ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ I

ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ I Τέσσερα σηµαντικά στοιχεία: Το εισόδηµα του καταναλωτή Οι τιµές των αγαθών Οι ροτιµήσεις των καταναλωτών Η υ όθεση ότι ο καταναλωτής λαµβάνει α οφάσεις ου µεγιστο οιούν την ικανο οίηση του Εισόδηµα και τιµές α ό κοινού καθορίζουν τους συνδυασµούς των αγαθών ου είναι εφικτοί στον καταναλωτή Α λουστεύσεις: Όχι α οταµιεύσεις ύο αγαθά Ο εισοδηµατικός εριορισµός (ή γραµµή εισοδήµατος - budget constraint) δείχνει τους διαφορετικούς συνδυασµούς αγαθών ου µ ορεί να αγοράσει ο καταναλωτής Μ = P X Q X + P Y Q Y (Ε οµένως, η γραµµή του εισοδηµατικού εριορισµού ξεχωρίζει το σύνολο των εφικτών α ό το σύνολο των ανέφικτων ε ιλογών) 1

Σηµεία τοµής µε τους άξονες: (µέγιστες δυνατές καταναλώσεις Q X, Q Y ) Q Y = Μ/P Y και Q X = Μ/P X Κλίση του εισοδηµατικού εριορισµού: Πόσες µονάδες του ενός αγαθού ρέ ει να θυσιαστούν ροκειµένου να αγορασθεί µία ε ι λέον µονάδα του άλλου αγαθού Q Y = Μ/P Y - (P X /P Y )Q X Εξαρτάται µόνο α ό το λόγο τιµών των δύο αγαθών: - (P X /P Y ) Προτιµήσεις των καταναλωτών (Θεωρία της ε ιλογής) Τρεις βασικές υ οθέσεις: Ο καταναλωτής µ ορεί να κατατάξει όλους τους συνδυασµούς αγαθών ανάλογα µε τη χρησιµότητα (utility) ου αντλεί α ό αυτούς (Τακτική / µετρήσιµη χρησιµότητα) Ο καταναλωτής ροτιµά τη µεγαλύτερη α ό τη µικρότερη οσότητα (µη κορεσµός κατανάλωσης) Μεταβατικότητα των ροτιµήσεων: Α ροτιµότερο του Β & Β ροτιµότερο του Γ Α ροτιµότερο του Γ 2

Ο οριακός λόγος υ οκατάστασης (marginal rate of substitution) του αγαθού Χ µε το αγαθό Υ ισούται µε τον αριθµό των µονάδων του αγαθού Χ ου ρέ ει να θυσιάσει ο καταναλωτής για να αυξήσει την κατανάλωσή του του αγαθού Υ κατά µία µονάδα, χωρίς να µεταβληθεί η συνολική του χρησιµότητα ΟΛΥ= (du/dy)/(du/dx) Οι ροτιµήσεις των καταναλωτών αρουσιάζουν φθίνοντα οριακό λόγο υ οκατάστασης (τέταρτη υ όθεση) Οι καµ ύλες αδιαφορίας (indifference curves) δείχνουν όλους τους συνδυασµούς κατανάλωσης α ό τους ο οίους αντλείται η ίδια χρησιµότητα Γεωµετρικός τό ος Σύµφωνα µε τις υ οθέσεις για τη συµ εριφορά του καταναλωτή, οι καµ ύλες αδιαφορίας έχουν αρνητική κλίση και η κλίση τους γίνεται ολοένα και ιο οριζόντια καθώς κινούµαστε ρος τα δεξιά Κοίλες ρος την αρχή των αξόνων ροηγούµενο διάγραµµα Ιδιότητες των καµ υλών αδιαφορίας Α ό κάθε σηµείο του εµ ορευµατικού χώρου ερνάει µία καµ ύλη αδιαφορίας (Οι καµ ύλες αδιαφορίας είναι αντού υκνές χάρτης καµ υλών αδιαφορίας) 3

Οι καµ ύλες αδιαφορίας δεν τέµνονται και δεν εφά τονται Όσο υψηλότερη η καµ ύλη αδιαφορίας ( άνω δεξιά) στην ο οία βρίσκεται ένας συνδυασµός αγαθών, τόσο υψηλότερο το ε ί εδο χρησιµότητάς του Οι ροτιµήσεις των καταναλωτών διαφέρουν 4

Ειδικές ερι τώσεις καµ υλών αδιαφορίας Τέλεια υ οκατάστατα αγαθά Τελείως συµ ληρωµατικά αγαθά Λεξικογραφικές ροτιµήσεις Μεγιστο οίηση χρησιµότητας και ε ιλογές του καταναλωτή Ο κάθε καταναλωτής ε ιλέγει τον εφικτό συνδυασµό ου µεγιστο οιεί τη χρησιµότητά του Στο άριστο σηµείο ο εισοδηµατικός εριορισµός εφά τεται µε µία καµ ύλη αδιαφορίας Στο άριστο σηµείο η κλίση της καµ ύλης αδιαφορίας ισούται µε την κλίση του εισοδηµατικού εριορισµού Ε οµένως, στο άριστο σηµείο ο λόγος τιµών των αγαθών ισούται µε τον οριακό λόγο υ οκατάστασης του καταναλωτή Εφόσον ο λόγος τιµών είναι ο ίδιος για όλους τους καταναλωτές, στο άριστο σηµείο ε έρχεται εξίσωση των οριακών λόγων υ οκατάστασης όλων των καταναλωτών 5

Τα άριστα σηµεία δύο καταναλωτών ου έχουν διαφορετικές ροτιµήσεις αλλά αντιµετω ίζουν τον ίδιο εισοδηµατικό εριορισµό διαφέρουν Άριστα σηµεία σε ειδικές ερι τώσεις καµ υλών αδιαφορίας Τέλεια Τελείως Λεξικογραφικές Υ οκατάστατα: Συµ ληρωµατικά: Προτιµήσεις: Ε ιλογή ενός Ε ιλογή αγαθών Ε ιλογή ενός αγαθού σε σταθερές αναλ. αγαθού Προσαρµογή στις µεταβολές του εισοδήµατος Ε ι τώσεις µεταβολής του εισοδήµατος στον εισοδηµατικό εριορισµό: αράλληλη µετατό ιση (χωρίς αλλαγή της κλίσης) Α ό Σε Q Y = Μ/P Y (P X / P Y )Q X Q Y = Μ /P Y (P X / P Y )Q X 6

ύο κανονικά αγαθά Κανονικό και κατώτερο Films BL 1 Films BL 1 BL 0 BL 0 C' C' C C Meals Meals Καµ ύλη εισοδήµατος-κατανάλωσης (income-consumption expansion path): είχνει ως µεταβάλλονται οι συνδυασµοί ου ε ιλέγει ο καταναλωτής µε τη µεταβολή του εισοδήµατός του ύο κανονικά αγαθά Κανονικό και κατώτερο Προσαρµογή στις µεταβολές της τιµής ενός αγαθού Ε ί τωση στον εισοδηµατικό εριορισµό: εριστροφή (αλλαγή της κλίσης) Α ό Μ = P X Q X + P Y Q Y Σε Μ = P X Q X + P Y Q Y Ε οµένως, τα νέα σηµεία τοµής µε τους άξονες είναι: Q Y = Μ/P Y και Q X = Μ/P X 7

Αύξηση της τιµής των γευµάτων Εφικτοί / µη εφικτοί συνδυασµοί Νέος άριστος συνδυασµός; Συνέ ειες της αύξησης της τιµής του ενός αγαθού (γεύµατα) Films E C Ο συνδυασµός C δεν είναι λέον εφικτός και ο καταναλωτής ε ιλέγει τον συνδυασµό Ε Η κατανάλωση γευµάτων µειώνεται BL 1 BL 0 Meals Βρίσκοντας ολλούς τέτοιους συνδυασµούς µε διαφορετικές τιµές των γευµάτων, ceteris paribus, µ ορούµε να εξάγουµε την καµ ύλη ζήτησης Συνέ ειες της µεταβολής της τιµής του αγαθού: Μεταβολή των σχετικών τιµών των αγαθών Μεταβολή της ραγµατικής αγοραστικής δύναµης του καταναλωτή Α οτελέσµατα: Υ οκατάστασης και Εισοδηµατικό, αντιστοίχως Συνολικό α οτέλεσµα: Το άθροισµα των δύο αυτών α οτελεσµάτων 8

Το α οτέλεσµα υ οκατάστασης (substitution effect) είναι άντοτε αντίθετο ρος τη µεταβολή της τιµής, δηλαδή αρνητικό α οφεύγουµε τα αγαθά ου γίνονται σχετικά ακριβότερα Το εισοδηµατικό α οτέλεσµα (income effect) εξαρτάται α ό το είδος του αγαθού (κανονικό ή κατώτερο) Κανονικό, µείωση ραγµατικού εισοδήµατος, αρνητικό α οτέλεσµα Κατώτερο, µείωση ραγµατικού εισοδήµατος, θετικό α οτέλεσµα Υ οθετικός εισοδηµατικός εριορισµός Films H Εφά τεται στην αλαιά καµ ύλη αδιαφορίας, αλλά αντανακλά το νέο λόγο τιµών ( αράλληλος του νέου εισοδηµατικού εριορισµού) Μέθοδος Hicks E D C BL 1 H BL 0 Meals Το α οτέλεσµα υ οκατάστασης α εικονίζεται µε τη µετάβαση α ό το C στο D άνω στη U 2. Πάντα αρνητικό Το εισοδηµατικό α οτέλεσµα α εικονίζεται µε τη µετάβαση α ό το D στο Ε αράλληλη µετατό ιση εισοδηµατικού εριορισµού (χαµηλότερο ραγµατικό εισόδηµα). Θετικό (κανονικά αγαθά) ή αρνητικό (κατώτερα αγαθά) Ειδική ερί τωση: Αγαθά Giffen Α οτέλεσµα υ οκατάστασης α ό το C στο D (αρνητικό) Films H D C E H BL 1 BL 0 Meals Εισοδηµατικό α οτέλεσµα α ό το D στο E (θετικό κατώτερο αγαθό). Σε α όλυτους όρους, εισοδηµατικό α οτέλεσµα µεγαλύτερο του α οτελέσµατος υ οκατάστασης Αύξηση τιµής οδηγεί σε αύξηση ζητούµενης οσότητας 9

Μία εναλλακτική ροσέγγιση: Ο υ οθετικός εισοδηµατικός εριορισµός ερνά α ό το αρχικό σηµείο ισορρο ίας και αντανακλά το νέο λόγο τιµών Μέθοδος Slutsky Κανονικό Αγαθό Παρόµοια ανάλυση µ ορεί να γίνει και για τις σταυροειδείς ελαστικότητες Σαν α οτέλεσµα της µεταβολής της σχετικής τιµής του αγαθού Χ ρος µία κατεύθυνση, η σχετική τιµή του αγαθού Υ κινείται ρος την αντίθετη κατεύθυνση άρα το α οτέλεσµα υ οκατάστασης είναι θετικό (αύξηση της τιµής του Χ κάνει το Υ σχετικά φθηνότερο και, άρα, ceteris paribus, αυξάνει τη ζήτησή του) Το εισοδηµατικό α οτέλεσµα εξαρτάται α ό το αν το Υ είναι κανονικό ή κατώτερο αγαθό Το συνολικό α οτέλεσµα ισούται µε το άθροισµα των αντιστοίχων α οτελεσµάτων εισοδήµατος και υ οκατάστασης Θετική (αριστερά) και αρνητική (δεξιά) σταυροειδής ελαστικότητα ως ρος την τιµή / κανονικό αγαθό 10

Εφαρµογή I: Μεταβιβαστικές ληρωµές ισοδύναµης αξίας σε χρήµα και σε είδος Πολλές µεταβιβαστικές ληρωµές σε είδος (εκ αίδευση, φάρµακα, τρόφιµα, στέγη, κλ ) Είναι ροτιµότερο για τους καταναλωτές το ισχύον σύστηµα σε σχέση µε την αροχή της αξίας της αροχής σε χρήµα; Κύριο αντε ιχείρηµα: ανορθολογικότητα (φτωχών;) καταναλωτών - ατερναλισµός 11

Εφαρµογή II: Άµεση ή έµµεση φορολογία α ό την λευρά του καταναλωτή Για τη χρηµατοδότηση δηµοσίων δα ανών, ε ιβολή φορολογίας Ε ιλογή µεταξύ φορολογίας εισοδήµατος (άµεση φορολογία) και φορολογίας κατανάλωσης ενός αγαθού (έµµεση φορολογία) Τι είναι ροτιµότερο α ό τη σκο ιά του καταναλωτή; Αρχικός εισοδηµατικός εριορισµός: Γ Ε ιβολή έµµεσης φορολογίας στο αγαθό Υ. Νέος εισοδηµατικός εριορισµός: ΓΕ Σηµείο ισορρο ίας Α, Χρησιµότητα U 1 Το ίδιο οσό φόρου µ ορεί να συλλεγεί και µε φορολογία εισοδήµατος. Εισοδηµατικός Περιορισµός ΖΗ, σηµείο ισορρο ίας Β, χρησιµότητα U 2 Όµως, έµµεση φορολογία ιο «εύκολη» ολιτικά, κοινωνικά ιο δίκαιη (;) + ατερναλισµός Καµ ύλες ζήτησης Καµ ύλη τιµής-κατανάλωσης (price-consumption expansion path): είχνει ως µεταβάλλονται οι συνδυασµοί ου ε ιλέγει ο καταναλωτής µε τη µεταβολή της τιµής του αγαθού Με βάση την καµ ύλη τιµής-κατανάλωσης µ ορούµε να εξάγουµε την καµ ύλη ζήτησης του καταναλωτή (ατοµική καµ ύλη ζήτησης individual demand curve) 12

Αθροίζοντας οριζόντια τις ατοµικές καµ ύλες ζήτησης λαµβάνουµε την αγοραία καµ ύλη ζήτησης (market demand curve) 13