ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΝΕΟΤΗΤΑΣ Πρόγραμμα Π.Ε. για μαθητές και μαθήτριες Β/θμιας Εκπαίδευσης Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ Ε 2 ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΝΕΟΤΗΤΑΣ Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΕΣΠΑ 2007-2013 πρόγραµµα για την ανάπτυξη ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ
Παιδαγωγική Ομάδα του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Δραπετσώνας : Βασιλοπούλου Σμαράγδα Τριανταφύλλου Σταυρούλα Στροφύλας Διονύσιος Δασκάλα, Υπεύθυνη του ΚΠΕ Φιλόλογος, Δρ. Φιλοσοφίας, Αναπλ. Υπευθύνου του ΚΠΕ Βιολόγος Οργάνωση και επιμέλεια προγράμματος; παρουσίαση-δραστηριότητες-φύλλα εργασίας Σχεδιασμός εκπαιδευτικού φυλλαδίου : Βασιλοπούλου Σμαράγδα ISBN: 978-960-9532-02-0 Σχεδίαση αφίσας προγράμματος: Σιαμέτης Ηλίας ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΝΕΟΤΗΤΑΣ Το παρόν δημιουργήθηκε στο πλαίσιο των Πράξεων «Κέντρα Εκπαίδευσης για το Περιβάλλον και την Αειφορία-Δράσεις για τους μαθητές» του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» του Ε.Σ.Π.Α. 2007-2013, με τη συγχρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου και Εθνικών Πόρων. ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΝΕΟΤΗΤΑΣ η είο Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο ΕΣΠΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ ΕΚΔΟΣΗ: «ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ» ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2007-2013 πρόγραµµα για την ανάπτυξη Α ΕΚΔΟΣΗ 2009 ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ Β ΕΚΔΟΣΗ: ΕΠΑΥΞΗΜΕΝΗ 2011 ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑ 2011 ΕΣΠΑ 2007-2013 πρόγραµµα για την ανάπτυξη ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ 2
Το πρόγραμμα Π.Ε. «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ-ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ» απευθύνεται σε μαθητές και μαθήτριες Γυμνασίου και Λυκείου και υλοποιείται στο ΚΠΕ Δραπετσώνας απο τη σχολική χρονιά 2007-08. Λόγοι επιλογής του θέματος Η ολοένα και μεγαλύτερη παραγωγή απορριμμάτων και μάλιστα κατά ιδιαίτερες κατηγορίες, τις οποίες έχουν δημιουργήσει οι αυξανόμενες καταναλωτικές συνήθειες του σύγχρονου ανθρώπου. Η διαχείριση των απορριμμάτων αποτελεί σημαντικό κεφάλαιο για την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς συνδέεται άμεσα και με άλλους παράγοντες (οικονομικούς, πολιτικούς, κοινωνικούς κ.ά.). Σκοπός του προγράμματος Κύριος σκοπός του προγράμματος είναι η ευαισθητοποίηση των παιδιών στο σοβαρό πρόβλημα της διαχείρισης των απορριμμάτων. Το σύγχρονο καταναλωτικό πρότυπο, η βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων του πλανήτη μας, η εξοικονόμηση ενέργειας και οι πολιτικές που έχουν αναπτυχθεί διεθνώς για τη διάθεση των απορριμμάτων είναι ορισμένες από τις παραμέτρους που εξετάζονται, μέσα από την υλοποίηση του προγράμματος. Το τρίπτυχο «Μειώνω Επαναχρησιμοποιώ Ανακυκλώνω» τα σκουπίδια είναι ο απώτερος σκοπός όπου ελπίζουμε να οδηγηθούν οι μαθητές και οι μαθήτριες, μέσα από τη βιωματική συμμετοχή τους στο συγκεκριμένο πρόγραμμα Π.Ε 3
Στόχοι του προγράμματος Τα παιδιά που συμμετέχουν στο πρόγραμμα θα έχουν τη δυνατότητα : Να ενημερωθούν για τις μεθόδους διαχείρισης των απορριμμάτων που έχουν αναπτυχθεί σε διάφορες χώρες, εξετάζοντας τις θετικές, αλλά και τις αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Να γνωρίσουν τη σχετική νομοθεσία που ισχύει για τη διαχείριση των απορριμμάτων και να κατανοήσουν την ανάγκη προσαρμογής της χώρας μας στις νέες αυτές συνθήκες. Να αναγνωρίσουν τα υλικά από τα οποία αποτελούνται τα απορρίμματα, κυρίως δε, τα αστικά, με τα οποία είναι περισσότερο εξοικειωμένα. Να μελετήσουν ποια από τα οικιακά απορρίμματα, τα οποία πετιούνται τόσο εύκολα καθημερινά μπορούν ν ανακτηθούν ή να αξιοποιηθούν. Να γνωρίσουν τα συστήματα που είναι αναγνωρισμένα από το ΥΠΕΧΩΔΕ ως συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης των απορριμμάτων: είδη συσκευασιών, ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές, μπαταρίες, ορυκτέλαια, ελαστικά κ.λ.π. Να ερευνήσουν τη σύνθεση των απορριμμάτων σε μια τυπική γειτονιά. Να συμμετέχουν ενεργά και να αναπτύξουν πρωτοβουλίες ώστε να κατανοήσουν καλύτερα το ρόλο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στη διαχείριση των σκουπιδιών (σύνταξη ερωτηματολογίου, επαφές με αρμόδιους φορείς του Δήμου, συνεντεύξεις από κατοίκους της περιοχής κ.ά.) Να ανταλλάξουν απόψεις για μια πιο ορθολογική αξιοποίηση των φυσικών πόρων της Γης (μέσω ενός ενός ομαδικού παιχνιδιού). Να αποκτήσουν εμπειρίες μέσα από τις ομάδες εργασίας, αναπτύσσοντας κλίμα συνεργασίας, φιλίας, σεβασμού και αλληλοβοήθειας. Να πειραματιστούν μέσα από διάφορες δραστηριότητες (π.χ. ζυγίζοντας τα σκουπίδια της ομάδας τους, ξεχωρίζοντας το αλουμίνιο από το σίδερο, κατηγοριοποιώντας τα διάφορα είδη πλαστικών κ.λ.π.). Να φτιάξουν ανακυκλωμένο χαρτί από παλιές εφημερίδες και περιοδικά. Να καλλιεργήσουν τη δημιουργικότητα, τη φαντασία, την πρωτότυπη σκέψη, μέσα από τις καλλιτεχνικές τους εκφράσεις (φτιάξιμο αφισών, έργων από «άχρηστα» υλικά, εύρεση τίτλων υπό τη μορφή λεζάντων-μηνυμάτων για φωτογραφίες ποικίλου περιεχομένου κ.ά.). Να καταγράψουν τις προτάσεις τους για τη μείωση ή την επαναχρησιμοποίηση ορισμένων υλικών. Να συγκρίνουν τα απορρίμματα του «χθες» με το «σήμερα» και να ερευνήσουν τις παραμέτρους που οδήγησαν σε αυτές τις αλλαγές. Να βιώσουν θετικά συναισθήματα, μέσα από τη συνεργασία που θα αναπτύξουν τα μέλη των ομάδων, από τις παρουσιάσεις των απόψεών τους, από τη συμμετοχή τους στις δραστηριότητες του προγράμματος κ.ά. Να αποκτήσουν θετικές στάσεις ως προς την προστασία και βελτίωση του περιβάλλοντος, προσβλέποντας στην αειφόρο ανάπτυξή του 4
ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΔΙΟΥ: (καταγραφή σκουπιδιών, συνεντεύξεις κατοίκων κ.ά.) ΟΜΑΔΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ: «Οικονομία στους φυσικούς πόρους της Γης» ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΚΠΕ: ζύγισμα σκουπιδιών, επιλογή και ταξινόμηση ανακυκλώσιμων υλικών, κατασκευή ανακυκλωμένου χαρτιού από παλιές εφημερίδες, δημιουργία αφίσας από άχρηστα υλικά κ.ά. 5
Περιεχόμενα παρουσίασης του προγράμματος Τι εννοούμε με τον όρο «απορρίμματα» Η Φύση δεν παράγει σκουπίδια (παραδείγματα ανακύκλωσης στη Φύση) Σύνθεση οικιακών απορριμμάτων (παραδείγματα Δήμων Αθήνας) Σύγκριση των οικιακών απορριμμάτων σε διάφορες χώρες, ανάλογα με το βιοτικό και οικονομικό επίπεδό τους (βιομηχανικές χώρες-χώρες μεσαίου εισοδήματος-χώρες χαμηλού εισοδήματος) Μέθοδοι διαχείρισης των απορριμμάτων Υγειονομική ταφή Ανεξέλεγκτοι χώροι διάθεσης των απορριμμάτων (επιπτώσεις στο περιβάλλον και στη δημόσια υγεία, σχετική νομοθεσία, θέσεις της πολιτείας και τρόποι αντιμετώπισης) Θερμική επεξεργασία (Καύση) Παραγωγή Βιοαερίου Κομποστοποίηση Ανακύκλωση Διαδικασία ανακύκλωσης χαρτιού (οφέλη) Διαδικασία ανακύκλωσης αλουμινίου (οφέλη) Διαδικασία ανακύκλωσης γυαλιού (οφέλη) Ανακύκλωση πλαστικού (κατηγορίες πλαστικού, χρόνος αποσύνθεσης, δυσκολίες στην ανακύκλωση του πλαστικού, επεξεργασία των πλαστικών ειδών, καινοτομίες στην ανακύκλωση ή επαναχρησιμοποίησή τους/παραδείγματα εργοστασίων χωρών του εξωτερικού) Ανακύκλωση ή Επαναχρησιμοποίηση υφασμάτων Συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης ορισμένων κατηγοριών απορριμμάτων (θεσμικό πλαίσιο ισχύοντα συστήματα στη χώρα μας) Ανακύκλωση συσκευασιών Ανακύκλωση μπαταριών Ανακύκλωση συσσωρευτών Ανακύκλωση ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών Ανακύκλωση παλαιών αυτοκινήτων Ανακύκλωση ελαστικών Ανακύκλωση ορυκτελαίων Ανακύκλωση ειδών κατεδαφίσεων, εκσκαφών κ.λ.π. Ανακύκλωση αποβλήτων φωτιστικών και λαμπτήρων Η Ανακύκλωση σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες (προβληματισμός συσχετισμοί με την ελληνική πραγματικότητα εμπλεκόμενοι φορείς και οργανισμοί, ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης) 6
Ο ρόλος της συσκευασίας των προϊόντων στην παραγωγή σκουπιδιών Η αλόγιστη χρήση της πλαστικής σακούλας στη ζωή μας (επιπτώσεις στο περιβάλλον, στις πρώτες ύλες, στην οικονομία, στη ζωή πολλών ζωντανών οργανισμών κ.ά.) Τα παιδιά κάνουν προτάσεις και δίνουν λύσεις για ΜΕΙΩΣΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΑΝΑΚΥ- ΚΛΩΣΗ των σκουπιδιών που παράγουμε καθημερινά Τα σκουπίδια μέσα από τη ματιά της τέχνης Παιχνίδια φτιαγμένα από σκουπίδια ( Η ανάγκη και η ανέχεια συχνά ωθούν το ανθρώπινο μυαλό σε εξαιρετικές καλλιτεχνικές εκφράσεις και δημιουργίες, γεμάτες πρωτοτυπία και εφευρετικότητα. Αντίθετα, ο υπερκορεσμός σε διάφορα είδη, ωθεί τον άνθρωπο σε αλόγιστη παραγωγή και κατανάλωση πλήθους αγαθών, που τις περισσότερες φορές του προκαλούν πλήξη και ανία ). Επιστημονική μελέτη των οικιακών αποβλήτων (σύγχρονες τάσεις, ακόμη και μέσα από ιδιαίτερες σχολές Πανεπιστημίων, για περαιτέρω μελέτη των αστικών απορριμμάτων, με απώτερο σκοπό την εύρεση λύσεων για την ορθότερη διαχείρισή τους). Προβολή διαφόρων εικόνων, που αποτελούν ερεθίσματα για σχολιασμό με τους μαθητές : π.χ. τα σκουπίδια ως χώρος εύρεσης τροφής για ορισμένους ανθρώπους, τα σκουπίδια ως βιοποριστικός παράγοντας, οι χωματερές τόπος κατοικίας για πολλούς άστεγους κ.λ.π. «Οι Σκουπιδάνθρωποι» (εικόνα για σχολιασμό: Τελικά, τα σκουπίδια που παράγουμε αντανακλούν τον τρόπο ζωής μας, τις ανάγκες μας και τις σκέψεις μας για τον πλανήτη και τους συνανθρώπους μας;) 7
Χωρισμός σε ομάδες εργασίας Τα παιδιά παίζουν ένα παιχνίδι με τίτλο: «Βρίσκω πού ανήκω» ή «Βρίσκω την ομάδα μου». Τρία παιδιά που επιλέγονται τυχαία κρατούν καρτέλες που γράφουν «Διαχείριση απορριμμάτων», «Ανακύκλωση», «Επαναχρησιμοποίηση» και παίρνουν θέσεις σε τρεις διαφορετικές τοποθεσίες στην αίθουσα του ΚΠΕ. Στους υπόλοιπους μαθητές και μαθήτριες μοιράζονται ανάποδα καρτέλες και αφού τις δουν και τις διαβάσουν φωναχτά, εντάσσονται σε μία από τις αρχικές ομάδες. Στη συνέχεια δίνονται τα ειδικά μικρά καρτελάκια που φορούν στα ρούχα τους τα παιδιά, με ιδιαίτερο χρώμα για καθεμιά ομάδα. Τώρα είναι πια έτοιμοι/-ες να επιλέξουν: Το όνομα που θα δώσουν στην ομάδα τους (π.χ. η ομάδα με το πράσινο χρώμα μπορεί να ονομαστεί «Οι Ανακυκλωτές», η ομάδα με το θαλασσί «Ερευνητές σκουπιδιών» κ.λ.π.) Το/τη γραμματέα της ομάδας και το/τη βοηθό, οι οποίοι θ αναλάβουν το φάκελο με τις δραστηριότητες στο Πεδίο μελέτης και στο Εργαστήριο του ΚΠΕ. Στην ουσία, όλα τα μέλη της ομάδας συνεργάζονται για να βρουν αυτά που τους προτείνονται στα ειδικά Φύλλα εργασίας του φακέλου τους και ο/η γραμματέας με το/τη βοηθό καλούνται να τα καταγράψουν. Στη συνέχεια, μπορούν ν αλλάξουν ρόλους, ανάλογα με τη φύση των δραστηριοτήτων και τις ιδιαίτερες κλίσεις των ίδιων των μελών της ομάδας. Για παράδειγμα, κάποιοι πολύ καλοί στην επικοινωνία, θ αναλάβουν να πάρουν συνεντεύξεις από τους κατοίκους της περιοχής, κάποιοι που έχουν ιδιαίτερη κλίση στη ζωγραφική, θ ασχοληθούν με τη δημιουργία αφίσας ή λεζάντας, κάποιοι που έχουν έφεση στα Μαθηματικά, θα κάνουν τις ανάλογες πράξεις, ζυγίζοντας τα σκουπίδια και βρίσκοντας το βάρος τους ανά εβδομάδα, μήνα, χρόνο. 8
Μελέτη πεδίου Οι ομάδες είναι έτοιμες ν αναλάβουν δράση στην περιοχή γύρω από το ΚΠΕ, όπου προσφέρεται για έρευνα σχετική με τα οικιακά απορρίμματα που πετιούνται καθημερινά. Το πρώτο Φύλλο εργασίας έχει τίτλο: «Καταγραφή σκουπιδιών» και παρουσιάζεται παρακάτω. 9
Τα παιδιά παίρνουν συνεντεύξεις από τους κατοίκους της περιοχής που ερευνούν 10
Στο εργαστήριο του ΚΠΕ μελετούν προσεχτικά και συζητούν ανά ομάδες τα είδη και τις ποσότητες των οικιακών απορριμμάτων που κατέγραψαν. Ακόμη, καταθέτουν τις εμπειρίες τους, διατυπώνοντας τις θετικές ή αρνητικές εντυπώσεις τους από τη μελέτη πεδίου, αναζητώντας πιθανά αίτια και προτείνοντας τις δικές τους λύσεις. Στο τέλος παρουσιάζει η καθεμιά ομάδα, μέσω του αντιπροσώπου της, τα συμπεράσματα της έρευνας που έκαναν. Ένα άλλο Φύλλο εργασίας που βοηθά τα παιδιά να καταλάβουν τη διαφορά στην ποσότητα και τις κατηγορίες σκουπιδιών που παρήγαγαν οι άνθρωποι τις παλιότερες εποχές και σήμερα είναι το ακόλουθο: (Palmer, Joy., Ανακυκλωμένο Πλαστικό, εκδ. Ερευνητές, Αθήνα 1992) 11
Ζύγισμα σκουπιδιών Δίνεται από μια διάφανη πλαστική σακούλα σε καθεμιά ομάδα με διάφορα σκουπίδια μέσα από την καθημερινή χρήση, ιδιαίτερα των παιδιών της ηλικίας τους. Θα πρέπει να τη ζυγίσουν και να υπολογίσουν πόσα κιλά σκουπίδια σαν κι αυτά παράγουν κάθε εβδομάδα, μήνα, χρόνο!!! Στη συνέχεια, κάνουν τις δικές τους παρατηρήσεις και συσχετίζουν το βάρος των σκουπιδιών με την υπερβολική συσσώρευση των αστικών απορριμμάτων και κατανοούν την ευθύνη του καθενός ως πολίτη και καταναλωτή. 12
Τα παιδιά αδειάζουν τη σακούλα που είχαν ζυγίσει νωρίτερα και αρχίζουν να μελετούν τα είδη των σκουπιδιών ανά υλικό κατασκευής τους, το είδος της συσκευασίας κ.λ.π. Στη συνέχεια, επιλέγουν αυτά τα υλικά που μπορούν να ανακυκλωθούν ή να επαναχρησιμοποιηθούν. 13
Τα παιδιά δίνουν ιδέες για επαναχρησιμοποίηση σε πολλά και ποικίλα αντικείμενα που συνήθως πετάμε στα σκουπίδια ως «άχρηστα» υλικά. Μπορούν να ασχοληθούν και στην πράξη, δίνοντας με τη φαντασία τους «σάρκα και οστά» σε σκουπιδουλικά που μπορούν να μεταμορφωθούν σε χρηστικά είδη ή σε όμορφες καλλιτεχνικές δημιουργίες! 14
Δημιουργία αφίσας Τα παιδιά έχουν πολλές όμορφες ιδέες και μπορούν να τις εκφράσουν δημιουργώντας τα δικά τους μηνύματα για την Ανακύκλωση ή την Επαναχρησιμοποίηση «άχρηστων» υλικών. Φτιάχνουν, λοιπόν, αφίσες από αποκόμματα εφημερίδων και περιοδικών (σε στυλ κολλάζ), δίνοντας το περιβαλλοντικό τους στίγμα και στέλνοντας ένα μήνυμα σε όλους μας. 15
Δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές και στις μαθήτριες να κάνουν τις δικές τους προτάσεις σχετικά με τις καταναλωτικές τους συνήθειες: Τα παιδιά ανακοινώνουν τις προτάσεις τους 16
Μελέτη άρθρου απο εφημερίδα Δίνεται στα παιδιά άρθρο σχετικό με την ανακύκλωση ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών απορριμμάτων και αφού το διαβάσουν στις ομάδες τους, μελετούν καλύτερα τα στοιχεία που δίνονται, τα σχολιάζουν και συζητούν για τις δικές τους ενέργειες στην καθημερινότητά τους. Η (μη) ανακύκλωση ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών απορριμμάτων Στην Ελλάδα, περίπου ενάμιση εκατομμύρια παλιές ηλεκτρικές συσκευές καταλήγουν κάθε χρόνο στα πεζοδρόμια αντί για τα επίσημα συστήματα ανακύκλωσης, καθώς οι πολίτες δε γνωρίζουν ότι πρέπει να τις παραδίδουν στο δήμο τους για ανακύκλωση. Αποτέλεσμα είναι επικίνδυνες τοξικές ουσίες να απορρίπτονται χύδην, επιβαρύνοντας το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία. Κάθε χρόνο εκτιμάται ότι απορρίπτονται περίπου 600.000 ψυγεία (οικιακά) και επαγγελματικά), 400.000 ηλεκτρονικοί υπολογιστές, 300.000 τηλεοράσεις και 100.000 κινητά τηλέφωνα (συνολικά περίπου 170.000 τόνοι). Ελάχιστες, από αυτές όμως, παραδίδονται στους 200 δήμους που είναι συμβεβλημένοι με τα συστήματα ανακύκλωσης. Η ανακύκλωση συσκευών παραμένει σε χαμηλά επίπεδα. Απο τους 44.000 τόνους που οφείλει η Ελλάδα (σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές οδηγίες) να ανακυκλώνει ετησίως, το 2006 ανακυκλώθηκαν μόλις 11,5 τόνοι. Καθημερινή, 13-06-2007 ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗ: Σκεφτείτε πόσες ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές χρησιμοποιείτε καθημερινά στο σπίτι. Μπορείτε να φτιάξετε μια λίστα. Είναι όλες απαραίτητες; Πόσο συχνά τις αλλάζετε για ν αγοράσετε άλλες; Έχετε αναρωτηθεί τι γίνονται αυτές όταν παλιώσουν; Δώστε τις δικές σας λύσεις. 17
Κατασκευή ανακυκλωμένου χαρτιού Μαζεύουμε παλιά χαρτιά από εφημερίδες και περιοδικά. Τα κόβουμε σε μικρά κομμάτια και τα μουσκεύουμε σε μια λεκάνη με νερό. Παίρνουμε λίγα λίγα τα κομμάτια και τα ρίχνουμε σ ένα μίξερ. Προσθέτουμε και νερό (ακόμη κι αυτό που υπάρχει μέσα στη λεκάνη, αντί για φρέσκο από τη βρύση). 18
Παίρνουμε μια σίτα και στραγγίζουμε όσο μπορούμε καλύτερα το χαρτοπολτό μας. Μπορούμε να ενισχύσουμε το στράγγισμα, πιέζοντας με ένα σφουγγάρι ή ακόμη και μ έναν πλάστη χειρός. Τα παιδιά χαίρονται και απολαμβάνουν τη διαδικασία και πολλές φορές πιέζουν με τις παλάμες τους το χαρτοπολτό, για πιο γρήγορα αποτελέσματα! Αναποδογυρίζουμε το χαρτοπολτό σε μια παλιά εφημερίδα και το αφήνουμε πλάι σ ένα παράθυρο για να στεγνώσει τελείως. Το χαρτί μας θα είναι έτοιμο σε 2-3 μέρες! 19
Ταξινόμηση πλαστικών Σε καθεμιά ομάδα μοιράζονται διαφόρων ειδών πλαστικά. Τα παιδιά αναζητούν τον ειδικό κωδικό που υπάρχει σε κάθε είδος πλαστικού και ύστερα τα ταξινομούν στον πίνακα του Φύλλου εργασίας: Δίνεται με αυτόν τον τρόπο η ευκαιρία στα παιδιά να συνειδητοποιήσουν πόσων ειδών πλαστικά υπάρχουν στην αγορά και ποια θα πρέπει να είναι η στάση μας ως καταναλωτές στη χρήση αυτών, σκεπτόμενοι πάντα το χρόνο αποικοδόμησής τους, την εξοικονόμηση πρώτων υλών και τη συσσώρευση πλήθους σκουπιδιών. 20
Eπειδή έχει γίνει λόγος κατά την παρουσίαση του προγράμματος για τη χρήση των μπαταριών, τον κύκλο ζωής τους και τις συνέπειες από τη μη ορθολογική διαχείρισή τους μετά τη χρήση τους, δίνεται το ακόλουθο Φύλλο εργασίας, για να μελετηθεί κατά ομάδες και να καταγραφούν οι απόψεις των μαθητών. 21
Σύνταξη ερωτηματολογίου Τα παιδιά συζητούν στις ομάδες τους ποια είναι τα κριτήρια για τις επιλογές τους σε διάφορα προϊόντα, από τι επηρεάζονται, τι θα μπορούσαν να αποφύγουν, πώς θα μπορούσαν να είναι περισσότερο κριτικοί καταναλωτές κ.ά. Στη συνέχεια, προσπαθούν να φτιάξουν το δικό τους ερωτηματολόγιο, για να το προωθήσουν στην τάξη τους, στην οικογένειά τους, στη γειτονιά κ.λ.π. Ερωτηματολόγιο για καταναλωτές 1. 2. 3. 4. 5. 6. Ποια από τα παρακάτω υλικά περιέχονται σε μεγαλύτερο ποσοστό στα οικιακά σου απορρίμματα; Αποφάγια Συσκευασίες Εφημερίδες-περιοδικά Μεταλλικά κουτιά Πλαστικά μπουκάλια Διαλέγεις ένα προϊόν, γιατί έχει καλύτερη/ομορφότερη συσκευασία από άλλα; ΝΑΙ ΟΧΙ Όταν πηγαίνεις στην υπεραγορά, προσέχεις από τι υλικό είναι φτιαγμένη η συσκευασία του προϊόντος που αγοράζεις; ΝΑΙ ΟΧΙ Προτιμάς ν αγοράζεις προϊόντα σε συσκευασίες που ανακυκλώνονται; ΝΑΙ ΟΧΙ Τα ψώνια που κάνεις, πώς τα μεταφέρεις συνήθως; Με πολλές πλαστικές σακούλες Με μια ή δυο πάνινες τσάντες Με μια μεγάλη ειδική τσάντα που επαναχρησιμοποιείται Στην περιοχή που μένεις υπάρχουν κάδοι ανακύκλωσης; ΝΑΙ ΟΧΙ 7. Αν ναι, τι υλικό ανακυκλώνεται (υπογράμμισέ το); χαρτί αλουμίνιο μπαταρίες γυαλί πλαστικό ηλ/κές συσκευές 22
Λ ε ζ ά ν τ ε ς - μ η ν ύ μ α τ α Μοιράζονται στις ομάδες των παιδιών διάφορες εικόνες ερεθίσματα και τα παιδιά καλούνται να γράψουν σ ένα ορθογώνιο πλαίσιο μία λεζάντα μήνυμα σχετική με την εικόνα που τους έχει δοθεί. Φυσικά, για να γίνει αυτό, χρειάζεται συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των μελών της ομάδας, ώστε να ακουστούν όλες οι γνώμες και να καταλήξουν σε μία, η οποία να συνοψίζει το κεντρικό μήνυμα της εικόνας. Πραγματικά, είναι συγκινητικό το πόσο αγγίζει μια εικόνα τις καρδιές των παιδιών και πόσο παρακινεί το μυαλό τους να δώσει μηνύματα, άλλοτε αισιοδοξίας, άλλοτε ισχυρής αντίδρασης και εναντίωσης και άλλοτε προτεινόμενων λύσεων. Όλα αυτά μάς κάνουν να έχουμε πίστη πως το μέλλον του πλανήτη δε θα είναι τόσο δυσοίωνο, όσο υπάρχουν τέτοιες σκέψεις και ιδέες βγαλμένες από τα ίδια τα παιδιά, τους αυριανούς πολίτες αυτού του κόσμου! 23
Ομαδικό παιχνίδι «Για την προστασία και την Οικονομία της Φύσης» (Διαχείριση φυσικών πόρων) Το παιχνίδι αυτό δημιουργήθηκε για τις ανάγκες της «Green Days, NATURA 2000-13 th to 21th of April 2002» και παίχτηκε σε πολλά σχολεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι πληροφορίες για την οργάνωση και το περιεχόμενο του παιχνιδιού πάρθηκαν από το βιβλίο : «Περιβαλλοντικά Παιχνίδια στο περιβάλλον, για το περιβάλλον και την Αειφορία», Θεόδ. Κουσουρής Κων. Παπαδογιαννάκη, εκδ. Χρ. Δαρδανός, Αθήνα 2005. Τα παιδιά μπορούν να χωριστούν σε τρεις ομάδες των 5 ή 7 ατόμων, αλλά εμείς έχουμε τροποποιήσει το παιχνίδι, φτιάχνοντας μία ομάδα που εναλλάσσεται τρεις φορές με διαφορετικά άτομα κάθε φορά και με διαφορετικά στοιχεία-εντολές. Πέντε ή εφτά παιδιά φτιάχνουν έναν κύκλο γύρω από μια χρωματιστή κορδέλα. Μπροστά τους έχουν από μια σακούλα με διάφορα σκουπίδια (πλαστικά μπουκάλια, εφημερίδες, κουτιά αλουμινίου). Αυτά τα υλικά αντιπροσωπεύουν το βαθμό των επιπτώσεων προς το φυσικό περιβάλλον από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Στο κέντρο του κύκλου υπάρχει ένα κουτί που γράφει : «Φυσικοί Πόροι» και έχει μέσα πλαστικά καπάκια. Αυτά αντιστοιχούν σε διάφορους φυσικούς πόρους που διαθέτει η Γη μας. Δίνονται περισσότερες εξηγήσεις στα παιδιά, αναφερόμενοι στους ανανεώσιμους ή μη φυσικούς πόρους του πλανήτη. 1 η ΟΜΑΔΑ: Την πρώτη φορά λέμε στα παιδιά να πάρουν από το κουτί όσα καπάκια θέλουν (από 1 έως και 4) και για καθένα καπάκι που επιλέγουν, ν αφήνουν κι ένα σκουπίδι μπροστά τους. Τα παιδιά συνήθως ενθουσιάζονται και παίρνουν από 4, δηλαδή, τη μεγαλύτερη ποσότητα που μπορούν. Τους λέμε να προσέξουν πόσα καπάκια απέμειναν στο κουτί, καθώς και τα σκουπίδια που έχουν δημιουργηθεί από αυτές τις επιλογές της ομάδας. 2 η ΟΜΑΔΑ: Τη δεύτερη φορά αλλάζουν οι παίκτες κι αλλάζουν επίσης και οι όροι του παιχνιδιού. Ενώ την πρώτη φορά δεν υπήρχε επικοινωνία ανάμεσα στα μέλη της ομάδας, τώρα τους δίνουμε τη δυνατότητα να μιλήσουν μεταξύ τους και να πάρουν από το κουτί 1 έως και 3 καπάκια αυτή τη φορά. Για καθένα καπάκι αφήνουμε και ένα σκουπίδι. Ξανασυζητούμε τα αποτελέσματα των αποφάσεών τους και τα συγκρίνουμε με την προηγούμενη ομάδα. 24
3 η ΟΜΑΔΑ: Την τρίτη φορά έρχονται νέοι παίκτες και έχουν και το δικαίωμα να επικοινωνούν μεταξύ τους. Μπορούν να διαλέξουν από 1 έως και 2 καπάκια από το κουτί. Για καθένα καπάκι βγάζουν και ένα σκουπίδι από τη σακούλα. Τώρα έχει γίνει πλέον φανερό ότι η ομάδα αποφασίζει με περισσότερη σύνεση, γιατί οι παίκτες έχουν δει τι έχουν προκαλέσει οι προηγούμενες ομάδες και κατανοούν εύκολα τους συσχετισμούς ανάμεσα στη χρήση των φυσικών πόρων και τις επιπτώσεις στο περιβάλλον. Προβληματισμός Συσχετισμοί Συμπεράσματα παιδιών Στην πρώτη ομάδα τα καπάκια τελείωσαν γρήγορα, γιατί ο καθένας παίκτης έπαιρνε όσα περισσότερα μπορούσε, χωρίς να σκεφτεί τους άλλους συμπαίκτες ή την ανανέωση-αναπλήρωση των υπαρχόντων καπακιών. Ακόμη, ο αριθμός των «σκουπιδιών» που δημιουργήθηκε ήταν υπερβολικά μεγάλος. Στη δεύτερη ομάδα οι παίκτες παίρνουν λιγότερα καπάκια, οπότε παραμένουν καπάκια για «ανανέωση-αναγέννηση», ενώ ο αριθμός των «σκουπιδιών» είναι μικρότερος. Στην τελευταία ομάδα τα μέλη επικοινωνούν και συνεννοούνται μεταξύ τους κι έτσι κάνουν σωστότερες επιλογές, ώστε να μη γίνεται αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων και επομένως, να έχουν τη δυνατότητα να ανανεώνονται. Επίσης, τα σκουπίδια που έχουν συσσωρευτεί στο κέντρο του κύκλου είναι λίγα. Τα παιδιά κατανοούν μέσα από τη βιωματική αυτή προσέγγιση την αξία των φυσικών πόρων του πλανήτη μας και πως ο άνθρωπος οφείλει να τους αξιοποιεί με ήπιο και λογικό τρόπο, ώστε να μην τους εξαντλεί και να συνεχίζουν να υπάρχουν και στις επόμενες γενιές, καλύπτοντας συγχρόνως και τις δικές του ανάγκες διαβίωσης (αειφόρος διαχείριση). Με τον τρόπο αυτό, τα παιδιά αφομοιώνουν ευκολότερα την έννοια της διαγενεακής αλληλεγγύης. 25
Βρες τις λάθος ενέργειες στις εικόνες Δίνεται μια εικόνα σε καθεμιά ομάδα, όπου υπάρχουν διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες και τα παιδιά καλούνται να βρουν ποιες από αυτές είναι παραβατικές και προκαλούν αρνητικές συνέπειες στο περιβάλλον. (π.χ. πέταγμα σκουπιδιών στο δρόμο, ρίξιμο χρησιμοποιημένων λαδιών αυτοκινήτου στο έδαφος, μάζεμα φύλλων σε πλαστικές σακούλες κ.λ.π.). Τα παιδιά μπορούν στη συνέχεια να δώσουν τις δικές τους εναλλακτικές προτάσεις. Και τώρα μερικές πληροφορίες, που ίσως σε κάνουν να σκεφτείς πιο οικολογικά!!! Τα σκουπίδια που παράγουμε στην Ελλάδα σ ένα μήνα μπορούν να γεμίσουν 3 φορές το Ολυμπιακό Στάδιο μέχρι το ύψος και των τελευταίων κερκίδων! Για το χαρτί των κυριακάτικων εφημερίδων που διαβάζουν οι Αμερικανοί χρειάζεται ένα ολόκληρο δάσος, περίπου 500.000 δέντρα! Κάθε χρόνο πετιούνται 280 δισεκατομμύρια γυάλινα μπουκάλια και βαζάκια! Ο μέσος εργαζόμενος γραφείου πετάει κάθε χρόνο περίπου 80 κ. ανακυκλώσιμου χαρτιού πρώτης ποιότητας! Το φθινόπωρο, μόνο τα φύλλα αποτελούν το 75% των στερεών σκουπιδιών! Έχει βρεθεί θαλάσσιο κήτος με 50 διαφανείς πλαστικές σακούλες στο στομάχι του. Πολλά θαλάσσια ζώα ή και πουλιά παγιδεύονται και θανατώνονται απ τα πλαστικά κρικάκια που συγκρατούν τα αλουμινένια κουτιά των αναψυκτικών! Σήμερα το βάρος μιας κονσέρβας είναι αισθητά μειωμένο (από 57 gr. σε 35 gr.) σε σύγκριση με την προηγούμενη 10ετία, για να γίνεται εξοικονόμηση μετάλλων! 26
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1) Γεωργόπουλος,Αλ., Τσαλίκη Ελ. Αρχές-Φιλοσοφία-Μεθοδολογία-Παιχνίδια και ασκήσεις. Gutenberg. Aθήνα 1993 2) Καρακασίδης,Ν. Συσκευασία και Περιβάλλον. ΙΩΝ. Αθήνα 1999 3) Κουσούρης,Θ.,Αθανασάκης,Αρτ. Περιβάλλον-Οικολογία-Εκπαίδευση. Σαββάλας. Αθήνα 1994 4) Κυρκίτσος,Φ., Πελεκάση,Κ., Χρυσόγελος,Ν. Μείωση απορριμμάτων:μια στρατηγική για το παρόν και το μέλλον. Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης-WWF. Αθήνα 1995 5) Λαζαρίδη,Κ., Παυλόπουλος,Κ. Ολοκληρωμένη Διαχείριση Οργανικών Αποβλήτων και Υπολειμμάτων. Χαροκόπειο Παν/μιο. Αθήνα 2001 6) Μαλλιαρός,Χρ. Περιβάλλον-Ρύπανση-Τεχνικές αντιρύπανσης. Μεταίχμιο. Αθήνα 2000 7) Μανδυλάς Χ., Ανάλυση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και Επικινδυνότητας Χώρων Διάθεσης Απορριμμάτων, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Περιβάλλοντος, Μυτιλήνη, 1994 8) MIO-ECSDE. Τα Απορρίμματα στη ζωή μας. Αθήνα 2003 9) Μπλιώνης, Γ. Στα μονοπάτια της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Κέδρος. Αθήνα 2009 10) Παναγιωτακόπουλος,Δ. Βιώσιμη Διαχείριση Αστικών Στερεών Αποβλήτων. Ζυγός. Θεσ/κη 2002 11) Σκορδίλης,Αδ. Εισαγωγή στην επεξεργασία των απορριμμάτων. Μηχανική Διαλογή. Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος. Αθήνα 1990 12) Το πρόγραμμα του ΕΣΔΚΝΑ για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων της Αττικής και η τεκμηρίωσή του. ΕΣΔΚΝΑ. Αθήνα 1996 13) Φλογαϊτη,Ευγ. Εκπαίδευση για το περιβάλλον και την Αειφορία. Ελληνικά Γράμματα. Αθήνα 2006 14) Haberle,T. Έλεγχος ρύπανσης και Διαχείρισης Αποβλήτων. ΙΩΝ. Αθήνα 2003 15) The Earth Works Group. 50 απλά πράγματα που μπορείς να κάνεις για να σώσεις τη Γη. Ποντίκι. Αθήνα 1991 16) Skitt John, 1000 Terms in Solid Waste Management, ISWA Publication, 1992 17) Stein Kathy, Beyond Recycling: A Re-user s Guide, Clear Light Pub, October 1997 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΑΚΕΤΑ 1) «Θησαυρός από σκουπίδια». ΥΠΕΠΘ. Ερευνητές 1999 2) «Βιώσιμες πόλεις». Ελ. Εταιρεία Προστασίας Περιβάλλοντος και Πολιτιστικής Κληρονομιάς ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ - ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ Σκουπίδια και Ανακύκλωση, τεύχη : 3,7,13,34,35,46,48 κ.ά., Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης Βιομηχανία - Περιβάλλον, Τεύχ. 6, Ιούλιος 1995 Άρθρα από εφημερίδες. : Το Βήμα, Ελευθεροτυπία, ΟΙΚΟ της Καθημερινής κ.ά. ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ 1) http://www.anakyklosi.idx.gr 2) http://www.minenv.gr 3) http://www.prasino.gr 4) http://www.go-recycle.gr 5) www.herrco.gr 6) http//users.otenet.gr/~kpe-soufli/garbage.htm 7) http://kpe-edess.pel.sch.gr 8) www.ecorec.gr 9) www.afis.gr 10) www.edoe.gr 11) www.electrocycle.gr 12) www.esdkna.gr 13) http://www.solidwaste.org 14) http://www.iswa.org 15) http://www.residua.com 27
ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΝΕΟΤΗΤΑΣ Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΕΣΠΑ 2007-2013 πρόγραµµα για την ανάπτυξη ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ Δ/νση: Αλ. Παναγούλη & Μονεμβάσιας 1, 186 48 Δραπετσώνα Τηλ.: 210 46 24 627-210 46 18 297, Fax: 210 46 12 422 Site: www.kpedrapetsonas.gr ENVIRONMENTAL EDUCATION CENTER OF DRAPETSONA 1 Alex. Panagouli & Monemvasias Str., GR-186 48 Drapetsona, Piraeus - Greece Tel.: 210 46 24 627-210 46 18 297, Fax: 210 46 12 422 Site: www.kpedrapetsonas.gr ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΝΕΟΤΗΤΑΣ