Παράγοντες που επηρεάζουν την εκμάθηση της Γ2/ΞΓ Ασπασία Χατζηδάκη, Α08 Π01 Υ 2018-19
Παράμετροι που επηρεάζουν την κατάκτηση μιας Γ2 Πολλές παράμετροι επηρεάζουν τη διαδικασία αυτή. Συνδέονται με: (1) Την ίδια τη φύση της γλώσσας και της διαδικασίας μάθησής της (2) Το πλαίσιο στο οποίο γίνεται η κατάκτηση της Γ2 (3) Την προσωπικότητα του μαθητή/της μαθήτριας (βλ. ατομικοί παράγοντες )
(B) Πλαίσιο κατάκτησης της Γ2 Α. H διδασκαλία/εκμάθηση της Γ2 γίνεται: α) σε ένα περιβάλλον όπου η γλώσσα αυτή έχει ένα θεσμικό ή και κοινωνικό ρόλο (δεύτερη γλώσσα) ή β) μόνο στο περιβάλλον της τάξης (ξένη); Β. Η εκμάθηση γίνεται μέσω της φυσικής επικοινωνίας με ομιλητές/τριες της γλώσσας-στόχου ή μέσω συστηματικής διδασκαλίας;
Γ. Ατομικοί παράγοντες Ηλικία Έφεση στις γλώσσες (aptitude) Κοινωνικο-ψυχολογικοί παράγοντες (στάσεις, κίνητρα, προσωπικότητα, γνωστικό στιλ, στρατηγικές μάθησης)
Διακρίσεις ανάμεσα σε δίγλωσσους ανάλογα με την ηλικία πρώτης επαφής με τη Γ2 παιδική διγλωσσία (πρώιμη, early bilingualism) Α. ταυτόχρονη (simultaneous) μέχρι τα 4 έτη περίπου εφηβική διγλωσσία, διγλωσσία ενηλίκων (όψιμη, late) Β. διαδοχική (consecutive)
Γιατί διαφοροποιείται η διαδικασία της κατάκτησης μιας Γ2 ανάλογα με την ηλικία; ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ γνωστικό και συναισθηματικό επίπεδο
Τα παιδιά ως μαθητές Οι ενήλικες ως μαθητές Η κατάκτηση μιας Γ2 - μέσο κοινωνικοποίησης Δεν έχουν αναστολές κατά την επικοινωνία. Δίνουν έμφαση στην επικοινωνία και όχι στην ορθότητα της έκφρασης. Κατακτούν το γλωσσικό σύστημα μέσω της χρήσης, δεν σκέφτονται πάνω στους κανόνες Έχουν αρκετές αναστολές κατά την επικοινωνία. Δίνουν έμφαση στην ακρίβεια και στην ορθότητα της έκφρασης. Στηρίζονται στους κανόνες. Χρησιμοποιούν μεταγνωστικές στρατηγικές για να μάθουν Αξιοποιούν τις γνώσεις τους γύρω από τη γλώσσα
Οι διαφορές στο πώς μαθαίνουν παιδιά και μεγαλύτεροι μαθητές έχουν συνέπειες στη διδακτική προσέγγιση στοχοθεσία, επιλογή εκπαιδευτικού υλικού, είδη δραστηριοτήτων, μέθοδοι αξιολόγησης, κλπ
Χαρακτηριστικά διδασκαλίας σε παιδιά και ενήλικες παιγνιώδεις δραστηριότητες έμφαση στην κατάκτηση δεξιοτήτων για προφορική επικοινωνία παρουσίαση των κανόνων με έμμεσο τρόπο συστηματικός τρόπος παρουσίασης του νέου γλωσσικού συστήματος προσπάθεια για κατάκτηση της ακρίβειας επιτρέπεται η ρητή επεξήγηση κανόνων
Η υπόθεση της Κρίσιμης Περιόδου
Ζήτημα μεγάλης αμφισβήτησης Υπάρχει μία βέλτιστη περίοδος στην παιδική ηλικία κατά την οποία η κατάκτηση της δεύτερης γλώσσας μοιάζει αβίαστη και μπορεί να οδηγήσει σε επάρκεια αρκετά κοντά στο πρότυπο του φυσικού ομιλητή (Lenneberg, 1967) τελειώνει στα 13 έτη Νεότερες έρευνες (Johnson & Newport, 1989) έδειξαν συσχέτιση ανάμεσα στην ηλικία κατάκτησης της Γ2 και το βαθμό επάρκειας στον οποίο είχαν φτάσει οι μαθητές. Αποδεκτό ότι υπάρχουν ποιοτικές διαφορές ως προς την πορεία κατάκτησης και στην τελική έκβαση ΑΛΛΑ οφείλονται βιολογικοί παράγοντες για αυτό;
Η υπόθεση έχει πολλούς υποστηρικτές αλλά και πολέμιους. Επίσης, ανάμεσα στους υποστηρικτές μιας τέτοιας περιόδου υπάρχει μεγάλη ποικιλία ως προς το (α) τι σημαίνει η ύπαρξη μιας τέτοιας περιόδου και (β) πότε αρχίζει και πότε λήγει (διαφορετικά ηλικιακά όρια: τα 5 ή τα 6 ή τα 15 )
Κριτική στην υπόθεση (Βutler and Hakuta, 2007) Σε έρευνες βρέθηκαν άτομα που ξεκίνησαν να μαθαίνουν μια Γ2 μετά την εφηβεία και έφτασαν σε υψηλό επίπεδο (υψηλά επίπεδα παρώθησης, διαρκή και άφθονα ερεθίσματα στη Γ2 (μικρές διαφορές με τους φυσικούς ομιλητές, αλλά σήμερα δεν αναζητούμε αυτό το ιδεώδες) Έχει δοθεί βαρύτητα στις υποτιθέμενες βιολογικές διαφορές και έχουν αγνοηθεί άλλοι παράγοντες (λ.χ. οι κοινωνικο-πολιτισμικές εμπειρίες των νεότερων και μεγαλύτερων μαθητών, καθώς και οι εκπαιδευτικές εμπειρίες)
Eρευνα της Nakajima (1998) για την κατάκτηση της ακαδημαϊκής γλωσσικής ικανότητας Μαθητές ιαπωνικής καταγωγής που είχαν μεταναστεύσει στον Καναδά σε διαφορετικές ηλικίες (πριν από τα 3, 3-6, 7-9, 10-12) Πόσο καιρό τους πήρε να φτάσουν τη νόρμα των μονόγλωσσων αγγλόφωνων παιδιών σε αντίστοιχες ηλικιακές ομάδες. Βρήκε ότι τα παιδιά που ήρθαν στον Καναδά μεταξύ 7-9 (και όχι τα πιο μικρά) χρειάστηκαν λιγότερο χρόνο για να φτάσουν στο επίπεδο των συνομηλίκων τους από ό,τι οι άλλες ομάδες μαθητών. Επιπλέον, βρέθηκε ότι η αναγνωστική ικανότητα των παιδιών στα γιαπωνέζικα προέβλεπε σε μεγάλο βαθμό την αναγνωστική τους ικανότητα στα αγγλικά.
Τα παιδιά υπερέχουν έναντι των μεγαλύτερων μαθητών ξεκάθαρα ΜΟΝΟ στην κατάκτηση του φωνολογικού συστήματος της Γ2 (όσο νωρίτερα έρθει κανείς σε επαφή με μία Γ2, τόσο καλύτερα μαθαίνει την προφορά της) - Πλαστικότητα εγκεφάλου δυνατότητα κατάκτησης άλλων φωνολογικών συστημάτων
Σύνοψη ερευνών για το ρόλο της ηλικίας (Singleton, 2003, Marinova-Todd et al., 2000 στο Baker 2006:128-129) 1/3 (1) Δεν μπορούμε να πούμε γενικά ότι οι νεότεροι μαθητές μιας Γ2 υπερτερούν ή υστερούν των μεγαλύτερων σε ικανότητα να μάθουν μια Γ2. Yπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν την πορεία και την έκβαση της κατάκτησης μιας Γ2
Σύνοψη ερευνών για το ρόλο της ηλικίας (Singleton, 2003, Marinova-Todd et al., 2000 στο Baker 2006:128-129) 2/3 2) Tα παιδιά που έμαθαν μια Γ2 στην παιδική ηλικία τείνουν να έχουν καλύτερες επιδόσεις σ' αυτήν από άλλους που την έμαθαν μετά την παιδική ηλικία. Aυτό δε σημαίνει ότι κάποιος που μαθαίνει μια Γ2 μετά την παιδική ηλικία δεν μπορεί να πετύχει υψηλά επίπεδα ικανότητας σε αυτήν. (1) (Ο τελικός βαθμός επάρκειας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες λ.χ. πλαίσιο κατάκτησης, κίνητρο, βαθμός έκθεση στη Γ2, συχνότητα χρήσης, κ.λπ.)
Σύνοψη ερευνών για το ρόλο της ηλικίας (Singleton, 2003, Marinova-Todd et al., 2000 στο Baker 2006:128-129) 3/3 (3) Όταν η εκμάθηση μιας Γ2 γίνεται σε σχολική τάξη, τότε οι μεγαλύτεροι μαθητές τείνουν αρχικά να μαθαίνουν γρηγορότερα από τους νεαρούς. Ωστόσο, η διάρκεια έκθεσης του μαθητή στη Γ2 είναι σημαντικός παράγοντας στην διαδικασία εκμάθησής της: Τα παιδιά που αρχίζουν να μαθαίνουν μια Γ2 στο δημοτικό και συνεχίζουν σε όλη τη διάρκεια των σπουδών τους, τείνουν να έχουν καλύτερες επιδόσεις από εκείνα που αρχίζουν να τη μαθαίνουν αργότερα στη διάρκεια των σπουδών τους. Και πάλι, βέβαια, δεν αποκλείεται τέτοιοι μαθητές, που έχουν ισχυρή επιθυμία και κίνητρο για να μάθουν τη Γ2, να φτάσουν επίσης σε υψηλά επίπεδα ικανότητας.
Έφεση στις γλώσσες
Έφεση στις γλώσσες/ aptitude 1/2 ορισμένοι μαθητές μαθαίνουν γλώσσες με μεγαλύτερη ευχέρεια και ταχύτητα από το μέσο μαθητή- διαθέτουν μια ιδιαίτερη ικανότητα (έφεση/κλίση στις γλώσσες). Συνισταμένη διαφόρων επιμέρους δεξιοτήτων: η φωνολογική κωδικοποίηση η γραμματική ευαισθησία (αναγνώριση μορφ.συντακτικών σχέσεων) η επαγωγική ικανότητα (αναγνώριση σχέσεων και αντιστοιχιών) η ικανότητα αποστήθισης, που αφορά κυρίως την εκμάθηση του λεξιλογίου.
Έφεση στις γλώσσες/ aptitude 2/2 Το θέμα παραμένει ανοιχτό- Οι σχετικές έρευνες δεν έχουν δώσει σαφείς απαντήσεις σχετικά με το πώς διαφέρει αυτή η ικανότητα από την ευφυία και άλλους παράγοντες
Κοινωνικο-ψυχολογικοί παράγοντες (1/3) α. Στάσεις του μαθητή προς τη γλώσσα που μαθαίνει και τον πληθυσμό που τη μιλάει, του περιβάλλοντός του προς αυτά και του δασκάλου προς τους μαθητές
Κοινωνικο-ψυχολογικοί παράγοντες (2/3) β. Κίνητρα (ενταξιακά/εσωτερικά # εργαλειακά/εξωτερικά) Ασαφές το ποια κατηγορία κινήτρων δίνει τα καλύτερα αποτελέσματα Πάντως, τα ισχυρά κίνητρα ωφελούν σε κάθε περίπτωση
Μεταδομιστικές προσεγγίσεις Pavlenko (2002) στο Βaker (2006:133) - H λογική πίσω από τις έννοιες των κινήτρων και των στάσεων είναι περιοριστική, καθώς θεωρεί ότι αυτά είναι σταθερά χαρακτηριστικά των ομιλητών/ μαθητών και τα βλέπει αποπλαισιωμένα ΆΛΛΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ( γλωσσικές ιδεολογίες ): το πώς αντιμετωπίζουν οι ομιλητές/μαθητές μια γλώσσα συνδέεται με και επηρεάζεται από το γενικότερο πολιτικό, ιδεολογικό κλίμα (συνεχώς υπό διαμόρφωση ρευστότητα) - Δεν αρκούν οι θετικές στάσεις όταν δεν υπάρχει η δυνατότητα πρόσβασης σε εκπαιδευτικά πλαίσια ή όταν υπάρχει ρατσισμός και προκατάληψη (Pavlenko,.ο.π.)
Παροχή κινήτρων στους μαθητές (Dörnyei 1998, στο Βaker (2006:133) 1) Δώστε το καλό παράδειγμα με τη δική σας γλωσσική συμπεριφορά 2) Δημιουργήστε μια ευχάριστη ατμόσφαιρα στην τάξη, χωρίς άγχος 3) Παρουσιάστε τις γλωσσικές δραστηριότητες με προσοχή και σκέψη 4) Αναπτύξτε φιλικές σχέσεις με τους μαθητές σας 5) Αυξήστε την αυτοπεποίθηση των μαθητών σας για τη χρήση της Γ2 6) Δώστε ζωντάνια και ενδιαφέρον στα μαθήματά σας 7) Καλλιεργήστε την αυτονομία των μαθητών 8) Εξατομικεύστε τη μαθησιακή διαδικασία 9) Αυξήστε τη στοχοπροσήλωση του κάθε μαθητή 10) Εξοικειώστε τους μαθητές με την κουλτούρα της γλώσσας -στόχου
Κοινωνικο-ψυχολογικοί παράγοντες (2/3) γ. Προσωπικότητα (αυτοπεποίθηση, ευχέρεια στην ανάληψη κινδύνων vs άγχος, ευαισθησία στην απόρριψη, εσωστρέφεια vs εξωστρέφεια, ενσυναίσθηση) δ. Γνωστικό στιλ (ανεξαρτησία vs εξάρτηση από το πεδίο, στοχαστικότητα vs παρορμητικότητα, προτίμηση για ακουστικά vs για οπτικά ερεθίσματα)
Κοινωνικο-ψυχολογικοί παράγοντες (3/3) ε. Χρήση στρατηγικών Οι μαθητές διαφέρουν και ανάλογα με τον βαθμό στον οποίο επιλέγουν να χρησιμοποιούν κάποιες στρατηγικές μάθησης από τα εξής είδη: (1) ΜΕΤΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ (2) ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ (3) ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ
Μεταγνωστικές στρατηγικές μάθησης επιλεκτική στροφή της προσοχής, προ-οργάνωση της δραστηριότητας αυτοδιόρθωση, αυτό-αξιολόγηση, αυτο-επιβράβευση Γνωστικές στρατηγικές μάθησης η επανάληψη, η οπτικοποίηση, η ηχητική αναπαραγωγή, οι μνημονικές τεχνικές, η συναγωγή συμπερασμάτων Κοινωνικο-συναισθηματικές στρατηγικές η διατύπωση διευκρινιστικών ερωτήσεων η συνεργασία με άλλους η αναζήτηση ευκαιριών για χρήση της γλώσσας-στόχου
Σύνοψη περί ατομικών διαφορών
Μολονότι ο ρόλος των ατομικών διαφορών φαίνεται να είναι πολύ σημαντικός στη διαδικασία εκμάθησης μιας Γ2, τα μέχρι σήμερα ερευνητικά δεδομένα δεν προσδιορίζουν τον ακριβή ρόλο που παίζει ο κάθε παράγοντας καθώς και το πώς αλληλεπιδρούν.
Δύο διαφορετικές απόψεις για την επίδραση των ατομικών διαφορών Α) Η επιτυχία στην εκμάθηση οφείλεται στη σωρευτική επίδραση που ασκούν οι ατομικές διαφορές. Β) Δεν υπάρχει μία πετυχημένη συνταγή, ένας μόνο τύπος επιτυχημένου μαθητή διαφορετικοί μαθητές μπορεί να φτάσουν στο ίδιο, υψηλό επίπεδο, αν η διδασκαλία εναρμονίζεται με την προσέγγιση που τους ταιριάζει.