Επικοινωνία μεταξύ προσωπικού υγείας και ασθενών Ικανοποίηση Τήρηση των οδηγιών

Transcript

1 Επικοινωνία μεταξύ προσωπικού υγείας και ασθενών Ικανοποίηση Τήρηση των οδηγιών Γ. Κουλιεράκης, Ph.D. Ψυχολόγος της Υγείας Τομέας Κοινωνιολογίας, Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας 17/10/2009 Π.Μ.Σ. Δ.Υ. & Δ.Υ.Υ. Ν. Ελλάδος Ακαδ. Έτος

2 Η διασύνδεση (το τρίπτυχο) Επικοινωνία Ασθενοκεντρικό μοντέλο: Ο γιατρός...θέτει ανοικτές ερωτήσεις ακούει «ενεργητικά» «αντανακλά» τα λόγια & τη συμπεριφορά του ασθενή, επιτρέποντάς του να εκφραστεί με το δικό του τρόπο Ιατροκεντρικό μοντέλο: Ο γιατρός κυριαρχεί ρωτά άμεσα, με κλειστές ερωτήσεις απορρίπτει τις ιδέες του ασθενή αποφεύγει τις ερωτήσεις του ασθενή (Byrne & Long, 1976) Τήρηση των οδηγιών Ικανοποίηση

3 Ο ρόλος του τρίπτυχου Καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την πρόγνωση μιας νόσου και την προσαρμογή των ασθενών και των οικείων τους σε αυτή. Αντικατοπτρίζει το περιεχόμενο και την αποτελεσματικότητα όλου του συστήματος παροχής υπηρεσιών υγείας, αλλά και την αντίληψη των ατόμων για τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας. Αντανακλά τις ευρύτερες κοινωνικές και πολιτισμικές πεποιθήσεις και αντιλήψεις για την υγεία και τη αρρώστια, καθώς και για το σύστημα υγείας, γενικότερα.

4 Η τήρηση των οδηγιών Αναφέρεται στην αλλαγή των επικίνδυνων συμπεριφορών που σχετίζονται με την υγεία (π.χ. κάπνισμα, διατροφή), αλλά και στη χρήση της φαρμακευτικής αγωγής και θεραπείας (π.χ. κατάλληλη δοσολογία, τρόπος λήψης, πρόωρη διακοπή της θεραπείας). Ο βαθμός στον οποίο η συμπεριφορά ενός ασθενή (π.χ. η λήψη των φαρμάκων, άλλες αλλαγές στον τρόπο ζωής) συμπίπτει με τις ιατρικές συμβουλές Haynes et al. (1979)

5 Η τήρηση των οδηγιών Μερικά παραδείγματα Η τήρηση οδηγιών θεραπείας για τον καρκίνο κυμαίνεται από 16% ως 100% (Rubby et al., 2009). 46% - 83% των ασθενών με άπνοια στον ύπνο δεν χρησιμοποιούν το σχετικό μηχάνημα (Continuous Positive Airway Pressure) πάνω από 4 ώρες (Weaver & Grunstein, 2008). 33% των ασθενών με κατάθλιψη, δεν παίρνουν τα φάρμακά τους (Demyttenaere, 1997).

6 Η τήρηση των οδηγιών Μερικά ακόμα παραδείγματα 40% - 60% των ηλικιωμένων, δεν παίρνει τα φάρμακά τους (Nichol et al., 1999). 1/3 των ασθενών δεν τηρεί τις βραχύχρονες θεραπείες (DiMatteo, 1994), 50% στις περιπτώσεις των μακροχρόνιων θεραπειών (Rapoff, 1999). Όταν η νόσος είναι ασυμπτωματική, σχεδόν 70% των ασθενών δεν τηρούν τις οδηγίες (Sherbourne et al., 1992)

7 Η (μη) τήρηση των οδηγιών Συνέπειες US$396 - US$792 εκ. «σπαταλήθηκαν» στις ΗΠΑ το 1980, εξαιτίας της μη τήρησης των οδηγιών από τους ασθενείς. Στις ΗΠΑ υπολογίζεται ότι άτομα πεθαίνουν κάθε χρόνο εξαιτίας αυτής της συμπεριφοράς (Johnson & Carlson, 2004)

8 Η μη τήρηση των οδηγιών Δεν είναι χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του ατόμου. Είναι μια εξαιρετικά πολύπλοκη και πολυδιάστατη συμπεριφορά. Μπορεί να μην «ευθύνεται» καθόλου ο ασθενής, αλλά άλλοι παράγοντες: το προσωπικό υγείας, το είδος της θεραπείας, η φύση της νόσου.

9 Προσδιοριστικοί παράγοντες - Χαρακτηριστικά του ασθενή Κοινωνικά χαρακτηριστικά Έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης Οικογενειακή δυσλειτουργία Προσωπικά χαρακτηριστικά Ύπαρξη ψυχολογικών δυσλειτουργιών Δυσκολία στην κατανόηση Αντιληπτικές δυσκολίες Πεποιθήσεις περί υγείας Meichenbaum & Turk, 1987

10 Προσδιοριστικοί παράγοντες - Χαρακτηριστικά της νόσου Χρόνια Ασυμπτωματική

11 Προσδιοριστικοί παράγοντες - Χαρακτηριστικά της θεραπείας Προετοιμασία για θεραπεία Χαρακτηριστικά του πλαισίου της θεραπείας (Μακρύς) χρόνος αναμονής Ελλιπής χρόνος ενημέρωσης Χαρακτήρας της θεραπείας Πολυπλοκότητα, διάρκεια, βαθμός αλλαγής της συμπεριφοράς, κόστος Χορήγηση αγωγής Ανεπαρκής εποπτεία Συνέπειες (παρενέργειες)

12 Προγράμματα παρέμβασης Τεχνικές Χρήση απλουστευμένων και σαφών οδηγιών. Χρήση συγκεκριμένων και ξεκάθαρων δηλώσεων. Κατάτμηση μιας περίπλοκης θεραπείας σε μικρότερα τμήματα. Έμφαση στις σημαντικές πληροφορίες. Χρήση απλών γραπτών οδηγιών. Έλεγχος του βαθμού κατανόησης από τον ασθενή και την οικογένειά του των όσων θα πρέπει να τηρούνται. (Sarafino, 1999)

13 Προγράμματα παρέμβασης Παραδείγματα Ανασκόπηση 43 παρεμβάσεων για ηλικιωμένους, έδειξε 2 είδη παρεμβάσεων: εξωτερική γνωστική υποστήριξη και στρατηγικές εκπαίδευσης (Higgins & Rigan, 2004). Ανασκόπηση 77 κλινικών μελετών στον Καναδά (83 παρεμβάσεις) έδειξε ότι για βραχύχρονες θεραπείες, 4/10 παρεμβάσεις είχαν βελτιωτικό αποτέλεσμα. Για μακρόχρονες θεραπείες, 36/83 παρεμβάσεις κατέληξαν σε βελτίωση στην τήρηση. Σχεδόν όλες οι «επιτυχείς» παρεμβάσεις ήταν περίπλοκες (από υπενθυμίσεις, μέχρι ψυχοθεραπεία και τηλεφωνική παρακολούθηση) (Haynes et al. 2008).

14 Η προσήλωση στην τήρηση των οδηγιών Κριτική: Αντιμετωπίζει το θέμα ΜΟΝΟΔΙΑΣΤΑΤΑ, από την πλευρά του ειδικού. Αντανακλά την κυρίαρχη ιατρική αντίληψη περί υγείας και αρρώστιας. Δεν λαμβάνει υπόψη την πολυπλοκότητα των συμπεριφορών του ασθενή. Εναλλακτικά: «συμπεριφορές αυτοφροντίδας» & «αυτοέλεγχος σε ιατρικά ζητήματα» (Jonson & Carlson, 2004)

15 Η ικανοποίηση(1) Ο βαθμός στον οποίο οι χρήστες των υπηρεσιών υγείας δηλώνουν ικανοποιημένοι ή ευχαριστημένοι από την αλληλεπίδρασή τους με το σύστημα υγείας (σχέσεις με το προσωπικό, θεραπεία, λοιπές παροχές). ΟΜΩΣ Ο τρόπος με τον οποίο αξιολογούνται οι παροχές φροντίδας είναι πιο πολύπλοκος και πολύπλευρος συνεπώς η έννοια της «ικανοποίησης» δεν μπορεί να καλύψει αυτή την αξιολόγηση.

16 Η ικανοποίηση(2) Η δυσαρέσκεια από τα νοσοκομεία του ΕΣΥ σχετίζεται με παράγοντες ξενοδοχειακής υποδομής, έλλειψης προσωπικού, καθαριότητας των χώρων και συμπεριφοράς των επαγγελματιών υγείας (Σουλιώτης και συν., 2002). Οι συνοδοί των παιδιών - ασθενών έμειναν περισσότερο ικανοποιημένοι απ ότι προσδοκούσαν. Οι εργαζόμενοι ειδικά στις ιατρονοσηλευτικές υπηρεσίες - αξιολογήθηκαν με αρκετά υψηλό βαθμό (Παπαγιαννοπούλου και συν., 2008).

17 Η ικανοποίηση(3) Εξαρτάται από δύο παράγοντες: την ποιότητα και την ποσότητα των πληροφοριών που παρέχει το διοικητικό / προσωπικό υγείας, το ενδιαφέρον και την κατανόηση που δείχνει. Εξαρτάται από την ποιότητα της επικοινωνίας Αφορά πλευρές της σχέσης του προσωπικού στις υπηρεσίες υγείας με τον χρήστη: Συναισθηματικές (π.χ. συναισθηματική υποστήριξη & κατανόηση). Συμπεριφορικές (π.χ. επαρκής επεξήγηση, ενημέρωση). Επάρκεια (π.χ. ακριβής διάγνωση).

18 Οι στόχοι της επικοινωνίας (Ong et al., 1989) Δημιουργία μιας καλής διαπροσωπικής σχέσης Απλά, με καλούς τρόπους (ευγένεια, χιούμορ). Με πιο «θεραπευτικές» τεχνικές (εν-συναίσθηση- empathy ). Ανταλλαγή πληροφοριών Προσωπικό: ανάγκη να συγκεντρώσει πληροφορίες για να θεμελιώσει μια ορθή διάγνωση ή να εκτελέσει μια υπηρεσία. Χρήστες: «να μάθουν & να κατανοήσουν» / να νιώσουν «οικείοι και κατανοητοί» από το προσωπικό. Λήψη αποφάσεων σχετικά με τη θεραπεία Η ευθύνη στο προσωπικό υγείας Κοινή λήψη αποφάσεων

19 Η Επικοινωνία Περιοχές μεταβλητές διερεύνησης: Η παροχή πληροφοριών και από τις δύο πλευρές. Η αναζήτηση πληροφοριών. Η κοινωνική συζήτηση (ευγένεια, συζήτηση για θέματα που αφορούν την οικογένεια, τον εαυτό κ.λ.π.). Η «θετική» συζήτηση (ενίσχυση, χιούμορ, ένδειξη προσοχής). Η «αρνητική» συζήτηση (κριτική, ένταση, άγχος). Η οικοδόμηση μιας συνεργατικής σχέσης. (Stewart & Rotter, 1989) = ασθενοκεντρική επικοινωνία / = πιο «κατευθυντικοί» & ελεγκτικοί

20 Η αλληλεπίδραση εξαρτάται Από το τι επιθυμεί ο χρήστης των υπηρεσιών. Από το πώς αντιλαμβάνεται τις επιθυμίες αυτές το προσωπικό στις υπηρεσίες υγείας. Από τις δυνατότητες που έχουν κάθε φορά και οι δύο πλευρές. Η έλλειψη εναρμόνισης ανάμεσα στις πεποιθήσεις και τους στόχους των χρηστώ και του προσωπικού μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές δυσκολίες στην επικοινωνία.

21 Παράγοντες που επηρεάζουν την επικοινωνία (Ong et al., 1995) Πολιτισμικές μεταβλητές (κοινωνικές πεποιθήσεις για την υγεία και την ποιοτική παροχή υπηρεσιών). Οι αντιλήψεις του προσωπικού για το ρόλο τους και το ρόλο και τη σημασία της επικοινωνίας. Οι στάσεις. αμφοτέρων προς τους άλλους. Διαφορετικοί «τύποι» ασθενών και προσωπικού υγείας. Διαφορετικές νόσοι που σηματοδοτούν διαφορετικές ανάγκες και δυνατότητες, τόσο ως προς το προσωπικό, όσο και ως προς τους ασθενείς.

22 Παράγοντες που δυσχεραίνουν την επικοινωνία Από την πλευρά του προσωπικού (Sarafino, 1999) Χρήση ιατρικής ορολογίας, «αργκό». Φραγμοί στην επικοινωνία. Από την πλευρά του χρήστη (Rotter & Ewart, 1992) Τρόπος περιγραφής του αιτήματος. Τρόπος περιγραφής των συμπτωμάτων και της γενικότερης κατάστασής τους.