ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΑΙΤΙΑ ΝΟΣΩΝ Πρόδρομος Χυτίρογλου Εργαστήριο Γενικής Παθολογίας και Παθολογικής Ανατομικής Ιατρικής Σχολής Α.Π.Θ.
ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΑΙΤΙΑ ΝΟΣΩΝ νοσήματα που κληρονομούνται σύμφωνα με τους κανόνες του Mendel νοσήματα που οφείλονται σε αριθμητικές ή μορφολογικές ανωμαλίες χρωματοσωμάτων (διαταραχές στον καρυότυπο) νοσήματα με διαταραχές γονιδίου χωρίς κλασσικό σχήμα κληρονόμησης νοσήματα με πολυπαραγοντική αιτιολογία
ΚΑΡΥΟΤΥΠΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ 0,65% των γεννήσεων ζώντων νεογνών 50% των αυτόματων αποβολών και θνησιγενών νεογνών σύνδρομο Down (τρισωμία 21) σύνδρομο Turner (45, ΧΟ) σύνδρομο Klinefelter (47, ΧΧΥ) σύνδρομο τριπλού Χ σύνδρομο Edwards (τρισωμία 18) σύνδρομο Patau (τρισωμία 13)
ΣΗΜΕΙΑΚΗ ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ αλλαγή δομής της κωδικοποιούμενης πρωτεϊνης (missense mutation) απουσία έκφρασης της κωδικοποιούμενης πρωτεϊνης (nonsense mutation)
ΕΙΣΧΩΡΗΣΗ Ή ΑΠΩΛΕΙΑ ΒΑΣΕΩΝ μεταβολή στο πλαίσιο ανάγνωσης της αλυσίδας DNA (frameshift mutation) δημιουργία παθολογικής πρωτεϊνης
ΚΛΗΡΟΝΟΜΟΥΜΕΝΕΣ ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ στο DNA όλων των σωματικών και ποσοστού των γεννητικών κυττάρων επίπτωση: διαταραχή κυτταρικής και ιστικής λειτουργίας => εμφάνιση νόσου στους ιστούς όπου κατά κύριο λόγο εκφράζονται τα μεταλλαγμένα γονίδια
Σημειακή μετάλλαξη στη δρεπανοκυτταρική αναιμία
Εισχώρηση (insertion) στη νόσο Tay-Sachs Φυσιολογικό γονίδιο εξοζαμινιδάσης Α Arg Ile Ser Tyr Gly Pro Asp - CGT ATA TC/C TAT GCC CCT GAC Μεταλλαγμένο γονίδιο CGT ATA TCT ATC CTA TGC CCC TGA Arg Ile Ser Ile Leu - Cys - Pro Stop
εκφυλισμένοι νευρώνες στη νόσο Tay-Sachs (εικόνες οπτικού και ηλεκτ. μικροσκοπίου)
ΝΕΥΡΙΝΩΜΑΤΩΣΗ ΤΥΠΟΥ 1 μεταλλάξεις του γονιδίου ΝF-1 που κωδικοποιεί τη νευροφιμπρομίνη. Η πρωτεϊνη αυτή καταστέλλει τη λειτουργία της πρωτεϊνης p21ras πολλαπλά νευρινώματα στο δέρμα και σε εσωτερικά όργανα χρωστικές κηλίδες δέρματος (café au lait) χρωστικά αμαρτώματα ίριδας (οζία του Lisch) παραμορφωτικές αλλοιώσεις οστών αυξημένος κίνδυνος καρκίνου κακοήθης εξαλλαγή νευρινωμάτων άλλα κακοήθη νεοπλάσματα
νευρίνωμα δέρματος
ΚΥΣΤΙΚΗ ΙΝΩΣΗ από τα συχνότερα νοσήματα που κληρονομούνται σύμφωνα με τους νόμους του Mendel (1:3.000 γεννήσεις) πολύ συχνότερη στη λευκή φυλή παρά στη μαύρη ή την κίτρινη υπεύθυνο γονίδιο: CFTR: η αντίστοιχη πρωτεϊνη χρησιμεύει ως δίαυλος ιόντων χλωρίου οι μεταλλάξεις προκαλούν διαταραχή στην εκκριτική λειτουργία όλων των εξωκρινών αδένων (βλεννοπαραγωγών και εκκρινών)
ΚΥΣΤΙΚΗ ΙΝΩΣΗ η βαρύτητα της νόσου εξαρτάται από το βαθμό διαταραχής της μεταφοράς ιόντων χλωρίου από τις μεταλλάξεις πάγκρεας: διάταση εκφορητικών πόρων, ατροφία, ίνωση γαστρεντερικός σωλήνας: σύνδρομο δυσαπορρόφησης, ειλεός από μηκώνιο πνεύμονες: απόφραξη και διάταση βρογχιολίων και βρόγχων, λοιμώξεις (χρόνια βρογχίτιδα, βρογχιεκτασία, απόστημα πνεύμονα) ήπαρ: χρόνια απόφραξη χοληφόρων πόρων, κίρρωση ήπατος γεννητικό σύστημα άρρενος: στειρότητα
ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΜΕ ΠΟΛΥΠΑΡΑΓΟΝΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ οφείλονται σε συνδυασμένη δράση παραγόντων του περιβάλλοντος και δύο ή περισσότερων μεταλλαγμένων γονιδίων όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των παθολογικών γονιδίων, τόσο βαρύτερη είναι η έκφραση του νοσήματος
ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ τύπου Ι ή ινσουλινοεξαρτώμενος τύπου ΙΙ ή ινσουλινοανεξάρτητος MODY δευτεροπαθής σακχαρώδης διαβήτης
νησίδιο Langerhans
νησίδιο Langerhans: ανοσοϊστοχημική χρώση για ινσουλίνη
ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΗ αρκετά γονίδια (6p21, 11p15, κ.ά.) ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΤΥΠΟΥ Ι ανοσολογική αντίδραση έναντι φυσιολογικών β-κυττάρων και / ή ανοσολογική αντίδραση έναντι διαταραγμένων β-κυττάρων ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ιογενής λοίμωξη -------------------- μοριακός μιμητισμός και / ή βλάβη στα β-κύτταρα ΑΥΤΟΑΝΟΣΗ ΠΡΟΣΒΟΛΗ καταστροφή β-κυττάρων
ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΗ πολλά γονίδια ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ παχυσαρκία ΠΡΩΤΟΠΑΘΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ β-κυτταρων παθολογική έκκριση ινσουλίνης ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΙΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΙΝΣΟΥΛΙΝΗ ανεπαρκής χρησιμοποίηση της γλυκόζης υπεργλυκαιμία ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΤΥΠΟΥ ΙΙ εξάντληση β-κυττάρων
ΥΠΕΡΓΛΥΚΑΙΜΙΑ γλυκοσυλίωση πρωτεϊνών, λιπιδίων, νουκλεϊκών οξέων αύξηση ενδοκυττάριας συγκέντρωσης γλυκόζης σε ιστούς που δεν απαιτούν ινσουλίνη για μεταφορά γλυκόζης
AGEs ΣΤΟ ΚΟΛΛΑΓΟΝΟ ΚΑΙ ΣΕ ΑΛΛΕΣ ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ ΤΟΥ ΤΟΙΧΩΜΑΤΟΣ ΑΓΓΕΙΩΝ ΜΕΓΑΛΑ ΑΓΓΕΙΑ: Παγίδευση LDL προώθηση αθηρωμάτωσης ΤΡΙΧΟΕΙΔΗ ΑΓΓΕΙΑ: Δέσμευση λευκωματίνης πάχυνση βασικών μεμβρανών Αλλοίωση βασικών μεμβρανών (διαταραχή συστατικών ουσιών)
ΝΕΥΡΑ, ΑΓΓΕΙΑ, ΦΑΚΟΙ ΟΦΘΑΛΜΩΝ, ΝΕΦΡΟΙ αυξημένη συγκέντρωση ενδοκυττάριας γλυκόζης ΑΝΑΓΩΓΑΣΗ ΑΛΔΟΖΩΝ σορβιτόλη ΔΕΫΔΡΟΓΕΝΑΣΗ φρουκτόζη
ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΙΤΙΕΣ ΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑΣ μικροαγγειοπάθεια αμφιβληστροειδοπάθεια νεφροπάθεια νευροπάθεια ΣΥΧΝΟΤΕΡΗ ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ: έμφραγμα μυοκαρδίου
διάχυτη σπειραματοσκλήρυνση
οζώδης σπειραματοσκλήρυνση (Kimmelstiel-Wilson)