MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΑΛΛΕΡΓΙΕΣ ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.S
Τροφικές ευαισθησίες Περιλαμβάνουν οποιαδήποτε αρνητική αντίδραση στην πρόσληψη της τροφής, άσχετα από μηχανισμούς Γενετικές ή επίκτητες καταστάσεις Δυσανοχή στη γλυκόζη Συγγενείς διαμαρτυρίες που επηρεάζονται από την πρόσληψη της τροφής (π.χ. φαινυλκετονουρία) Σύνδρομα τοξικότητας βιταμινών και ανόργανων στοιχείων Ανοσολογικές ή μη ανοσολογικές αντιδράσεις σε συστατικά ή προσθετικές ουσίες τροφίμων
Τροφική αλλεργία και δυσανεξία τροφής Η τροφική αλλεργία αποτελεί μια συγκεκριμένη μορφή δυσανεξίας σε μια τροφή ή συστατικού μιας τροφής η οποία δραστηριοποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα. Ένα αλλεργιογόνο (μια πρωτεΐνη στην υπεύθυνη τροφή) προκαλεί μια σειρά από αλυσιδωτές αντιδράσεις του ανοσοποιητικού συστήματος συμπεριλαμβανομένης και της έκκρισης αντισωμάτων. Προκαλούν έκκριση διαφόρων χημικών ουσιών, όπως της ισταμίνης, η οποία με τη σειρά της επιφέρει συμπτώματα όπως φαγούρα στο δέρμα, ρινική καταρροή, βήχα και βουητό στην αναπνοή. Η τροφική αλλεργία είναι συνήθως κληρονομική και αναγνωρίζεται από μικρή ηλικία Η δυσανεξία της τροφής σχετίζεται με το μεταβολισμό του οργανισμού και όχι με το ανοσοποιητικό σύστημα, π.χ. δυσανεξία στη λακτόζη
Ποιοι είναι ευαίσθητοι στις αλλεργίες; Το οικογενειακό ιστορικό αποτελεί έναν από τους καλύτερους προδιαθεσικούς παράγοντες για τροφική αλλεργία Μωρά με ένα αλλεργικό γονέα παρουσιάζουν δύο φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν αλλεργία στην τροφή Εάν και οι δύο γονείς παρουσιάζουν αλλεργία, τότε η πιθανότητα γίνεται τέσσερις με έξι φορές μεγαλύτερη Ο θηλασμός φαίνεται πως μειώνει την πιθανότητα για εμφάνιση τροφικής αλλεργίας Για μωρά που προέρχονται από οικογένειες που στενοί συγγενείς παρουσιάζουν τροφική αλλεργία, ο αποκλειστικός θηλασμός για 4-6 μήνες μπορεί να προσδώσει βαθμό προστασίας εναντίον της τροφικής αλλεργίας
Ποια είναι η συχνότητα των τροφικών αλλεργιών Από λίγες έρευνες που πραγματοποιήθηκαν με διπλό τυφλό πείραμα με χρήση placebo αποδεικνύεται ότι η συχνότητα είναι πολύ μικρότερη από αυτή που αντιλαμβάνεται το γενικό κοινό 1-2% του γενικού πληθυσμού 3-7% για τα μικρά παιδιά 80-90% των παιδιών απομακρύνουν την ευαισθησία τους μέχρι την ηλικία των 3 ετών Ενώ η αλλεργία των παιδιών στο αυγό και στο αγελαδινό γάλα μπορεί να εξαφανιστεί, αλλεργία στους ξηρούς καρπούς, στα όσπρια, στο ψάρι και στα οστρακοειδή μπορεί να συνεχιστεί για το υπόλοιπο της ζωής του παιδιού
Ουσίες τροφίμων στις οποίες συνήθως παρουσιάζεται ευαισθησία Τρόφιμα Αγελαδινό γάλα, ξηροί καρποί, όσπρια (σόγια), ψάρια και οστρακοειδή, κοτόπουλο, ζύμη, εσπεριδοειδή, αυγά, σιτάρι Πρόσθετες Ουσίες Αντιβιοτικά, μύκητες και τοξίνες, βακτηρίδια
Συμπτώματα που χαρακτηρίζουν τις τροφικές ευαισθησίες Δερματικά Ερυθρότητα, κνίδωση, έκζυμα, αγγειο-οίδημα οίδημα Γαστρεντερικά Ναυτία, έμετοι, διάρροια, οίδημα, πόνος, κνίδωση, φλεγμονή Γενικευμένα Αναφυλαξία Αναπνευστικά Άσθμα, ρινίτιδα, ρινική συμφόρηση, δύσπνοια Νευρολογικά (σχετικά με τη συμπεριφορά) Πονοκέφαλος, ζάλη, κόπωση, κατάθλιψη, ανησυχία, ευεξαπτότητα, υπερενεργητικότητα
Διάγνωση Διαιτητικό ιστορικό Δίαιτες εξάλειψης συμπτωμάτων Δοκιμαστική χρήση τροφών Δερματικά τεστ Τεστ RAST (RadioAllergoSorbentorbent Test) στο αίμα
Διαιτητικό ιστορικό Είναι πολύ σημαντικό να ζητηθεί από τον ασθενή να θυμηθεί το είδος της τροφής που κατανάλωσε πριν την αλλεργική αντίδραση Ερευνάται εάν υπάρχουν τρόφιμα κοινά σε κάθε εμφάνιση συμπτωμάτων αλλεργίας, όπως αυτά που εμφανίζονται στον προηγούμενο πίνακα
Δίαιτες εξάλειψης συμπτωμάτων Αποκλείονται από το διαιτολόγιο των ασθενών οι ύποπτες τροφές Σαν εναλλακτική λύση, καθορίζεται μια νέα δίαιτα που περιέχει λίγες μόνο απλές τροφές
Απλό τυφλό πείραμα Εξετάζεται μια τροφή πρώτα χρησιμοποιώντας εκχυλίσματα αυτής πάνω στο δέρμα, στη συνέχεια έρχεται σε επαφή με το μάτι ή το χείλος, στη συνέχεια με τη στοματική κοιλότητα και στο τέλος προσλαμβάνεται η τροφή 20 λεπτά διάστημα μεταξύ των δοκιμασιών Σε περίπτωση εμφάνισης συμπτωμάτων το τεστ διακόπτεται Το πιο συνηθισμένο τεστ
Δοκιμαστική χρήση τροφών Διπλό τυφλό πείραμα με χρήση placebo Gold standard Ειδικά αλλεργιογόνα κέντρα με μηχανήματα ανάνηψης Σε συνέχεια της προηγούμενης προσπάθειας, προστίθενται οι ύποπτες τροφές στο διαιτολόγιο, μια κάθε φορά, με διαφορά τουλάχιστον μιας εβδομάδας μεταξύ δύο προσθηκών. Πραγματοποιείται κάτω από την επιτήρηση του γιατρού για την αποφυγή κινδύνων αναφυλαξίας
Δερματικά τεστ Η χρήση αντι-ισταμινικών ισταμινικών φαρμάκων (φάρμακα για το κρυολόγημα, αντικαταθλιπτικά-tricyclic antidepressants) σταματά για 3-5 μέρες πριν από την έναρξη του τεστ επειδή αυτές οι ουσίες μπορεί να επηρεάσουν τα αποτελέσματα του τεστ. Επιπρόσθετα μπορεί να χρειαστεί να σταματήσει η χρήση ενυδατικών κρεμών στα χέρια επειδή μπορεί τα εκχυλίσματα τα οποία υπάρχουν στις κρέμες μπορεί να παρουσιάσουν αλλελεπίδραση
Πως πραγματοποιείται το τεστ Πραγματοποιείται κυρίως στην περιοχή του πήχυ, αν και σε ορισμένες περιπτώσεις πραγματοποιείται και στην πλάτη Το χέρι καθαρίζεται πρώτα και μετά τοποθετείται μια σταγόνα από το δοκιμαζόμενο είδος τροφής σε μια σημειωμένη περιοχή του χεριού. Χρησιμοποιώντας μια αποστειρωμένη βελόνη πραγματοποιείται μια τρύπα μέσα από τη σταγόνα που έχει πέσει στο χέρι (PrickPrick plus Prick test). Αυτό δίνει τη δυνατότητα να περάσει μια μικρή ποσότητα στο δέρμα. Εάν είναι κάποιος αλλεργικός στην τροφή, τότε μέσα σε 15-20 λεπτά θα εμφανιστεί μια φουσκάλα, όπως συμβαίνει όταν μας τσιμπάει ένα κουνούπι. Τα δερματικά τεστ είναι κάπως ενοχλητικά αλλά είναι παράλληλα, ανεκτικά και ακριβή, ακόμα και σε μικρά παιδιά και βρέφη
Αιτιολογία της χρήσης δερματικών τεστ Κάτω από την έσω πλευρά του δέρματος, του εντέρου, των πνευμόνων, της μύτης και των ματιών βρίσκονται ιστιοκύτταρα (mast cells). Ο ρόλος αυτών των κυττάρων είναι να σκοτώνουν παράσιτα και περιέχουν κοκκία με ερεθιστικές χημικές ουσίες (συμπεριλαμβανομένης και της ισταμίνης). Τα ιστιοκύτταρα περιέχουν επίσης και αντιγόνα IgE, τα οποία παίζουν ανιχνευτικό ρόλο σε τοπικό επίπεδο. Όταν τα συγκεκριμένα αντιγόνα αναγνωρίσουν μια ουσία η οποία είναι αλλεργιογόνος για το άτομο, δραστηριοποιούνται και απελευθερώνουν το περιεχόμενο τους στον ιστό, προκαλώντας μια αλλεργική αντίδραση
Ενώ η τροφική αλλεργία είναι περισσότερο συχνή σε άτομα που πάσχουν από άσθμα, η αλλεργία από μόνη της δεν προκαλεί το άσθμα Επειδή υπάρχει η πιθανότητα να παρουσιαστεί λανθασμένη θετική (false-positive) αντίδραση, το τεστ για τη διάγνωση της ευαισθησίας σε τροφή δεν χρησιμοποιείται από μόνο του εάν δεν υπάρχει και πρότερο ιστορικό το οποίο να υποδεικνύει τροφική αλλεργία Τα δερματικά τεστ ΔΕΝ αποτελούν ένα έγκυρο τρόπο για την επιβεβαίωση αλλεργικών αντιδράσεων σε επιπρόσθετες ουσίες των τροφών και επομένως θα πρέπει να υπάρχει συνεννόηση με το γιατρό για τη συγκεκριμένη περίπτωση
Πλεονεκτήματα και παρενέργειες Τα δερματικά τεστ είναι τα πιο βολικά και με τα λιγότερα έξοδα για την επιβεβαίωση αλλεργιών ενώ τα αποτελέσματα είναι έτοιμα μέσα σε 20 λεπτά. Δίνουν τη δυνατότητα της άμεσης επικοινωνίας και συζήτησης των αποτελεσμάτων με το γιατρό Αν και είναι ενοχλητικά, η τοπική φαγούρα και το πρήξιμο απομακρύνονται μέσα σε 1-2 ώρες. Το πρήξιμο που διαρκεί μεγαλύτερο χρονικό διάστημα ή είναι περισσότερο έντονο μπορεί να αντιμετωπιστεί με αντιισταμινικά από το στόμα, τοπικά κορτικοστεροειδή και πάγο. Μερικές φορές ο ασθενής μπορεί να αισθανθεί ζαλάδα και τότε θα χρειαστεί να ξαπλώσει
Τεστ RAST Η ποσότητα των IgE σε σχέση με συγκεκριμένα αλλεργιογόνα μπορεί να μετρηθεί με τεστ αίματος Ανάμιξη μικρής ποσότητας από το αίμα του ασθενούς με εκχύλισμα της τροφής σε ένα δοκιμαστικό σωλήνα. Εάν υπάρχει πραγματική αλλεργία τότε θα σχηματιστούν αντιγόνα για να αντιμετωπίσουν την άγνωστη πρωτεΐνη η οποία μπορεί με τη σειρά της μπορεί να διαγνωστεί Ωστόσο, σε γενικές γραμμές είναι λιγότερο ευαίσθητο από το δερματικό τεστ και μπορεί να δώσει λανθασμένα θετικά ή λανθασμένα αρνητικά αποτελέσματα Πραγματοποιείται μόνο στην περίπτωση που το δερματικό τεστ δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί, η δερματική κατάσταση δεν επιτρέπει την πραγματοποίηση του δερματικού τεστ (προχωρημένο έκζεμα) ή εάν ο ασθενής παίρνει φάρμακα (αντιισταμινικά, αντικαταθλιπτικά-tricyclic antidepressants) τα οποία εμπλέκονται στην ακριβή μέτρηση του τεστ
Τεστ RAST Το τεστ για εκχυλίσματα τροφών, τα οποία είναι ασταθή, παρουσιάζει εγκυρότητα της τάξης του 60% Δεν είναι τόσο έγκυρο όσον αφορά το θετικό αποτέλεσμα ενώ η εγκυρότητα για το αρνητικό αποτέλεσμα αγγίζει το 90%. UniCap RAST τεστ, είναι μια πιο εξελιγμένη μορφή RAST τεστ, τα οποία μετρούν συγκεκριμένα IgE στον ορό για συγκεκριμένες τροφές. fx5 Paediatric Food Screen,, (αγελαδινό( γάλα, ασπράδι χήνας, σιτάρι, σόγια, φυστίκια, μπακαλιάρος), Tree Nut Screen fx1, cereal mix screen fx3, fx7 (Tomato, Yeast, Garlic, Onion and Celery) κ.λ.π.
Το μαγείρεμα συνήθως μετουσιώνει τα αλλεργιογόνα των τροφών και έτσι το άτομο μπορεί να αντέξει καλύτερα το μαγειρεμένο φαγητό ή το συσκευασμένο. Αυτό είναι συνηθισμένο με τα φρούτα και τα λαχανικά. Ωστόσο, εάν το αλλεργιογόνο είναι σταθερό ανεξάρτητα από τη θερμοκρασία (heat stable), όπως συμβαίνει με τα φιστίκια και το ψάρι, τότε το μαγείρεμα δεν μπορεί να μειώσει την αλλεργιογόνο δράση Τα ώριμα φρούτα και λαχανικά είναι περισσότερο αλλεργιογόνα. Άγουρες ντομάτες μπορεί να προσληφθούν χωρίς να υπάρξει αντίδραση ενώ με τις ώριμες η αντίδραση είναι πολύ έντονη
Θεραπεία Σχολαστική αποφυγή τροφών που προκαλούν τα συμπτώματα αλλεργίας
Δυσανεξία στη λακτόζη Η λακτόζη είναι ο δισακχαρίτης ο οποίος βρίσκεται στο γάλα. Συνήθως, το ένζυμο λακτάση που βρίσκεται στο λεπτό έντερο μπορεί να διασπάσει τη λακτόζη σε γλυκόζη και γαλακτόζη, οι οποίες απορροφούνται από την κυκλοφορία του αίματος. Όταν η δραστικότητα του ενζύμου είναι χαμηλή, τότε η λακτόζη δεν διασπάται και μεταφέρεται στο παχύ έντερο όπου και απομονώνεται από βακτηρίδια του εντέρου Συμπτώματα πόνου, διάρροιας, τυμπανισμού και συγκέντρωσης αερίων Μικρή σχετικά συχνότητα στους Ευρωπαϊκής καταγωγής άτομα αλλά αρκετά συχνή σε άτομα της Μέσης Ανατολής, Ινδίας και ορισμένων περιοχών της Αφρικής Περίπου 70% του πληθυσμού της γης παρουσιάζουν χαμηλή παραγωγή λακτάσης 5% στο λευκό πληθυσμό της Ευρώπης και 50-80% σε διάφορες εθνικές ομάδες Η ποσότητα του γάλακτος και των γαλακτοκομικών προϊόντων που οδηγούν σε συμπτώματα δυσανεξίας διαφέρει σε μεγάλο βαθμό
Δυσανεξία στη λακτόζη Πολλά άτομα τα οποία έχουν χαμηλά επίπεδα δραστηριότητας της λακτάσης στο λεπτό έντερο μπορούν να πιουν ένα ποτήρι γάλα χωρίς να υπάρχουν έντονα συμπτώματα Το ίδιο συμβαίνει με τα σκληρά τυριά, τα οποία περιέχουν χαμηλή ποσότητα λακτόζης, και τα προϊόντα τα οποία έχουν πάθει ζύμωση, όπως το γιαούρτι. Εξηγεί το λόγο για τον οποίο μπορεί να προσλαμβάνονται γαλακτοκομικά προϊόντα και γιαούρτι σε περιοχές όπου η έλλειψη λακτάσης είναι συχνή Πρόσληψη προϊόντων που περιέχουν λακτόζη μπορεί να βελτιώσει τα συμπτώματα δυσανεξίας
Δυσανεξία στη γλουτένη Διαταραχή στην εντερική λειτουργία επειδή ο οργανισμός δε μπορεί να αντέξει τη γλουτένη Γλουτένη είναι πρωτεΐνη η οποία βρίσκεται στο σιτάρι, στη βρώμη, στη σίκαλη και στη βρώμη, αν και για την τελευταία υπάρχουν επιφυλάξεις και συνεχίζεται η έρευνα Συχνότητα: Από έναν στους 350 έως και έναν στους 2000 Ευρωπαίους Ονομάζεται και ασθένεια κοιλιοκάκη (coeliac disease) Μόνιμη ασθένεια η οποία μπορεί να διαγνωσθεί σε οποιαδήποτε ηλικία.
Δυσανεξία στη γλουτένη Η γλουτένη καταστρέφει το επιθήλιο του λεπτού εντέρου και μειώνεται η ικανότητα απορρόφησης απαραίτητων θρεπτικών συστατικών, όπως οι υδατάνθρακες, πρωτεΐνης, λίπη, βιταμίνες, ανόργανα στοιχεία Συμπτώματα: Διάρροια, χάσιμο βάρους, αδυναμία, στομαχικές ενοχλήσεις και κράμπες Σε παιδιά που δεν γίνεται έγκαιρη διάγνωση μπορεί να επέλθει σταμάτημα στην ανάπτυξη Αντιμετώπιση: δίαιτα χωρίς γλουτένη. Όταν απομακρυνθεί η γλουτένη, το λεπτό έντερο αποκαθίσταται και τα συμπτώματα απομακρύνονται Εξετάζεται η εύρεση συγκεκριμένων αλληλουχιών αμινοξέων στη γλουτένη που επιφέρει την ασθένεια. Ίσως να βοηθήσει η βιοτεχνολογία στο μέλλον να δημιουργήσει προϊόντα τα οποία θα είναι ανεκτά από το λεπτό έντερο του ασθενούς Προσοχή στα προϊόντα όπως σάλτσες για σαλάτες, ζωμοί και σούπες που χρησιμοποιούν προϊόντα σιταριού για να γίνουν πυκνότερες
Βιβλιογραφία Marion Nestle. Διατροφή στην κλινική πράξη, Εκδόσεις Παρισιάνου, Σελ. 224-229, 229, 1987.