ΣΧΕΔΙΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΕ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ (SOCIAL ISOLATION) Συντάκτης: Σπυριδούλα Τσαρουχά

ΣΧΕΔΙΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΕ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ (SOCIAL ISOLATION) Συντάκτης: Σπυριδούλα Τσαρουχά 1

Περιεχόμενα Κοινωνική Απομόνωση 2 Συντάκτης: Σπυριδούλα Τσαρουχά 2 ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΒΑΣΗ 2 Α. Εισαγωγή Ορισμός 2 Β. Επιδημιολογία 2 Γ. Προδιαθεσικοί παράγοντες 3 Δ. Αποτελέσματα 5 Ε. Αξιολόγηση 5 ΣΤ. Διαχείριση 6 Βιβλιογραφία 8 ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ 9 Α. ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ: Κοινωνική Απομόνωση 9 Σχετιζόμενοι Παράγοντες 9 Προσδιοριστικά Χαρακτηριστικά 9 Β. Επιθυμητες Εκβάσεις 10 Γ. ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ/ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ 10 1ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 10 2ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 11 3ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 12 Βιβλιογραφία 13 ΕΝΤΥΠΑ 14 Α. Έντυπο επικεντρωμένης αξιολόγησης κοινωνικής απομόνωσης 14 Υποκειμενικά Δεδομένα (Προσωπικές Αναφορές) 14 Αντικειμενικά Δεδομένα (Ευρύματα) 14 Β. Έντυπο διατύπωσης νοσηλευτικής διάγνωσης: Κοινωνικής 17 Απομόνωσης Γ. Έντυπο καταγραφής επιθυμητών εκβάσεων 17 Δ. Νοσηλευτικές παρεμβάσεις 19 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 21 2

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ (SOCIAL ISOLATION) Συντάκτης: Σπυριδούλα Τσαρουχά ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΒΑΣΗ Α. Εισαγωγή Ορισμός Η κοινωνική απομόνωση ορίζεται ως «μια κατάσταση στην οποία το άτομο βιώνει έλλειψη της αίσθησης του «ανήκειν», της δέσμευσης με άλλους, έχει ελάχιστο αριθμό κοινωνικών επαφών και είναι ελλειμματικοί στην δημιουργία ποιοτικών σχέσεων». Η κοινωνική απομόνωση μπορεί να ορισθεί με δύο χαρακτηριστικά: την κοινωνική και τη συναισθηματική απομόνωση. Η κοινωνική απομόνωση περιλαμβάνει ένα συνδυασμό μικρού βαθμού κοινωνικής αλληλεπίδρασης με την εμπειρία συναισθημάτων μοναξιάς, όταν οι κοινωνικές διαστάσεις αξιολογούνται αντικειμενικά και οι συναισθηματικές ποιοτικά. Κάποιοι ερευνητές προσπάθησαν να διαχωρίσουν αυτές τις δύο έννοιες. Για παράδειγμα, οι Cattan & White (1999) και οι Hall & Havens (1999) όρισαν την κοινωνική απομόνωση ως το αντικειμενικό μέτρο της ύπαρξη,ς την ελάχιστη αλληλεπίδραση με τους άλλους. Η συναισθηματική απομόνωση ορίστηκε ως το υποκειμενικό συναίσθημα της δυσαρέσκειας εξαιτίας της ύπαρξης μικρού αριθμού κοινωνικών επαφών. Παρόλο που φαίνεται απλή αυτή η προσέγγιση, θα πρέπει να τονιστεί η αξία της φύσης της κοινωνικής αλληλεπίδρασης με σκοπό να έχει θετικό αντίκτυπο στη μείωση των συναισθημάτων της απομόνωσης. Υποστηρίζεται ότι αυτό που έχει νόημα είναι η ποιότητα των κοινωνικών σχέσεων και όχι ο αριθμός. Η συμμετοχή σ ένα ευρύτερο κοινωνικό δίκτυο δεν μειώνει αυτόματα τα συναισθήματα μοναξιάς. Μοναξιά από την άλλη δεν σημαίνει το να ζει κάποιος μόνος του ή να είναι κοινωνικά απομονωμένος. Αυτό τεκμηριώνεται πολλές φορές από το μεγάλο βαθμό συναισθηματικής απομόνωσης που βιώνουν οι ασθενείς στους οίκους ευγηρίας, στους οποίους παρόλο που περικλείονται από άλλους ανθρώπους καθημερινά συχνά αναφέρουν συναισθήματα μοναξιάς. Ως εκ τούτου, το επίπεδο της κοινωνικής δέσμευσης και της ενότητας είναι αυτό που επιδρά στη ποιότητα ζωής κάποιου. Σε ανασκόπηση της βιβλιογραφίας βρέθηκαν πλήθος ορολογιών που συνδέονται με την ιδέα της κοινωνικής απομόνωσης συμπεριλαμβάνοντας τον κοινωνικό αποκλεισμό/ εγκλεισμό, τη συμμετοχή στην κοινότητα, τη κοινωνική συνοχή, τη περιθωριοποίηση και τη κοινοτική δέσμευση. Η περιθωριοποίηση αναφέρεται στα θέματα σχέσεων όπως μη επαρκή κοινωνική συμμετοχή, έλλειψη κοινωνικής ενσωμάτωσης και έλλειψη δύναμης. Οι όροι κοινωνική περιθωριοποίηση και συμπερίληψης συνδέονται με τύπους κοινωνικής ενσωμάτωσης: η κατάσταση στην οποία ζει κάποιος και τα πρότυπα των καθημερινών επαφών καθώς και από το επίπεδο ευεξίας μέχρι τα συναισθήματα μοναξιάς. Μια καλή εικόνα εαυτού βασίζεται στην έννοια του «ανήκειν»και στην πρόσβαση στους πόρους/ πηγές. Β. Επιδημιολογία Σε ανασκόπηση της έρευνας σχετικά με την κοινωνική συνεκτικότητα και την υγεία, οι Ottman, Dickson & Wright (2006) κατέληξαν ότι η κοινωνική απομόνωση εμφανίζεται σε πέντε διαφορετικά δείγματα πληθυσμού: τους νέους, εκείνους με ψυχική ασθένεια, άτομα που υποφέρουν από σοβαρή ασθένεια, άτομα με ανικανότητες και τους ηλικιωμένους. Ωστόσο, υπογράμμισαν ότι η κοινωνική απομόνωση διαφέρει σε κάθε δείγμα πληθυσμού. Σε άλλη 3

έρευνα, στην Αυστραλία βρέθηκε ότι ο κίνδυνος να αναπτυχθεί κοινωνική απομόνωση υπάρχει σ ένα ευρύ φάσμα ομάδων ατόμων: τους ηλικιωμένους, τις γυναίκες και τα παιδιά και ιδιαίτερα τις ανύπαντρες, άτομα με κατάθλιψη και ψυχική ασθένεια, τους άστεγους, τους φυλακισμένους, τους νεαρούς ενήλικες, τους φροντιστές και τα άτομα με αναπηρίες. Δεν υπάρχουν ακριβή επιδημιολογικά δεδομένα για την κοινωνική απομόνωση στην Ελλάδα. Οι ηλικιωμένοι είναι ο πιο συχνός πληθυσμός εμφάνισης κοινωνικής απομόνωσης. Στην βιβλιογραφία αναφέρεται ότι η συχνότητα της κοινωνικής απομόνωσης στους ηλικιωμένους στην κοινότητα κυμαίνεται από 10% έως 43%. Γ. Προδιαθεσικοί παράγοντες Αρκετές μεταβλητές έχουν συνδεθεί με την κοινωνική απομόνωση. Οι μεταβλητές που σχετίζονται με το άτομο έχουν βρεθεί να είναι δυνητικοί προδιαθεσικοί παράγοντες για την κοινωνική απομόνωση σε πολλές μελέτες. Οι κατηγορίες αυτών είναι: Οργανικοί παράγοντες: χαμηλή εικόνα σώματος, παχυσαρκία, προβλήματα στην όραση/ ακοή, προβλήματα ακράτειας, κόπωση, κάπνισμα, αλκοολισμός, διαταραχές ύπνου, λειτουργικές αναπηρίες/ ανικανότητες, θεραπείες όπως μεταμόσχευση αιμοποιητικών κυττάρων Ψυχολογικοί παράγοντες: κατάθλιψη, χαμηλή ποιότητα ζωής, κοινωνικές δραστηριότητες/ πνευματικές, γνωστικές διαταραχές Οικονομικοί παράγοντες: σύνταξη Αλλαγές στη δουλειά και στους ρόλους μέσα στην οικογένεια: απώλεια ενός συγγενή, φίλου ή κοντινού γείτονα, αρνητικό στρεσογόνο γεγονός Περιβαλλοντικοί παράγοντες/ Βασικά δημογραφικά στοιχεία: ασφάλεια γειτονιάς, ηλικία (ηλικιωμένοι), φύλο, συνθήκες διαβίωσης (εάν μένουν μόνοι), κοινωνικοοικονομικό επίπεδο (οικονομικοί περιορισμοί, χαμηλό εισόδημα), επίπεδο εκπαίδευσης (κάτω από 12 χρόνια εκπαίδευσης), γάμος οικογενειακό επίπεδο (χήροι, άγαμοι) Ένα από τα πιο σημαντικά θέματα που υποστηρίζουν την αύξηση της κοινωνικής απομόνωσης είναι η μακροπρόθεσμη τάση των ανθρώπων να ζουν μόνοι τους. Αυτό παρατηρείται κυρίως σε ηλικιωμένους που είναι όλο και πιο πιθανό να ζουν μόνοι τους μακριά από την οικογένειά τους ή να μετακινούνται μετά τη σύνταξή τους στην επαρχία ή σε οίκους ευγηρίας. Ωστόσο, χρειάζεται να γίνει μια διάκριση στον ορισμό της κοινωνικής απομόνωσης για τα άτομα που ζουν μόνα τους, καθώς μπορεί να οριστεί ως έλλειψη κοινωνικών επαφών και ως συναισθήματα μοναξιάς. Η σύνθηκη του να ζει κάποιος μόνος του και η έλλειψη κοινωνικών επαφών είναι αντικειμενικοί δείκτες, ενώ τα συναισθήματα μοναξιάς ορίζονται ως «την εκτίμηση του ατόμου για το γενικό βαθμό της κοινωνικής ενσωμάτωσης και περιγράφουν την έλλειψη μεταξύ της ενεργής και της επιθυμητής ποιότητας και ποσότητας της κοινωνικής δέσμευσης». Άλλοι σημαντικοί παράγοντες από τους προαναφερθέντες είναι η απώλεια του συντρόφου, η έλλειψη επαφών με μέλη της οικογένειας, η έλλειψη φίλων ή μικρή 4

συμμετοχής σε εθελοντική εργασία ή άλλους συλλόγους/ ομάδες (εκκλησιαστική κοινότητα κ.α.). Επιπλέον, η προσωπικότητα του ατόμου αναφέρεται ως ένας σημαντικός παράγοντας και συγκεκριμένα εκείνα τα άτομα που δυσκολεύονται ή αποφεύγουν να αναπτύξουν φιλίες και κοινωνικές επαφές. Από τα δημογραφικά στοιχεία, το φύλο φαίνεται να επηρεάζει αρκετά και βρέθηκε ότι και τα δύο φύλα (γυναίκες και άνδρες) έχουν το κίνδυνο να εμφανίσουν κοινωνική απομόνωση με διαφορετικό τρόπο ο καθένας. Οι ηλικιωμένοι άντρες χωρίς σύντροφο ή παιδιά είναι σε υψηλό κίνδυνο καθώς είναι πιθανόν να χάσουν και την επαφή με τους συνεργάτες τους. Επιπλέον και οι γυναίκες χωρίς σύντροφο και παιδιά είναι σε υψηλό κίνδυνο και κυρίως οι γυναίκες σε μεγαλύτερη ηλικία που έχουν χάσει το σύζυγό τους. Ωστόσο, σε έρευνες βρέθηκε ότι οι ηλικιωμένοι άντρες τείνουν να βιώνουν περισσότερο συναισθήματα μοναξιάς όταν δεν έχουν σύντροφο και επιπλέον φαίνεται να λαμβάνουν λιγότερη κοινωνική υποστήριξη από τις γυναίκες. Στους ηλικιωμένους είναι επίσης σημαντικοί προδιαθεσικοί παράγοντες οι περιορισμοί της κινητικότητας και η διαθεσιμότητα σε προσβάσιμα και κατάλληλα μεταφορικά μέσα. Τέλος, μια μακροχρόνια ασθένεια ή αναπηρία είναι σημαντικός παράγοντας κινδύνου καθώς και πολιτισμικοί φραγμοί ή φραγμοί επικοινωνίας λόγω διαφορετικής γλώσσας που οδηγούν σε μείωση της αλληλεπίδρασης με άλλα άτομα στην ίδια κοινότητα. Ο Πίνακας 1 εν συνεχεία περιγράφει τους παράγοντες που ενισχύουν την κοινωνική απομόνωση στους ηλικιωμένους Πίνακας 1: Παράγοντες που ενισχύουν την κοινωνική απομόνωση στους ηλικιωμένους Ατομο Κοινωνικά και οικογενειακά Πολιτεία και κοινότητα δίκτυα Συνθήκη διαβίωσης: το να Απώλεια σχέσεων λόγω Απουσία προσβάσιμων μένει μόνος θανάτου ή διαζυγίου μεταφορικών μέσων Να μην υπάρχουν/ ζουν παιδιά Απουσία οικογενειακής Η τοποθεσία της υποστήριξης κατοικίας δημιουργεί πρόβλημα στην πρόσβαση Στάσεις ζωής Τα παιδιά που φεύγουν από το Έλλειψη ασφαλών σπίτι δρόμων για περπάτημα Υπερβολική ανησυχία για την Έλλειψη φίλων Έλλειψη προστασία ιδιωτικής ζωής προσβασιμότητας σε κτίρια για εκείνους με αναπηρίες Απροθυμία να δεχτεί βοήθεια Απουσία ή εξαθλιωμένα Γεωγραφική απομόνωση (κυρίως οι ηλικιωμένοι άντρες) κοινωνικά δίκτυα Προβλήματα προσωπικής Απουσία επαφών με τα Απουσία δημοσίων ασφάλειας εγγόνια χώρων στην κοινότητα για να τους χρησιμοποιούν Αντιλήψεις βίας και Μετακίνηση σε νέα κοινότητα Καμία πρόσβαση στην εγκλήματος στην κοινότητα εκπαίδευση Έλλειψη τεχνολογικών Εισαγωγή σε οίκο ευγηρίας Περιορισμένα κοινωνικά δεξιοτήτων δίκτυα και έλλειψη 5

Αναλφάβητος ή περιορισμός στην επικοινωνία (ξένης γλώσσας) Προβλήματα σε ψυχικό και οργανικό επίπεδο Το να είναι φροντιστής στο σύντροφο Έλλειψη δυνατοτήτων για κοινωνική συμμετοχή που έχει νόημα Παρουσία αναπηρίας Απαίτηση βοήθειας για μεταφορά σε και από τις δραστηριότητες Έλλειψη μιας οικείας σχέσης Φύλο Έλλειψη εργασίας ή επαφών από το χώρο αυτό εμπιστοσύνης κοινότητα Απουσία σημαντικής δραστηριότητας Δ. Αποτελέσματα Υπάρχει ένα πλήθος ερευνών που τεκμηριώνουν τα αρνητικά αποτελέσματα της κοινωνικής απομόνωσης στην υγεία. Η κοινωνική απομόνωση επιδρά στην υγεία μέσω τριών τρόπων: Στη συμπεριφορά της υγείας του ατόμου Στην ψυχολογία του ατόμου Στην οργανική διάσταση του ατόμου Στη συμπεριφορά της υγείας του ατόμου Το κοινωνικό δίκτυο μπορεί να επιδρά θετικά στην υγεία μέσω της ενθάρρυνσης του ατόμου να συμμορφώνεται σε κάθε ιατρική θεραπεία ή να απέχει από επικίνδυνες συμπεριφορές. Χωρίς αυτή τη θετική επίδραση, τα άτομα και κυρίως οι ηλικιωμένοι που είναι κοινωνικά απομονωμένοι μπορεί να ακολουθούν επικίνδυνες συμπεριφορές όπως το κάπνισμα, το αλκοόλ, τη καθιστική ζωή και την επικίνδυνη διατροφή. Στην ψυχολογία του ατόμου Κυρίως οι ηλικιωμένοι δεν συμμετέχουν σε κοινωνικές δραστηριότητες έχουν το κίνδυνο να μειωθεί η γνωστική τους ικανότητα. Επιπλέον, έχουν αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν άνοια ή να πεθάνουν λόγω αυτοκτονίας και άλλων παραγόντων. Στην οργανική διάσταση του ατόμου Είναι εντυπωσιακός ο αριθμός των μελετών που τεκμηριώνουν ότι η κοινωνική απομόνωση και ιδιαίτερα στους ηλικιωμένους αποτελεί ένα προγνωστικό παράγοντα για τη θνησιμότητα από στεφανιαία νόσο ή καρδιακή ανακοπή. Επιπλέον, άλλες οργανικές εκδηλώσεις που είναι αποτέλεσμα της κοινωνικής απομόνωσης είναι τα κοινά κρυολογήματα. στην 6

Επιπρόσθετες συνέπειες της κοινωνικής απομόνωσης που δεν συμπεριλαμβάνονται στις τρεις προαναφερθείσες κατηγορίες είναι η θνησιμότητα από όλες τις αιτίες, οι πτώσεις/ ατυχήματα, οι συνεχείς νοσηλείες στα νοσοκομεία και ο ιδρυματισμός. Οι ηλικιωμένοι που είναι κοινωνικά απομονωμένοι είναι πιθανόν να νοσηλευτούν 4 5 φορές περισσότερο μέσα σ ένα χρόνο από την αρχική είσοδο. Γενικά, η κοινωνική απομόνωση συνδέεται με πτωχή ποιότητα ζωής, μικρή ικανοποίηση από τη ζωή, μικρή συμμετοχή στην κοινότητα και χαμηλή ευεξία. Ε. Αξιολόγηση Η αξιολόγηση της κοινωνικής απομόνωσης είναι επιτακτική ανάγκη για να βοηθηθούν οι κυβερνήσεις, οι κοινωνικές υπηρεσίες και η κοινωνία γενικά έτσι ώστε να επηρεάσουν τα κοινωνικά απομονωμένα άτομα και ιδιαίτερα τους ηλικιωμένους να συμμετέχουν σε παρεμβάσεις που διοργανώνονται. Υποστηρίζεται ότι υπάρχουν αρκετά εργαλεία που αξιολογούν την κοινωνική απομόνωση. Ωστόσο, έχουν σχεδιαστεί τυπικά μακροσκελείς κλίμακες που αξιολογούν πολλαπλές δομές. Στις περισσότερες κλίμακες οι προτάσεις έχουν αρνητικό τόνο και αυτό προκαλεί αντίσταση στη συμπλήρωσή τους και επιπλέον πιθανόν να έχουν μη ικανοποιητικά ψυχομετρικά χαρακτηριστικά. Αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη για τη δημιουργία ενός σύντομου γενικού εργαλείου που θα είναι εξίσου εύκολο στη χρήση και θα έχει τα ικανοποιητικά ψυχομετρικά χαρακτηριστικά. Μέσα από τους προδιαθεσικούς παράγοντες έχουν επισημανθεί αρκετοί δείκτες αξιολόγησης της κοινωνικής απομόνωσης όπως τα συναισθήματα μοναξιάς, το μικρό αριθμό κοινωνικών επαφών, το φύλο και τους περιορισμούς κινητικότητας. Αρκετές κλίμακες και ερωτηματολόγια αξιολογούν αρκετά θέματα που σχετίζονται με την κοινωνική απομόνωση. Μερικά από αυτά είναι: The Loneliness Scale De Jong Gierveld (11 items) Αποτελείται από δύο υποκλίμακες: τη συναισθηματική (6 προτάσεις) και την κοινωνική (5 προτάσεις). Οι απαντήσεις είναι με Ναι και Όχι. Η ερμηνεία εξαρτάται από το προσωπικό και στην ουσία αναδεικνύονται δείκτες κοινωνικής απομόνωσης ανάλογα με τις απαντήσεις. Satisfaction with Life Scale Αποτελείται από 5 προτάσεις που βαθμολογούνται με μια 7-βάθμη κλίμακα (7: Συμφωνώ απόλυτα 1: Διαφωνώ απόλυτα). Η συνολική βαθμολόγηση κυμαίνεται από 5 έως 35, με cutt off: 5-9= υπερβολικά δυσαρεστημένος, 10-14= μη ικανοποιημένος, 15-19= ελαφρώς μη ικανοποιημένος, 20= ουδέτερος, 21-25= ελαφρώς ικανοποιημένος, 26-30= ικανοποιημένος, 31-35=υπερβολικά ικανοποιημένος. The Luben Social Network Scale (LSNS) Αξιολογεί την κοινωνική απομόνωση σε ηλικιωμένους. Έχει αρκετές εκδόσεις: την αναθεωρημένη έκδοση, την έκδοση που αποτελείται από 18 προτάσεις και εκείνη που αποτελείται από έξι προτάσεις. Η σύντομη έκδοση (των έξι προτάσεων) μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα γρήγορο και σύντομο εργαλείο αξιολόγησης της κοινωνικής απομόνωσης στην κλινική πρακτική. Αξιολογεί τις ακόλουθες τρεις διαστάσεις των 7

κοινωνικών δικτύων (οικογένεια, φίλοι και ευρύτερο δίκτυο): 1) τη συναισθηματική, 2) το απτό και 3) το ενεργό αριθμό του δικτύου. Με τη χρήση του αναγνωρίζονται εκείνα τα άτομα που είναι σε κίνδυνο για ανάπτυξη κοινωνικής απομόνωσης. Έχει ικανοποιητικά ψυχομετρικά χαρακτηριστικά. Κλίμακες αξιολόγησης της ποιότητας ζωής Αρκετές κλίμακες που αξιολογούν την ποιότητα ζωής, εμπεριέχουν υποκλίμακες που αξιολογούν την κοινωνική ευεξία/ κοινωνική διάσταση των ατόμων. Παραδείγματα αυτών είναι η κλίμακα της ποιότητας ζωής των Ferrell, Grant και Padilla (υποκλίμακα κοινωνική ευεξίας) καθώς και το SF 36 (διάσταση κοινωνικής λειτουργικότητας). ΣΤ. Διαχείριση Τα άτομα που είναι κοινωνικά απομονωμένα σε οποιαδήποτε στιγμή πρέπει να τους προσφέρεται η ευκαιρία να συναντούν άλλα άτομα έτσι ώστε να διατηρούν την ενεργή συμμετοχή στο τρόπο ζωής τους παρά να παραμένουν παθητικά και να περιμένουν να χτυπήσει το κουδούνι τους. Η πιο σημαντική παρέμβαση είναι αρχικά η ενθάρρυνση και καθοδήγηση στο πώς να είναι δημιουργικοί και πώς να έχουν μια θετική προσέγγιση για να συναντήσουν άλλους. Μερικές από τις συμβουλές/ οδηγίες που μπορούν να τους δοθούν είναι: Η ευγένεια απέναντι σε άλλους ανθρώπους και προσπάθεια κατανόησης των φόβων και των ελπίδων τους Αναζήτηση τοπικών ομάδων που πιθανόν να παρέχουν κοινωνική δικτύωση ιδιαίτερα για τις μητέρες που είναι απομονωμένες Αναζήτηση των εγκαταστάσεων που ήδη υπάρχουν, όπως μια τοπική καφετέρια, ή ένα κέντρο ημέρας. Αγορά ενός κατοικίδιου ζώου Εναλλακτικές θεραπείες (μασάζ και αρωματοθεραπεία) Τεχνολογικές υπηρεσίες όπως ίντερνετ πιθανόν να είναι μια ανακούφιση για την μοναξιά Η ύπαρξη τηλεφωνικής γραμμής: δίνει όχι μόνο την ασφάλεια για επικοινωνία σε επείγον περιστατικό αλλά και την ευκαιρία για συνομιλία με την οικογένεια και τους φίλους. Μερικές κοινότητες θα μπορούσαν να προσφέρουν βοήθεια για την κάλυψη των εξόδων σε άτομα που βρίσκονται σε κίνδυνο κοινωνικής απομόνωσης. Άλλη σημαντική παρέμβαση είναι η δημιουργία ομάδων απασχόλησης όλων των ηλικιών σε κάθε κοινότητα. Υπάρχουν αρκετές δραστηριότητες που μπορούν να πραγματοποιηθούν και να συμμετέχουν όλες ηλικίες μεταξύ των οποίων και οι ηλικιωμένοι. Εκπαιδευτικές ομάδες (π.χ. ζωγραφική, δημιουργική συγγραφή κειμένων). Η απόκτηση νέων δεξιοτήτων βελτιώνει το αίσθημα εμπιστοσύνης στον εαυτό τους και η κοινωνική αλληλεπίδραση γίνεται πιο ευχάριστη. Ύπαρξη τοπικής βιβλιοθήκης Ομάδες απασχόλησης με διάφορα σπορ Μέλη των εκκλησιαστικών κοινοτήτων Διοργάνωση διάφορων εκδρομών ή εξόδων (στο κινηματογράφο ή στο θέατρο) 8

Επιπλέον κάθε κοινότητα μπορεί να δημιουργεί ειδικές ομάδες για ηλικιωμένους. Ένα γνωστό παράδειγμα στη χώρα μας είναι η δημιουργία των ΚΑΠΗ (Κέντρα Ανοιχτής Προστασίας των Ηλικιωμένων) σε κάθε δήμο ξεχωριστά. Τα ΚΑΠΗ πρωτοεμφανίστηκαν στον Ελληνικό χώρο το 1979 και από το 1982 αποτελούν Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (Ν.Π.Δ.Δ.). Βασικός τους σκοπός είναι η παραμονή των ηλικιωμένων στην κοινότητα και σ ότι συμπεριλαμβάνεται μέσα σ αυτήν: στο οικείο περιβάλλον της οικογένειας, της γειτονιάς και του ευρύτερου περιβάλλοντος. Επιμέρους στόχοι είναι: Η πρόληψη οργανικών, ψυχολογικών και κοινωνικών προβλημάτων ώστε να παραμείνουν αυτόνομα και ισότιμα και ενεργά μέλη του κοινωνικού συνόλου Η ενημέρωση και η συνεργασία της κοινωνίας και των ειδικών φορέων για τα προβλήματα και τις ανάγκες της τρίτης ηλικίας Πρωτογενή (π.χ. εμβολιασμοί και συμβουλευτική) και δευτερογενή (ιατρικές εξετάσεις) πρόληψη των ηλικιωμένων Μερικές από τις δραστηριότητες που προσφέρουν τα ΚΑΠΗ είναι: Φυσικοθεραπεία και εργοθεραπεία Κοινωνική φροντίδα στους ίδιους και στο άμεσο περιβάλλον τους Νοσηλευτική φροντίδα Επιμόρφωση, διαλέξεις, μελέτη θεμάτων, επισκέψεις σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους Συμμετοχή σε θερινές κατασκηνώσεις Οργανωμένη ψυχαγωγία σε πούλμαν Συμμετοχή σε διάφορες ομάδες με σκοπό τη δραστηριοποίηση των μελών της (π.χ. ομάδα χορωδίας, γυμναστικής, παραδοσιακών χορών, γυναικών, συμπαράστασης σε άλλα άτομα που έχουν ανάγκη βοήθειας) Βοήθεια στο σπίτι για άτομα που έχουν ανάγκη αυτοεξυηρέτησης Χώρος παραμονής για συζήτηση και συνάντηση με άλλα άτομα. Στα κέντρα αυτά μπορεί να συμμετέχουν άντρες και γυναίκες που έχουν συμπληρώσει το 58 ο έτος της ηλικίας τους, ανεξάρτητα από την οικονομική και κοινωνική τους κατάσταση. Μια ακόμη παρέμβαση είναι η δημιουργία ομάδων για βοήθεια σε στιγμές απώλειας όπως στη πορεία μιας ασθένειας, στη διάρκεια της σύνταξης και του πένθους. Οι ομάδες αυτές έχουν στόχο την υποστήριξη και τη συμβουλευτική μετά από κάθε είδος απώλειας. Τέλος μια τελευταία παρέμβαση είναι η παροχή βοήθειας στο σπίτι είτε μετά από ατομική πρωτοβουλία (μέλος της οικογένειας) είτε οργανωμένης από τη κοινότητα. Το πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι» είναι ένα από τα πλέον σημαντικά προγράμματα κοινωνικού χαρακτήρα που ξεκίνησε πιλοτικά το 1998 σε δύο περιοχές του Δήμου Αθηνών (Γκύζη και Σεπόλια). Λόγω της τεράστιας απήχησης στην τοπική κοινωνία πλέον έχει επεκταθεί σε 7 Δημοτικά Διαμερίσματα του Δήμου Αθηναίων. Σήμερα, λειτουργούν περισσότερες από 1.000 μονάδες "Βοήθεια στο Σπίτι" σε όλη την Ελληνική Επικράτεια. Απευθύνεται σε άτομα τρίτης ηλικίας που δεν αυτοεξυπηρετούνται πλήρως καθώς και σε άτομα με κινητικές 9

δυσλειτουργίες και ειδικά προβλήματα, με προτεραιότητα αυτούς που ζουν μόνοι τους ή δεν έχουν τη πλήρη φροντίδα της οικογένειάς τους ή έχουν χαμηλό εισόδημα μ αποτέλεσμα να μην επαρκεί για τις απαιτούμενες υπηρεσίες που θα βελτιώσουν τη ποιότητα της ζωής τους. Βασικός σκοπός του προγράμματος είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων αυτών, η υποβοήθηση της αυτόνομης και αξιοπρεπούς διαβίωσης. Παρέχει δωρεάν συμβουλευτική και ψυχολογική υποστήριξη, νοσηλευτική φροντίδα, οικογενειακή βοήθεια και συντροφιά. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - Ηλεκτρονικές πηγές πληροφόρησης Fine, M., & Spencer, R. (2009) Social Isolation. Development of an assessment tool for HACC services. Macquarie University. Australia http://www.chania.gr/archive/souda/www.souda.gr/municipal/kaph/kaph.html (Received 9o 014) https://www.cityofathens.gr/katoikoi/triti-ilikia/programma-boitheia-sto-spiti (Received 9o 2014) Nicholson, N. (2012) A Review of social isolation. An important but under-assessed condition in older adults. Journal of primary prevention. 33 (2-3): 137 152 Social isolation How to help patients be less lonely: http://www.patient.co.uk/pdf/2791.pdf# (Received 9o 014) Windle, K., Francis, J., & Coomber, C. (2011) Preventing loneliness and social isolation: interventions and outcomes. www.scie.org.uk/publications/research briefing ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ 10

Α. ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ (SOCIAL ISOLATION) Ορισμός: Βιωμένη μοναξιά από το άτομο η οποία γίνεται αντιληπτή ως επιβαλλόμενη από τους άλλους και ως αρνητική ή απειλητική κατάσταση. Σχετιζόμενοι παράγοντες Παράγοντες που συμβάλλουν στην απουσία ικανοποιητικών προσωπικών σχέσεων (π.χ., καθυστερημένη εκπλήρωση καθηκόντων ανάλογα με την ανάπτυξη), ενδιαφέροντα δυσανάλογα της ωριμότητας Μεταβολές της σωματικής εξωτερικής εμφάνισης/ της ψυχικής κατάστασης Μεταβολή του επιπέδου ευεξίας Μη αποδεκτή κοινωνική συμπεριφορά/ αξίες Ανεπαρκείς προσωπικοί πόροι Ανικανότητα δέσμευσης σε ικανοποιητικές προσωπικές σχέσεις [Τραυματικά περιστατικά ή γεγονότα που προκαλούν σωματικό και/ ή συναισθηματικό πόνο] Προσδιοριστικά Χαρακτηριστικά ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ Εκφράσεις συναισθημάτων: μοναξιάς επιβαλλόμενης από άλλους, διαφορών από τους άλλους, απόρριψης Εκφράσεις μη αποδεκτών από την επικρατούσα πολιτισμική ομάδα αξιών Ανικανότητα ικανοποίησης των προσδοκιών των άλλων Ανεπαρκής στόχος στη ζωής Μη κατάλληλα ενδιαφέροντα ανάλογα με την ανάπτυξη Ανασφάλεια σε δημόσιο χώρο ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ Απουσία υποστηρικτικών σημαντικών άλλων προσώπων [οικογένεια, φίλοι, ομάδα] 11

Θλίψη/ πλήξη Ακατάλληλες για την ανάπτυξη του συμπεριφορές Έκφανση επιθετικότητας Ένδειξη αναπηρίας(π.χ. σωματικής/ διανοητικής), ασθένεια Επιφυλακτικότητα στο λόγο και τις ενέργειες, απόσυρση, καμία οπτική επαφή Απορρόφηση στις δικές του σκέψεις: επαναλαμβανόμενες/ χωρίς νόημα ενέργειες Επιδίωξη απομόνωσης, ένταξης σε πολιτισμική μειονότητα Εκδηλώσεις μη αποδεκτών συμπεριφορών από την επικρατούσα πολιτισμική ομάδα B. ΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΚΒΑΣΕΙΣ: Κοινωνική Συμμετοχή Κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με άτομα, ομάδες και οργανισμούς. Βαθμολόγηση με 1: ποτέ, 2: σπάνια, 3: μερικές φορές, 4: συχνά, 5: πάντα, ΜΕ: μη εφαρμόσιμο) Αρχική βαθμολογία:... Τελική βαθμολογία:... Το άτομο: Δείκτες Αλληλεπίδραση με στενούς φίλους Αλληλεπίδραση με γείτονες Αλληλεπίδραση με μέλη της οικογένειας Αλληλεπίδραση με μέλη του εργασιακού περιβάλλοντος Συμμετοχή ως μέλος στην εκκλησιαστική κοινότητα Συμμετοχή σε δραστηριότητες που προέρχονται από την εκκλησιαστική κοινότητα Συμμετοχή σε οργανωμένες δραστηριότητες Συμμετοχή ως υπάλληλος σε οργανισμό Συμμετοχή ως εθελοντής Συμμετοχή σε δραστηριότητες με άλλους στον ελεύθερο ποτέ 1 σπάνια 2 Μερικές φορές 3 συχνά 4 πάντα 5 μη εφαρμόσιμο ΜΕ 12

χρόνο Συμμετοχή σε αθλητικές ομάδες Γ. ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ / ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ 1 ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Αξιολόγηση αιτιολογικών/ συμμετεχόντων παραγόντων: Καθορισμός ύπαρξης παραγόντων όπως αυτοί καταγράφονται στον κατάλογο των Σχετιζόμενων Παραγόντων και άλλων ανησυχιών (π.χ., ηλικιωμένοι, θηλυκό, έφηβος, εθνική/ φυλετική μειονότητα, οικονομικά/ μορφωτικά μειονεκτονούντες) Επισήμανση της έναρξης σωματικής/ διανοητικής ασθένειας και πιθανότητα ανάρρωσης ή η κατάσταση είναι χρόνια/ επιδεινούμενη. Μπορεί να επηρεάσει την επιθυμία του ατόμου να απομονωθεί στον εαυτό του. Πραγματοποίηση σωματικής εξέτασης, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή σε κάθε αναγνωρίσιμη ασθένεια. Τα απομονωμένα άτομα φαίνεται να είναι επιρρεπή σε προβλήματα υγείας, ειδικά σε στεφανιαία νόσο. Αναγνώριση φραγμών των κοινωνικών επαφών (π.χ., σωματική ακινητοποίηση, αισθητηριακά ελλείμματα, κατ οίκον περιορισμός, ακράτεια). Το άτομο ενδεχομένως είναι ανίκανο να βγει έξω, αισθάνεται αμηχανία να είναι με άλλους και δεν είναι πρόθυμο να αντιμετωπίσει αυτά τα προβλήματα Επιβεβαίωση των επιπτώσεων των πολιτισμικών αξιών/ θρησκευτικών πεποιθήσεων στο άτομο γιατί αυτές επηρεάζουν την επιλογή των συμπεριφορών του/ ενδεχομένως των αλληλεπιδράσεων του με τους άλλους Αξιολόγηση παραγόντων της ζωής του ατόμου που πιθανώς συμβάλλουν στην αίσθηση της απόγνωσης (π.χ., απώλεια συντρόφου/ γονιού). Το άτομο ενδεχόμενα αποσύρεται και δεν αναζητά τους φίλους που είχε στη ζωή του παλιότερα Επιβεβαίωση της αντίληψης του ατόμου σχετικά με την αίσθηση της απομόνωσης. Διαφοροποίηση της απομόνωσης από την ερήμωση και τη μοναξιά τα οποία είναι ενδεχομένως αποδεκτά ή από επιλογή Αξιολόγηση των συναισθημάτων του ατόμου σχετικά με τον εαυτό του, την αίσθηση ικανότητας ελέγχου της κατάστασης, της αίσθησης της ελπίδας. Επισήμανση χρήσης/ αποτελεσματικότητας δεξιοτήτων αντιμετώπισης Αναγνώριση των διαθέσιμων στο άτομο συστημάτων υποστήριξης, συμπεριλαμβανομένης της ύπαρξης/ της σχέσης με την ευρύτερη οικογένεια. 13

Προσδιορισμός της χρήσης φαρμάκων (νόμιμα/ παράνομα). Ενδεχόμενη πιθανή συσχέτιση των συμπεριφορών που δεν προάγουν την υγεία και της κοινωνικής απομόνωσης ή της επίδρασης που έχουν οι άλλοι στο άτομο. Αναγνώριση της συμπεριφορικής ανταπόκρισης στην απομόνωση (π.χ., υπερβολικός ύπνος/φαντασιώσεις, χρήση ουσιών), που ενδεχόμενα επίσης οδηγούν στην απομόνωση. Ανασκόπηση του ιστορικού και εκμαίευση πληροφοριών για πιθανά τραυματικά γεγονότα που πιθανόν έχουν συμβεί. (Παραπομπή στο Διπλωματούχο Νοσηλευτή Μετατραυματκού Συνδρόμου.) 2 ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Βελτίωση των καταστάσεων που συμβάλλουν στο αίσθημα απομόνωσης του ατόμου: Καθιέρωση θεραπευτικής σχέσης ατόμου νοσηλευτή. Προάγεται η εμπιστοσύνη, επιτρέποντας στο άτομο να αισθάνεται ελεύθερο για τη συζήτηση ευαίσθητων θεμάτων. Διάθεση χρόνου στην επίσκεψη του ατόμου και αναγνώριση άλλων διαθέσιμων πηγών (π.χ., εθελοντή, κοινωνικό λειτουργό, ιερέας). Ανάπτυξη σχεδίου δράσης του ατόμου: Αναζήτηση διαθέσιμων πηγών, υποστήριξης ριψοκίνδυνων συμπεριφορών, οικονομικού σχεδιασμού, κατάλληλης ιατρικής φροντίδας/ αυτοφροντίδας, κ.λπ. Σύσταση του ατόμου σε άλλα άτομα με παρόμοια/ κοινά ενδιαφέροντανκαι σε άλλους υποστηρικτικούς ανθρώπους. Παρέχονται πρότυπα ρόλων, ενθαρρύνεται η επίλυση προβλημάτων και ενδεχόμενα αποκτώνται φίλοι που θα περιορίσουν την αίσθηση απομόνωσής του. Παροχή θετικής ενίσχυσης όταν το άτομο προσεγγίζει άλλους. Ενθαρρύνεται η διατήρηση των προσπαθειών. Παροχή κοινοτικού ασύλου, όταν χρειάζεται. Παροχή βοήθειας στο άτομο για την επίλυση των προβλημάτων σε σύντομο χρονικό διάστημα/ στην επιβαλλόμενη απομόνωση (π.χ., μέτρα ασφάλειας σε μεταδοτική νόσο, συμπεριλαμβανομένης της έκθεσης στον ξενιστή). Ενθάρρυνση επίσκεψης όταν είναι δυνατόν και/ ή τηλεφωνική επικοινωνία για τη διατήρηση της αλληλεπίδρασης με άλλους. Παροχή περιβαλλοντικών ερεθισμάτων (π.χ., ανοιχτές κουρτίνες, εικόνες, τηλεόραση, ράδιο). Προαγωγή της συμμετοχής σε ψυχαγωγικές/ συγκεκριμένων ενδιαφερόντων 14

δραστηριότητες σε περιβάλλοντα που το άτομο θεωρεί ασφαλή. Αναγνώριση πηγών για ομιλούντες ξένης γλώσσας, όπως, διερμηνέα, εφημερίδα, ραδιοφωνικά προγράμματα, όταν χρειάζεται. 3 ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Προαγωγή της ευεξίας (Εκπαίδευση/ παράγοντες σχεδιασμού εξόδου) Παροχή βοήθειας στο άτομο για την εκμάθηση/ βελτίωση δεξιοτήτων (π.χ., επίλυσης προβλημάτων, επικοινωνίας, κοινωνικές δεξιότητες, αυτό-εκτίμησης, καθημερινών δραστηριοτήτων). Ενθάρρυνση/ παροχή βοήθειας στο άτομο για ένταξη σε επιθυμητές ομάδες, (π.χ., αυτοπεποίθησης, επαγγελματική, σεξουαλική εκπαίδευση). Παροχή βοήθειας στο άτομο για διάκριση της απομόνωσης από την μοναξιά// μοναχικότητα και για τους τρόπους πρόληψης ολίσθησης σε ανεπιθύμητη κατάσταση. Συμμετοχή του ατόμου σε προγράμματα για την αντιμετώπιση και την πρόληψη των αναγνωριζόμενων αιτίων του προβλήματος (π.χ., υπηρεσίες για ηλικιωμένους, καθημερινή τηλεφωνική επικοινωνία, βοήθεια στο σπίτι, κατοικίδια, κέντρα ημερήσιας φροντίδας, εκκλησιαστικές υπηρεσίες). Η κοινωνική απομόνωση φαίνεται ότι αναπτύσσεται και ενδεχόμενα να συνδέεται με τους υπάρχοντες στρεσσογόνους παράγοντες, την τηλεόραση/ το διαδίκτυο, ή την κόπωση, με συνέπεια τα άτομα να ανακαλύπτουν ότι δεν έχουν ένα στενό φίλο με τον οποίο θα μπορούν να μοιραστούν μύχιες σκέψεις τους. - Σε κάθε δήμο υπάρχουν Κέντρα Ανοιχτής Προστασίας των Ηλικιωμένων (ΚΑΠΗ) που λειτουργούν καθημερινά. - Επιπλέον στους περισσότερους δήμου έχει αναπτυχθεί το πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι». - Στο Δήμο Αθηναίων έχει αναπτυχθεί επίσης «οι Λέσχες Φιλίας, για τους κοινωνικά απομονωμένους ηλικιωμένους - Επισυνάπτεται έντυπο με τα κέντρα ημέρας που ένας από τους σκοπούς είναι η πρόληψη της κοινωνικής απομόνωσης των ατόμων με διάφορα προβλήματα υγείας. - Γραμμή Άμεσης Βοήθειας του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης Τηλέφωνο: 197 Παραπομπή σε θεραπευτές, όταν χρειάζεται, για τη διευκόλυνση της διεργασίας του θρήνου, της ανάπτυξης σχέσεων κ.λπ. 15

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - Ηλεκτρονικές πηγές πληροφόρησης http://www.chania.gr/archive/souda/www.souda.gr/municipal/kaph/kaph.html (Received 9o 014) https://www.cityofathens.gr/katoikoi/triti-ilikia/programma-boitheia-sto-spiti (Received 9o 2014) Windle, K., Francis, J., & Coomber, C. (2011) Preventing loneliness and social isolation: interventions and outcomes. www.scie.org.uk/publications/research briefing Πατηράκη Κουρμπάνη Ε., (2009), Οδηγός Ανάπτυξης Σχεδίου Νοσηλευτικής Φροντίδας Διαγνώσεις, Παρεμβάσεις και Αιτιολογήσεις, 11 η Αγγλική Έκδοση 1 η Ελληνική Έκδοση, Εκδόσεις Π. Χ. Πασχαλίδης. Επιμέλεια του: Doenges M. E., Moorhouse M. F., Murr A., (2008), Nurse s pocket guide diagnoses, prioritized interventions and rationales, 11 th edition, F. A. Davis Company Philadelphia. 16

ΕΝΤΥΠΑ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΥΠΕ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΑΣΘΕΝΟΥΣ: ΚΑΤ ΟΙΚΟΝ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΗΛΙΚΙΑ. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:.. Α. Έντυπο επικεντρωμένης αξιολόγησης κοινωνικής απομόνωσης ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ / ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ (ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ) Οικογενειακή κατάσταση (σημειώστε):... Άγαμος/η:... Έγγαμος/η:... Ζει με:... Διαζευγμένος/η:... Χήρος/α:... Χρονική διάρκεια σχέσης:...αντίληψη για τη σχέση:... Ανησυχίες/άγχος:... Οικογενειακός ρόλος:... Αριθμός/ηλικία παιδιών... Αντίληψη της σχέσης με τα μέλη της οικογένειας:... Διευρυμένη οικογένεια:...άλλα άτομα που τον στηρίζουν:... Εθνικοί/πολιτισμικοί δεσμοί:... Ισχύς εθνικής ταυτότητας:...διαμένει σε κοινότητα ομοεθνών:... Αισθήματα (περιγράψτε): Απώλεια εμπιστοσύνης:... Απόρριψη:... Δυστυχία:... Μοναξιά/απομόνωση:... Προβλήματα που σχετίζονται με ασθένεια/κατάσταση:... Προβλήματα επικοινωνίας (π.χ. ομιλία, διαφορετική γλώσσα, εγκεφαλική βλάβη):... Χρήση βοηθημάτων λόγου/επικοινωνίας (καταγράψτε):... Ανάγκη διερμηνέως:...μητρική γλώσσα:... Οικογενειακό Δέντρο (διάγραμμα σε ξεχωριστή σελίδα) ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ (ΕΥΡΗΜΑΤΑ) Επικοινωνία/Λόγος:... Σαφής: Χαώδης:.Χαμηλού πνευματικού επιπέδου:... Αφασικός:..Χρήση μη συνηθισμένου τρόπου ομιλίας/διαταραχή:... Λαρυγγεκτομή:... Λεκτική/μη λεκτική επικοινωνία με την οικογένεια/σημαντικούς άλλους:...... Τρόπος οικογενειακής αλληλεπίδρασης:...... ΑΚΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΕΓΩ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ (ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ) Οικογενειακή Κατάσταση:... 17

Έκφραση ανησυχίας για (π.χ. οικονομική κατάσταση, τρόπος ζωής, αλλαγές ρόλου):...... Στρεσογόνοι Παράγοντες:... Συνήθεις τρόποι διαχείρισης του στρες:... Έκφραση συναισθημάτων: Θυμός:... Άγχος:... Φόβος:... Θρήνος:... Αίσθηση αβοήθητου / Ανημποριά:..... Απελπισία:..Απώλεια αίσθησης ελέγχου:... Πολιτισμικοί παράγοντες και Εθνικοί δεσμοί:... Θρήσκευμα: Ενεργή συμμετοχή σε θρησκευτικές τελετουργίες:... Προσευχή/διαλογισμός:... Θρησκευτικές/πνευματικές ανησυχίες:... Επιθυμία για επίσκεψη θρησκευτικού λειτουργού:... Έκφραση αισθήματος ισορροπίας/αρμονίας με τον εαυτό του και τους άλλους:... Φάρμακα/φυτικά σκευάσματα:... ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ (ΕΥΡΗΜΑΤΑ) Συναισθηματική κατάσταση (σημειώστε ότι ισχύει): Ηρεμία:.... Άγχος: Θυμός:... Απόσυρση:... Φόβος:... Ευερεθιστότητα:... Νευρικότητα:... Ευφορία:... Παρατηρούμενη γλώσσα σώματος:... Παρατηρούμενες οργανικές αντιδράσεις (π.χ. αίσθημα παλμών, κλάμα, αλλαγή στην ποιότητα/ένταση φωνής):... Αλλαγές στο ενεργειακό πεδίο: Θερμοκρασία:... Διασκόρπιση:... Χρώμα:...Κινητικότητα:... Ήχοι:... ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ / ΜΑΘΗΣΗ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ (ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ) Επικοινωνία: Μητρική γλώσσα (εξειδικεύστε):... Δεύτερη γλώσσα:... Εγγράμματος (ανάγνωση/γραφή):... Επίπεδο εκπαίδευσης:... Μαθησιακές δυσκολίες (εξειδικεύστε):... Γνωσιακοί περιορισμοί:... Κουλτούρα/εθνικότητα: Τόπος γέννησης:... Εάν είναι μετανάστης, πόσο καιρό είναι στη χώρα:... Υγεία, ασθένεια: Πεποιθήσεις/πρακτικές/έθιμα:...... Μέλος της οικογένειας που λαμβάνει τις αποφάσεις φροντίδας υγείας/εκπρόσωπος ασθενή:...... Ύπαρξη ειδικών γραπτών επιθυμιών:... Ύπαρξη νομικής εξουσιοδότησης για ιατρικές αποφάσεις:... Κηδεμόνας:... Στόχοι υγείας:... Παρόν πρόβλημα υγείας: Κατανόηση του προβλήματος από το άτομο:...... 18

Ειδικές ανησυχίες για φροντίδα υγείας (π.χ. επίδραση θρησκευτικών/πολιτισμικών πρακτικών):...... Οικογενείς παράγοντες κινδύνου (εντοπίστε συγγένεια): Διαβήτης:... Θυρεοειδής (εξειδικεύστε):...φυματίωση:... Καρδιακό νόσημα:...εγκεφαλικό:... Υπέρταση:...Επιληψία/σπασμοί:... Νεφρική νόσος:...καρκίνος:... Ψυχική νόσος/κατάθλιψη:...άλλα:...... Συνταγογραφημένα φάρμακα (Περιγράψτε σε ξεχωριστή σελίδα): Είδος Φαρμάκου:... Δόση:... Συχνότητα (κυκλώστε τελευταία χορηγούμενη δόση):... Συστηματική λήψη:... Σκοπός:... Παρενέργειες/προβλήματα:... Μη συνταγογραφημένα φάρμακα/συχνότητα: Φάρμακα για τα οποία δεν απαιτείται συνταγή:... Βιταμίνες:...Φυτικά σκευάσματα:... Ναρκωτικές ουσίες:...αλκοόλ (ποσότητα/συχνότητα):... Καπνός:...Μη εισπνεόμενος καπνός:... Διάγνωση εισαγωγής κατά επαγγελματία υγείας:... Αιτία νοσηλείας κατά το άτομο:... Ιστορικό παρόντος παραπόνου:... Προσδοκίες από τη συγκεκριμένη νοσηλεία:... Η εισαγωγή θα προκαλέσει αλλαγές στον τρόπο ζωής (περιγράψτε):...... Προηγούμενα νοσήματα και/ή εισαγωγές σε νοσοκομείο/χειρουργικές επεμβάσεις:...... Ενδείξεις αποτυχίας για βελτίωση:... Πρόσφατη πλήρης φυσική εξέταση:... ΦΥΛΛΟ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΕΙΔΟΣ/ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΔΟΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ (κυκλώστε τελευταία χορηγούμενη δόση) ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ / ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΛΗΨΗ (ΝΑΙ/ΟΧΙ) 19

Β. Έντυπο διατύπωσης νοσηλευτικής διάγνωσης: Κοινωνικής απομόνωσης Κοινωνική απομόνωση που σχετίζεται με: παράγοντες που συμβάλλουν στην απουσία ικανοποιητικών προσωπικών σχέσεων (π.χ., καθυστερημένη εκπλήρωση καθηκόντων ανάλογα με την ανάπτυξη), ενδιαφέροντα δυσανάλογα της ωριμότητας μεταβολές της σωματικής εξωτερικής εμφάνισης/ της ψυχικής κατάστασης μεταβολή του επιπέδου ευεξίας μη αποδεκτή κοινωνική συμπεριφορά/ αξίες ανεπαρκείς προσωπικοί πόροι ανικανότητα δέσμευσης σε ικανοποιητικές προσωπικές σχέσεις Όπως φαίνεται: 1. από τη λεκτική έκφραση: συναισθημάτων: μοναξιάς επιβαλλόμενης από άλλους, διαφορών από τους άλλους, απόρριψης μη αποδεκτών από την επικρατούσα πολιτισμική ομάδα αξιών ανικανότητα ικανοποίησης των προσδοκιών των άλλων ανεπαρκούς στόχου ζωής μη κατάλληλων ενδιαφερόντων ανάλογα με την ανάπτυξη ανασφάλειας σε δημόσιο χώρο 2. από: απουσία υποστηρικτικών σημαντικών άλλων προσώπων [οικογένεια, φίλοι, ομάδα] θλίψη/ πλήξη ακατάλληλες για την ανάπτυξη του συμπεριφορές έκφανση επιθετικότητας ένδειξη αναπηρίας(π.χ. σωματικής/ διανοητικής), ασθένεια επιφυλακτικότητα στο λόγο και τις ενέργειες, απόσυρση, καμία οπτική επαφή απορρόφηση στις δικές του σκέψεις: επαναλαμβανόμενες/ χωρίς νόημα ενέργειες επιδίωξη απομόνωσης, ένταξης σε πολιτισμική μειονότητα εκδηλώσεις μη αποδεκτών συμπεριφορών από την επικρατούσα πολιτισμική ομάδα 20