ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Πτυχιακή Εργασία ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Της σπουδάστριας: Λυδίας Ηλ. Κουρούδη Διδυμότειχο, Απρίλιος 2012

ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Πτυχιακή Εργασία ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Της σπουδάστριας: Λυδίας Ηλ. Κουρούδη Εισηγήτρια καθηγήτρια: κα Πελαγία Τσιτσάνη Διδυμότειχο, Απρίλιος 2012

Εγκρίνεται η παρούσα πτυχιακή εργασία για παρουσίαση. Εισηγήτρια καθηγήτρια: Πελαγία Τσιτσάνη

Copyright <Λυδία Ηλ. Κουρούδη> <2012> Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος. All rights reserved. Η παρούσα πτυχιακή εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο των απαιτήσεων του Προγράμματος Σπουδών του Τμήματος Νοσηλευτικής του Παραρτήματος του Ανώτατου Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Καβάλας. Η έγκρισή της δεν υποδηλώνει απαραιτήτως και την αποδοχή των απόψεων της συγγραφέως εκ μέρους του εκπαιδευτικού προσωπικού του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η κατάχρηση των ηλεκτρονικών υπολογιστών στην παιδική και εφηβική ηλικία αποτελεί ύπουλη «παθολογική οντότητα», που εισβάλλει εντυπωσιακά γρήγορα -και η οποία, χωρίς πρόληψη ή «θεραπεία», οδηγεί τον ασθενή στην εξάρτηση. Ωστόσο, θεωρείται ιάσιμη. Σκοπός της παρούσας πτυχιακής εργασίας αποτελεί η πολύπλευρη προσέγγιση της χρήσης και κατάχρησης των ηλεκτρονικών υπολογιστών κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, καθώς και η προσφορά εφοδίων και γνώσεων στους νοσηλευτές, αλλά και σε κάθε ευαισθητοποιημένο πολίτη. Πέρα από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση, στο ερευνητικό μέρος της εργασίας μελετήσαμε παιδιά και εφήβους ηλικίας 6 έως 16 ετών. Η μικρής κλίμακας έρευνα διεξήχθη στο Παιδιατρικό Τμήμα του Γενικού Νοσοκομείου Διδυμοτείχου, κατά τη διάρκεια του τριμήνου από τον Αύγουστο μέχρι το Νοέμβριο του 2011, μετά την έγκριση της Επιστημονικής Επιτροπής του Νοσοκομείου. Προσπαθήσαμε να διερευνήσουμε τη θέση που κατέχει η χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή στη ζωή των παιδιών της περιοχής του Βόρειου Έβρου, τόσο μέσα στο πλαίσιο της οικογενειακής τους ζωής, όσο και μέσα στη σχολική τους δραστηριότητα. Στη μελέτη μας, αποδείχθηκε θετική συσχέτιση του αυξημένου BMI και των πολλών ωρών μπροστά στον Η/Υ. Επιπρόσθετα, καταδείχτηκαν από σημαντικά ποσοστά παιδιών και πτυχές των αρνητικών επιπτώσεων της κατάχρησης του υπολογιστή στην σωματική υγεία (κεφαλαλγία, οσφυαλγία, κόπωση). Οι συχνότερα χρησιμοποιούμενες εφαρμογές στο σπίτι είναι τα παιχνίδια και η περιήγηση στο διαδίκτυο με «πρωταθλητή» την κοινωνική δικτύωση στα Facebook και Τwitter. Ακολουθούν η μουσική, η επεξεργασία φωτογραφιών και βίντεο. Ξεπερασμένη παρουσιάστηκε η χρήση επεξεργαστή κειμένου. Σημαντικό είναι το ποσοστό 80% των παιδιών που αναφέρει πως χρησιμοποιεί το διαδίκτυο και για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Αποτέλεσμα, που πρέπει να ληφθεί υπ όψη και από τους διδάσκοντες καθηγητές, αναφορικά με τη δημιουργική χρήση των υπολογιστών στο σχολείο. Τέλος, η πλειοψηφία των ερωτηθέντων παιδιών εξακολουθεί να προτιμά να επικοινωνεί με τους φίλους δια ζώσης και όχι μέσω υπολογιστή. Τα ίδια τα παιδιά ενισχύουν την υγιή άποψη της βίωσης της ζωής και των συνανθρώπων και όχι της παθητικής παρακολούθησης μέσω υπολογιστή. i

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Ηλεκτρονικοί υπολογιστές, εθισμός στα παιδιά, έφηβοι, κατάχρηση, εξάρτηση, διαδίκτυο ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Η/Υ: Ηλεκτρονικός Υπολογιστής Α.Δ.Α.Ε.: Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών Ο.Η.Ε.: Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών Η.Π.Α.: Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής Μ.Ε.Υ.: Μονάδας Εφηβικής Υγείας ΔΜΣ: Δείκτης Μάζας Σώματος ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ BMI: Body Mass Index MMORPG: Massively Multiplayer Online Role Playing Games NPCs: Non Player games Characters PEGI: Pan European Game Information BFFE: Best Friends For Ever Blogs: web logs (από τις λέξεις web = διαδίκτυο και log = καταχώρηση ή απλούστερα) Splogs: spamblogs ii

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη.. i Λέξεις κλειδιά ii ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ. ii ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ.. ii ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ii Περιεχόμενα. iii Πρόλογος... 1 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή 4 Κεφάλαιο 2: Βιβλιογραφική ανασκόπηση ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ. 6 2.1 ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ, ΟΙ ΈΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥΣ.. 6 2.2 ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ 7 2.3 ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑ 13 2.4 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΚΑΙ ΤΖΟΓΟΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 14 2.5 ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ, Η ΒΙΑ ΚΑΙ Η ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ. 20 2.6 ΚΑΘΟΔΗΓΟΥΜΕΝΕΣ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΕΣ ΚΑΙ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ 23 2.7 Η ΕΞΑΡΣΗ ΤΗΣ ΠΑΙΔΟΦΙΛΙΑΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 28 2.8 ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΤΥΑ 37 2.9 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΚΤΥΩΣΗ ΜΕ ΑΣΦΑΛΕΙΑ 41 2.10 ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΩΜΑΤΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΕΩΝ 46 2.10.1 ΠΑΙΔΕΡΑΣΤΙΑ 47 2.10.2 ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ. 50 2.11 ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑ 52 2.12 ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΣ ΕΘΙΣΜΟΣ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΟΛΟΓΙΑ.. 57 2.13 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ ΣΤΗΝ ΑΣΦΑΛΗ ΣΧΕΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 69 2.14 ΦΙΛΤΡΑ 74 2.15 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ, ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ... 80 Κεφάλαιο 3 84 Σκοποί και στόχοι της μελέτης ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ. 84 Κεφάλαιο 4 85 Υλικό και μεθοδολογία.. 85 Κεφάλαιο 5. 89 Αποτελέσματα της έρευνας.. 89 iii

Κεφάλαιο 6. 113 Συζήτηση - Συμπεράσματα 113 ΕΠΙΛΟΓΟΣ. 117 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ.. 118 Παράρτημα: Νο 1 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ 118 Παράρτημα: Νο 2 «Οι βασικές περίοδοι ανάπτυξης στην παιδική ηλικία» 125 Παράρτημα: Νο 3 ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ ΠΟΥ ΕΞΑΡΤΩΝΤΑΙ ΑΠΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΒΙΝΤΕΟ 126 Παράρτημα: Νο 4 ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΤΟΥ ΒΙΝΤΕΟ.. 126 Παράρτημα: Νο 5 «Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια είναι καλά για τον εγκέφαλο;» ΤΑ ΘΕΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ. 127 Παράρτημα: Νο 6 Η τηλεόραση, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και η ψυχική υγεία των παιδιών 118 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.. 119 ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 119 ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. 119 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ 120 iv

1 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το διαδίκτυο (Internet) είναι ένα καταπληκτικό εργαλείο και συνάμα ένα εξαιρετικό επίτευγμα για τον άνθρωπο του εικοστού πρώτου αιώνα. Αποτελεί την μεγαλύτερη τεχνολογική επανάσταση της εποχής μας. Με όσα ανακαλύπτει καθημερινά ο χρήστης του διαδικτύου στο μαγικό ταξίδι του στο εικονικό σύμπαν, όλο και περισσότερο εντυπωσιάζεται από τους νέους ορίζοντες, οι οποίοι ξανοίγονται διάπλατα μπροστά στα μάτια του. Η συνεχής τεχνολογική εξέλιξη του διαδικτύου αποκαλύπτει ολοένα και περισσότερες δυνατότητες και προοπτικές στον σύγχρονο άνθρωπο και έτσι, αυτός ελκύεται ακόμη περισσότερο από αυτό το μοναδικό δημιούργημά του. Η εύκολη πρόσβαση στην πανανθρώπινη γνώση, η άμεση επικοινωνία και γνωριμία με άλλους ανθρώπους, οι πολλαπλές εφαρμογές για την ικανοποίηση κάθε ανάγκης της καθημερινής ζωής, καθώς και η δυνατότητα σύνδεσης όλο το εικοσιτετράωρο είναι μερικά μόνο από όσα χαρακτηριστικά θέλγουν τους χρήστες του. Χάρη στο διαδίκτυο, είμαστε σε θέση να απολαύσουμε ένα πανέμορφο ταξίδι, το οποίο μας φέρνει κοντά σε πράγματα τόσο μακρινά. Ωστόσο, ελλοχεύει ο κίνδυνος να μας απομακρύνει από τους συνανθρώπους μας. Μπορεί άραγε η σχέση του ανθρώπου με την οθόνη του ηλεκτρονικού υπολογιστή να υποκαταστήσει την απαράμιλλη αξία της ζεστής και άμεσης επικοινωνίας με το πρόσωπο του διπλανού μας; Αναμφισβήτητα, το διαδίκτυο έκοψε σαν κάτι εξαιρετικά αιχμηρό τον ανθρώπινο χρόνο. Ας διερωτηθούμε πόσος χρόνος απαιτούνταν μέχρι πριν λίγο καιρό, προκειμένου, να διερευνήσει ένας άνθρωπος κάποιο ζήτημα, που τον απασχολούσε. Επιπλέον, όσο χρόνο και αν αφιέρωνε, ποτέ δε θα κατόρθωνε να προσεγγίσει τον πλούτο της γνώσης και της πληροφορίας, που διαθέτει σήμερα το

2 διαδίκτυο. Διερωτηθήκαμε ποτέ πόσος χρόνος απαιτούνταν στο παρελθόν για ανταλλαγή απόψεων ή αναμονή απαντήσεων; Διερωτηθήκαμε ποτέ πόσος χρόνος χρειαζόταν για συναντήσεις που απαιτούσαν μετακινήσεις και χρηματικό κόστος; Η εκρηκτική εξάπλωση του διαδικτύου πρόσθεσε πολύ διαθέσιμο χρόνο στη μέρα μας. Το κρίσιμο ερώτημα που τίθεται είναι αν χρησιμοποιήσαμε σωστά αυτό τον χρόνο. Έτσι, το διαδίκτυο είναι εξαιρετικά χρήσιμο, αλλά συνάμα και εξαιρετικά επικίνδυνο εργαλείο. Στα χέρια ενός ανυποψίαστου παιδιού ένα τέτοιο εργαλείο μπορεί να αποβεί καταστροφικό. Η σχέση του παιδιού με το διαδίκτυο αφορά έντονα την κοινωνία μας. Αφορά τον κάθε ένα από εμάς. Αποτελεί κοινή υποχρέωση μας να προσφέρουμε στα παιδιά μας την υπεύθυνη παιδεία, ώστε να αντλούν από τον πλούτο του διαδικτύου, ενώ συγχρόνως να αποφεύγουν ασφαλώς τα σκοτεινά σημεία του. Δυστυχώς, δεν είναι λίγα τα παιδιά, στα οποία το διαδίκτυο έχει κόψει μέχρι σήμερα το νήμα της σωματικής και ψυχικής ακεραιότητας και ισορροπίας. Παιδιά, τα οποία ανεκπαίδευτα και απροστάτευτα, γίνονται βορά στις ορέξεις του οποιουδήποτε ηλεκτρονικού λύκου, που κατορθώνει να κρατάει καλά κρυμμένη την πραγματική του ταυτότητα. Το διαδίκτυο αποτελεί ένα χρήσιμο και απαραίτητο μέσο επικοινωνίας, γνώσης και ψυχαγωγίας. Είναι δική μας ευθύνη να οικοδομήσουμε μια σωστή, υγιή, ωφέλιμη και ευχάριστη σχέση των παιδιών μας με αυτό, αφού πρώτα εμείς γνωρίσουμε τα πλεονεκτήματα και προπαντός τους κρυφούς και άγνωστους κινδύνους, που ελλοχεύουν και απειλούν την ασφάλεια των παιδιών μας στη διαδικτυακή περιήγησή τους. [1] Στο σημείο αυτό, επιθυμώ να ευχαριστήσω θερμά για την συνεργασία, το ενδιαφέρον και την βοήθεια την εισηγήτρια του θέματος, κυρία Τσιτσάνη Πελαγία, Παιδίατρο του Γενικού Νοσοκομείου Διδυμοτείχου και καθηγήτρια στο Τμήμα Νοσηλευτικής του παραρτήματος του Α.Τ.Ε.Ι. Καβάλας στο Διδυμότειχο.

3 Θερμές ευχαριστίες οφείλω στον κύριο Θεοδόσιο Θεοδοσίου, BSc in Biology, MSc in Informatics, PhD in Bioinformatics-Biostatistics, καθηγητή στο Τμήμα Νοσηλευτικής του παραρτήματος του Α.Τ.Ε.Ι. Καβάλας στο Διδυμότειχο για την απαράμιλλη βοήθειά του στη στατιστική επεξεργασία της εργασίας. Για τις εύστοχες παρατηρήσεις, υποδείξεις και συμβουλές, καθώς και για την προσφορά πολύτιμης βιβλιογραφίας, εκφράζω πολλές ευχαριστίες προς την κυρία Αγκιστριώτου Κωνσταντίνα, Ψυχολόγο - Ψυχαναλύτρια. Επιπλέον, ευχαριστώ τον κύριο Σαπουντζή Γεώργιο, Θεολόγο στο Γυμνάσιο Σουφλίου και Διδάκτωρ του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης για την ευγενή καλοσύνη να μου παραχωρήσει άδεια χρήσης της διδακτορικής του διατριβής. Είναι απαραίτητο να αναφερθεί ότι, χωρίς την προθυμία και τις άοκνες προσπάθειες της αγαπητής μου φίλης Μαρίας Τρομπούκη δεν θα ήταν δυνατή η άρτια εμφάνιση αυτής της εργασίας. Για το λόγο αυτό, την ευχαριστώ θερμά. Ακόμη, ευχαριστώ πολύ όλα τα παιδιά, που συμπλήρωσαν τα ερωτηματολόγια. Χωρίς τη συμμετοχή τους, η διεξαγωγή της έρευνας θα ήταν αδύνατη. Τέλος, θα ήταν τεράστια παράληψη να μην ευχαριστήσω τους γονείς και τα τέσσερα αδέρφια μου, για την αμέριστη συμπαράσταση, την υλική και, προπαντός, ηθική στήριξη, την εμψύχωση, την αγάπη, υπομονή και κατανόηση που έδειξαν καθ όλη τη διάρκεια της συγγραφής αυτού του πονήματος. Έτσι, η παρούσα πτυχιακή εργασία, δικαιωματικά, αφιερώνεται στην οικογένειά μου. Σουφλί, Απρίλιος 2012.

4 Εισαγωγή Κεφάλαιο 1 Η κατάχρηση των ηλεκτρονικών υπολογιστών στην παιδική και εφηβική ηλικία αποτελεί ύπουλη «παθολογική οντότητα», που εισβάλλει εντυπωσιακά γρήγορα - και η οποία, χωρίς πρόληψη ή «θεραπεία», οδηγεί τον ασθενή στην εξάρτηση. Ωστόσο, θεωρείται ιάσιμη. Όμως, τι εννοούμε όταν λέμε «χρήση» και τι «κατάχρηση» του ηλεκτρονικού υπολογιστή; Καταρχήν, ως ηλεκτρονικός υπολογιστής (Η/Υ) ορίζεται η ηλεκτρονική συσκευή, με την οποία χειρίζεται και επεξεργάζεται κανείς πληροφορίες και δεδομένα με υψηλή ταχύτητα και ακρίβεια, με βάση συγκεκριμένα, κάθε φορά προγράμματα και η οποία συνδέεται με άλλες συσκευές (λόγου χάριν οθόνη, εκτυπωτή κ.ά.) για την εισαγωγή, αποθήκευση, ανάκληση και απεικόνιση δεδομένων. Χρήση γενικώς εννοούμε τη χρησιμοποίηση κάποιου πράγματος από κάποιον. Κατάχρηση λέγεται η χρήση, που ξεπερνά το φυσιολογικό ή νόμιμο όριο, η συμπεριφορά, χωρίς εγκράτεια, φειδώ και περιορισμούς. [2] Σκοπός αυτής της πτυχιακής εργασίας είναι η, κατά το δυνατόν, πολύπλευρη ανάλυση της χρήσης και κατάχρησης των ηλεκτρονικών υπολογιστών κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, ως νοσολογικής οντότητας. Η δομή της εργασίας συνίσταται σε τρία κύρια μέρη: την εισαγωγή, όπου γίνεται σύντομη αναφορά στο θέμα, τη βιβλιογραφική ανασκόπηση και το ερευνητικό μέρος.

5 Το τμήμα της εργασίας που είναι αφιερωμένο στη βιβλιογραφική ανασκόπηση περιλαμβάνει γενικά στοιχεία για τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, την χρήση και την κατάχρησή τους. Ακόμη, γίνεται περιεκτική ανάλυση της χρήσης και εκτενής ανάλυση της κατάχρησης των ηλεκτρονικών υπολογιστών κατά την παιδική και εφηβική ηλικία. Συγκεκριμένα, παρατίθενται στοιχεία που αφορούν στην συχνότητα, την αιτιολογία, τη διάγνωση, την ιατρική και νοσηλευτική προσέγγιση, την πρόγνωση και αντιμετώπιση της κατάχρησης και εξάρτησης. Στο ερευνητικό μέρος παρατίθεται το υλικό και η μεθοδολογία της έρευνας. Περιγράφεται η διαδικασία που ακολουθήθηκε, καθώς και τα προσκόμματα, που αντιμετωπίστηκαν. Επιπλέον, παρατίθεται το ερωτηματολόγιο, που χρησιμοποιήθηκε και τα αποτελέσματα της έρευνας σε ποσοστά, με βάση τις απαντήσεις, που δόθηκαν.

6 Κεφάλαιο 2 Βιβλιογραφική ανασκόπηση Θεωρητική προσέγγιση 2.1 ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ, ΟΙ ΈΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥΣ Το διαδίκτυο έχει μεταβάλλει άρδην την καθημερινή ζωή μεγάλων και μικρών. Εκτός από πηγή ενημέρωσης, έχει διεισδύσει στην ψυχαγωγία, την παιδεία, την τηλεφωνική επικοινωνία. Ακόμη, χάρη σ αυτό, έχει ανθίσει το ηλεκτρονικό εμπόριο, υφίστανται οι ηλεκτρονικές τραπεζικές συναλλαγές, ενώ χρησιμοποιείται, κατά κόρον, στις δημόσιες υπηρεσίες, στο χώρο της υγείας και σε φορείς που ασχολούνται με τον πολιτισμό και την κοινωνική προσφορά. Τα παιδιά πρέπει να ενθαρρύνονται και να παρακινούνται να μάθουν όσο το δυνατόν καλύτερα το διαδίκτυο, να το χρησιμοποιούν υπεύθυνα και ωφέλιμα, για να μπορέσουν να υποστηρίξουν αποτελεσματικά σήμερα τα μαθήματά τους και στο μέλλον την επιστήμη και την εργασία τους. Ο ψηφιακός αναλφαβητισμός έχει εξίσου καταστροφικές συνέπειες με τον αναλφαβητισμό και την ημιμάθεια. Δυστυχώς, στη χώρα μας ούτε οι γονείς, ούτε οι εκπαιδευτικοί, ούτε και τα παιδιά εκπαιδεύονται στο διαδίκτυο. Απεναντίας, μαθαίνουν εμπειρικά στην πράξη αυτή τη νέα τεχνολογία, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε κινδύνους. Ιδιαίτερα οι γονείς δείχνουν να αδιαφορούν σε μεγάλο βαθμό για τη σχέση των παιδιών τους με το διαδίκτυο, επειδή ακριβώς δεν γνωρίζουν τίποτα ή ξέρουν λίγα για αυτό. Σύμφωνα με έρευνα του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου, 9 στους 10 γονείς θέλουν περισσότερη ενημέρωση για το διαδίκτυο, 3 στους 4 δεν κάθονται ποτέ δίπλα στα παιδιά τους, όταν αυτά περιηγούνται στο διαδίκτυο, και μόλις 1 στους 12 θέτει στα παιδιά του κανόνες χρήσης του διαδικτύου. Επιπρόσθετα, οι Έλληνες γονείς δεν έχουν συναίσθηση των κινδύνων, που σίγουρα θα αντιμετωπίσουν τα

7 παιδιά στα διαδικτυακά ταξίδια τους. Οι 7 στους 8 γονείς δεν πιστεύουν ότι τα παιδιά τους θα συναντήσουν επιβλαβές περιεχόμενο στο διαδίκτυο. Οι 3 στους 4 επιτρέπουν στα παιδιά τους να συζητούν με οποιονδήποτε στο διαδίκτυο. Μόλις ο 1 στους 9 χρησιμοποιεί φίλτρο προστασίας στον ηλεκτρονικό υπολογιστή του σπιτιού του, ενώ ο 1 στους 2 δεν ξέρει που να καταγγείλει παράνομο περιεχόμενο του διαδικτύου. Κατά σύμπτωση, και τα Ελληνόπουλα επιδεικνύουν παρόμοια επικίνδυνη συμπεριφορά με τους γονείς τους, όταν περιηγούνται στο διαδίκτυο. Αξιοσημείωτο είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία τους δεν γνωρίζει πώς να αντιμετωπίσει τους διαδικτυακούς κινδύνους και που πρέπει να απευθυνθεί, όταν νιώσει τη διαδικτυακή απειλή. Είναι εντυπωσιακό ότι το 1 στα 3 παιδιά θα συναντούσαν μόνα τους έναν άγνωστο, που τα προσέγγισε στο διαδίκτυο, χωρίς να ενημερώσουν για αυτό τους γονείς τους. Ακόμη, το 1 στα 2 παιδιά δίνει πολλές προσωπικές πληροφορίες για τον εαυτό του και τη ζωή του στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης και τα δωμάτια συζήτησης. Το 1 στα 4 θα έδινε χωρίς δεύτερη σκέψη τα στοιχεία του οικογενειακού τραπεζικού λογαριασμού ή της πιστωτικής κάρτας στο διαδίκτυο. 2.2 ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ Ολοένα και περισσότερο, δυστυχώς, η Ελληνική Αστυνομία έρχεται αντιμέτωπη με περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης, που προκύπτουν από γνωριμίες εφήβων στο διαδίκτυο. Παιδιά εκθέτουν την προσωπική ζωή τους και τον εαυτό τους στον κυβερνοχώρο και έλκονται από ριψοκίνδυνες διαπροσωπικές σχέσεις. Αληθινό συμβάν Νο 1 Η πρώτη γνωριμία τους έγινε σε ένα δωμάτιο συζητήσεων του διαδικτύου. Ανήλικοι και οι δύο, καθώς δήλωναν στις μεταξύ τους επικοινωνίες, σύντομα διαπίστωσαν ότι έχουν κοινά ενδιαφέροντα. Έτσι, πύκνωσαν τις συνομιλίες τους.

8 Κάποια στιγμή, εκείνος άρχισε να πιέζει το μικρό κορίτσι να συναντηθούν, ώστε να γνωριστούν και, αν ήθελε και εκείνη, να προχωρούσαν ένα βήμα παραπέρα, και ό,τι προέκυπτε Τελικά, η κοπέλα πείστηκε και ξεκίνησε για το πρώτο ραντεβού τους κάποιο απόγευμα του Μαΐου του 2009 σε μία καφετέρια της πλατείας Κολωνακίου. Ευτυχώς, η κοπέλα σκέφτηκε την τελευταία στιγμή να ζητήσει από ένα 18χρονο φίλο και γείτονά της να τη συνοδέψει για λόγους ασφαλείας και να παραμείνει σε μικρή απόσταση από το σημείο της συνάντησης. Η κοπέλα βρέθηκε προ εκπλήξεως, διότι αντί για ένα συνομήλικο της αντίκρισε στο τραπέζι της ένα 56χρονο άνδρα. Εκείνος της αποκάλυψε ότι αυτός ήταν ο «έφηβος» με τον οποίο συνομιλούσε στο δωμάτιο συζητήσεων! Απολογήθηκε για το «ψεματάκι» που είχε πει και της εξομολογήθηκε πόσο ελκυστική ήταν. Λίγο αργότερα της πρότεινε να συνευρίσκεται ερωτικά και με άλλους άνδρες με αμοιβή 1200 ευρώ για κάθε ραντεβού. Το κορίτσι αντέδρασε και σηκώθηκε να φύγει τρομαγμένο. Ο γεροδεμένος άνδρας προσπάθησε να την αρπάξει από το χέρι και να την σπρώξει στο αυτοκίνητό του, το όποιο είχε σταθμεύσει πολύ κοντά. Η ανήλικη ξέφυγε με τη βοήθεια του γείτονά της. Εκμυστηρεύτηκε το περιστατικό στους γονείς της και αυτοί με τη σειρά τους ενημέρωσαν αμέσως την Ελληνική Αστυνομία. Το Τμήμα Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος της Ασφάλειας Αττικής με εισαγγελική εντολή προχώρησε στην άρση του απορρήτου των τηλεφωνικών επικοινωνιών, εντόπισε τα ηλεκτρονικά ίχνη του δράστη στο διαδίκτυο και εξακρίβωσε την ταυτότητά του. Με το ένταλμα συλλήψεως στα χέρια οι αστυνομικοί έκαναν έφοδο στο σπίτι του 56χρονου στη Σαλαμίνα. Τελικά, αποδείχτηκε ότι επρόκειτο για τον παλαιοημερολογίτη ιερέα του νησιού!

9 Αληθινό συμβάν Νο 2 Ένα χρόνο νωρίτερα, η Ελληνική Αστυνομία είχε αποτρέψει την αποπλάνηση ενός 14χρονου αγοριού από μία 24χρονη γυναίκα! Ο μικρός ταξίδεψε από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα, προκειμένου να γνωρίσει καλύτερα το κορίτσι με το οποίο κουβέντιαζε μέσω του ηλεκτρονικού του υπολογιστή. Η γυναίκα παρέσυρε το αγόρι σε ξενοδοχείο, αλλά συνελήφθη έγκαιρα με την κατηγορία της κατάχρησης ανηλίκου σε ασέλγεια μέσω διαδικτύου. Αληθινό συμβάν Νο 3 Προ ετών στη Νέα Υόρκη και το Τέξας η αμερικανική αστυνομία συνέλαβε δύο οδηγούς ταξί, ηλικίας 35 και 40 ετών, που υποδύονταν κατ εξακολούθηση τους ανήλικους στο διαδίκτυο και συναντούσαν ανυποψίαστα κορίτσια, τα οποία κακοποιούσαν σεξουαλικά και εγκατέλειπαν σε απόμακρα σημεία. Αληθινό συμβάν Νο 4 Στην παραλία Πορτ Έλιοτ της Αυστραλίας, τον Φεβρουάριο του 2007, βρέθηκε δολοφονημένη η 15χρονη Κάρλι Ράιαν από την κοντινή Αδελαΐδα. Γοητευμένη από το ρεύμα των emo, έψαχνε για νέες γνωριμίες σε ιστοσελίδες αυτής της κουλτούρας. Γνώρισε τον 19χρονο Μπράντον Κέιν από τη Βικτώρια και επεδίωξε να τον συναντήσει. Στο ραντεβού του θανάτου της Κάρλι ήταν εκτός από τον Μπράντον και ο 50χρονος πατέρας του. Πατέρας και γιος ταξίδευαν με ψευδείς ταυτότητες στο διαδίκτυο με σκοπό να βρίσκουν ερωτικές συντρόφους. Επί τρία χρόνια επέμεναν ότι ήταν αθώοι για τη δολοφονία, αλλά τελικά στο δικαστήριο ο πατέρας ανέλαβε την ευθύνη και ομολόγησε ότι σε ένα αρρωστημένο σεξουαλικό παροξυσμό χτύπησε και έπνιξε στη θάλασσα την ανυποψίαστη κοπέλα Το ηλεκτρονικό καμουφλάζ, που προσφέρει το διαδίκτυο στους χρήστες του, γίνεται εργαλείο σε όσους θέλουν να ελέγξουν την πιστότητα των συντρόφων τους. Μάλιστα, το τελευταίο διάστημα, πληθαίνουν οι διαλύσεις νεανικών σχέσεων εξαιτίας της χρήσης αυτής της μεθόδου εξακρίβωσης. Κορίτσια και αγόρια υποδύονται τρίτα πρόσωπα στο διαδίκτυο, με ψευδή στοιχεία και φωτογραφίες, και

10 προσπαθούν να δελεάσουν το ανυποψίαστο «έτερον ήμισυ». Αν αυτό υποκύψει στον πειρασμό και συμφωνήσει για ένα ραντεβού γνωριμίας, η συνάντηση εξελίσσεται σε επεισοδιακή αποκάλυψη και εξευτελισμό του παρ ολίγον άπιστου συντρόφου. Η προστασία της προσωπικής ζωής στο διαδίκτυο είναι μια εξαιρετικά απλή υπόθεση. Είναι στη διακριτική ευχέρεια του χρήστη του διαδικτύου να μη δημοσιοποιεί ποτέ τα προσωπικά ή τα οικογενειακά δεδομένα του: ονοματεπώνυμο, διεύθυνση, τηλέφωνα, όνομα σχολείου, πληροφορίες για φίλους και τα μέλη της οικογένειας και διάφορα άλλα στοιχεία. Επιπρόσθετα, οι κωδικοί προσωπικής σύνδεσης του χρήστη στο διαδίκτυο πρέπει να παραμένουν απρόσιτοι, ακόμη και από το στενότερό του φίλο. Η δημοσίευση φωτογραφιών αποτελεί ένα ζήτημα στο οποίο πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή. Είναι επιτακτική ανάγκη να γίνει αντιληπτό από όλους ότι, από τη στιγμή που θα αναρτηθεί στο διαδίκτυο μία φωτογραφία (προσωπική, οικογενειακή ή φίλων), παύει να προορίζεται για προσωπική χρήση. Γίνεται, πλέον, δημόσιο υλικό και δεν μπορεί κανείς να ελέγξει πού και σε ποιόν θα καταλήξει. Αν, μάλιστα, αναλογιστεί κανείς το πόσο εύκολη είναι η επεξεργασία και η παραποίηση μίας φωτογραφίας με τη βοήθεια της ψηφιακής τεχνολογίας, είναι δυνατόν να συνειδητοποιήσει το κακό που μπορεί, ηθελημένα ή αθέλητα, να προξενήσει. Μία «αλλοιωμένη» φωτογραφία μπορεί να «ταξιδέψει» ανεξέλεγκτα μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, να δημοσιευτεί σε ιστοσελίδες, να προωθηθεί μέσω κινητών τηλεφώνων, με αποτέλεσμα να διασύρει και να καταστρέψει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια με τραγικά αποτελέσματα, ακόμη και με αυτοκτονίες των θιγομένων προσώπων. Στη χώρα μας πληθαίνουν τελευταία οι καταγγελίες για τη δημοσίευση φωτογραφιών, χωρίς τη συγκατάθεση των εμφανιζομένων σε αυτές. Συχνά, ανήλικοι κλέβουν τις φωτογραφίες συμμαθητών τους και, μετά από ειδική επεξεργασία τα θύματα εμφανίζονται να πρωταγωνιστούν σε φωτογραφίες ή βίντεο ερωτικού

11 περιεχομένου. Επιπλέον, όσοι νέοι υποκύπτουν στον πειρασμό του sexting, δηλαδή της αποστολής ερωτικών φωτογραφιών τους στους συντρόφους τους ή σε στενούς φίλους, εύκολα διασύρονται στο διαδίκτυο, αν οι σχέσεις τους είναι εφήμερες και οι μέχρι πρότινος σύντροφοί τους θέλουν να τους εκδικηθούν. Με τον ίδιο τρόπο εκδικούνται κάποιοι χρήστες του διαδικτύου τους πρώην συζύγους τους. Ακόμη, έχει συμβεί να προσθέτουν στις φωτογραφίες τους τηλεφωνικούς αριθμούς των θυμάτων τους με την ένδειξη ότι «εκδίδονται επί χρήμασι»! Τα περιστατικά αυτά συγκαταλέγονται στις μορφές παρενόχλησης στο διαδίκτυο. Η επιθετική συμπεριφορά, ο εκφοβισμός, η άσκηση εξουσίας και ψυχολογικής πίεσης, τα προσβλητικά μηνύματα, οι πάσης φύσεως απειλές με τη χρήση πραγματικών ή παραποιημένων προσωπικών δεδομένων αποτελούν τα συνήθη φαινόμενα ηλεκτρονικής παρενόχλησης. Για την αντιμετώπιση της ηλεκτρονικής παρενόχλησης ενδείκνυται ο θιγόμενος να συγκεντρώσει και να διαφυλάξει όλα τα πιθανά αποδεικτικά στοιχεία, όπως απειλητικά μηνύματα στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο του, γραπτές συνομιλίες στην υπηρεσία skype, φωτογραφίες και αναρτήσεις σε ιστοσελίδες και ιστολόγια, ώστε να διευκολύνει τον εντοπισμό του δράστη. Ακολούθως, το θύμα της παρενόχλησης έχει τη δυνατότητα να απευθυνθεί στην εταιρεία πάροχο του διαδικτύου, με την οποία συνεργάζεται, καθώς και στα αρμόδια Τμήματα Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος της Ελληνικής Αστυνομίας, που θα ζητήσουν από τη Δικαιοσύνη την άρση του απορρήτου των επικοινωνιών μέσω διαδικτύου, ώστε να εντοπίσουν και να συλλάβουν το δράστη. Υπέρ της άρσης τοποθετήθηκε με σχετική γνωμοδότηση ο Άρειος Πάγος, όταν τέθηκε το ζήτημα από την αρμόδια Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (Α.Δ.Α.Ε.). Συγκεκριμένα, ο εισαγγελέας του ανώτατου δικαστηρίου της χώρας εκτίμησε ότι δεν συντρέχει δικαιολογητικός λόγος προστασίας του απορρήτου των επικοινωνιών στις περιπτώσεις, κατά τις οποίες αναρτώνται υβριστικά, απειλητικά ή εκβιαστικά δημοσιεύματα στο διαδίκτυο.

12 Αναλυτικότερα, στη γνωμοδότηση αναφέρεται ότι «οι περιπτώσεις στις οποίες οι ανακριτικές αρχές για την εντόπιση του δράστη εξυβριστικών, συκοφαντικών, απειλητικών, εκβιαστικών τηλεφωνικών κλήσεων ή μηνυμάτων, κατά τη διενέργεια προκαταρκτικής ανακρίσεως, κατόπιν εγκλήσεως, κατά κανόνα του παθόντος, δέκτη των εν λόγω κλήσεων κ.τ.λ., ζητούν την ανακοίνωση εκ μέρους των παρόχων υπηρεσιών ηλεκτρονικών επικοινωνιών στοιχείων σχετικών με την ταυτότητα ή τη θέση της συνδέσεως ή του χρήστη, εκφεύγουν του προστατευτικού πεδίου της διατάξεως του άρθρου 19, παράγραφος 1 του Συντάγματος». Και η γνωμοδότηση συνεχίζει: «Στις προαναφερόμενες περιπτώσεις δεν πρόκειται για επικοινωνία ή ανταπόκριση με την έννοια της συνταγματικής διατάξεως. Οι επαφές αυτές ως εκ του σκοπού και του περιεχομένου τους, το οποίο είναι ευθέως εγκληματικό, αφενός δεν συνιστούν ανταλλαγή απόψεων, διανοημάτων κ.τ.λ., και αφετέρου δεν γίνονται στο πλαίσιο σχέσεως οικειότητας και εμπιστευτικότητας». Εκτός από την προσωπική ζωή, παράλληλους κινδύνους διατρέχει στο διαδίκτυο και η οικογενειακή ζωή. Τα παιδιά περιηγούνται σε εμπορικές ιστοσελίδες και γενικότερα διαδικτυακές υπηρεσίες, που αναζητούν πληροφορίες και δεδομένα, για να αναπτύξουν τις πωλήσεις τους με κάθε τρόπο. Τα μικρά παιδιά και ιδιαίτερα όσα είναι ανεκπαίδευτα στο διαδίκτυο δεν έχουν αναπτυγμένη την κριτική ικανότητα, εκτίθενται σε κινδύνους και συχνά εκθέτουν και την οικογένειά τους. Υπάρχουν παιδιά, τα οποία δεν διστάζουν να αποκαλύψουν ακόμη και τους αριθμούς των τραπεζικών λογαριασμών των γονιών τους. Μετά την αποκάλυψη τέτοιου είδους πληροφοριών, οι γονείς των «παιδιών - καταδοτών» δέχονται ηλεκτρονικά μηνύματα με σχετικές προσφορές προϊόντων και υπηρεσιών. Αν μάλιστα, οι γονείς υποψιαστούν ότι υπήρξε «εκ των έσω» πληροφόρηση προς τους αποστολείς αυτών των μηνυμάτων, οι εντάσεις και ο διαξιφισμοί στην οικογένεια είναι αναπόφευκτοι.

13 2.3 ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑ Στη σημερινή κοινωνία, κυρίαρχο στοιχείο της καθημερινότητας αποτελεί η σεξουαλικότητα. Στη διαμόρφωση αυτής της πραγματικότητας πρωταγωνιστικό ρόλο διαδραματίζουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας. Έτσι, στον κόσμο των παιδιών διεισδύει πρόωρα η υπέρμετρη σεξουαλικότητα. Ειδικότερα, οι σεξουαλικά ανεκπαίδευτοι έφηβοι μπορούν εύκολα να αποκτήσουν μέσω του διαδικτύου πρώιμες σεξουαλικές σχέσεις, οι οποίες, πολύ συχνά, προκαλούν στρεβλώσεις στη μετέπειτα ερωτική συμπεριφορά τους. Τα στοιχεία της διαδικτυακής πορνογραφίας είναι εντυπωσιακά και αποδεικνύουν την ηθική μεταβολή, που συντελείται διεθνώς με ασύλληπτους ρυθμούς. Το 25% των αναζητήσεων στο διαδίκτυο αφορούν σεξουαλικό περιεχόμενο. Το 12% των ιστοσελίδων, τουτέστιν 80 δισεκατομμύρια ιστοσελίδες (!), είναι πορνογραφικού περιεχομένου. Το 35% του οπτικοακουστικού υλικού, που κατεβάζουν καθημερινά οι χρήστες του διαδικτύου, είναι πορνογραφικό. Καθημερινά, διακινούνται 2,5 εκατομμύρια ηλεκτρονικά μηνύματα σεξουαλικού περιεχομένου. Κάθε δευτερόλεπτο, περίπου 30.000 χρήστες του διαδικτύου επισκέπτονται πορνογραφικές ιστοσελίδες. Το 70%, όσων αναζητούν κάθε μορφής σεξ στο διαδίκτυο, είναι άντρες και το 30% γυναίκες. Στις Η.Π.Α. παράγεται σχεδόν το 90% του πορνογραφικού υλικού, που διακινείται στο διαδίκτυο.

14 2.4 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΚΑΙ ΤΖΟΓΟΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Ο μαγικός κόσμος του παιχνιδιού δεν θα μπορούσε να λείψει από τον συναρπαστικό σύμπαν του διαδικτύου. Εκατομμύρια μικρών και μεγάλων χρηστών από όλο τον πλανήτη μας συμμετέχουν καθημερινά σε ελκυστικά ηλεκτρονικά παιχνίδια με νικητές και ηττημένους. Ορισμένα παιχνίδια γεμίζουν τους παίκτες με αισθήματα χαράς και λύπης, και άλλα γεμίζουν ή αδειάζουν τις τσέπες όσων επέλεξαν να στοιχηματίσουν χρήματα. Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια γίνονται ακόμη πιο γοητευτικά, όταν σε αυτά μπορούν να συμμετάσχουν περισσότεροι του ενός παίκτες (Multiplayer Games). Νέοι από κάθε γωνιά της γης, συχνά άγνωστοι μεταξύ τους, παίζουν είτε ως άτομα, είτε ως ομάδες, δημοφιλή παιχνίδια, όπως τα παιχνίδια ενσάρκωσης ρόλων, περιπέτειας, δράσης, στρατηγικής, εξομοίωσης, λογικής και αθλημάτων. Τα παιχνίδια ενσάρκωσης ρόλων (Massively Multiplayer Online Role Playing Games - MMORPG), με πιο διάσημα τα Warcraft, Starcraft, Resident Evil και Everquest εν συγκρίσει με όλα τα άλλα διαδικτυακά παιχνίδια φαίνεται να εντυπωσιάζουν περισσότερο τους παίκτες αλλά και να συμβάλλουν ιδιαίτερα στον διαδικτυακό εθισμό των χρηστών και ειδικά της εφηβικής ηλικίας. Σε αυτά κάθε παίκτης επιλέγει να ενσαρκώσει ένα χαρακτήρα, που του ταιριάζει στα πλαίσια μίας υπόθεσης, που ξεδιπλώνεται σε ένα πλούσιο τρισδιάστατο οπτικοακουστικό περιβάλλον πολλαπλών παικτών. Συχνά, οι χαρακτήρες αυτοί έχουν υπερφυσικές ή και μαγικές ικανότητες. Το συνεχές πολύωρο παιχνίδι ενδέχεται να οδηγήσει σε ταύτιση το παιδί παίκτη με τον ρόλο, που υποδύεται. Ιδιαίτερα επίφοβα σε μία τέτοια, συχνά ανεξέλεγκτη ταύτιση είναι τα παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση και κοινωνική περιθωριοποίηση. Αυτά μπορεί εύκολα να αισθανθούν ότι αποκτούν ξαφνικά δύναμη και ελκυστικά χαρακτηριστικά σε μία παγκόσμια κοινωνία ομοειδών παικτών και σε ένα ψηφιακό

15 κόσμο με συνεχώς εναλλασσόμενες προκλήσεις, που ανανεώνουν το ενδιαφέρον τους και τα εγκλωβίζουν. Στα παιχνίδια ενσάρκωσης ρόλων τα παιδιά δεν έρχονται σε επαφή μόνο με άλλους παίκτες, άλλα και με χαρακτήρες, που σχεδιάστηκαν από τους δημιουργούς των παιχνιδιών και δεν μπορούν να ελεγχθούν από τους παίκτες (Non Player games Characters - NPCs). Πρόκειται, ουσιαστικά, για ψηφιακούς παίκτες με τεχνητή νοημοσύνη και πολλαπλά χαρακτηριστικά συμπεριφοράς, που καθιστούν ακόμα πιο ελκυστικό το περιβάλλον αυτών των παιχνιδιών. Παιχνίδια περιπέτειας Τα παιχνίδια αυτά υποβάλλουν σε δοκιμασίες τους παίκτες μέσα σε έντονα διαδραστικό περιβάλλον, στο οποίο μπορούν να επικοινωνήσουν και να συνεργαστούν μεταξύ τους. Παιχνίδια δράσης Αυτά είναι παρεμφερή με τα παιχνίδια περιπέτειας. Οι παίκτες δρουν σε πραγματικό χρόνο και συχνά σε ένα βίαιο περιβάλλον. Στα παιχνίδια δράσης με το χαρακτηρισμό shooter οι παίκτες πρέπει να σκοτώσουν οτιδήποτε κινείται στο πεδίο του παιχνιδιού. Παιχνίδια στρατηγικής Οι παίκτες αναλαμβάνουν αποστολές, καταστρώνουν τα σχέδιά τους και ενεργούν σε ένα πολεμικό, συνήθως, περιβάλλον. Παιχνίδια εξομοίωσης Η πραγματική ζωή εξομοιώνεται σε δυναμική εικονική ζωή. Ο παίκτης μπορεί να οδηγήσει ένα όχημα μέσα σε μία πόλη αντιμετωπίζοντας πιθανούς κινδύνους, να οδηγήσει ένα άρμα μάχης σε ένα θέατρο στρατιωτικών επιχειρήσεων, ή να πιλοτάρει ένα αεροσκάφος.