12. ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ Γενικά και σύντομα περί του εμπορικού καταστήματος. Με τη λέξη «κατάστημα» ορίζεται ο χώρος όπου διακινούνται εμπορεύματα λιανικής πώλησης ή το κτήριο όπου στεγάζεται μια δημόσια υπηρεσία, ένας οργανισμός, ένα αστυνομικό τμήμα κ.τ.λ. Για ένα εμπορικό κατάστημα αγαθών π.χ. ένδυσης, υπόδησης, κοσμημάτων κ.ά. πιο οικεία είναι η συνώνυμη λέξη «μαγαζί». Η φράση «πάμε στα μαγαζιά» λέγεται συχνά και ακούγεται σαν «πάμε για διασκέδαση», κάτι ως δώρο στον εαυτό μας Άλλη διάσταση της λέξης «μαγαζί» είναι το νυκτερινό κέντρο διασκέδασης. Εικόνα1. Κατάστημα στο Μιλάνο. 12.1. Μικρό Κατάστημα Μεγάλη Φινέτσα Το μικρό σε χωρητικότητα εμπορικό κατάστημα το συναντούμε συνήθως ενταγμένο σε εμπορικό κέντρο και στο ισόγειο επίπεδο πολυώροφου κτίσματος με διάφορη χρήση στους ορόφους, όπως κατοίκηση ή εργασία. Η διαδικασία της μελέτης ακολουθεί τις δημιουργικές διαδρομές, όπως ήδη περιγράφηκαν στα πρώτα κεφάλαια, ανεξαρτήτως της εκάστοτε χρήσης του χώρου. Ο μελετητής οφείλει συνέπεια μεταξύ πρόθεσης και αποτελέσματος, μελετώντας ολοκληρωμένα τα επιμέρους στάδια της έρευνας, της ανάλυσης και της σύνθεσης. Η ουσιαστική διαφοροποίηση του εμπορικού χώρου σε σχέση με τον χώρο κατοίκησης είναι τα διαφορετικά επιμέρους χαρακτηριστικά της τριλογίας «χώρος χρήση χρήστης». Η ορθή θέασή τους, ως τμήμα της προμελέτης και του προβλήματος, αναδεικνύει τα δεδομένα και συγχρόνως τα προσδόκιμα της μελέτης. Στοχεύει στη δημιουργία ελκυστικού (να προσελκύει το βλέμμα), λειτουργικού (να προσφέρει χαρά) και γοητευτικού (να κρατά το ενδιαφέρον) χώρου. Η λειτουργική μορφή οργάνωσης του καταστήματος ποικίλλει ανάλογα με το αντικείμενο πώλησης. Ο εξοπλισμός, η έκθεση και η μορφή εξυπηρέτησης διαφοροποιούνται συναρτήσει των χαρακτηριστικών του εμπορεύματος. Οι ανάγκες είναι διαφορετικές π.χ. εάν το προϊόν αναφέρεται σε ένδυση, υπόδηση, κοσμήματα, χαλιά, αυτοκίνητα, βιβλία ή σε άλλα αγαθά. Η πώληση του προϊόντος αναμφίβολα είναι το ζητούμενο και ο τελικός στόχος του εμπορικού χώρου. Για κάθε επιχειρηματία που ενδιαφέρεται για τη μακροβιότητα και άνθηση της επιχείρησης του, στόχος είναι ο ευχαριστημένος πελάτης. Η ανάδειξη και ο χειρισμός των παραμέτρων για την προσέγγιση και την επίλυση αυτού του ζητουμένου είναι θέμα του μελετητή. Για να προσεγγιστεί με επιτυχία ο στόχος, ο χώρος επιβάλλεται να προσελκύει το ενδιαφέρον και την προσοχή, να είναι γοητευτικός και φιλικός, να δημιουργεί στον πελάτη τη διάθεση για μια επόμενη επίσκεψη. Η πρώτη θετική εντύπωση για τον χώρο, η διακριτική προσωπική εξυπηρέτηση των υπαλλήλων, το ποιοτικό εμπόρευμα, η ιδιαίτερη προβολή των προϊόντων, η απρόσκοπτη κίνηση/μετακίνηση των πελατών σε όλα τα επίπεδα και τους ορόφους είναι προσόντα του χώρου που απολαμβάνει ο πελάτης, ώστε με ευχάριστη διάθεση να ανακαλύπτει τα προϊόντα, να εξυπηρετείται άμεσα και να νιώθει ότι του προσφέρεται απλόχερα η προσοχή του χώρου. Οι συντονισμένες ενέργειες του μελετητή είναι το ισχυρό συστατικό της επιτυχίας του έργου. Σημαντικό στοιχείο είναι πρωτίστως η ενημέρωση για την ύπαρξη γενικών δεσμεύσεων περί απόκτησης αδείας λειτουργίας του χώρου για την όποια συγκεκριμένη 1
χρήση, που πιθανόν να επηρεάσουν τη μελέτη. Στη συνέχεια απαιτείται η προεργασία για την αποτύπωση και την ανάλυση των χαρακτηριστικών του προσφερόμενου χώρου, της χρήσης και του χρήστη, καθώς και η εξαγωγή συμπερασμάτων. Ως απώτερος στόχος ορίζεται η δημιουργία μοναδικού οργανικού χώρου με λειτουργική και αισθητική ενότητα. Ο κινητός και σταθερός εξοπλισμός του καταστήματος αποτελεί πεδίο σχεδιασμού από τον ίδιο τον μελετητή. Παράλληλα, η έρευνα αγοράς προσφέρει ποικίλες πληροφορίες και προτάσεις ειδών εξοπλισμού και επίπλων για την πλαισίωση της ιδέας του σχεδιασμού μας. Η αποφασιστική επιλογή ανάμεσα στις ποικίλες προτάσεις στηρίζεται στην εμπειρία και στη γνώση, καθώς δεν πρέπει παραβλέπεται ούτε μια στιγμή η λειτουργική και η αισθητική μορφοποίηση σε ενότητα του όλου. Η σημαντικότητα της γνώσης και της σκέψης αναδεικνύεται στο έργο πολλών διανοητώνφιλοσόφων, για παράδειγμα μέσα από αποσπασματικές ρήσεις, όπως: «Κακοί μάρτυρες τα μάτια και τ αφτιά, όταν δεν έχουν γνώση.» (Παράφραση της ρήσης του Ηρακλείτου: «Κακοί μάρτυρες είναι τα μάτια και τ αυτιά όταν έχουν ψυχή βαρβάρων») «Η αληθινή γνώση μονάχα με τη σκέψη μπορεί να κατακτηθεί.» «Η απόκτηση της γνώσης προϋποθέτει μια διαρκή προσπάθεια.» (Εμπεδοκλής) (Σωκράτης) «Όταν ξέρει κανείς να ρωτά σωστά, τότε και οι ερωτώμενοι μπορούν να απαντήσουν σωστά.» (Σωκράτης) «Ο ποιητής εκτός από το ταλέντο πρέπει να διαθέτει γνώση, ώστε η αλήθεια που θα μας μεταβιβαστεί μέσα από τους ήρωες του έργου να είναι συνειδητά επεξεργασμένη». (Αριστοτέλης) 12.2. Η Τριλογία των Χ: Χώρος Χρήση Χρήστης ΧΩΡΟΣ. Η καταλληλότητα του χώρου για τη φιλοξενία της επιχείρησης συσχετίζεται με το αντικείμενο πώλησης. Ο όγκος και το είδος των εμπορευμάτων είναι καθοριστικός για την επιλογή του μεγέθους και της εμπορικής θέσης του καταστήματος. Τα μεγέθη του χώρου και των εμπορευμάτων είναι ευθέως ανάλογα. Συνήθως μικροί χώροι φιλοξενούν προϊόντα μικρών φυσικών μεγεθών και αντιστρόφως. Η περίπτωση έκθεσης μικρών προϊόντων σε μεγάλους χώρους ή το αντίστροφο έχει να κάνει άμεσα με την ποσότητα και την ποικιλία των προϊόντων. Γνωρίζω τον χώρο, διαμορφώνω τον χώρο. Πρώτιστη κίνηση είναι η προεργασία γνωριμίας, δηλαδή αποτύπωση και η ανάλυση των χαρακτηριστικών του προσφερόμενου χώρου: (α) Ένταξη στο αστικό τοπίο. Προσανατολισμός, θέση στο οικοδομικό τετράγωνο. Σχήμα και θέση του χώρου σε σχέση με τον δρόμο, τους όμορους χώρους και τη χρήση τους. (β) Ωφέλιμη χωρητικότητα σε εμβαδόν και όγκο. (γ) Ασφαλής κατασκευαστική κατάσταση. Τα στατικά μέρη του κελύφους (πλάκες, δοκάρια, κολόνες και σκάλες). Τεχνικές πληροφορίες. ημιουργούμε οργανικό χώρο, συμπεριλαμβάνοντας πλάκες, δοκάρια, κολόνες, κατακόρυφη σύνδεση, μορφές έκθεσης προϊόντων, τεχνικές εγκαταστάσεις. 2
ΧΡΗΣΗ. Για κάθε χρήση ενός καταστήματος υπάρχουν αφενός οι σταθερές λειτουργικές ανάγκες, όμοιες για κάθε χώρο (όπως είναι το ταμείο, ο χώρος πώλησης, η βιτρίνα, ο χώρος υγιεινής και η αποθήκη), και οι επιπλέον κύριες ανάγκες, που απορρέουν από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εμπορεύματος, του τρόπου προβολής του και του ρυθμού εξυπηρέτησης των πελατών (όπως τα δοκιμαστήρια για τα καταστήματα ένδυσης, οι θέσεις καθήμενων για τα καταστήματα υπόδησης, ο χώρος εργαστηρίου για ένα χρυσοχοείο κ.ά.). Η αναγκαιότητα κατακόρυφης σύνδεσης επιπέδων στον χώρο μελέτης με σκάλα ή/και ανελκυστήρα συνιστά σημαντικό παράγοντα στην ανάπτυξη της σχεδιαστικής φιλοσοφίας που αναφέρεται στη μορφή της, στη θέση και στη σχέση της με τις υπόλοιπες λειτουργικές ενότητες. Στην ανάπτυξη της λειτουργικής πορείας τους, η σκάλα και ο ανελκυστήρας προσφέρονται για τη ροή των προϊόντων και τη σηματοδότηση τους σε όλα τα επίπεδα. Η απαιτούμενη προεργασία για την ανθρωπομετρία και την εργονομία του χώρου είναι σημαντική. Το πείραμα-παιχνίδι με τον ίδιο μας τον εαυτό ως χρήστη-μελετητή πάντοτε δίνει το πρώτο μέτρο λειτουργικότητας του χώρου, αποκαλύπτει και αποδίδει λύσεις. ΧΡΗΣΤΗΣ. Ο χρήστης των καταστημάτων δεν είναι άλλος από αυτόν της κατοικίας και των υπόλοιπων δραστηριοτήτων. Η σχέση του όμως με τον χώρο του καταστήματος κτίζεται με διαφορετικές προσδοκίες, όπως της ιδιαίτερης προσοχής και της αίσθησης μοναδικότητας. Κάθε ηλικιακή κατηγορία με ιδιαίτερα κοινωνικά χαρακτηριστικά διαμορφώνει κάθε φορά προσωπικούς κώδικες επιλογής χώρων. Είναι σημαντικό να αφουγκράζομαι τον παλμό της εποχής. Ο πελάτης επιλέγει διαχρονικά ή εκ περιτροπής την επίσκεψη σε μικρά καταστήματα ή μεγάλα πολυκαταστήματα, γνωρίζοντας εκ των προτέρων πέραν του είδους του εμπορεύματος τον ρυθμό εξυπηρέτησης-αντιμετώπισης. Στον μικρό χώρο που παρουσιάζεται πάντοτε τακτοποιημένος υπάρχει η προσωπική επαφή των πωλητών με τους πελάτες ο πωλητής προβαίνει στην προώθηση του εμπορεύματος με συμμετοχή στη διαμόρφωση άποψης, ακόμη και στις αποφάσεις ειδών αγοράς, γεγονός που συνήθως εκτιμά-αξιολογεί ο σκεπτόμενος πελάτης. Στα πολυκαταστήματα ο πελάτης αυτοεξυπηρετείται, ο πωλητής επανατακτοποιεί το εμπόρευμα (συχνά χωρίς να προλαβαίνει), ώστε το διαθέσιμο εμπόρευμα να βρίσκεται διαρκώς στα εκθετήρια, ενώ η σχέση πωλητή πελάτη χαρακτηρίζεται από ουδέτερη έως αδιάφορη. Στο είδος των χρηστών του χώρου, μια κατηγορία αποτελούν οι ιδιοκτήτες και πωλητές της επιχείρησης, διότι παράλληλα με τους πελάτες και για πολλές ώρες καθημερινά είναι και χρήστες του χώρου. Η ψυχική και πνευματική ικανοποίηση και αυτών των ατόμων έγκειται μερικώς τουλάχιστον στη φροντίδα του μελετητή και στη φιλοσοφία του επιχειρηματία. Εν κατακλείδι, στη διαδικασία της μελέτης ενσωματώνεται στο σκεπτικό του μελετητή η ψυχολογία των χρηστών. Ο τρόπος αντιμετώπισης και επίλυσης των αναγκών συνθέτει τον σχεδιασμό του εσωτερικού χώρου. 12.3. Κέλυφος και Εσωτερική Μορφή Η Σχέση της τεκτονικής δομής του κτηρίου με τον εσωτερικό χώρο είναι άμεση, σταθερή και προσφέρεται για επί πλέον επεξεργασία και νέα οπτική σχέση με τον χρήστη δημιουργώντας νέο ενσωματωμένο μανδύα και διατηρώντας πάντα τις σταθερές της κατασκευής. Ο μελετητής θα προτείνει τη διαμόρφωση της εσωτερικής παρειάς του υπάρχοντος κελύφους, είτε διατηρώντας την ίδια γεωμετρία του χώρου με μετακίνηση των ορίων προς το εσωτερικό του, είτε ανατρέποντας συνολικώς ή μερικώς την υπάρχουσα μορφή, προτείνοντας τη δημιουργία νέου οργανικού κελύφους υπό το πρίσμα νέας γεωμετρικότητας, με ριζικές τομές, όπως την εμφανή κατάργηση των κατακόρυφων επιφανειών. Η εσωτερική παρειά του κελύφους ως προς τη μορφή, το υλικό, το χρώμα και τον κατάλληλο φωτισμό 3
λειτουργεί ως φόντο και περιοχή υποδοχής των προϊόντων, με τρόπο ώστε να συμβάλλει στην προβολή και στην ανάδειξη και όχι στον υποβιβασμό τους. Το δάπεδο και το υλικό επίστρωσης αποτελούν σημαντική επιφάνεια, η οποία υποδέχεται και καθοδηγεί την κίνηση των πελατών και στην οποία εδράζεται μέρος των στοιχείων του χώρου. Η σύγχρονη φιλοσοφία διαμόρφωσης επαγγελματικών χώρων της δίνει συχνά και τον ρόλο ισόπεδης βατής βιτρίνας. Η επιλογή του υλικού δαπέδου στηρίζεται στα ιδιαίτερα γνωρίσματα αντοχής του στον χρόνο και στη χρήση, στον τρόπο κατασκευής του και στη δημιουργία αίσθησης ασφάλειας και αισθητικής. Οργανικά στοιχεία του επαγγελματικού χώρου είναι τα υλικά, οι χρωματισμοί και ιδιαίτερα ο φωτισμός. Η μελέτη εγκατάστασης και τα συνδυαστικά είδη φωτισμού είναι αυτά που θα αναδείξουν το προϊόν και θα δημιουργήσουν την κατάλληλη ατμόσφαιρα στον χώρο. Στο εμπορικό κατάστημα, η πιστότητα απόδοσης των χρωμάτων είναι απαραίτητη. Ο τρόπος και η περιοχή έκθεσης των εμπορευμάτων, καθώς και η ροή στον χώρο είναι αποτέλεσμα δημιουργικής μελέτης σχεδιασμού του εσωτερικού του χώρου. Κοινός στόχος του μελετητή και του επιχειρηματία είναι η προβολή και η προώθηση των προϊόντων, η προσέλκυση πελατών και η αύξηση των πωλήσεων. Ο προβληματισμός του τρόπου ανάδειξης των προϊόντων εκτείνεται και στο δίλημμα αν διευκολύνει περισσότερο η τοποθέτησή τους με τα νούμερα ή τα χρώματα. Η μελέτη φωτισμού ενός επαγγελματικού χώρου είναι καθοριστικό στοιχείο ανάδειξης της ποιοτικής λειτουργικότητας του χώρου, της αισθητικής ανάδειξης των μορφών και της υψηλής πιστότητας απόδοσης των χρωματικών ποιοτήτων του προϊόντος. Σε ένα κατάστημα, η αναγκαιότητα για την ανώτερη τιμή Πιστότητας Απόδοσης των Χρωμάτων (Color Rendering Index C.R.I.) είναι συνάρτηση του είδους των εμπορευμάτων για παράδειγμα, η αναγκαιότητα για την προβολή ρούχων είναι μεγαλύτερη από εκείνη των καλλυντικών. Καλό είναι να υπάρχει θερμός και ψυχρός λευκός φωτισμός για τα θερμά και τα ψυχρά χρώματα. Προτείνεται η μίξη θερμού και ψυχρού φωτισμού, κατά περίπτωση καθ όλο το εικοσιτετράωρο, με ανάλογα φωτιστικά σώματα. Μέσα από τη φιλοσοφική σκέψη του Ηράκλειτου αποκαλύπτονται σημαντικές θέσεις, χρήσιμες για τη σύνθεση. Η αντίθεση στη φύση οδηγεί στην ενότητα και στην αρμονία. Το κρύο θερμαίνεται, το θερμό ψύχεται, το υγρό ξεραίνεται, το ξηρό υγραίνεται. Το απέραντο ενώνεται. Από τους αντίθετους τόνους δημιουργείται η ωραιότερη αρμονία. Και η φύση τείνει προς τα αντίθετα από αυτά μόνο και όχι από τα όμοια προκύπτει η συμφωνία. Η αόρατη αρμονία είναι πιο μεγάλη από την ορατή. Αυτήν την αρμονία, όμως, μπορεί να τη συλλάβει μόνο εκείνος που έχει γνώση, που είναι σκεπτόμενος άνθρωπος. 12.4. Λειτουργικές Ζώνες Οι εσωτερικοί χώροι, ανεξαρτήτως μεγέθους, οφείλουν πάντοτε να καλύπτουν τις βασικές λειτουργικές ανάγκες της χρήσης. Οι ανάγκες καταγράφονται μία προς μία, η αναγκαιότητά τους αναλύεται σε λειτουργική κάλυψη επιφανείας (τ.μ.) και όλες οι λειτουργίες αξιολογούνται ως προς τη σημαντικότητα και τη μεταξύ τους σχέση βάσει της λειτουργικότητας και της εμπορικότητας και ιεραρχούνται στον χώρο, λαμβάνοντας υπ όψιν ανελλιπώς τον όγκο και τη μάζα των στοιχείων. Στον χώρο θα διαμορφωθούν δύο βασικά μέρη, αυτόνομα μεν, αλλά με δυνατότητα να εισχωρεί το ένα στο άλλο: το ένα είναι ο κύριος χώρος έκθεσης, προβολής προώθησης και 4
πώλησης του εμπορεύματος και το άλλο ο βοηθητικός χώρος. Σε καθεμία από τις δύο γενικές ενότητες εντάσσονται αντίστοιχα οι κύριες και βοηθητικές λειτουργικές ζώνες, που προκύπτουν από το λειτουργικό πρόγραμμα το οποίο έχει ήδη συντάξει και αναπτύξει ο μελετητής με τη συνεργασία του αναθέτη και στηρίζεται στα χαρακτηριστικά του χώρου, του εμπορεύματος και του τρόπου εξυπηρέτησης, καθώς και στο σκεπτικό του σχεδιασμού. Ο κενός τρισδιάστατος χώρος είναι έτοιμος να φιλοξενήσει το λειτουργικό και αισθητικό πρόγραμμα. 12.4.1. Το όριο: Πρόσοψη Πρώτη οπτική επαφή Το όριο μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου χώρου είναι σαφές. Το πόσο ελκυστικά και αποτελεσματικά γίνεται γενικά η μετάβαση από τον έναν χώρο στον άλλο αποτελεί τμήμα της μελέτης σχεδιασμού. Στην περίπτωση του εμπορικού καταστήματος, αυτό το τμήμα μελέτης αναφέρεται στην πρόσοψή του. Η πρώτη επαφή του εν δυνάμει πελάτη με το κατάστημα, ως οπτικό ερέθισμα, γίνεται μέσω της πρόσοψης. Στην πρόσοψη εντάσσεται κυρίως η είσοδος, η επωνυμία και η βιτρίνα του καταστήματος. Άλλοτε με πλήρη διαφάνεια, άλλοτε με αδιαφάνεια ή ημιδιαφάνεια, η διαμόρφωση της πρόσοψης και του εσωτερικού χώρου ενός καταστήματος στόχο έχει αφενός την προσέλκυση δυνητικών πελατών και αφετέρου την ενεργοποίηση της επιθυμίας τους για αγορές για αγορές που ήδη έχουν αποφασίσει, που έχουν λησμονήσει ή ακόμα και για αυθόρμητες αγορές. Η διαμόρφωση της πρόσοψης ενοποιείται με το ύφος του σχεδιασμού και εντάσσεται ομαλά στην πρόσοψη του κτηρίου. Επιγραφή Ταμπέλα Επωνυμία καταστήματος. Αποτέλεσμα συνεργασίας με τον ιδιοκτήτη είναι το λογότυπο του καταστήματος. Η θέση της ταμπέλας στη σύνθεση της πρόσοψης, το ύψος όπου θα τοποθετηθεί σε οριζόντια ή κατακόρυφη θέση, το υλικό, το χρώμα της και ο τρόπος που θα φωτίζεται είναι θέματα που θα επιλύσει ο μελετητής, ώστε η επιγραφή να εντοπίζεται και να διαβάζεται εύκολα. Ο φωτισμός της πρόσοψης θα πρέπει να βρίσκεται σε αρμονία με όλα τα μέρη της, ώστε να δημιουργεί αίσθηση ασφάλειας, αλλά και να προβάλλει ιδιαίτερα τα προϊόντα της βιτρίνας. Κεντρική είσοδος και βιτρίνα. Η είσοδος πρέπει να εντοπίζεται εύκολα και είναι θετικό να βρίσκεται σε άμεση σχέση με τη βιτρίνα. Η πόρτα, ως κινητό στοιχείο, για λόγους ασφαλείας και άνεσης, ανοίγει προς τον εσωτερικό και τον εξωτερικό χώρο, έως το όριο της οικοδομικής γραμμής, ώστε να μην ενοχλούνται οι διαβάτες του πεζοδρομίου. Βασική ανάγκη του εμπορικού καταστήματος είναι η προβολή του προϊόντος προς τα έξω αυτή η ανάγκη καλύπτεται μέσω της βιτρίνας. Η μορφή της βιτρίνας και το στήσιμο των προϊόντων είναι εκείνα που θα δημιουργήσουν εντυπώσεις και επιθυμία αγοράς. Πιστεύεται ότι το 50 των πωλήσεων οφείλεται στη θελκτική εικόνα της βιτρίνας, εκεί όπου δίδεται η «πρώτη μάχη των εντυπώσεων». Η οπτική σχέση βιτρίνας-χώρου πώλησης η οποία είναι είτε ανοιχτή και ενοποιείται με τον χώρο, αφήνοντας το ανθρώπινο βλέμμα να αγκαλιάσει το εσωτερικό της και τη δομή όλου του χώρου, είτε μισάνοιχτη και επικοινωνεί μερικώς με το εσωτερικό του καταστήματος είτε κλειστή, αποκλεισμένη οπτικά από τον υπόλοιπο χώρο στηρίζεται στη σχεδιαστική φιλοσοφία αφενός του μελετητή και αφετέρου της επιχείρησης περί ιδιωτικότητας των πελατών. Η βιτρίνα ορίζεται κατ εκτίμηση, ανάλογα με το εμβαδόν του συνολικού χώρου και τη φιλοσοφία του ρόλου της, διαμορφώνεται σε επίπεδα ανάλογα με το μέγεθος και τον τρόπο έκθεσης των προϊόντων, φωτίζεται ιδιαίτερα, για λόγους επικοινωνιακούς, ασφάλειας και προβολής, συναρτήσει του φυσικού ημερήσιου φωτισμού και του τεχνητού βραδινού στον περιβάλλοντα δημόσιο χώρο, αλλά και σκιάζεται ανάλογα με τον προσανατολισμό της, που αναφέρεται στον ηλιασμό. Συχνά μια βιτρίνα δυσκολεύει την οπτική επικοινωνία όταν δεν είναι κατάλληλα φωτισμένη και δεν έχει αντιανακλαστικά κρύσταλλα. Οι αντανακλάσεις μπορεί να δημιουργηθούν ειδικά κατά τη διάρκεια της ημέρας, όταν η φωτεινότητα του εξωτερικού χώρου υπερβαίνει τη φωτεινότητα στο εσωτερικό, με αποτέλεσμα την αποτροπή 5
του βλέμματος από την βιτρίνα. 12.4.2. Χώρος πώλησης Ο χώρος μπροστά από την εξωτερική πόρτα αποτελεί τη ζώνη εισόδου που υποδέχεται και προωθεί τη ροή πελατών. Στατιστικές δείχνουν τη συνήθη προτίμηση των πελατών να στρίβουν δεξιά μόλις περάσουν τη ζώνη εισόδου. Με το σκεπτικό ότι είναι ωφέλιμο να δίδεται στον πελάτη το περιθώριο να περιδιαβεί όλον τον εσωτερικό χώρο, η ζώνη κίνησης και στάσης οργανώνεται σε αυτό το πνεύμα. Κατά την ολοκλήρωση της κυκλικής πορείας με κατεύθυνση την έξοδο, συναντά (συνήθως δεξιά) τον χώρο του ταμείου, όπου πραγματοποιείται η διαδικασία της πληρωμής συσκευασίας παραλαβής. Η διασπορά του εμπορεύματος στον χώρο και η διάρθρωσή του σε ζώνες καθορίζεται από την προσέγγιση του αναγκαίου χρόνου επιλογής του προϊόντος και της σύνθετης εξυπηρέτησης, π.χ. τη δοκιμή τους. Τα προϊόντα που χρειάζονται περισσότερο χρόνο επιλογής ή τα προϊόντα υψηλής ζήτησης τοποθετούνται συνήθως στην τελευταία εμπορική ζώνη, ενώ εκείνα που αποκτώνται βάσει γρήγορων ή αυθόρμητων αποφάσεων στην πρώτη ζώνη, σε άμεση σχέση με τη ζώνη του ταμείου και την έξοδο. Καλό είναι να γίνεται συνεχής υπενθύμιση του συνόλου των ειδών που προσφέρονται στο κατάστημα μέσω δειγμάτων σε εκθετήρια, σε όλες τις επιμέρους ζώνες. Οι επιμέρους χωρικές περιοχές αναπτύσσονται ανάλογα με το είδος του εμπορεύματος και τον τρόπο έκθεσης και παρουσίασης των προϊόντων. Στα κατάστημα ένδυσης είναι απαραίτητος ένας πάγκος όπου προωθούνται διπλωμένα προϊόντα, όπως μπλούζες και πουκάμισα. Ο πάγκος είναι το σημείο επαφής πελάτη πωλητή και εκεί, ξεχωριστά και μαζί, αναπτύσσουν τους ρόλους τους. Ο ιδιαίτερος φωτισμός στον πάγκο πωλήσεων διευκολύνει αυτήν τη διαδικασία. Απαραίτητο στοιχείο στους χώρους πώλησης είναι οι καθρέπτες, που θα πρέπει να επιλέγονται βάσει της ποιότητάς τους και να τοποθετούνται σωστά σε κατάλληλες επιφάνειες, ώστε να μη δημιουργούν παραμορφώσεις. Το άτομο που επιμελείται το στήσιμο της εξωτερικής βιτρίνας και των εσωτερικών εκθετηρίων προβάλλει προϊόντα με χαμηλές τιμές, συνήθως σε εμφανή θέση και με ελκυστικό τρόπο, αποφεύγοντας την προσφορά μεγάλης ποικιλίας. Οι χώροι πώλησης και βιτρίνας πρέπει να βρίσκονται σε πλήρη αρμονία φωτισμού. 12.4.3. Βοηθητικοί και υποστηρικτικοί χώροι Βοηθητικοί αλλά απαραίτητοι χώροι θεωρούνται οι χώροι υγιεινής, οι αποθήκες, τα εργαστήρια, τα γραφεία, το λογιστήριο, το καθιστικό για τους πελάτες, συχνά και ο χώρος προσωπικού και άλλοι χώροι αντίστοιχοι της φιλοσοφίας χρήσης. ΓΕΝΙΚΟ ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑ. Ας υποτεθεί ότι ο χώρος που μελετάται για κατάστημα ρούχων είναι ισόγειος, επιφανείας 60 τ.μ. (5,00 x 12,00), με υπόγειο χώρο 40 τ.μ.(5,00χ8,00), εσωτερικό ελεύθερο ύψος ισογείου 4,30 μ. και υπογείου 2,80 μ. Τα δύο επίπεδα θα φιλοξενήσουν τις κύριες και τις βοηθητικές λειτουργικές ενότητες. Η προσέγγιση του θέματος ξεκινά με την αναγνώριση των τριών Χ, τη διαμόρφωση κεντρικής ιδέας, την αποκωδικοποίηση και τον προσανατολισμό σε μορφές, σχήματα, υλικά, υφές και χρώματα συνεχίζεται με τη δεύτερη πράξη της διαδικασίας, που συμπεριλαμβάνει την καταγραφή των λειτουργικών αναγκών, την αξιολόγηση της σημαντικότητας και της αρθρωτής σχέσης τους ανά ενότητα, καθώς και τον υπολογισμό αντιστοιχίας σε ωφέλιμη επιφάνεια κάτοψης: 6
Ζώνη Εισόδου 1,00 x 2,00 2,00 τ.μ. Βιτρίνα 3,00 x 1,00 3,00 τ.μ. Χώρος ταμείουπαραλαβής Χώρος πώλησης, εμπόρευμα διπλωμένο Γραφείο διαστάσεων 0,60 x 2,00 Χώρος κίνησης εκατέρωθεν για την εξυπηρέτηση πελατών 1,20 τ.μ. 2,80 τ.μ. Κύρια σκάλα Ελάχιστη επιφάνεια 5,00 τ.μ. Ράφια, πάγκος + χώρος κίνησης/στάσης εκατέρωθεν πάγκου εξυπηρέτησης, περίπου 2,50 6.00 τ.μ. x 2,40 Χώρος πώλησης, κρεμαστά ρούχα εκθετήρια και κίνηση εξυπηρέτησης. Βάθος εκθετηρίου + κίνηση x μήκος (0,60 + 0,80) x 20,00 οκιμαστήρια 4 x (1,00 x 1,00) + κίνηση μπροστά Κύρια επιφάνεια κίνησης στον χώρο, για βασικές πορείες 28,00 τ.μ. 4,00 τ.μ. 4,00 τ.μ. 20,00 τ.μ. Αποθήκη 8,00 τ.μ. Χώρος υγιεινής 3,00 τ.μ. Χώρος προσωπικού 3,00 τ.μ. Γραφείο Λογιστήριο 10,00 τ.μ. 2 3 4 5 6 2 8 4 4 2 0 8 3 3 1 0 (α) (β) Λειτουργικές ενότητες. Απλό οργανόγραμμα κάτοψης (α) ισογείου και (β) υπογείου. (α) Χαράξεις προσωπικής επιλογής επί των κατόψεων (α) ισογείου και (β) υπογείου. (β) 7
Η προσέγγιση των αναγκών και των αντίστοιχων ποσοστών είναι σχετικά ρευστή, αξιολογείται και αναπροσαρμόζεται σε συνεργασία με τον εντολοδόχο π.χ. η κάλυψη του γραφείου καταργείται ή μειώνεται προς όφελος των λοιπών αναγκών. Η αρθρωτή σχέση των λειτουργικών ενοτήτων αποτελεί το απλό οργανόγραμμα. Στη συνέχεια, μέσω σύλληψης και απόδοσης της κεντρικής ιδέας, όπως ήδη έχει περιγραφεί, θα δημιουργηθεί η γεωμετρικότητα του χώρου, η οποία θα συμπεριλάβει όλο το λειτουργικό πρόγραμμα. Η ανάπτυξη της λειτουργικότητας και της αισθητικής σε τρίτη διάσταση θα αποδώσει τη συνολική αίσθηση του χώρου. 8