους μπορούν να εκτελούνται σε διαφορετικούς υπολογιστές, οπότε απαιτείται ένα δίκτυο υπολογιστών για τη διαδιεργασιακή επικοινωνία μεταξύ τους. Σε αυτή την περίπτωση το μοντέλο πελάτη-διακομιστή αποτελεί μία από τις μεθόδους ανάπτυξης και λειτουργίας κατανεμημένων συστημάτων, όπου θεωρούμε τόσο τον πελάτη όσο και τον διακομιστή διαφορετικά τμήματα της ίδιας κατανεμημένης εφαρμογής (π.χ., με την έννοια αυτή, ο Παγκόσμιος Ιστός είναι μία μεγάλη κατανεμημένη εφαρμογή αποτελούμενη από τους πλοηγούς Web και το σύνολο των διακομιστών Web). 12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Συστήματα Διαχείρiσης Περιεχομένου Ιστού. 2α. Ορισμός Τα CMS (Content Management Systems) είναι συστήματα διαχείρισης περιεχομένου που υποστηρίζουν τη δημιουργία, τη διαχείριση και τη διάθεση πληροφοριών. Υπάρχουν 3 βασικές κατηγορίες για τα CMS και αυτές είναι: Enterprise CMS. Web CMS.. Component CMS... Enterprise CMS Το enterprise CMS αναφέρεται σε τεχνολογίες, στρατηγικές, μεθόδους και εργαλεία που χρησιμοποιούνται για τη συλλογή, διαχείριση, αποθήκευση, διατήρηση και παράδοση περιεχομένων και των εγγράφων τους που σχετίζονται με έναν οργανισμό και τις υπηρεσίες του. Συνεπώς η χρήση τους αφορά περισσότερο από οργανισμούς. Component CMS Το component CMS διαχειρίζεται τα περιεχόμενα σε ένα σπυρωτό επίπεδο περιεχομένων παρά σε επίπεδο εγγράφου. Κάθε περιεχόμενο παρουσιάζει ένα μεμονωμένο θέμα, έννοια ή ένα απόκτημα. Τα συστατικά συγκεντρώνονται σε πολλαπλά περιεχόμενα και μπορούν να αναπαρασταθούν ψηφιακά ή παραδοσιακά έγγραφα. Κάθε συστατικό έχει το δικό του κύκλο ζωής και εντοπίζεται μεμονωμένα. Τα Component CMS χρησιμοποιούνται κατά κόρον από πολλαπλά κανάλια όσον αφορά την επεξεργασία περιεχομένων στο επίπεδο του πελάτη. Web CMS Τα συστήματα αυτά αφορούν εφαρμογές που χρησιμοποιούνται για να δημιουργήσουν, επεξεργαστούν, διαχειριστούν και δημοσιεύσουν ιστοσελίδες στο διαδίκτυο. Οι δικτυακοί τόποι μπορεί να είναι: Εταιρικοί 13

Προσωπικοί Εκπαιδευτικοί Ενημερωτικοί Ηλεκτρονικά καταστήματα Κοινωνικής δικτύωσης Σχεδόν όλα τα είδη ιστοσελίδων μπορούν εν δυνάμει να καλυφθούν από τη χρήση των web CMS, περιλαμβάνοντας κείμενα, εικόνες, ήχο, βίντεο, ψηφιακά έγγραφα, animation και οτιδήποτε μπορεί να εμφανίζεται. Για να είναι εύχρηστο και λειτουργικό ένα Web CMS θα πρέπει να υποστηρίζει: Εύκολη διαχείριση του περιεχομένου. Δυνατότητα διαχωρισμού των χρηστών σε επίπεδα και απόδοσης διαφορετικών ρόλων σε αυτούς (διαχειριστής, συντάκτης κειμένου, απλός χρήστης, επισκέπτης κτλ). Δημοσίευση περιεχομένου ύστερα από έγκριση του διαχειριστή. Κατηγοριοποίηση του περιεχομένου για την ευκολότερη διαχείρισή του. Διαχωρισμός του περιεχομένου και εμφάνισης. Στη συνέχεια αναφέρονται τα χαρακτηριστικά και οι δυνατότητες που παρέχει ένα CMS στο χρήστη. Δίνει τη δυνατότητα στο χρήστη να επικεντρωθεί στο περιεχόμενο της ιστοσελίδας του και χωρίς να χρειάζεται γνώση της τεχνολογίας και του προγραμματισμού που απαιτείται για την εμφάνισή της. Παρέχεται η δυνατότητα συντήρησης του δικτυακού τόπου ακόμα και από άτομα χωρίς το κατάλληλο τεχνικό υπόβαθρο και την εξειδικευμένη τεχνογνωσία που εμπεριέχεται στα CMS. Η ενημέρωση του δικτυακού τόπου γίνεται άμεσα και από πολλούς χρήστες. Ο κάθε χρήστης ωστόσο έχει τη δυνατότητα να παρακολουθεί ταυτόχρονα τα δεδομένα που εισάγουν άλλοι χρήστες. 14

Παρέχει τη δυνατότητα δημιουργίας μενού, υπομενού και εφαρμόζει μορφοποιήσεις σε όλες τις σελίδες. Δίνει τη δυνατότητα φόρτωσης αρχείων, φωτογραφιών και template τα οποία αλλάζουν εντελώς τη μορφή του δικτυακού τόπου. Η λειτουργία αυτή είναι πολύ σημαντική καθώς μπορούν οι χρήστες να αλλάξουν την εμφάνιση του δικτυακού τους τόπου χρησιμοποιώντας ένα νέο πρότυπο (template). Η επεξεργασία του κειμένου γίνεται με τη χρήση κειμενογράφων οι οποίοι χαρίζουν στο κείμενό μας μορφή αντάξια ενός επεξεργαστή κειμένου Υπάρχει μικρότερος φόρτος στον εξυπηρετητή (server) καθώς χρησιμοποιούνται λιγότερες στατικές σελίδες αφού όλη η ανάπτυξη των σελίδων γίνεται δυναμικά. Παρέχει μεγάλη ευελιξία και ομοιομορφία στο ιστότοπό καθώς και αυξημένη ικανότητα ανάπτυξης του δικτυακού τόπου. Λαμβάνονται πολύ καλύτερα τα αντίγραφα ασφαλείας (backup) και μπορεί εύκολα να γίνει ανάκτηση των δεδομένων μέσω επαναφοράς (restore). 2β. Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα: 2β.1 Πλεονεκτήματα και Μειονεκτήματα ενός Εμπορικού CMS Πλεονεκτήματα: Υποστήριξη Για αυτήν πληρώνετε και γενικά θα έχετε πρόσβαση σε μια ομάδα ανθρώπων που ξέρουν πολύ καλά τον CMS κώδικα που χρησιμοποιείτε. Διαμόρφωση Πιθανώς η επιχείρηση που προσφέρει το CMS να προσφέρει και την διαμόρφωση του δικτυακού σας τόπου, οπότε δεν υπάρχει ανάγκη να πάτε να ψάξετε για ταλέντα κάπου αλλού. Μειονεκτήματα: Κόστος αδειών Πολλά εμπορικά συστήματα διαχείρισης περιεχομένων απαιτούν να καταβάλλετε ένα ποσό για άδειες χρήσης ή τουλάχιστον ένα ποσό διαμόρφωσης, (διαμόρφωση του προγράμματος σύμφωνα με τις ανάγκες του κάθε πελάτη),πράγμα που δεν συμβαίνει σε ένα CMS ανοικτού κώδικα που είναι δωρεάν. 15

Δέσμευση με μια συγκεκριμένη εταιρεία Αν έχετε ένα εμπορικό CMS, υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες η επιχείρηση που διαθέτει το προϊόν στην εταιρεία σας να απαιτήσει να δουλέψει η ίδια στο σύστημα και αφού σας έχουν "δέσει", ίσως να μην είναι πολύ εύκολο να βρεθεί ένας προγραμματιστής που να μπορεί να μάθει γρήγορα να διαχειρίζεται τον κώδικα του CMS. Είναι αρκετά άσχημο να πρέπει να εξαρτάστε από αυτή την επιχείρηση για να δημιουργήσετε αναβαθμίσεις και να προσθέσετε νέες λειτουργίες αντί να έχετε ένα πλήθος προγραμματιστών ανοικτού κώδικα από το οποίο να μπορείτε να διαλέξετε. Τροφοδοσία προγραμματιστών - Μην σας ξεγελά το γεγονός ότι η υποστήριξη είναι εύκολα διαθέσιμη θα έχει κάποιο κόστος και πιθανά θα σας χρεώσουν σε όποια τιμή θέλουν. 2β.2 Πλεονεκτήματα και Μειονεκτήματα ενός CMS Ανοικτού Κώδικα Πλεονεκτήματα: Κανένα κόστος για άδειες Πράγματι, δεν χρειάζεται να δώσετε χρήματα για να αποκτήσετε ένα αντίγραφο από ένα από τα πιο κομψά και προχωρημένα συστήματα διαχείρισης περιεχομένων στον κόσμο. Μπορείτε να προσλάβετε ένα οποιονδήποτε προγραμματιστή ανοικτού κώδικα οποιοσδήποτε στον πλανήτη που δουλεύει σε ένα τέτοιο σύστημα θα μπορεί να αναπτύξει τον δικτυακό σας τόπο. Μερικοί προγραμματιστές γνωρίζουν περισσότερα για ένα CMS από άλλα συστήματα, έτσι εάν έχετε ένα CMS στο μυαλό σας που θέλετε να χρησιμοποιήσετε, απλώς ρωτήστε τους πιθανούς αναδόχους σας εάν έχουν προηγούμενη εμπειρία. Ευελιξία λόγω του ανοικτού κώδικα, μπορείτε να κάνετε οτιδήποτε θέλετε με τον κώδικά σας, να προσθέσετε μια λειτουργία εδώ ή εκεί, να τον τροποποιήσετε και να τον μεταπωλήσετε κλπ. Συλλογική σοφία όσο ευρύτερη είναι η χρήση ενός CMS ανοικτού κώδικα τόσο μεγαλύτερη θα είναι η βάση των χρηστών και η κοινότητα των χρηστών: πολλά περισσότερα άτομα έχουν δουλέψει με το λογισμικό, έχουν διορθώσει τα λάθη, έχουν δημιουργήσει λειτουργικές μονάδες, έχουν δημιουργήσει νέες και καλύτερες εκδόσεις, κ.λπ. και όλα αυτά τα έχετε δωρεάν! 16