Μαμάη 3 Α, 10440, Αθήνα Tel./Fax: 210-8228795 E-mail: info@medsos.gr Website: www.medsos.gr \ Αποτελέσματα της Έρευνας Απο- Τιμώντας το Νερό για την πόλη του Ηρακλείου Κρήτης Η έρευνα «Απο-Τιμώντας το Νερό» διεξήχθη σε 11 μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας για την οικιακή χρήση του νερού.
Ευχαριστούμε θερμά όλους τους πολίτες που συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο, τους εθελοντές του Δικτύου ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS που το προώθησαν και τους φορείς που υποστήριξαν την έρευνα είτε εντάσσοντάς την στις ιστοσελίδες τους, είτε εκτυπώνοντας και διανέμοντας ερωτηματολόγια στους δημότες τους, είτε παρακινώντας τους πολίτες να το συμπληρώσουν (Αναλυτικά οι φορείς παρουσιάζονται στο Παράρτημα ΙΙ). Η διάχυση του ερωτηματολογίου στην πόλη του Ηρακλείου υποστηρίχθηκε από τοπικούς φορείς, με προεξέχουσα τη Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης Αποχέτευσης Ηρακλείου, που πέραν της ηλεκτρονικής διάχυσης του ερωτηματολογίου, προχώρησε στη συμπλήρωση και έντυπων ερωτηματολογίων δίνοντας έτσι τη δυνατότητα σε πολίτες που δεν είχαν πρόσβαση στο διαδίκτυο να συμμετέχουν στην έρευνα. Ιδιαίτερες ευχαριστίες θέλουμε επίσης να απευθύνουμε στον κ. Παναγιωτάκη Άγγελο που σχεδίασε την ηλεκτρονική μορφή του ερωτηματολογίου και τον κ. Καραμολέγκο Μανώλη που εκπόνησε τη στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων. www.medsos.gr 1
Περιεχόμενα Κατάλογος Διαγραμμάτων... 2 Εισαγωγή... 4 Γενικά Συμπεράσματα... 4 Δείγμα συμμετοχής στην πόλη του Ηρακλείου Κρήτης... 6 Δημογραφικά Στοιχεία... 6 Στοιχεία για την κατοικία... 7 Χρήση νερού στο σπίτι - Ατομική Συμπεριφορά... 8 Ενημέρωση... 15 Γενικές ερωτήσεις... 16 Κατάλογος Διαγραμμάτων Διάγραμμα 1. Μορφωτικό επίπεδο... 7 Διάγραμμα 2. Συσκευές χρήσης νερού... 8 Διάγραμμα 3. Συσκευές θέρμανσης νερού... 8 Διάγραμμα 4. Κατανάλωση νερού σε κυβικά... 9 Διάγραμμα 5. Ποσό πληρωμής σε ευρώ... 9 Διάγραμμα 6. Αξιολόγηση κατανάλωσης στην οικία (εσωτερικοί & εξωτερικοί χώροι)... 10 Διάγραμμα 7. Φορείς/άτομα που επηρεάζουν την ποσότητα των υδάτων στην περιοχή του Ηρακλείου... 12 Διάγραμμα 8. Αξιολόγηση της ποιότητας του νερού της περιοχής τους... 13 Διάγραμμα 9. Χρήση του νερού της βρύσης για πόση/μαγείρεμα... 13 Διάγραμμα 10. Εφαρμογή μέτρων εξοικονόμησης στην οικία... 14 Διάγραμμα 11. Αιτίες αποτροπής εφαρμογής μέσων εξοικονόμησης στην οικία... 14 Διάγραμμα 12. Επάρκεια ενημέρωσης συμμετεχόντων... 15 Διάγραμμα 13. Γνώση για την προέλευση του νερού που τρέχει από τη βρύση τους... 16 Διάγραμμα 14. Επάρκεια ή ανεπάρκεια νερού στην περιοχή τους... 16 Διάγραμμα 15. Το νερό ως αγαθό... 17 Διάγραμμα 16. Τιμολόγηση νερού... 17 Διάγραμμα 17. Αποδοχή/μη αποδοχή χρηματικής επιβάρυνσης για την αποκατάσταση δικτύων και διαρροών, την ανακύκλωση-επαναχρησιμοποίηση, κτλ... 18 www.medsos.gr 2
Διάγραμμα 18. Αποδοχή κλιμακωτής χρέωσης του νερού... 18 Διάγραμμα 19. Επιθυμία συμμετοχής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων... 19 www.medsos.gr 3
Εισαγωγή Το Δίκτυο Μεσόγειος SOS διενήργησε μια πρωτοποριακή έρευνα με τίτλο «Απο- Τιμώντας το Νερό» σχετικά με την οικιακή χρήση του νερού το διάστημα Δεκεμβρίου 2011 Φεβρουαρίου 2012 σε 11 μεγάλα αστικά κέντρα της Ελλάδας, και πιο συγκεκριμένα σε Αττική, Βόλο, Γιάννενα, Ηράκλειο Κρήτης, Θεσσαλονίκη, Καλαμάτα, Κοζάνη, Λαμία, Ξάνθη, Πάτρα και Ρόδο. Η έρευνα βασίστηκε σε ένα ερωτηματολόγιο που απευθυνόταν στο ευρύ κοινό και σε συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς αποσκοπούσε στην καταγραφή της σχέσης των νοικοκυριών με τον πολυτιμότερο φυσικό πόρο και στην προώθηση, με εμπεριστατωμένα στοιχεία, των απαιτούμενων βημάτων για την ορθολογική χρήση και τη βιώσιμη διαχείρισή του. Το ερωτηματολόγιο αναρτήθηκε ηλεκτρονικά και συμπληρώθηκε από πάνω από 1600 άτομα στις 11 πόλεις όπου διενεργήθηκε η έρευνα, αντιπροσωπεύοντας αντίστοιχο αριθμό νοικοκυριών/κατοικιών. Ο συνολικός όμως αριθμός των ερωτηματολογίων που τελικά ήταν επεξεργάσιμα ανέρχεται στα 1200. Η ανταπόκριση εκτιμάται ότι είναι ικανοποιητική, δεδομένου ότι η συμπλήρωσή του γινόταν κυρίως ηλεκτρονικά και κατά συνέπεια συγκεκριμένη μερίδα του πληθυσμού που είναι εξοικειωμένη με το διαδίκτυο είχε τη δυνατότητα να το συμπληρώσει. Εντούτοις η μικρή συμμετοχή σε κάποιες πόλεις μάς προβλημάτισε και αποτελεί στοιχείο που θα λάβουμε υπόψη στους μελλοντικούς μας σχεδιασμούς. Επιπρόσθετα, το μέγεθός του ήταν μεγάλο, γεγονός που δικαιολογεί το σημαντικό αριθμό ερωτηματολογίων που δεν ήταν πλήρως συμπληρωμένα και άρα δεν μπορούν να συμπεριληφθούν στην ανάλυση. Παρ όλο που οι έρευνες μέσω ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου περιέχουν εν γένει μεγάλο στατιστικό ρίσκο, οι απαντήσεις καθώς και το μορφωτικό επίπεδο των ερωτηθέντων έδωσαν αποτελέσματα που θεωρούνται αξιόπιστα από επιστημονικής σκοπιάς. Η στατιστική ανάλυση έγινε με τη χρήση των στατιστικών πακέτων SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) και Minitab. Γενικά Συμπεράσματα Τα αποτελέσματα για την πόλη του Ηρακλείου εμφανίζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Σε αντίθεση εκείνα της πανελλαδικής έρευνας, το πρώτο γενικό συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι οι συμμετέχοντες στην έρευνα είναι ευαισθητοποιημένοι και ενημερωμένοι σε σχέση με τα ζητήματα των υδατικών πόρων γενικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη σχετική ερώτηση απάντησαν ότι θεωρούν ότι είναι επαρκώς ενημερωμένοι σε ποσοστό 42%, ενώ το αντίστοιχο από τα πανελλαδικά αποτελέσματα φτάνει μόλις το 27,7%. Το παραπάνω προκύπτει και από την αξιολόγηση των χρήσεων όπου γίνεται η μεγαλύτερη σπατάλη μέσα στο σπίτι. Είναι ενδεικτικό ότι το καζανάκι της τουαλέτας αξιολογείται ως η τρίτη πιο υδροβόρα χρήση (αν και στην πραγματικότητα είναι η πρώτη), αποτέλεσμα επίσης διαφορετικό σε σχέση με τα πανελλαδικά αποτελέσματα. Το συμπέρασμα όμως που προκύπτει από τις απαντήσεις τους σε σειρά άλλων ερωτήσεων, αναδεικνύει σημαντική έλλειψη ενημέρωσης σε σχέση με τη διαχείριση των υδάτων στην περιοχή τους. Συντριπτικό είναι το ποσοστό εκείνων που δηλώνουν www.medsos.gr 4
ότι δεν γνωρίζουν από πού προέρχεται το νερό που τρέχει από τη βρύση τους, καθώς και ότι δεν ξέρουν πόσα κυβικά καταναλώνουν. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειώσουμε ότι σημαντικό ποσοστό των συμμετεχόντων ήταν φοιτητές, γεγονός που δικαιολογεί ως ένα βαθμό την άγνοια τους για ζητήματα που αφορούν την τοπική διαχείριση των υδάτων, καθώς επίσης και ότι η τιμολόγηση του νερού στην πόλη του Ηρακλείου έχει μια ιδιαιτερότητα: σύμφωνα με τα στοιχεία που παρέχει η ΔΕΥΑΗ (Παράρτημα ΙΙΙ) η τιμολόγηση του νερού στις πολυκατοικίες γίνεται με ενιαία χρέωση, και εκ των πραγμάτων οι καταναλωτές δεν γνωρίζουν πόσα κυβικά καταναλώνουν, αλλά μόνο πόσο πληρώνουν. Θα πρέπει να σημειώσουμε βέβαια ότι η ΔΕΥΑΗ έχει μια αρκετά πλήρη και ενημερωμένη ιστοσελίδα όπου οι πολίτες μπορούν να βρουν πλήθος πληροφοριών σχετικά με την κατάσταση των υδάτων στην περιοχή. Και ναι μεν είναι ευθύνη της ΔΕΥΑΗ να εκλαϊκεύει και να διαχέει τις πληροφορίες αυτές, είναι ταυτόχρονα και ευθύνη των πολιτών να αναζητούν την πληροφόρηση. Αντιστοίχως, ενδεικτικό είναι και το γεγονός, ότι, σύμφωνα με τα πορίσματα της έρευνας, πάνω από τους μισούς συμμετέχοντες θεωρούν πως η προσωπική συμπεριφορά τους επηρεάζει λίγο ή καθόλου την κατάσταση του πόρου στην περιοχή τους. Κύριο καταναλωτή κατονομάζουν τον τουρισμό, ενώ η γεωργία βρίσκεται αρκετά χαμηλά καταλαμβάνοντας μόλις την πέμπτη θέση στην αξιολόγηση τους, παρά το γεγονός ότι η ευρύτερη περιοχή της πόλης του Ηρακλείου έχει σημαντική αγροτική παραγωγή. Το μεγάλο ποσοστό που καταδεικνύει τον τουρισμό ως υπεύθυνο για την κατάσταση των υδατικών πόρων διαφοροποιεί τα αποτελέσματα για το Ηράκλειο σε σχέση με τα πανελλαδικά, γεγονός απόλυτα φυσιολογικό. Σημαντικό επίσης στοιχείο διαφοροποίησης είναι το γεγονός ότι θεωρούν ότι είναι ένας πόρος σε ανεπάρκεια. Εντούτοις φαίνεται ότι δεν είναι εξοικειωμένοι με τις τεχνολογίες αξιοποίησης των μη συμβατικών υδατικών πόρων, όπως η επαναχρησιμοποίηση των νερών των βιολογικών καθαρισμών ή των γκρίζων νερών σε επίπεδο οικείας. Οι τεχνολογίες αυτές, μαζί με τη συλλογή και αξιοποίηση του βρόχινου νερού που φαίνεται να είναι ιδιαίτερα προσφιλής στους συμμετέχοντες, μπορούν να συμβάλλουν στην εξοικονόμηση σημαντικών ποσοτήτων καθαρού πόσιμου νερού τόσο για ανθρώπινες χρήσεις που είναι απαραίτητο όσο και για το περιβάλλον. Από την ανάλυση προκύπτει επίσης ότι το ποσοστό που θεωρεί ότι το τιμολόγιο του νερού είναι υψηλό είναι μικρότερο από το αντίστοιχο πανελλαδικό. Επίσης, οι συμμετέχοντες δηλώνουν διατεθειμένο να υπάρξει μικρή αύξηση στο λογαριασμό εφόσον τα χρήματα διατεθούν για τη βελτίωση των υποδομών και κατ επέκταση τη διατήρηση και προστασία του πόρου. Το σημαντικότερο όμως ίσως συμπέρασμα αφορά τη συμφωνία τους σε σχέση με την εφαρμογή του κλιμακωτού τιμολογίου, κάτι που όπως προαναφέραμε δεν ισχύει για τις πολυκατοικίες. Και αυτό είναι ένα στοιχείο που θα πρέπει να το αξιοποιήσει η ΔΕΥΑΗ και να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες για διορθωθούν οι στρεβλώσεις που υπάρχουν. Να σημειώσουμε στο σημείο αυτό ότι, κατά κοινή ομολογία στην Ελλάδα το νερό είναι υποτιμημένο και η τιμολόγηση χαμηλή. Είναι αναγκαίο να ανοίξει η συζήτηση γύρω από τα ζητήματα τιμολόγησης συνολικά, έχοντας πάντα ως δεδομένο ότι η φύση του πόρου επιβάλλει να λαμβάνονται υπόψη κοινωνικά κριτήρια και η πρόσβαση να εξασφαλίζεται για όλη την κοινωνία, αλλά και ότι πρέπει να συνυπολογίζεται το περιβαλλοντικό κόστος και το κόστος του φυσικού πόρου. www.medsos.gr 5
Συντριπτικό είναι και το ποσοστό εκείνων που θεωρούν ότι το νερό είναι δημόσιο, κοινωνικό αγαθό και άρα αντίστοιχα και η διαχείρισή του θα πρέπει να γίνεται από δημόσιους φορείς. Και σε αυτό έρχεται να προστεθεί ένα ακόμα εύρημα που αναδεικνύει ότι σε συντριπτικό ποσοστό επιθυμούν να συμμετέχουν ενεργά στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και αυτό θα πρέπει να το λάβει υπόψη της η τοπική αυτοδιοίκηση και να ξεκινήσει οργανωμένες διαδικασίες ενημέρωσης και διαβούλευσης με τους κατοίκους. Κάτι τέτοιο θα τους καταστήσει ικανούς να συνδιαμορφώνουν τις πολιτικές διαχείρισης των υδάτων της περιοχής τους και συνυπεύθυνους στη διαχείριση και προστασία του πόρου. Όπως, αναφέρθηκε παραπάνω, στο Παράρτημα ΙΙΙ παρουσιάζονται απαντήσεις της ΔΕΥΑ Ηρακλείου σε ερωτήματα που της απηύθυνε το σε σχέση με τα ποιοτικά και ποσοτικά δεδομένα για την πόλη του Ηρακλείου καθώς και με τη διαχείριση του πόρου συνολικά. Θα θέλαμε στο σημείο αυτό να σημειώσουμε ότι το ποσοστό διαρροών του δικτύου μεταφοράς για την πόλη του Ηρακλείου είναι πάρα πολύ υψηλό και φτάνει το 50%. Πρόκειται για τεράστια σπατάλη και η ΔΕΥΑΗ θα πρέπει άμεσα να εκπονήσει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο αντικατάστασης/αποκατάστασής του. Ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι έχουν προχωρήσει οι διαδικασίες για χρηματοδότηση έργων αντικατάστασης του δικτύου, εντούτοις, δεδομένου του μεγάλου ποσοστού διαρροών θα πρέπει να αποτελέσει κύρια προτεραιότητα της. Επιπρόσθετα, σε σχέση με τις διαρροές που καταγράφονται στο δίκτυο μεταφοράς από τις γεωτρήσεις στις δεξαμενές, το ποσοστό είναι ιδιαίτερα υψηλό της τάξης του 10%. Η αποκατάστασή του είναι συγκριτικά ευκολότερη, και θα ήταν σημαντικό να γίνουν οι απαιτούμενες ενέργειες και προς αυτή την κατεύθυνση. Στη συνέχεια παραθέτουμε ανάλυση ορισμένων εκ των ευρημάτων της έρευνας. Δεδομένου ότι τα στοιχεία είναι πολλά και ιδιαίτερα ενδιαφέροντα για το σύνολο των ερωτήσεων, στο Παράρτημα Ι-Ηράκλειο παρουσιάζονται οι πίνακες και τα διαγράμματα που αντιστοιχούν σε όλες τις ερωτήσεις του ερωτηματολογίου και δεν παρουσιάζονται στην παρούσα ανάλυση. Δείγμα συμμετοχής στην πόλη του Ηρακλείου Κρήτης Για την πόλη του Ηρακλείου, τα ερωτηματολόγια που ήταν πλήρως συμπληρωμένα και επεξεργάσιμα ανέρχονται συνολικά σε 50. Από στατιστικής άποψης, το δείγμα θεωρείται οριακά ικανοποιητικό για την εξαγωγή συμπερασμάτων για την πόλη του Ηρακλείου. Δημογραφικά Στοιχεία Στην έρευνα πήραν μέρος 24 άνδρες και 26 γυναίκες. Η πλειοψηφία του δείγματος είναι ηλικίας 18-59 ετών, ενώ δεν υπήρξε συμμετοχή ανθρώπων άνω των 60 ετών, γεγονός που οφείλεται σε ένα βαθμό στην ηλεκτρονική μορφή του. Αντιστοίχως, όπως φαίνεται και στο Διάγραμμα 1, το μορφωτικό επίπεδο ήταν Ανώτατης Εκπαίδευσης σε ποσοστό σχεδόν 66%. Όσον αφορά την επαγγελματική κατάσταση το 44% των συμμετεχόντων είναι δημόσιοι ή ιδιωτικοί υπάλληλοι, το 20% ελεύθεροι επαγγελματίες και ένα σημαντικό 22% δήλωσαν φοιτητές/ριες, γεγονός φυσιολογικό, δεδομένου ότι στην πόλη του Ηρακλείου λειτουργούν ακαδημαϊκά τμήματα. www.medsos.gr 6
Διάγραμμα 1. Μορφωτικό επίπεδο Στοιχεία για την κατοικία Σε ποσοστό 74% σε κάθε οικία κατοικούν από 2 έως 4 άτομα, ενώ στο 24% των κατοικιών διαμένει μόνο ένα άτομο, γεγονός που δικαιολογείται λόγω της μεγάλης συμμετοχής φοιτητών στην έρευνα. Όπως και στα πανελλαδικά αποτελέσματα, η ανάλυση αναδεικνύει ότι υπάρχει σχέση ανάμεσα στην ποσότητα κατανάλωσης και στον αριθμό των μελών του νοικοκυριού. Το ίδιο συμβαίνει και με τον αριθμό των παιδιών που υπάρχουν στην οικογένεια. Χαρακτηριστικό είναι ότι όσο αυξάνεται ο αριθμός των παιδιών, και των ατόμων, τόσο περιορίζεται κατ αντιστοιχία η κατανάλωση. Αυτό οφείλεται στην εκ των πραγμάτων μεγάλη κατανάλωση (λόγω πολλών ατόμων στο νοικοκυριό), που συνεπάγεται και σημαντικό κόστος για το νοικοκυριό και προφανώς υπάρχει και σχετική προσοχή στη σπατάλη. Επιπρόσθετα έχει αποδειχθεί ότι υπάρχει αναλογική μείωση της κατανάλωσης σε βασικές χρήσεις όπως στην κουζίνα, το πλύσιμο ρούχων, κ.λπ. δεδομένου ότι η κατανάλωση ανά άτομο μειώνεται, όσο αυξάνονται τα μέλη της κατοικίας. Επιπρόσθετα, όπως σημειώνεται και στα πανελλαδικά αποτελέσματα της έρευνας, οι συσκευές κατανάλωσης/θέρμανσης νερού που έχουν στατιστικά σημαντική σχέση με την κατανάλωση είναι μόνο το πλυντήριο πιάτων και ο ηλιακός θερμοσίφωνας, ο οποίος μάλιστα έχει και θετική σχέση: όπου υπάρχει, παρατηρείται μικρότερη κατανάλωση. Ένα επίσης σημαντικό στοιχείο που προκύπτει είναι το υψηλό ποσοστό (74%) των κατοικιών που διαθέτουν ηλιακό θερμοσίφωνα, παρά το γεγονός ότι τα κτήρια είναι κυρίως πολυκατοικίες σε ποσοστό 60%, και πάνω από τα μισά είναι παλιότερα της εικοσαετίας. www.medsos.gr 7
Διάγραμμα 2. Συσκευές χρήσης νερού Διάγραμμα 3. Συσκευές θέρμανσης νερού Χρήση νερού στο σπίτι - Ατομική Συμπεριφορά Το ποσοστό των νοικοκυριών που δηλώνει ότι δεν γνωρίζει πόσα κυβικά καταναλώνει είναι πολύ υψηλό και φτάνει στο 60%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό που δηλώνει άγνοια ως προς το πόσο πληρώνει ανέρχεται μόλις στο 28%. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η άγνοια αυτή δικαιολογείται για τους κατοίκους των πολυκατοικιών, δεδομένου ότι, σύμφωνα και με τα στοιχεία της ΔΕΥΑ Ηρακλείου, το νερό ύδρευσης τιμολογείται με κλιμακωτό τιμολόγιο για τις κατοικίες ανάλογα με τα κυβικά κατανάλωσης και αναλογικό (ενιαία τιμή χρέωσης) για όλες τους υπόλοιπους χρήστες (πολυκατοικίες επαγγελματικοί χώροι δημόσιες υπηρεσίες κ.λπ.). Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η αναλογική χρέωση για την κατανάλωση των πολυκατοικιών δημιουργεί στρεβλώσεις και αδικίες, δεδομένου ότι δεν υπάρχει διαχωρισμός, και κατ επέκταση οικονομικό αντίκρισμα, μεταξύ των www.medsos.gr 8
πολιτών εκείνων που εφαρμόζουν μέτρα εξοικονόμησης και εκείνων που δεν το κάνουν. Πρόκειται για ένα ζήτημα που θα πρέπει να διερευνήσει η ΔΕΥΑΗ και να προχωρήσει στην αλλαγή του συστήματος καταγραφής της κατανάλωσης, ούτως ώστε να δοθεί και συγκεκριμένο κίνητρο στους πολίτες να προχωρήσουν σε δράσεις εξοικονόμησης. Διάγραμμα 4. Κατανάλωση νερού σε κυβικά Διάγραμμα 5. Ποσό πληρωμής σε ευρώ Σε σχέση με το σε ποιες χρήσεις στο σπίτι καταναλώνουμε περισσότερο νερό, βάσει της αξιολόγησης που έκαναν οι ίδιοι οι συμμετέχοντες, σε ποσοστό 76,2% θεωρούν ότι καταναλώνουν πολύ νερό στο μπάνιο και 66,7% στο πλύσιμο ρούχων και πιάτων (έχουν απαντήσει ότι καταναλώνουν πολύ, αρκετά, πάρα πολύ και ότι γίνεται σπατάλη στις συγκεκριμένες χρήσεις), δεδομένα που συμπίπτουν και με τα πανελλαδικά ευρήματα της ανάλυσης. Παρ όλα αυτά όλοι οι συμμετέχοντες (ποσοστό 100%) δηλώνουν ότι κάνουν ντους και όχι μπάνιο με γεμάτη μπανιέρα. Μια σημαντική διαφοροποίηση σε σχέση με τα πανελλαδικά αποτελέσματα αφορά στο γεγονός ότι η κατανάλωση νερού στο καζανάκι αξιολογείται ως η τρίτη πιο υδροβόρα www.medsos.gr 9
χρήση με ποσοστό 46,7%, γεγονός που είναι αποδεδειγμένο (στο μπάνιο, το καζανάκι και ο νιπτήρας αντιπροσωπεύουν το 40% περίπου της κατανάλωσης στο σπίτι). Προς αυτή την κατεύθυνση συνηγορεί και η αντίστοιχη απάντηση στην ερώτηση για τον τύπο του καζανακιού που έχουν στην οικία και όπου το 72% δηλώνει ότι έχει παραδοσιακό καζανάκι και μόλις το 28% διπλής ροής (και άρα εξοικονόμησης). Από τις απαντήσεις προκύπτει επίσης ότι δεν θεωρούν ότι γίνεται μεγάλη σπάταλη στο πλύσιμο των εξωτερικών χώρων (πλύσιμο πεζοδρομίων/αυλών/μπαλκονιών με λάστιχο) και το πότισμα (λάθος επιλογή φυτών μη προσαρμοσμένων στο περιβάλλον, χρόνος ποτίσματος, επιλογή μεθόδου ποτίσματος). Όμως στην ερώτηση του πώς πλένετε το μπαλκόνι/την αυλή σας, οι συμμετέχοντες απάντησαν σε ποσοστό 48% ότι χρησιμοποιούν λάστιχο και αντιστοίχως, στον τρόπο επιλογής φυτών μόνο ένα ποσοστό της τάξης του 28% δηλώνει ότι το κάνει με βάση τις ανάγκες τους σε νερό, που βέβαια οδηγούν στο συμπέρασμα ότι υπάρχει σπατάλη στην κατανάλωση για αυτές τις χρήσεις. Διάγραμμα 6. Αξιολόγηση κατανάλωσης στην οικία (εσωτερικοί & εξωτερικοί χώροι) Στην ερώτηση που αφορούσε το κατά πόσο η προσωπική μας συμπεριφορά επηρεάζει την κατάσταση του πόρου στην περιοχή, σε ποσοστό 66% αξιολογείται ότι έχει μικρή ή και καθόλου επίδραση (ενώ 34% ότι έχει μεγάλη). Ο τουρισμός, με ποσοστό 72% αξιολογείται ως η δραστηριότητα που έχει τη σημαντικότερη επίπτωση στο φυσικό πόρο, γεγονός φυσιολογικό δεδομένου ότι αποτελεί σημαντική οικονομική δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή, με τα χαρακτηριστικά που απαντάται στις περισσότερες νησιωτικές περιοχές της Ελλάδας (εποχιακά επικεντρωμένη ζήτηση κατά τη θερινή περίοδο της ανομβρίας, κ.λπ.). Ακολουθούν η βιομηχανία και οι πισίνες με ποσοστό 48% αντίστοιχα, ενώ σημαντικό ποσοστό της τάξης του 44% θεωρεί ότι σημαντική επίδραση έχουν οι γεωτρήσεις. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το στοιχείο ότι η γεωργία κατατάσσεται στην 5 η θέση σε σχέση με την επίδραση της στην ποσότητα των υδατικών πόρων, παρά το γεγονός ότι η ευρύτερη περιοχή του Ηρακλείου έχει σημαντική αγροτική παραγωγή. www.medsos.gr 10
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσουμε ότι αν και αναγνωρίζεται τα ζητήματα ανεπάρκειας, εντούτοις μικρό είναι το ποσοστό εκείνων που δηλώνουν ότι η επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων λυμάτων από βιολογικούς καθαρισμούς και η εκείνη των γκρίζων νερών σε επίπεδο οικίας είναι φιλικές προς το περιβάλλον τεχνολογίες (48 και 42% αντίστοιχα), σε αντίθεση με την αφαλάτωση που το αντίστοιχο ποσοστό φτάνει στο 58% και είναι γνωστό ότι ως τεχνολογία έχει σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις (κατανάλωση ενέργειας, διαχείριση της αποβαλλόμενης από τη διαδικασία άλμης). Η συλλογή και χρήση βρόχινου νερού εμφανίζεται η πιο προσιτή και οικεία σε ποσοστό 66%. Η χρησιμοποίηση μη συμβατικών πόρων για χρήσεις που δεν απαιτούν καθαρό πόσιμο νερό ή κατόπιν μεγαλύτερης επεξεργασίας για δευτερεύουσες χρήσεις, όπως είναι η άρδευση γεωργικών εκτάσεων και οι πισίνες, αποτελεί μια σημαντική εναλλακτική λύση στην παραγωγή νερού με σημαντικά οφέλη για το περιβάλλον. Πρόσφατα η χώρα μας απέκτησε και το θεσμικό πλαίσιο που ορίζει επακριβώς τους όρους επαναχρησιμοποίησης ανάλογα με τη χρήση και την ποιότητα που θα πρέπει να έχει η εκροή. Η προώθηση των τεχνολογιών εκμετάλλευσης των μη συμβατικών πόρων, καθώς και η εξοικείωση του κοινού είναι περισσότερο από ποτέ αναγκαίες, καθώς θα συμβάλουν στην εξοικονόμηση καθαρού πόσιμου νερού. Η τοπική αυτοδιοίκηση καλείται να παίξει ένα πολύ σημαντικό ρόλο, τόσο ως προς την εκλαΐκευση και διάχυση της σχετικής πληροφορίας και παρέχοντας αντίστοιχα παραδείγματα από άλλες χώρες, όσο και ως προς την αξιοπιστία της λειτουργίας των βιολογικών καθαρισμών και των ποιοτικών ελέγχων της εκροής, κάτι που ούτως ή άλλως θα πρέπει να γίνεται. Η επανάκτηση της αξιοπιστίας των φορέων που διαχειρίζονται την ύδρευση και αποχέτευση μέσα από τη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων των αναλύσεων είναι απαραίτητη προκειμένου να καμφθεί η, συχνά δικαιολογημένη, καχυποψία των πολιτών. Ιδιαίτερα στην περιοχή του Ηρακλείου, όπου ολοκληρώνεται αυτή την περίοδο το έργο «Γεωργική Αξιοποίηση Επεξεργασμένων Υγρών Αποβλήτων ως Εναλλακτικός Υδατικός Πόρος» και αναμένεται η χρήση του για άρδευση σε κοντινές περιοχές της πόλης του Ηρακλείου, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην σωστή κατάρτιση και την εξοικείωση των αγροτών που θα το χρησιμοποιούν, καθώς επίσης και στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού για τα οφέλη που θα προκύψουν συνολικά για την τοπική κοινωνία αλλά και για την ασφάλεια των αγροτικών προϊόντων. www.medsos.gr 11
Διάγραμμα 7. Φορείς/άτομα που επηρεάζουν την ποσότητα των υδάτων στην περιοχή του Ηρακλείου Σε ποσοστό 58% οι συμμετέχοντες στην έρευνα θεωρούν ότι το νερό βρύσης είναι άριστης ή καλής ποιότητας, αλλά μόλις το 20% το πίνει και το χρησιμοποιεί για μαγείρεμα. Θα πρέπει να σημειώσουμε βέβαια ότι η άποψη των πολιτών για την ποιότητα του νερού που τρέχει από τη βρύση τους είναι εμπειρική (προέρχεται από την αίσθηση/γεύση που έχουν όταν χρησιμοποιούν το νερό). Η κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού είναι πολύ υψηλή και φτάνει στο 54% των συμμετεχόντων, ενώ το ποσοστό που δηλώνει ότι χρησιμοποιεί νερό από δημόσιες βρύσες/πηγές είναι αμελητέο. Συγκρίνοντας μάλιστα το ποσοστό κατανάλωσης εμφιαλωμένου νερού με τα πανελλαδικά αποτελέσματα στην αντίστοιχη ερώτηση (11,5%) αναδεικνύεται το τεράστιο ζήτημα που υπάρχει στις νησιωτικές περιοχές, που παρ ότι εκτιμούν ότι είναι άριστης ή καλής ποιότητας εντούτοις δεν το χρησιμοποιούν για πόση ή για μαγείρεμα. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι ένα σημαντικό ποσοστό των συμμετεχόντων (24%) δεν δήλωσε τι νερό χρησιμοποιεί για πόση και μαγείρεμα. Όπως προκύπτει από την ανάλυση η ποιότητα του νερού δεν σχετίζεται άμεσα με τη χρήση φίλτρου, καθώς μόλις ένα μικρό της τάξης του 4% το χρησιμοποιεί, σε αντίθεση με τη σύνδεση που υπάρχει και μεταξύ της άποψης για την ποιότητα νερού και της κατανάλωσης εμφιαλωμένου. Στο σημείο αυτό να σημειώσουμε ότι σύμφωνα με τα στοιχεία της ΔΕΥΑΗ «η ποιότητα του νερού που υδρεύεται το Ηράκλειο, οι δημοτικές κοινότητες και οι δημοτικές ενότητες είναι καλή χωρίς μικροβιολογική επιβάρυνση, οργανικούς μικρορύπους και βαριά μέταλλα. Ορισμένες περιοχές του Ηρακλείου υδροδοτούνται από γεωτρήσεις με αυξημένα χλωριόντα (κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες λόγω αυξημένων αναγκών και αντλήσεων) με αποτέλεσμα να υποβαθμίζεται η ποιότητα γευστικά. Σημειώνει επίσης ότι επειδή το νερό της πόλης του Ηρακλείου προέρχεται από βαθιές γεωτρήσεις (200 400 μέτρων.) είναι διαυγές, χωρίς τοξικές ή ανεπιθύμητες ουσίες και εκτός από την www.medsos.gr 12
προληπτική απολύμανση με υποχλωριώδες νάτριο, δεν γίνεται καμιά άλλη επεξεργασία. Μικρή ποσότητα είναι πηγαίο επιφανειακό, το οποίο καθαρίζεται σε αμμοδιϋληστήριο.» Εντούτοις, βάσει των αποτελεσμάτων της έρευνας που αναλύσαμε παραπάνω, οι πολίτες δεν το εμπιστεύονται για πόση ή μαγείρεμα, παρόλο που τα στοιχεία ποιότητας και τα αποτελέσματα των ελέγχων που διενεργεί είναι δημοσιευμένα στην ιστοσελίδα της ΔΕΥΑΗ της (βλ. εδώ). Θα πρέπει να διερευνήσει μπορεί μέσα από στοχευμένες δράσεις και την εκλαΐκευση των επιστημονικών δεδομένων να προχωρήσει σε μια ολοκληρωμένη ενημέρωση των πολιτών. Επιπρόσθετα, έχουν και οι ίδιοι οι πολίτες ευθύνη ως προς την ενημέρωση τους. Θα πρέπει να αναζητούν πληροφορίες για τα ζητήματα ποιότητας, ποσότητας αλλά και διαχείρισης των υδάτων στην περιοχή τους και να απαιτούν πληρέστερη ενημέρωση όταν δεν θεωρούν την ήδη παρεχόμενη πληροφόρηση επαρκή. Διάγραμμα 8. Αξιολόγηση της ποιότητας του νερού της περιοχής τους Διάγραμμα 9. Χρήση του νερού της βρύσης για πόση/μαγείρεμα www.medsos.gr 13
Το 54% των συμμετεχόντων δηλώνει ότι δεν εφαρμόζει μέτρα εξοικονόμησης νερού. Εντούτοις, σημαντικός αριθμός εκείνων που δηλώνουν ότι εφαρμόζουν μέτρα εξοικονόμησης έδωσαν συγκεκριμένα παραδείγματα που περιλαμβάνουν χρήση νερού για το πότισμα, το πλύσιμο αυλής ή το καζανάκι. Οι απαντήσεις αυτές έχουν ιδιαίτερη σημασία, δεδομένου ότι αποδεικνύουν ότι δεν είναι μια θεωρητική γνώση που έχουν, αλλά ότι εφαρμόζουν στην καθημερινότητα τους καλές πρακτικές χρήσης του νερού. Ο κυριότερος λόγος μη εφαρμογής τέτοιων μέτρων αναφέρεται το κόστος του εξοπλισμού σε ποσοστό 44%, και ακολουθούν η έλλειψη οικονομικών κινήτρων και η έλλειψη ενημέρωσης με 42% και 40% αντίστοιχα. Το γεγονός ότι η έλλειψη ενημέρωσης είναι σχετικά ψηλά στους λόγους μη εφαρμογής μέτρων εξοικονόμησης αναδεικνύει την ανάγκη για πληρέστερη και στοχευμένη ενημέρωση σε σχέση με τις μικρές αλλαγές στην καθημερινότητα μας που μπορούν να έχουν σημαντική επίπτωση στην κατάσταση του πολύτιμου αυτού πόρου. Διάγραμμα 10. Εφαρμογή μέτρων εξοικονόμησης στην οικία Διάγραμμα 11. Αιτίες αποτροπής εφαρμογής μέσων εξοικονόμησης στην οικία www.medsos.gr 14
Ενημέρωση Σε αντίθεση με τα πανελλαδικά αποτελέσματα της έρευνας, το 58% των συμμετεχόντων θεωρούν ότι δεν είναι επαρκώς ενημερωμένοι (το αντίστοιχο πανελλαδικό ποσοστό ήταν 72,3%). Παρά τη σημαντική διαφοροποίηση, παραμένει ένα σοβαρό ζήτημα η έλλειψη ενημέρωσης για τη διαχείριση του πόρου τοπικά, όπως αυτό φαίνεται και στη συνέχεια. Θα πρέπει να τονίσουμε στο σημείο αυτό ότι οι διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με την διαχείριση των υδατικών πόρων τα τελευταία χρόνια είναι πάρα πολλές και η ΔΕΥΑΗ έχει μια αρκετά πλήρη ιστοσελίδα. Διάγραμμα 12. Επάρκεια ενημέρωσης συμμετεχόντων Εντούτοις, στην ερώτηση που αφορά την προέλευση του νερού που τρέχει από τη βρύση τους σε συντριπτικό ποσοστό της τάξης του 72% δηλώνουν άγνοια. Το στοιχείο αυτό έρχεται σε αντίθεση με τα παραπάνω και αναδεικνύει την προβληματική σχέση που έχουμε ως κοινωνία, και ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα, με τον απαραίτητο για την επιβίωσή μας φυσικό πόρο. Φαίνεται ότι αρκεί και απαιτούμε να τρέχει από τη βρύση μας το νερό, αλλά δεν επιδιώκουμε να μάθουμε από πού προέρχεται και τι συνέπειες μπορεί να έχει η δική μας συμπεριφορά στο περιβάλλον και σε άλλες κοινωνίες. Το είδος και η ποιότητα των γνώσεων και των πληροφοριών που έχουμε σε σχέση με τη διαχείριση των υδατικών πόρων δεν είναι πάντα ολοκληρωμένες και ορθές. Η ανάγκη συστηματικής και ολοκληρωμένης ενημέρωσης και παροχής γνώσεων από τους αρμόδιους φορείς προκύπτει πολύ εμφατικά και στην συγκεκριμένη περίπτωση. www.medsos.gr 15
Διάγραμμα 13. Γνώση για την προέλευση του νερού που τρέχει από τη βρύση τους Γενικές ερωτήσεις Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το εύρημα ότι η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων, σε ποσοστό 78%, σε θεωρούν ότι το νερό είναι φυσικός πόρος σε ανεπάρκεια. Το στοιχείο αυτό βρίσκεται στον αντίποδα των αποτελεσμάτων της πανελλαδικής έρευνας όπου το αντίστοιχο ποσοστό φτάνει το 45,2%. Παρ όλο που το ποσοστό εκείνων που δεν γνωρίζουν από πού προέρχεται το νερό είναι αντίστοιχου μεγέθους, θεωρούν ότι η περιοχή τους αντιμετωπίζει προβλήματα επάρκειας. Σε σχέση με τη φύση του νερού ως αγαθού, το 88% των συμμετεχόντων πιστεύει ότι το νερό είναι δημόσιο, κοινωνικό αγαθό, ενώ το ποσοστό εκείνων που το κατατάσσουν στην κατηγορία των προϊόντων που πρέπει να διέπονται από τους κανόνες της αγοράς είναι διπλάσιο σε σχέση με το πανελλαδικό. Διάγραμμα 14. Επάρκεια ή ανεπάρκεια νερού στην περιοχή τους www.medsos.gr 16
Διάγραμμα 15. Το νερό ως αγαθό Το 42% των συμμετεχόντων θεωρούν ότι είναι υψηλό το ποσό που πληρώνουν, ενώ ένα 36% ότι είναι χαμηλό. Όπως αναφέραμε και στην αρχή, η περίπτωση της πόλης του Ηρακλείου είναι ιδιαίτερη δεδομένου ότι η τιμολόγηση του νερού στις πολυκατοικίες είναι αναλογική. Σημαντικό επίσης είναι το ποσοστό εκείνων που θα αποδέχονταν να υπάρξει μικρή αναλογική επιβάρυνση στο λογαριασμό ύδρευσης/αποχέτευσης, ούτως ώστε τα χρήματα που θα προκύψουν να διοχετευθούν σε δαπάνες για την αποκατάσταση δικτύων και διαρροών, την ανακύκλωση-επαναχρησιμοποίηση, κ.τ.λ. (68%), εύρημα που έχει ιδιαίτερη σημασία στη σημερινή περίοδο οικονομικής κρίσης. Επίσης, συντριπτικό είναι το ποσοστό εκείνων που δηλώνουν ότι συμφωνούν με την κλιμακωτή τιμολόγηση του νερού (98%). Και αυτό το εύρημα θεωρείται σημαντικό, δεδομένου ότι η κλιμακωτή τιμολόγηση είναι μια από τις μεθόδους αποτροπής της σπατάλης, χωρίς βέβαια να επαρκεί από μόνη της για την ορθολογική χρήση του νερού και όπως σημειώσαμε και προηγούμενα η ΔΕΥΑΗ οφείλει να δώσει οριστική λύση σε αυτό το ζήτημα. Διάγραμμα 16. Τιμολόγηση νερού www.medsos.gr 17
Διάγραμμα 17. Αποδοχή/μη αποδοχή χρηματικής επιβάρυνσης για την αποκατάσταση δικτύων και διαρροών, την ανακύκλωσηεπαναχρησιμοποίηση, κτλ Διάγραμμα 18. Αποδοχή κλιμακωτής χρέωσης του νερού Τέλος, επιθυμούν να συμμετέχουν στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για ζητήματα που αφορούν τη διαχείριση των υδάτων ενεργά και πολύ ενεργά κατά 80% (παρόλο που πολλές φορές η επιθυμία από την πραγματική συμμετοχή έχουν μεγάλη διαφορά). Και αυτό το εύρημα εκτιμούμε ότι είναι πολύ σημαντικό, δεδομένου ότι η ορθή διαχείριση του νερού είναι ζήτημα που μας αφορά όλους. Η τοπική αυτοδιοίκηση επιβάλλεται να ανοίξει τη συζήτηση και, αφού ενημερώσει σωστά και σε βάθος τους πολίτες να του καλέσει μέσα από ανοικτές διαδικασίες να συνδιαμορφώσουν τις πολιτικές διαχείρισης τους νερού στην κάθε περιοχή, καθιστώντας τους με αυτόν τρόπο συμμέτοχους. Βέβαια θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η Ειδική Γραμματεία Υδάτων που έχει αναλάβει την εκπόνηση των πρώτων διαχειριστικών σχεδίων για τα Υδατικά Διαμερίσματα της Ελλάδας, δεν έχει προχωρήσει στις διαδικασίες για το διαμέρισμα της Κρήτης. Ευελπιστούμε ότι άμεσα θα ξεκινήσουν και στο νησί οι απαραίτητες ενέργειες και ότι η www.medsos.gr 18
ανταπόκριση των πολιτών και των φορέων θα είναι θερμή. Η ίδια η ΔΕΥΑΗ σημειώνει ότι θα διατυπώσει τις προτάσεις μόλις ξεκινήσουν οι διαδικασίες. Ο ρόλος που θα πρέπει βέβαια να διαδραματίσει είναι πολύ σημαντικός καθώς οφείλει να ενημερώσει εγκαίρως και να εμπλέξει δυναμικά όλους τους φορείς (αγρότες, φορείς εμπλεκόμενους στον τουρισμό, κ.ά.) αλλά και πολίτες ούτως ώστε τα διαχειριστικά σχέδια που θα προκύψουν να είναι αποτέλεσμα ουσιαστικής διαβούλευσης. Επιπρόσθετα, μπορεί να ξεκινήσει από τώρα δράσεις ενημέρωσης των πολιτών και να οργανώσει διαδικασίες οργανωμένης διαβούλευσης, ανοίγοντας τη συζήτηση για τη διαχείριση των υδατικών πόρων. Αυτή η προεργασία θα προετοιμάσει την κοινωνία, αλλά και τους φορείς ούτως ώστε να είναι σε θέση να ανταποκριθούν όταν θα ανακοινωθούν οι διαδικασίες από την Ειδική Γραμματεία Υδάτων που, βάσει της μέχρι σήμερα εμπειρίας από τα άλλα υδατικά διαμερίσματα, θα έχουν ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα. Διάγραμμα 19. Επιθυμία συμμετοχής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων www.medsos.gr 19