ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Μελέτη Σχέδιο ράσης Γ Ι Α Ν Ν Η Σ Ζ Η Σ Η Σ 1
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Μελέτη Σχέδιο ράσης Για την ΜΚΟ «ΣΟΛΩΝ» Γιάννης Ζήσης ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΘΗΚΕ ΚΑΤΑ 75% ΑΠΟ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΚΑΙ 25% ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΕΡΓΟ: ΤΕΛΙΚΟ ΟΡΙΟ Α.Σ.: ΠΡΑΣΙΝΗ ΑΜΦΙΚΤΥΟΝΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α ΕΝΟΤΗΤΑ - ΜΕΛΕΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ * Κεφάλαιο.1 ο : σελ.7 α. Κοινωνική Επιχείρηση Ορισμός & παραδείγματα σελ.7 Κοινωνική Οικονομία & Κοινωνικές Επιχειρήσεις σελ.7 β. Τα θεμέλια της κοινωνικής οικονομίας. σελ.7 γ. Τα σενάρια ανάπτυξης της κοινωνικής οικονομίας και της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. σελ.8 δ. Τα βασικά προβλήματα της κοινωνικής οικονομίας. σελ.11 ε. Ο ρόλος των ΜΚΟ σελ.12 * Κεφάλαιο 2 ο : σελ.13 α. Κοινωνική οικονομία και κοινωνική επιχειρηματικότητα σελ.13 β. Τα κλειδιά επιτυχίας της κοινωνικής επιχείρησης σελ.15 γ. Η αξιολόγηση της κοινωνικής οικονομίας και της επιχειρηματικότητας σελ.16 * Κεφάλαιο 3 ο : Η εθνική & περιφερειακή κατάσταση σελ.17 α. Η κατάσταση της κοινωνικής οικονομίας στην Ελλάδα σελ.17 β. Οι προοπτικές ανάπτυξης κοινωνικής επιχειρηματικότητας και κοινωνικής οικονομίας, σε σχέση με το περιβάλλον στην περιφέρεια της Στερεάς Ελλάδας. σελ.17 * Κεφάλαιο 4 ο : Το εταιρικό σχήμα της ΚΕ σελ.18 * Κεφάλαιο 5 ο : Κοινωνική επιχείρηση και εταιρική κοινωνική ευθύνη σελ.19 * Κεφάλαιο 6 ο : Παραδείγματα ΚΕ σελ.19 * Κεφάλαιο 7 ο : Τοπικά συστήματα ανταλλαγών σελ.19 3
* Κεφάλαιο 8 ο : Τα ΤΣΑ και ο Ελληνικός Κοινωνικός Χώρος σελ.20 * Κεφάλαιο 9 ο : Καταστήματα ικαίου Εμπορίου σελ.21 * Κεφάλαιο 10 ο : Εταιρικά σχήματα Κ Ε σελ.21 Β ΕΝΟΤΗΤΑ - ιαδικασίες και βήματα συγκρότησης μιας κοινωνικής επιχείρησης * Κεφάλαιο 11 ο : ιαδικασίες και πεδία συγκρότησης ΚΕ σελ.24 * Κεφάλαιο 12 ο : Η κατάσταση στην Ελλάδα σελ.24 * Κεφάλαιο 13 ο : Ανταγωνιστικότητα σελ.24 * Κεφάλαιο 14 ο : Οι εταίροι της κοινωνικής επιχείρησης σελ.25 * Κεφάλαιο 15 ο : Το εταιρικό σχήμα σελ.26 * Κεφάλαιο 16 ο : Αρχικά βήματα σελ.26 * Κεφάλαιο 17 ο : Επικοινωνιακή πρακτική σελ.27 * Κεφάλαιο 18 ο : Λογιστική φορολογική και ασφαλιστική διαφάνεια σελ.27 * Κεφάλαιο 19 ο : ικτύωση και συστηματοποίηση σελ.27 * Κεφάλαιο 20 ο : Πολιτικές αγοράς σελ.28 * Κεφάλαιο 21 ο : Κατάρτιση, δεξαμενές εμπειρίας και οργανωτική ευελιξία σελ.29 * Κεφάλαιο 22 ο : Αμφίδρομο όφελος σελ.29 * Κεφάλαιο 23 ο : ημιουργία και ιαχείριση πελατολογίου Κοινωνικής Επιχείρησης σελ.29 4
* Κεφάλαιο 24 ο : Κοινωνικό Τοπικό Σύστημα Απασχόλησης & Επιχειρηματικότητας σελ.30 * Κεφάλαιο 25 ο : ιοίκηση ΚΕ σελ.33 * Κεφάλαιο 26 ο : Σενάρια σελ.33 Γ ΕΝΟΤΗΤΑ - Οι Κοινωνικές Επιχειρήσεις της Πράσινης Αμφικτιονίας Εργασίας. * Κεφάλαιο 27 ο : Οι κοινωνικές επιχειρήσεις στο πλαίσιο του «Τελικού Ορίου» σελ.35 α. Πόροι χορηγίες σελ.35 β. ράσεις υποστήριξης της απασχόλησης και ευαισθητοποίησης. σελ.36 γ. Θεματικό πεδίο δράσης της κοινωνικής επιχείρησης σελ.38 * Κεφάλαιο 28 ο : Η κοινωνική επιχείρηση του ΠΗΚΥΑ σελ.38 (Περιφερειακό Ηλεκτρονικό Κέντρο Υποστήριξης Ανέργων). 1. Ατζέντα σελ.38 2. Επιχειρησιακό σχέδιο σελ.39 3. Βελτίωση της απόδοσης και ανάδραση σελ.39 4.Ανεξαρτικοποίηση των ενδιαφερομένων σελ.40 5. Επικουρικές ροές πληροφόρησης σελ.40 6. Πεδία ποιότητας υπηρεσιών σελ.40 7. ικτυακοί χρήστες και κοινωνοί του συστήματος σελ.41 8. Το καθημερινό management του ΠΗΚΥΑ σελ.41 9. Συνεργασία με ΟΤΕ & με πύλες ΚΕΤΑ ΠΕΣΕ σελ.42 10. Χρονικά στάδια ολοκλήρωσης του ΠΗΚΥΑ σελ.42 11. Φιλοξενούμενες δραστηριότητες σελ.43 12. Περιεχόμενα & είδη υπηρεσιών & προϊόντων σελ.43 13. ράσεις σελ.44 14. Αρχικά ιδρυτικά μέλη σελ.44 15. Πεδία ομάδες στόχου σελ.45 16. Εξειδίκευση δράσεων & προϊόντων σελ.45 17.Ένα μέρος των προϊόντων του ΠΗΚΥΑ θα πρέπει να λειτουργεί και στην Αγγλική γλώσσα σελ.46 5
18. Φορείς συνεργασίας σελ.46 19. Πόροι ΠΗΚΥΑ σελ.47 * Κεφάλαιο 29 ο : Το Σπίτι του Βουνού σελ.48 * Κεφάλαιο 30 ο : Η κοινωνική επιχείρηση στη Βοιωτία σελ.50 * Ένα ενδεικτικό σχήμα ήμου Ανέργων σελ.51 * Βιβλιογραφία σελ.53 6
Α ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΕΛΕΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ Κεφάλαιο 1 ο 1α. Κοινωνική Επιχείρηση Ορισμός & παραδείγματα Κοινωνική Οικονομία & Κοινωνικές Επιχειρήσεις. Η σύγχρονη δομή της οικονομίας περιλαμβάνει: 1. τον δημόσιο τομέα ο οποίος υποστηρίζει θεσμικά με υποδομές και επενδύσεις την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, 2. περιλαμβάνει την ιδιωτική οικονομία, τον ιδιωτικό τομέα που λειτουργεί στα πλαίσια της αγοράς, 3. περιλαμβάνει όμως και την κοινωνική οικονομία, τον κοινωνικό τομέα. Η κοινωνική οικονομία, λειτουργεί μέσα από την δυνατότητα που υπάρχει για συλλογικά συστήματα, για εθελοντικές δράσεις, για κοινωνικές επιχειρήσεις και για δράσεις που δεν λειτουργούν κερδοσκοπικά, αλλά αποδίδουν οικονομικά διαρθρωτικά, αποδίδουν σε πεδίο κοινωνικό αλλά και οικονομικό. Η κοινωνική οικονομία διαθέτει ευρύτερη προσαρμοστικότητα και αμεσότητα, με μεγάλη κοινωνική αποδοχή. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις αναπτύσσονται σε τομείς κυρίως χαμηλής ανταγωνιστικότητας και κοινωνικού συγκριτικού πλεονεκτήματος, όπου η διαφοροποίηση των προϊόντων και των υπηρεσιών και η διασύνδεση προσφοράς και ζήτησης είναι πλέον ευχερείς μέσα από τον εθελοντισμό και την κοινωνική επικουρικότητα. 1β. Τα θεμέλια της κοινωνικής οικονομίας. Η κοινωνική οικονομία, αναπτύσσεται στο πλαίσιο της τοπικής ταυτότητας των κοινωνιών και συνδέεται με τα βαθύτερα ενδιαφέροντα και τις βαθύτερες ανάγκες τους. Το θεμέλιο της κοινωνικής οικονομίας, είναι οι ανθρώπινοι πόροι, το ανθρώπινο κεφάλαιο και ο κοινωνικός χαρακτήρας της ανάπτυξης, η κοινωνική ζήτηση και η κοινωνική προσφορά. Έτσι λοιπόν η κοινωνική οικονομία, συνδέεται στενά με τις τρεις κατηγορίες 7
δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού, με τις κοινωνικές δεξιότητες, τις περιβαλλοντικές και τις πολιτιστικές. Το πεδίο του περιβάλλοντος εμφανίζεται ως ένα πεδίο κοινωνικής ζήτησης και συνθέτει τον πολιτισμό με την κοινωνική συνοχή. Οι δεξιότητες αυτές θεωρούνται στην σύγχρονη συστημική θεωρία της διοίκησης ως ο ακρογωνιαίος λίθος για την κοινωνική, περιβαλλοντική και πολιτιστική καινοτομία που παίζει καθοριστικό ρόλο για τη διαμόρφωση όρων βιώσιμης ανάπτυξης μέσα από την δυναμική των αλληλεπιδράσεων, του ιδιωτικού, του κοινωνικού και του δημόσιου τομέα. Η κοινωνική οικονομία και κοινωνική επιχειρηματικότητα, χρειάζεται και στο εσωτερικό της τη δυναμική της καινοτομίας που μεθοδεύεται συστημικά και που οδηγεί τις τοπικές κοινωνίες σε υψηλούς δείκτες κοινωνικής συνοχής και βιώσιμης ανάπτυξης. Ο ρόλος της κοινωνικής οικονομίας είναι ένας ρόλος θετικών εξωτερικών επιδράσεων για όλους τους παραγωγικούς τομείς, για τις κοινωνικές επιδράσεις της οικονομικής ανάπτυξης και για την διαμόρφωση ακόμη και των οικονομιών κλίμακας για την βιώσιμη ανάπτυξη. Μέσα στα πλαίσια αυτά, η κοινωνική οικονομία λειτουργεί σαν αναδυόμενη οικονομία, σαν εναλλακτική επίσης οικονομία, που διαμορφώνει συνθήκες ευρύτερης μόχλευσης δυνατοτήτων και ευκαιριών. 1γ. Τα σενάρια ανάπτυξης της κοινωνικής οικονομίας και της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Πέντε είναι τα βασικά σενάρια για την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας και την δημιουργία των κοινωνικών επιχειρήσεων. Μερικά από τα σενάρια αυτά είναι πιο ισχυρά και άλλα πιο ασθενή. Θα προτάξουμε εδώ, τα πιο ισχυρά σενάρια με βάση την εμπειρία στον Ελληνικό χώρο. 1 ο. Το ισχυρότερο σενάριο για την ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας και της κοινωνικής οικονομίας, προβλέπει έναν ισχυρό ρόλο στην αυτοδιοίκηση μέσα από ευρωπαϊκά προγράμματα, ή προγράμματα Εθνικά μερικώς ή ολικώς χρηματοδοτούμενα, συνυφασμένα με τα πεδία ευθύνης της αυτοδιοίκησης. Στο σενάριο αυτό προβλέπεται βέβαια και η 8
δυνατότητα ένταξης οργάνωσης εθελοντών, σε δράσεις δημοτικής μορφής κοινωνικής επιχείρησης. Το σενάριο αυτό δεν αποκλείει την δυνατότητα να διαμορφωθούν ιδιαίτερες προοπτικές αν οι αυτοδιοικητικοί σχεδιασμοί αποτελέσουν ένα επιτυχημένο πείραμα. 2 ο Το δεύτερο ισχυρό σενάριο της ανάπτυξης της κοινωνικής οικονομίας και της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, έχει ως επίκεντρο τα συλλογικά νομικά πρόσωπα του ιδιωτικού τομέα όπως ο ΣΕΒ διάφορες κλαδικές ενώσεις. Σε αυτή την περίπτωση πολλά εξαρτώνται από την ανάπτυξη του ενδιαφέροντος και της ευθύνης σε αυτά τα συλλογικά νομικά πρόσωπα που εκπροσωπούν συλλογικά ομάδες του ιδιωτικού τομέα. Σε αυτή την περίπτωση είναι ιδιαίτερη η εμπλοκή του περιβαλλοντικού τομέα της κοινωνικής οικονομίας, καθώς τα μοντέλα της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, συνδέονται όχι μόνο με την κοινωνική συνοχή αλλά και με την περιβαλλοντική συνέπεια και πολιτική των επιχειρήσεων, τόσο σε σχέση με τα συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης όπως επίσης και με πολιτικές που συνδέονται με τους καταναλωτές και την ανάπτυξη συστημάτων κοινωνικής συνοχής σε τομείς και κλάδους επιχειρήσεων. Αντίστοιχα και στην περίπτωση της αυτοδιοίκησης, υπάρχει ένας ισχυρός ρόλος της αυτοδιοίκησης σε σχέση με το περιβάλλον και μια ευθύνη που συνέχεια βαίνει αυξανόμενη. Έτσι η αυτοδιοίκηση, εμπλέκεται και με την περιβαλλοντική επιχειρηματικότητα η οποία λειτουργεί σαν ένα πεδίο δυναμικής για την τοπική ανάπτυξη. Στην περιβαλλοντική αυτή επιχειρηματικότητα, συμπεριλαμβάνεται βέβαια και ο τομέας του πολιτισμού και της διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς. 3 ο Το τρίτο ισχυρό σενάριο βρίσκεται στην δημιουργία συνεταιρισμών βιοτεχνικών και εμπορικών, κοινωνικών ομάδων, που μπορεί να βρίσκονται σε συνθήκες αποκλεισμού ή που έχουν ειδικά ενδιαφέροντα. Αυτή η μορφή είναι ιδιαίτερα πετυχημένη σε κάποιες περιπτώσεις, όταν μάλιστα έχει λειτουργήσει σε ένα μάκρος χρόνου η κοινωνική επιχείρηση και καταξιωθεί έτσι μέσα στον ιστό της ανάπτυξης και της κοινωνίας. Αυτά είναι τα ισχυρά σενάρια ανάπτυξης της κοινωνικής επιχείρησης και της κοινωνικής οικονομίας, καθώς διαρθρώνεται γύρω από ένα κέντρο λήψης αποφάσεων και το κέντρο αυτό δεν 9
διαχωρίζεται, δεν διαφοροποιείται από το κέντρο διοικητικής ευθύνης. 4 ο Αυτό δεν συμβαίνει στην τέταρτη περίπτωση που αποτελεί ένα ασθενές σενάριο, αν και θα μπορούσε να είναι το ισχυρότερο, στην περίπτωση δηλαδή του μικτού σχήματος όπου μπορεί η αυτοδιοίκηση, ο συλλογικός φορέας ή εταιρεία που λειτουργεί με όρους ιδιωτικής επιχείρησης ή ο συνεταιρισμός ο βιοτεχνικός και ο εμπορικός, ή ένα επιστημονικό ίδρυμα, ή η επιστημονική ένωση όπως και μια ΜΚΟ, να συμπράξουν και να διαμορφώσουν έτσι ένα ευρύτερης δυναμικής και εμβέλειας σχήμα. Σε αυτή την περίπτωση όμως θα πρέπει να υπάρχει η κουλτούρα της ομαδικότητας, της συνεργασίας και της αμοιβαιότητας μέσα στην ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας ώστε να ξεπεραστούν οι διοικητικές αδυναμίες ενός πολυμερούς και πολυποίκιλου εταιρικού σχήματος. 5 ο Το πέμπτο σενάριο, παρότι έχει χαρακτήρα διοικητικά ομοιογενή, είναι επίσης ασθενές για διαφορετικούς λόγους. Είναι το σενάριο όπου η κοινωνική οικονομία και η κοινωνική επιχειρηματικότητα, αναπτύσσεται με επίκεντρο τις ΜΚΟ. Σε κάθε περίπτωση όπως και σε αυτή, μπορούν να συμπράξουν πολλοί ομοειδείς φορείς. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζεται με τις ΜΚΟ είναι συνυφασμένο με τον μικρό κύκλο εργασιών τους την μειωμένη δυνατότητα άντλησης πόρων και την έλλειψη υποδομών, ειδικά μιλώντας για τον ελλαδικό χώρο. Ο ερασιτεχνισμός αποτελεί επίσης ένα πρόβλημα και η έλλειψη οργάνωσης του εθελοντισμού. Ο εθελοντισμός, πρέπει να είναι ένα πεδίο συμμετοχής πολλών ανθρώπων ώστε να επιμερίζεται το φορτίο λειτουργικής ανάπτυξης της μη κυβερνητικής εθελοντικής δράσης ευρύτερα μέσα στο σύνολο. Με δεδομένο ότι μέσα στην Πράσινη Αμφικτιονία του Τελικού Ορίου, το σχήμα καλύπτει το σενάριο του μικτού εταιρικού σχήματος, μπορούμε να πούμε ότι η σύμπραξη της EQUAL - Τελικό Όριο, ωριμάζει τις συνθήκες για μια πιο αποτελεσματική και λειτουργική, πολυμερή και πολύπλευρη συνεργασία φορέων για την διαμόρφωση κοινωνικών επιχειρήσεων. 10
1δ. Τα βασικά προβλήματα της κοινωνικής οικονομίας. Τα προβλήματα της κοινωνικής επιχειρηματικότητας σε σχέση με το περιβάλλον. 1 ο Το πρώτο βασικό πρόβλημα για την κοινωνική οικονομία και την κοινωνική επιχειρηματικότητα, είναι η απουσία υποδομών και πόρων, η ανεπάρκεια καλύτερα, καθώς αποτελεί έναν αποθαρρυντικό παράγοντα για την περαιτέρω ανάπτυξη του εθελοντισμού των δράσεων των ΜΚΟ, αλλά και της κοινωνικής επιχειρηματικότητας όλων των πιθανών εταίρων στις δράσεις της κοινωνικής οικονομίας. 2 ο Το δεύτερο ζήτημα ή πρόβλημα εντοπίζεται στην ανεπάρκεια των δικτυώσεων. Η ανεπάρκεια αυτή λειτουργεί και στην κοινωνία της πληροφορίας, αλλά είναι ακόμη πιο εμφανής στην λειτουργία μέσα στην κοινωνία από πλευράς της κοινωνικής οικονομίας και των φορέων της. 3 ο Τέλος το τρίτο μεγάλο πρόβλημα για την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας, είναι εστιασμένο στην απουσία της επιχειρησιακής δυναμικής και στην αναντιστοιχία λειτουργικού κόστους των κοινωνικών ομάδων σε σχέση με το παραγόμενο έργο. Ένα μέρος από τα προβλήματα αυτά είναι εξωγενή, προέρχονται από το οικονομικό και το θεσμικό περιβάλλον μέσα στο οποίο λειτουργεί η κοινωνική οικονομία. Άλλα προέρχονται επίσης μέσα από το πολιτιστικό περιβάλλον, όπως για παράδειγμα στον τομέα της βαριάς αισθητικής βλάβης ή άλλης μορφής του περιβάλλοντος από τους καταναλωτές των προϊόντων και τους χρήστες των φυσικών πόρων, μια νοοτροπία που είναι ιδιαίτερα προβληματική στη χώρα μας. Τα προβλήματα αυτά απογοητεύουν κάθε ρεαλιστική απόπειρα αντιμετώπισής τους δεδομένων των συνθηκών. Παράλληλα ένα άλλο μέρος των προβλημάτων είναι ενδογενή, δημιουργούνται δηλαδή μέσα από τις ίδιες τις δομές και το δυναμικό της κοινωνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας, που παραμένει σε ένα μεγάλο βαθμό καθηλωμένη και υπανάπτυκτη μέσα από την αδυναμία διαμόρφωσης ενός ομαδικού πνεύματος εθελοντικής προσφοράς και οργάνωσης και μέσα από την έλλειψη δεξιοτήτων για την πραγματοποίηση κοινωνικών αποστολών για την 11
διαχείριση του περιβάλλοντος και την ποιότητά του, για την κοινωνική συνοχή και τον πολιτισμό. 1ε. Ο ρόλος των ΜΚΟ Ο ρόλος των ΜΚΟ, είναι ιδιαίτερα καθοριστικός παρά το μικρό ποσοστό συμμετοχής τους στον οικονομικό κύκλο εργασιών της κοινωνικής οικονομίας, καθώς αυτές αποτελούν πηγές ιδεών και εισαγωγής καινοτομίας μαζί με την ένταση του εθελοντισμού, του ενδιαφέροντος και της ευαισθησίας, που διαμορφώνουν ευρύτερους κοινωνικούς όρους για την ανάπτυξη του κοινωνικού τομέα. Ανάπτυξη κοινωνικών πόρων για την κοινωνική οικονομία. Η δημιουργία ενός συστήματος ανάπτυξης κοινωνικών πόρων για την κοινωνική οικονομία, είναι ιδιαίτερα σημαντική για την ενθάρρυνση του εθελοντισμού και των κοινωνικών επιχειρηματικών δράσεων. Αυτοί οι κοινωνικοί πόροι καθώς μπορούν να βοηθήσουν για την ίδρυση νέων κοινωνικών επιχειρηματικών μονάδων και για την διεύρυνση των δράσεων των εθελοντών. Ο τομέας του περιβάλλοντος μέσα από μια διαδικασία τοπικής και πολυμερούς συναίνεσης στη λήψη των αποφάσεων μπορεί να προσφέρει την αφετηρία για την δημιουργία ενός ταμείου κοινωνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας, μέσα από το υφιστάμενο νομικό καθεστώς. Σε αυτό μπορούν να αποφασίσουν οι οργανισμοί της τοπικής αυτοδιοίκησης, συλλογικά νομικά πρόσωπα του ιδιωτικού τομέα που εκπροσωπούν τομείς επιχειρήσεων και άλλοι παράγοντες που δραστηριοποιούνται στην κοινωνική οικονομία. Μπορούν να συμμετάσχουν στην δημιουργία αυτού του ταμείου, μέσα από τους ρυθμιστικούς και ανταποδοτικούς πόρους της διακυβέρνησης, έτσι ώστε να αναπτυχθούν αποδοτικότερες ενέργειες και ισχυρή δυναμική μεταξύ των πολιτικών παραγόντων, των επιχειρηματικών και των κοινωνικών εταίρων. Σημαντικό ρόλο επίσης, για την δημιουργία πόρων για την κοινωνική οικονομία, θα παίξει η ανάπτυξη συστημάτων εταιρικής κοινωνικής ευθύνης όπως επίσης και άλλων συστημάτων εθελοντικής συνεργασίας. Η κοινωνική οικονομία όμως μπορεί να υποστηριχθεί και από άλλους πόρους, μέσα από 12
την συνεργασία της, με αρμόδιους φορείς όπως οι φορείς της κατάρτισης, τα κέντρα προώθησης απασχόλησης, τα κέντρα υποδοχής επιχειρηματικότητας, τα κέντρα διασύνδεσης και τα κέντρα επιχειρηματικής και τεχνολογικής ανάπτυξης ή ακόμη Ο.Α.Ε., και οι ανάλογοι φορείς στον αγροτικό τον εργατικό και εργοδοτικό τομέα κοκ. Κεφάλαιο 2 ο : Κοινωνική οικονομία και κοινωνική επιχειρηματικότητα 2α. Κοινωνική οικονομία και κοινωνική επιχειρηματικότητα Η κοινωνική οικονομία, δεν αποβλέπει στο κέρδος και δεν κυριαρχείται από τους ανταγωνιστικούς κανόνες της αγοράς, όπως επίσης δεν λειτουργεί με τις ακαμψίες δημόσιου τομέα, αλλά αντίθετα έχει μια ευρύτατη προσαρμοστικότητα και αμεσότητα, ενώ συνοδεύεται από μεγάλη κοινωνική αποδοχή. Βασικός κορμός της κοινωνικής οικονομίας είναι και η κοινωνική επιχειρηματικότητα, δηλαδή η επιχειρηματικότητα των κοινωνικών επιχειρήσεων, που λειτουργεί σαν ένας ισχυρός παράγοντας μόχλευσης: 1. εθελοντισμού, 2. πλούτου ιδεών, 3. κοινωνικής καινοτομίας, 4. πρακτικής φαντασίας 5. αποκατάστασης της συμμετοχής και της ανθρώπινης προσωπικότητας σε κοινωνικούς ρόλους 6. σεβασμού της αξίας της κοινωνίας και κάθε ανθρώπινης μονάδας μέσα στο πλαίσιο των κοινωνικών δικαιωμάτων 7. σαν παράγοντας κεφαλαιοποίησης και συνέχειας της παράδοσης, της πολιτιστικής κληρονομιάς και των περιβαλλοντικών αξιών. Έτσι λοιπόν η κοινωνική επιχειρηματικότητα, είναι ένας συντελεστής ποιότητας στην κοινωνική ανάπτυξη και συνοχή, φιλικός στα πρόσωπα που μειονεκτούν και τα οποία βρίσκονται σε συνθήκες αποκλεισμού, ή έχουν έλλειμμα δεξιοτήτων μαζί βέβαια 13
με ειδικές ικανότητες, οι οποίες δεν έχουν αξιοποιηθεί και δεν έχουν βρει πεδία ευκαιριών. Η κοινωνική επιχειρηματικότητα και οι κοινωνικές επιχειρήσεις, παράγουν προϊόν με έντονο κοινωνικό χαρακτήρα. Είναι συνυφασμένες με την κοινωνική ζήτηση και την διασύνδεσή της με την κοινωνική ανάπτυξη. ιαμεσολαβούν μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης, στον κύκλο της αγοράς, σε πολλά σημεία, και αυτό ισχύει και για την αγορά εργασίας. Η κοινωνική οικονομία και η επιχειρηματικότητά της δεν απογράφεται πλήρως στον λογιστικό κύκλο της παραγωγής και της οικονομίας, ούτε στο σύνολο του προϊόντος,, επίσης ούτε στην σημαντικότητά τους του προϊόντος αυτού. Παρόλα αυτά λειτουργεί καταλυτικά και συνεισφέρει (τουλάχιστον στον Ευρωπαϊκό και τον Αγγλοσαξονικό χώρο με ακέραια ποσοστά), τόσο στον τομέα της απασχόλησης όσο και στον τομέα του ΑΕΠ. Σαν κοινωνικές επιχειρήσεις, μπορούμε να δούμε τις ΜΚΟ, τις οργανώσεις των εθελοντών, τους συνεταιρισμούς, τους συλλογικούς φορείς των καταναλωτών, μικτά εταιρικά σχήματα όπου μπορεί να συμμετέχει η αυτοδιοίκηση, τα ινστιτούτα, τα πανεπιστήμια και εν γένει κοινωνικά συλλογικά πρόσωπα, κ.ο.κ. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις μπορούν να στηριχθούν και να αντλήσουν πόρους, μέσα από προγράμματα και επίσης μέσα από τον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα, καθώς αποτελούν ένα πεδίο που συνεισφέρει αποφασιστικά στην ανάπτυξη και καλύπτει τα διαρθρωτικά της ελλείμματα. Μέσα από τις κοινωνικές επιχειρήσεις με την χορηγική υποστήριξή τους ο ιδιωτικός τομέας, κερδίζει την αναγνώριση, την αποδοχή και επίσης την κάλυψη ειδικών του αναγκών τις οποίες αδυνατεί ο ίδιος να καλύψει καθώς δεν μπορεί να δημιουργήσει και να λειτουργήσει με όρους κοινωνικής ευαισθησίας. Ταυτόχρονα καθώς ο δημόσιος τομέας είναι απρόσφορος και δεν έχει τον κατάλληλο μηχανισμό και την διαθεσιμότητα για αυτούς τους διαμεσολαβητικούς ρόλους του κοινωνικού τομέα, ο κοινωνικός τομέας καλύπτει ένα μεγάλο κενό. Η κοινωνική επιχείρηση, είναι βέβαια μια επιχείρηση, στην οποία παίζει ρόλο ο εθελοντισμός, ωστόσο όμως απαιτείται και μια ειδίκευση για λόγους αποτελεσματικότητας στηριζόμενη στη γνώση, τους πόρους και τις υποδομές, στην δικτύωση και τον επιχειρησιακό σχεδιασμό. Με την έννοια αυτή η κοινωνική 14
επιχειρηματικότητα πρέπει να στηρίζεται από κατάρτιση και τεχνική βοήθεια, χωρίς ωστόσο να στηρίζεται στην γραφειοκρατική ανάπτυξη των κοινωνικών επιχειρήσεων και των ΜΚΟ όπου μεγεθύνονται οι λειτουργικές δαπάνες, για την συντήρηση αυτών των επιχειρήσεων ενώ δεν θα είναι επαρκή και ανάλογα τα αποτελέσματά τους. Η αποτελεσματικότητα των κοινωνικών επιχειρήσεων, συνδέεται με την δικτύωση και την θεματική τους ειδίκευση και τέλος με την λειτουργία τους στην βάση της επικουρικότητας ή της τοπικής αμεσότητας. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις πρέπει να σχεδιάζονται στη βάση ενός κύκλου ζωής αυτών των επιχειρήσεων με μακρόπνοο σχεδιασμό. Στις κοινωνικές επιχειρήσεις, το κεφάλαιο μπορεί να είναι χρηματικό και μη χρηματικό. Το χρηματικό κεφάλαιο συνδέεται με χρηματικοπιστωτικούς θεσμούς, με κοινωνικά ταμεία αλληλοβοήθειας και δράσεις αυτών των ταμείων, με κοινωνικά τραπεζικά, ασφαλιστικά και χρηματιστηριακά προϊόντα, με κεφάλαια κοινωνικών επενδύσεων ή ειδικά αμοιβαία κεφάλαια. Είναι επίσης συνδεδεμένο με τον κύκλο κοινωνική επιχειρηματικότητας και οικονομίας στο σύνολό του. 2β. Τα κλειδιά επιτυχίας της κοινωνικής επιχείρησης. Α. Το πρώτο κλειδί για την επιτυχία της κοινωνικής επιχείρησης είναι συνυφασμένο με την αξιοπιστία της αυτοδέσμευσης των εταίρων της κοινωνικής επιχείρησης. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις, αποτελούν εθελοντικά συστήματα χαμηλής έντασης συμφέροντος και συνεπώς η συνοχή τους βασίζεται στην βούληση των εταίρων, χωρίς συμφέρον άμεσο και χωρίς κέρδος. Β. Το δεύτερο βήμα ή το δεύτερο κλειδί για την επιτυχία της κοινωνικής επιχείρησης, συνδέεται με το πεδίο ανάπτυξής της. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις για παράδειγμα, αξιοποίησης ανθρώπινων πόρων και μικρής κλίμακας υποδομών, όπως στον τομέα της κοινωνίας της πληροφορίας, είναι φανερό ότι εμφανίζουν ένα συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι ίσως άλλων περιπτώσεων. Ακόμη επιχειρήσεις που συνδέονται με αναγκαστικές δεσμεύσεις του ιδιωτικού τομέα και της οικονομίας ευρύτερα, όπως στον τομέα 15
της εναλλακτικής διαχείρισης των απορριμμάτων, είναι σαφές ότι εμφανίζουν ισχυρό πεδίο αναγκαστικής επιχειρηματικότητας. Γ. Σημαντικό ρόλο στην επιτυχία της κοινωνικής επιχειρηματικότητας και των κοινωνικών επιχειρήσεων, παίζει η εγκατάσταση συλλογικών συστημάτων, όπως τα τοπικά σύμφωνα ποιότητας, τα τοπικά συστήματα ανταλλαγών, τα δίκτυα ηθικού δικαίου εμπορίου που λειτουργούν βάσει συμφωνιών τιμής και βέβαια οι κοινωνικοί θεσμοί όπως η κοινωνική αριστεία και η ανάπτυξη επίσης συστημάτων εταιρικής κοινωνικής περιβαλλοντικής ευθύνης.. Παράλληλα ένα επόμενο βήμα, ένα επόμενο κλειδί, είναι η δικτύωση των κοινωνικών επιχειρήσεων και η ανταλλαγή των εμπειριών, στο πλαίσιο ακόμη και της κατάρτισης των εθελοντών ή των εργαζομένων στις κοινωνικές επιχειρήσεις. Ε. Η ανάπτυξη επίσης πολιτικών αγοράς σε σχέση με την διεύρυνση του πελατολογίου και την εφαρμογή πολιτικών ευέλικτης ανταγωνιστικότητας βασισμένης στην κοινωνική ζήτηση και την ποιότητα, είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την επιτυχία ορισμένων κλάδων κοινωνικών επιχειρήσεων. ΣΤ. Η ανάπτυξη συνθηκών αμφίδρομου οφέλους είναι ένα ακόμη υποστηρικτικό ζητούμενο για την κοινωνική επιχειρηματικότητα. Ζ. Η εσωτερική διοίκηση και η εφαρμογή οικονομιών κλίμακας ισχύει και για τις κοινωνικές επιχειρήσεις. Η παράλληλη εφαρμογή πολιτικών διαφάνειας και δημοσιότητας, διαφάνειας κυρίως οικονομικής και πολιτικής, στη βάση της λογιστικής, φορολογικής και ασφαλιστικής πολιτικής της κοινωνικής επιχείρησης. Τέλος η δημοσιότητα και η πρόσβαση του κοινού στην κοινωνική επιχείρηση συμβάλλει στην επιτυχία της. 2γ. Η αξιολόγηση της κοινωνικής οικονομίας και της επιχειρηματικότητας. Όπως σε κάθε ιδιωτική επιχείρηση ή σε δραστηριότητες του δημόσιου τομέα πρέπει και μπορεί να λειτουργεί η αξιολόγηση και η εφαρμογή συστημάτων διαχείρισης, έτσι και στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας μπορεί και πρέπει να αναπτυχθούν τέτοια συστήματα. Αυτά τα συστήματα αξιολόγησης βέβαια μπορούν να λειτουργήσουν για τον κοινωνικό ρόλο και τον κοινωνικό 16
ισολογισμό των επιχειρήσεων ιδιωτικού τομέα, του δημόσιου τομέα, της αυτοδιοίκησης και διάφορων άλλων φορέων στο πλαίσιο ανάδειξης της κοινωνικής αριστείας και της προωθημένης κοινωνικής ευθύνης. Κεφάλαιο 3 Η εθνική & περιφερειακή κατάσταση 3α. Η κατάσταση της κοινωνικής οικονομίας στην Ελλάδα Πρέπει να σημειώσουμε ότι στην Ελλάδα και στις περιφέρειές της, η κοινωνική επιχειρηματικότητα δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη με αποτέλεσμα να μην έχουμε αυτή τη δυνατότητα διασύνδεσής της,με χρηματοπιστωτικούς θεσμούς με τρόπους κοινωνικής αγοράς, αλλά οι δυνατότητες χρηματοδότησης και διαμόρφωσης κοινωνικού κεφαλαίου, να συνδέονται κυρίως με χορηγίες, χρηματικές ή σε είδος, και με μη εμπορεύσιμες αλληλοεξαρτήσεις. Ειδικά για τον τομέα της εργασίας και όχι μόνο, οι κοινωνικές επιχειρήσεις λειτουργούν και σαν ένα πεδίο επώασης της κοινωνικής και της εν γένει καινοτομίας και συνεισφέρουν σε ένα διαρθρωτικό πλεόνασμα για την βιώσιμη ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή. 3β. Οι προοπτικές ανάπτυξης κοινωνικής επιχειρηματικότητας και κοινωνικής οικονομίας, σε σχέση με το περιβάλλον στην περιφέρεια της Στερεάς Ελλάδας. Στην περιφέρεια της Στερεάς Ελλάδας, υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός ΜΚΟ, που λειτουργούν αποσπασματικά και μεμονωμένα. Μόνο πρόσφατα στον απόηχο του διεθνούς συνεδρίου για τον εθελοντισμό της Κ.Ε..Κ.Ε το 2001, άρχισαν να αναπτύσσονται δίκτυα μη ομοειδών, μη κυβερνητικών, εθελοντικών οργανώσεων. Παράλληλα υπάρχει μια αυξημένη ζήτηση περιβαλλοντικών δράσεων τόσο για την αυτοδιοίκηση νομαρχιακή και δημοτική, όσο και για τον ιδιωτικό τομέα όπως επίσης μέσα από την εφαρμογή ιαχειριστικών Σχεδίων από τους διαχειριστικούς φορείς των προστατευόμενων περιοχών του 17
δικτύου NATURA, όπως εν προκειμένω στον Εθνικό ρυμό Οίτης και στον Εθνικό ρυμό Παρνασσού, όπως επίσης και στις υπόλοιπες περιοχές του δικτύου NATURA, σε όλους τους νομούς της περιφέρειας Στ., Ελλάδας. Η εφαρμογή των ευρωπαϊκών πολιτικών που είχανε ξεκινήσει κυρίως από το 5 ο και συνεχίζονται στο 6 ο πρόγραμμα δράσης της ευρωπαϊκής ένωσης, οδηγεί σε μια αυξημένη πίεση περιβαλλοντικής προσαρμογής το σύνολο των οικονομικών δραστηριοτήτων και των πολιτικών. Έτσι εμφανίζεται ένα αναπτυσσόμενο πεδίο απασχόλησης στον τομέα του περιβάλλοντος, που όμως απαιτεί ευαισθητοποίησης αυτών που θα εμπλακούν στην πράσινη απασχόληση και επίσης ειδική γνώση και εμπειρία. Οι συνθήκες αυτές της εξειδίκευσης στον τομέα των περιβαλλοντικών επαγγελμάτων και επιχειρηματικών δράσεων, απαιτούν αντισταθμιστικές πολιτικές για την διαμόρφωση ευκαιριών, για εργατικό δυναμικό ή ανέργους, που είναι σε ασθενή θέση στην ανταγωνιστική αγορά εργασίας και έτσι χρειάζονται ειδική στήριξη. Αυτή η ειδική αντιμετώπιση για την άρση του αποκλεισμού στον τομέα του περιβάλλοντος, απαιτεί δύο ισχυρές δράσεις. Μια δράση κατάρτισης και μια δράση πρόσβασης, στην αγορά εργασίας και στις επιχειρηματικές ευκαιρίες, μέσω των κοινωνικών επιχειρήσεων της πράσινης αμφικτιονίας. Κεφάλαιο 4. Το εταιρικό σχήμα της ΚΕ Στη χώρα μας οι κοινωνικές επιχειρήσεις μπορούν να συγκροτηθούν από την συνεργασία του ιδιωτικού τομέα όταν αυτός εν μέρει λειτουργεί υπό το καθεστώς μη κερδοσκοπικών επενδύσεων, μέσα επίσης από τις ΜΚΟ και από την αυτοδιοίκηση καθώς σε αυτούς τους εταίρους μπορεί να βρεθεί ένα κοινό συμφέρον, ένας κοινός στόχος, για την ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, με κύριους στόχους τα πεδία της απασχόλησης, του περιβάλλοντος κτλ. 18
Κεφάλαιο 5. Κοινωνική επιχείρηση και εταιρική κοινωνική ευθύνη Η κοινωνική επιχειρηματικότητα μπορεί να υποστηριχθεί από αναπτυσσόμενους κύκλους εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, που διασυνδέουν τον ιδιωτικό τομέα, αλλά υπό ορισμένους όρους και τον δημόσιο, με επενδύσεις στην κοινωνική οικονομία και επιχειρηματικότητα, και με διαμόρφωση επιχειρηματικών ευκαιριών σε αυτό το πεδίο. Ταυτόχρονα, διαμορφώνει η εταιρική κοινωνική ευθύνη και θέσεις εργασίας και πεδία παραγωγής κοινωνικού και περιβαλλοντικού προϊόντος, μέσα από την συμμετοχή των εταιριών και των επιχειρήσεων, σε εθελοντικά συστήματα ποιότητας και μεθοδολογικές δεσμεύσεις σε σχέση με τις τοπικές κοινωνίες, το περιβάλλον, το προϊόν και το ευρύτερο κοινό. Κεφάλαιο 6. Παραδείγματα ΚΕ Οι κοινωνικές επιχειρήσεις μπορούν να αναπτυχθούν από τον πρωτογενή ως τον τεταρτογενή τομέα, δηλαδή τον τομέα τον αγροτικό, τον τομέα της μεταποίησης, του εμπορίου και των υπηρεσιών, με ευρύτητα ειδικών παραγόμενων προϊόντων, αγαθών και υπηρεσιών. Κεφάλαιο 7. Τοπικά συστήματα ανταλλαγών Χαρακτηριστικά παραδείγματα κοινωνικών ή αλληλέγγυων όπως αλλιώς θα μπορούσαν να ονομαστούν επιχειρήσεων, μπορούν να εντοπιστούν στα Τοπικά Συστήματα ανταλλαγής που έχουν αναπτυχθεί ιδιαίτερα για παράδειγμα στην Αγγλία, μέσα από το συνδικαλιστικό κίνημα. Είναι ανταλλαγές που γίνονται με ένα καθεστώς ιδιαίτερης αμοιβαιότητας και ευελιξίας. Για παράδειγμα κάποιος βάφει το σπίτι και ο άλλος φυλάει τα παιδιά ή διδάσκει μαθήματα ξένων γλωσσών σε αυτόν ή κάποιον άλλον. Το σύστημα οργανώνεται με μερίδα κάθε ανθρώπου στο Τοπικό 19
Σύστημα Ανταλλαγών. Οι συναλλαγές δεν αποτυπώνονται μόνο σε χρήμα και οι ονομασίες των μονάδων των ανταλλαγών, είναι ιδιαίτερα ευρηματικές ώστε να διαμορφώνουν μια επικοινωνιακή στήριξη στο τοπικό σύστημα ανταλλαγών. Η πληροφορική και η κοινωνία της πληροφορίας, βοήθησε και στο λογιστικό μέρος τα συστήματα αυτά, αλλά διαμόρφωσε και νέα πεδία αμοιβαιότητας στις εξυπηρετήσεις. Έτσι στα συστήματα αυτά δεν υπάρχει ιδιαίτερη συσσώρευση ή αποθησαύριση. Τα συστήματα αυτά όμως αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα στις περιπτώσεις που υπάρχει ένδεια και έτσι οι μη χρηματικά αποτιμώμενες ανταλλαγές, ανέπτυξαν ένα ιδιαίτερο μερίδιο στην αγορά, με τον ιδιότυπο αυτό τρόπο, ενώ εν προκειμένω στο σύστημα αυτό άρχισε να μπαίνει και ο ιδιωτικός τομέας σε αυτές τις περιπτώσεις έβλεπε να μειώνεται το μερίδιό του, λόγω της ένδειας και της ανταγωνιστικότητας του τοπικού συστήματος ανταλλαγών, έναντι της χρηματοοικονομικής ιδιωτικής λειτουργίας της αγοράς. Στην Αγγλία έχει διαμορφωθεί και ιδιαίτερη λογιστική προσέγγιση στο τοπικό σύστημα ανταλλαγών ώστε να μην λειτουργεί σαν φοροδιαφυγή. Το τοπικό σύστημα ανταλλαγών διευκολύνεται στην εγκαθίδρυσή του μέσα από τις αυξανόμενες ανάγκες για την εξειδίκευση στον χρόνο και την εργασία, στις παρεχόμενες υπηρεσίες, καθώς ένα πλήθος οικιακών ή άλλων εργασιών δεν μπορεί να διεξαχθεί από τα ίδια τα άτομα που απασχολούνται είτε στα μέσα στο σύστημα αυτό είτε μέσα στην ιδιωτική αγορά εργασίας. Το στοίχημα για τα τοπικά συστήματα ανταλλαγών, βρίσκεται στο μέγεθος της δραστηριότητας και στο μερίδιο της κοινωνικής αγοράς που διαμορφώνεται με αυτό τον τρόπο. Κεφάλαιο 8. Τα ΤΣΑ και ο Ελληνικός Κοινωνικός Χώρος Στα θετικά του συστήματος βρίσκεται η δημιουργία ενός κοινωνικού δυναμικού, ή η ανάδειξη ενός κοινωνικού δυναμικού και μιας κοινωνικής συνοχής, όπως επίσης και η άρση του κοινωνικού αποκλεισμού μέσα από ίσες ευκαιρίες ανταλλαγής προϊόντων και υπηρεσιών. Το δύσκολο σημείο είναι συνυφασμένο με την υπευθυνότητα και τον εθελοντισμό. Εδώ θα πρέπει να 20