Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Επιτροπή Αναφορών ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ Θέμα: Αναφορά αριθ. 1880/2013 της Doris Povse, αυστριακής ιθαγένειας, σχετικά με την παραβίαση των δικαιωμάτων των παιδιών μέσω του κανονισμού «Βρυξέλλες ΙΙ» 1. Περίληψη της αναφοράς Η αναφέρουσα είναι μητέρα μιας κόρης την οποία απέκτησε από τον γάμο της με ιταλό υπήκοο. Το 2008 εγκατέλειψε τη συζυγική στέγη μαζί με το παιδί της λόγω της βάναυσης συμπεριφοράς του πατέρα του παιδιού και επέστρεψε στην Αυστρία. Έπειτα από μακροχρόνια δικαστική διαμάχη, η οποία τους οδήγησε μέχρι το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκδόθηκε δικαστική απόφαση που διέταζε την άμεση επιστροφή του παιδιού στον πατέρα του. Το παιδί δεν έχει συναντηθεί με τον πατέρα του για διάστημα τεσσάρων ετών, ενώ βάσει γνωμοδότησης ψυχιάτρου κρίθηκε ότι η ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού θα επηρεαστεί δυσμενώς εάν επιστρέψει ξαφνικά και παρά τη ρητή θέλησή του στον πατέρα του. Η αναφέρουσα έχει καταδικαστεί σε 15 μήνες φυλάκιση στην Ιταλία, ποινή την οποία ακόμη δεν έχει εκτίσει. Διαμαρτύρεται για την παραβίαση των δικαιωμάτων της ως μητέρας, αλλά πρωτίστως για την παραβίαση του δικαιώματος του παιδιού της να παραμείνει με την οικογένειά του. Ζητεί τη βοήθεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την υπόθεσή της. 2. Παραδεκτό Χαρακτηρίσθηκε παραδεκτή στις 9 Ιουλίου 2014. Η Επιτροπή εκλήθη να παράσχει πληροφορίες (άρθρο 216 παράγραφος 6 του Κανονισμού). 3. Απάντηση της Επιτροπής, που ελήφθη στις 30 Ιουνίου 2015 Οι παρατηρήσεις της Επιτροπής Το 2010 η υπόθεση αυτή παραπέμφθηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο της Αυστρίας ενώπιων CM\1067585.doc PE564.824v01-00 Eνωμένη στην πολυμορφία
του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου1. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ερωτήθη αν το εθνικό δικαστήριο έπρεπε να αναγνωρίσει και να εκτελέσει την απόφαση της χώρας προέλευσης (Ιταλία), σύμφωνα με τις διατάξεις του κανονισμού Βρυξέλλες ΙΙ2, ακόμα και αν η εν λόγω αναγνώριση και η εκτέλεση της απόφασης είναι ιδιαίτερα επιζήμιες για το ύψιστο συμφέρον του παιδιού. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι οι αυστριακές αρχές έπρεπε να αναγνωρίσουν και να εκτελέσουν τις αποφάσεις επιστροφής καθώς το δικαστήριο προέλευσης στην Ιταλία είχε την αποκλειστική δικαιοδοσία να αποφασίσει για αυτό το θέμα. Το δικαστήριο ή η αρχή εκτέλεσης στην Αυστρία δεν είχε κανένα περιθώριο διακριτικής ευχέρειας και τυχόν παράπονα έπρεπε να κατατεθούν στο δικαστήριο προέλευσης. Το 2013, η μητέρα (αναφέρουσα) απευθύνθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων3 υποστηρίζοντας ότι η Αυστρία, ακολουθώντας τον κανονισμό του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου και κατά συνέπεια αναγνωρίζοντας και εκτελώντας την απόφαση του ιταλικού δικαστηρίου για την επιστροφή του παιδιού, παραβίασε το άρθρο 84 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου 5. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αποφάνθηκε ότι το Ανώτατο δικαστήριο της Αυστρίας δεν παραβίασε τη Σύμβαση ακολουθώντας το ευρωπαϊκό δίκαιο όπως έχει ερμηνευθεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Πράγματι, εκπλήρωσε την υποχρέωσή του, σύμφωνα με το ευρωπαϊκό δίκαιο, να μην ασκήσει τη διακριτική του ευχέρεια όταν διέταξε την εκτέλεση της απόφασης επιστροφής. Η άσκηση της διακριτικής ευχέρειας εναπόκειται στο δικαστήριο προέλευσης. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων επέμεινε στο γεγονός ότι η μητέρα είχε ακόμα τη δυνατότητα να ασκήσει αγωγή ενώπιων των ιταλικών δικαστηρίων σχετικά με την απόφαση επιστροφής6. Η αναφέρουσα θεωρεί ότι παρά τις εν λόγω διαδικασίες, η Ιταλία συνεχίζει να παραβιάζει τα δικαιώματά της ως μητέρας και το δικαίωμα της κόρης της να μένει με την οικογένειά της και υπενθυμίζει ότι η Ιταλία έχει καταδικαστεί για παρόμοια υπόθεση. Στην υπόθεση Sneersone και Kampanella7, στην οποία γίνεται αναφορά, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων εξέτασε το θέμα της επιστροφής του παιδιού για το οποίο αποφάσισε το ιταλικό 1 Υπόθεση C-211/10 PPU, Povse, 1 η Ιουλίου 2010, http://curia.europa.eu. 2 Άρθρο 42 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2201/2003 του Συμβουλίου της 27ης Νοεμβρίου 2003 για τη δικαιοδοσία και την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας, το οποίο καταργεί τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1347/2000, http://eur-lex.europa.eu. 3 Υπόθεση Povse, αριθ. αίτησης 3890/11, 18 Ιουνίου 2013, http://hudoc.echr.coe.int. 4 Αυτό το άρθρο καθιερώνει το δικαίωμα στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή. 5 http://www.echr.coe.int 6 «86. Το Δικαστήριο κατά συνέπεια δεν έχει πεισθεί ότι το επιχείρημα των αιτούντων σύμφωνα με το οποίο το να δεχτούν ότι τα αυστριακά δικαστήρια πρέπει να εκτελέσουν την απόφαση επιστροφής της 23ης Νοεμβρίου 2011 χωρίς βάσιμο έλεγχο θα τους στερήσει την προστασία των δικαιωμάτων της Σύμβασης. Αντίθετα, προκύπτει από τις εκτιμήσεις όπως διατυπώνονται παραπάνω ότι εναπόκειται στους αιτούντες να επικαλούνται τα δικαιώματα της Σύμβασης ενώπιων των ιταλικών δικαστηρίων. Μέχρι στιγμής παρέλειψαν να το πράξουν, καθώς δεν άσκησαν έφεση στην απόφαση της 23ης Νοέμβρη 2011 του δικαστηρίου ανηλίκων της Βενετίας. Ούτε πραγματοποίησαν αίτηση στο αρμόδιο ιταλικό δικαστήριο να αναστείλει την εκτέλεση της εντολής επιστροφής. Ωστόσο, είναι σαφές από τα στοιχεία της ιταλικής κυβέρνησης ότι οι αιτούντες μπορούν ακόμα να θέσουν το ζήτημα τυχόν αλλαγών σε αίτημα για αναθεώρηση της εντολής επιστροφής, σύμφωνα με το άρθρο 742 του ιταλικού Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας και ότι υπάρχει διαθέσιμη νομική βοήθεια. Αν οποιαδήποτε ενέργεια ενώπιων των ιταλικών δικαστηρίων αποτύχει, οι αιτούντες θα είναι σε θέση να υποβάλλουν αίτηση στο Δικαστήριο εναντίον της Ιταλίας (βλέπε για παράδειγμα Šneersone and Kampanella v. Ιταλίας αριθ. 14737/09, 12 Ιουλίου 2011, όσον αφορά τα παράπονα σύμφωνα με το άρθρο 8 του Συντάγματος σχετικά την εντολή επιστροφής που εκδίδεται από τα ιταλικά δικαστήρια δυνάμει του κανονισμού Βρυξέλλες IIa)». 7 Αριθ. αίτησης 1437/09, 12 Ιουλίου 2011, http://hudoc.echr.coe.int. PE564.824v01-00 2/5 CM\1067585.doc
δικαστήριο βάσει του κανονισμού Βρυξέλλες II. Ωστόσο, η κύρια ερώτηση βασίζεται στο συγκεκριμένο ζήτημα των λεγόμενων «κατάλληλων ρυθμίσεων», σύμφωνα με το άρθρο 11 παράγραφος 4, οι οποίες δεν ελήφθησαν αρκετά υπόψη από το δικαστήριο που αποφάσισε την επιστροφή παρά την έλλειψη επαρκών μέτρων που διασφαλίζουν την προστασία του παιδιού μετά την επιστροφή του στον τόπο της συνήθους διαμονής του. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρθηκε ότι στη διάρκεια των σχετικών διαδικασιών (συμπεριλαμβανομένης της προσφυγής), η μητέρα δεν εξετάσθηκε και δεν ελήφθη δεόντως υπόψη το ύψιστο συμφέρον του παιδιού. Πράγματι, η συμπεριφορά του πατέρα, να μην θέλει να δει τον γιο του, η κατάσταση διαμονής και το περιορισμένο δικαίωμα πρόσβασης στη μητέρα αγνοήθηκαν από το ιταλικό δικαστήριο χωρίς σαφή αιτιολόγηση. Έτσι, η ιταλική απόφαση στερούνταν κινήτρων και θεωρήθηκε παραβίαση του άρθρου 8 της Σύμβασης. Δεδομένων των διαφορετικών συνθηκών εκείνης της υπόθεσης και της εστίασης στις «κατάλληλες ρυθμίσεις», η αναφορά της αναφέρουσας σε αυτή την υπόθεση είναι για τους ανωτέρω λόγους μη ακριβής. Επιπλέον, κρίνεται στη συγκεκριμένη υπόθεση ότι η μητέρα έχει τη δυνατότητα να υπερασπίζεται τα συμφέροντα του παιδιού της ενώπιων του αρμόδιου ιταλικού δικαστηρίου. Στην υπόθεση της αναφέρουσας, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επιβεβαίωσε ότι ο κανονισμός έχει εφαρμοσθεί σωστά από τις ιταλικές και αυστριακές αρχές. Πιο συγκεκριμένα, το Δικαστήριο υπογράμμισε ότι σύμφωνα με τον κανονισμό, εναπόκειται στο δικαστήριο προέλευσης να εξετάζει τυχόν επιχειρήματα για αλλαγές στις συνθήκες οι οποίες μπορεί να έχουν αντίκτυπο στην ευημερία του παιδιού1. Μέχρι στιγμής, τα θέματα που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της Ένωσης έχουν εξεταστεί από τα δικαστήρια τα οποία δεν διαπίστωσαν καμία παραβίαση της νομοθεσίας της ΕΕ και πιο συγκεκριμένα του κανονισμού. Σε θέματα που δεν διέπονται από την νομοθεσία της ΕΕ, για παράδειγμα στην υπόθεση που αφορά την ουσία της απόφασης των ιταλικών δικαστηρίων, οι εθνικές αρχές πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι υποχρεώσεις τους σχετικά με τα θεμελιώδη δικαιώματα όπως απορρέουν από διεθνείς συμφωνίες και από την εσωτερική τους νομοθεσία είναι σεβαστές. Κάθε γονέας ο οποίος θεωρεί ότι η απόφαση που αφορά το παιδί του είναι άδικη ή κρίνει ότι τα δικαιώματά του/της παραβιάστηκαν πρέπει πρώτα να επιδιώξει έννομη προστασία σε εθνικό επίπεδο. Αν έχουν εξαντληθεί όλα τα εγχώρια μέσα παροχής έννομης προστασίας και ο αναφέρων ή η αναφέρουσα θεωρεί ότι τα δικαιώματα του παιδιού ή οποιαδήποτε άλλα θεμελιώδη δικαιώματα στη συγκεκριμένη διαδικασία δεν έγιναν σεβαστά, ο αναφέρων ή η αναφέρουσα μπορεί να προσφύγει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. 1 Υπόθεση C-211/10 PPU, Povse, 1η Ιουλίου 2010, http://curia.europa.eu, «81: Εν προκειμένω, μια σημαντική αλλαγή των συνθηκών που αφορούν το ύψιστο συμφέρον του παιδιού αποτελεί ζήτημα επί της ουσίας, το οποίο μπορεί, σε ενδεδειγμένες περιπτώσεις να οδηγήσει σε τροποποίηση της απόφασης του αρμόδιου δικαστηρίου σχετικά με την επιστροφή του παιδιού. Ωστόσο, σύμφωνα με τη διάκριση αρμοδιοτήτων η οποία αναφέρεται πάνω από μια φορά σε αυτή την απόφαση, αυτό το θέμα πρέπει να επιλυθεί από το αρμόδιο δικαστήριο του κράτους μέλους προέλευσης. Επιπλέον, αυτό το δικαστήριο, σύμφωνα με το σύστημα που έχει καθιερώσει ο κανονισμός, έχει επίσης τη δικαιοδοσία να εξετάσει το ύψιστο συμφέρον του παιδιού και το δικαστήριο είναι αυτό το οποίο πρέπει να αποφανθεί επί του αιτήματος για οποιαδήποτε αναστολή της εκτέλεση της απόφασης». CM\1067585.doc 3/5 PE564.824v01-00
Συμπέρασμα Βάσει των στοιχείων της αναφοράς, η Επιτροπή δεν αναγνωρίζει παραβίαση του ευρωπαϊκού δικαίου όπως επιβεβαιώθηκε από την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. PE564.824v01-00 4/5 CM\1067585.doc
CM\1067585.doc 5/5 PE564.824v01-00