5.ΤΑ ΠΡΟΤΥΠΑ 5.1. Η Φιλοσοφική Θεώρηση της Ποσοτικοποίησης Ο Kant 23 υποστηρίζει ότι κατά χώρο και χρόνο, σχέσεις των αντικειμένων της αισθητικής αντίληψης είναι απλώς παραστατικοί τρόποι που δεν ταυτίζονται με την πραγματικότητα αυτών των αντικειμένων. Ήδη από την εποχή του Δημόκριτου και του Πρωταγόρα η φαινομενικότητα αναγόταν στις διαφορές και στη σχετικότητα των εντυπώσεων. Ο Kant θεωρεί ότι οι αισθητηριακές ποιότητες προσφέρουν μόνο ένα ατομικό και συμπληρωματικό παραστασιακό τρόπο, ενώ απεναντίας οι κατά χώρο και χρόνο μορφές έναν καθολικό και αναγκαίο τρόπο έκφρασης των πραγμάτων. Το περιεχόμενο της Αισθητηριακής Αντίληψης δεν ταυτίζεται με την ουσία των πραγμάτων, αλλά αποτελεί απλώς φαινόμενο. Δηλαδή τα περιεχόμενα της αίσθησης θεωρούνται απλώς καταστάσεις του επί μέρους υποκειμένου, ενώ οι κατά χώρο και χρόνο μορφές θεωρούνται «αντικειμενικές» μορφές της εποπτείας για όλους. Όπως είχαν υποστηρίξει ο Δημόκριτος και ο Γαλιλαίος, έτσι υποστηρίζει και ο Kant ότι έργο της φυσικής επιστήμης είναι η αναγωγή του ποιοτικού στο ποσοτικό και ότι η αναγκαιότητα και η καθολική εγκυρότητα μπορεί να στηριχθούν μόνο σε μαθητική βάση. Το αίσθημα, λοιπόν, προσφέρει μία ατομική παράσταση, ενώ η μαθηματική θεωρία προσφέρει μία αναγκαία, καθολικά έγκυρη εποπτεία της πραγματικότητας. Και τα δύο όμως αποτελούν διαφορετικούς αναβαθμούς του φαινομένου, πίσω από τους οποίους παραμένει άγνωστο το αληθινό πράγμα καθαυτό. Ο 23 W. Windelband- P. Heimsoeth,Εγχειρίδιο της Ιστορίας της Φιλοσοφίας, Γ Τόµος, Μορφωτικό Ιδρυµα Εθνικής Τραπέζης, 1991 σελ.24. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 33
Χώρος και ο Χρόνος ισχύουν για όλα ανεξαιρέτως τα αντικείμενα της αισθητικής αντίληψης, όχι όμως πέρα από αυτά : έχουν εμπειρική πραγματικότητα. Με βάση τα παραπάνω και προκειμένου να θεμελιώσουμε «ιδρύματα ανθρώπινα» όπως οι πόλεις που πλην απροόπτων αλλά και ελαχίστων εξαιρέσεων θα επιβιώσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα πολλών εκατονταετηρίδων θα πρέπει ο γενεσιουργός ιστός τους να στηρίζεται και να προσφέρει μία καθολικά έγκυρη εποπτεία της πραγματικότητας. Και τούτο ακόμη κι αν αυτή στηρίζεται σε μια εμπειρική πραγματικότητα. Και αυτή η εμπειρική πραγματικότητα στη συγκεκριμένη περίπτωση στηρίζεται στα standards (πρότυπα) όπως αυτά εκτίθενται παρακάτω. 5.2. Θεώρηση Των Προτύπων Για την κατανόηση του τρόπου χρήσης των προτύπων που θα δοθούν στα επόμενα κεφάλαια κρίνεται σκόπιμο να γίνουν ορισμένες διευκρινήσεις και γενικές παρατηρήσεις σχετικά με την έννοια του προτύπου, τις δυσχέρειες εφαρμογής τους, την αξία χρήσης τους, προκειμένου να συνδυαστούν με τη συγκεκριμένη χρήση τους στις μελέτες της Ε.Π.Α. και τις προδιαγραφές 24. 5.2.1.Έννοια του δείκτη και του προτύπου. Το πρότυπο είναι η χωροχρονική παράμετρος (ποσοτική και ποιοτική) που εξασφαλίζει το μέτρο του αρκετού για την ποσότητα, και το μέτρο του ανεκτού για την ποιότητα, μιας συνήθους λειτουργίας που επιλέγεται και χωροθετείται με τον πολεοδομικό σχεδιασμό. Είναι αναγκαίο να γίνει η διάκριση ανάμεσα στον πολεοδομικό δείκτη και στο πολεοδομικό δείκτη προδιαγραφής, που στο εξής ονομάζουμε πρότυπο μέγεθος (standard). α. Οι πολεοδομικοί δείκτες αναφέρονται στην υπάρχουσα κατάσταση και προέρχονται από την καταγραφή των πραγματικών συνθηκών, έχουν δε κανονιστικό χαρακτήρα. β. Οι πολεοδομικοί δείκτες προδιαγραφής δηλ. τα πρότυπα μεγέθη (standards) αποτελούν οδηγό για τις προβλεπόμενες ανάγκες και καθορίζουν την συμπεριφορά ενός οικιστικού συστήματος. Τέλος είναι δυνατό να χρησιμοποιείται για τον καθορισμό των αναγκών είτε ο δείκτης είτε το πρότυπο, ανάλογα με την επιλογή ή τη δυνατότητα παρέμβασης (οικονομική κοινωνική πολιτική) του σχεδιασμού όπως π.χ. ο δείκτης καταστήματα λιανικού εμπορίου στον συνολικό πληθυσμό. 5.2.2. Ελαστικότητα προτύπου. Η έννοια του προτύπου (standard) έχει νόημα μόνο στη περίπτωση που αναφέρεται: 24 το παρόν κεφάλαιο αποτελεί µεταφορά από τα Πολεοδοµικά Πρότυπα που συνετάγησαν από το ΥΠΕΧΩ Ε, και έγιναν αποδεκτά για τη σύνταξη της Ε.Π.Α. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 34
α. σε ένα συγκεκριμένο οικισμό β. σε ένα χαρακτηριστικό του που μπορεί να προδιαγραφεί δηλ. παρουσιάζει μια κανονικότητα. Η απαίτηση της κανονιστικότητας διαχρονικά οδηγεί σ ένα ελαστικό προσδιορισμό της τιμής του. Γι αυτό στο φάσμα των πόλεων που καλύπτει η Ε.Π.Α., αφ ενός γίνεται κατάταξη των οικισμών σύμφωνα με το πληθυσμιακό μέγεθος και το διοικητικό ρόλο τους και αφ ετέρου με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα κάθε οικισμού (αγροτικός, παραδοσιακός, βιομηχανικός κ.λ.π.). Αυτό οδηγεί στην αρχή ότι επιβάλλεται μια ελαστικότητα εφαρμογής προτύπου. Η ελαστικότητα του προτύπου επίσης αναφέρεται και στην απόκλιση μεταξύ του θεωρητικώς επιθυμητού προτύπου και του εφικτού ή εφαρμόσιμου. Η απόκλιση αυτή οφείλεται σε παράγοντες όπως : - υστέρηση προσαρμογής του φυσικού και τεχνητού χώρου από το χρόνο αλλαγής των θεσμών. - δυνατότητα πραγματοποίησης επενδύσεων υποδομής και ανωδομής (μορφολογία εδάφους, αξία γης κ.λ.π.) - αντίσταση κοινωνικών δυνάμεων. Αυτό οδηγεί στην υιοθέτηση τιμών προτύπων δηλ. : α. επιθυμητά πρότυπα για το σχεδιασμό νέων οικισμών β. πρότυπα προσαρμοσμένα στην υπάρχουσα κατάσταση για την επέκταση οικισμών γ. πρότυπα που λαμβάνουν υπόψη τους υπάρχοντες δείκτες για την κάλυψη αναγκών ενός υπάρχοντος οικισμού. 5.2.3.Δυνατότητα εφαρμογής του προτύπου Η επεξεργασία και η χρησιμοποίηση των προτύπων υπόκειται σε περιοριστικούς παράγοντες από τους οποίους οι σημαντικότεροι είναι : Η ποικιλία των παραγόντων από τους οποίους εξαρτάται το μέγεθος και το είδος ενός προτύπου είναι τόσο μεγάλη, ώστε κάθε περίπτωση εφαρμογής του στο χώρο να είναι σχεδόν μοναδική και ειδική. Υπάρχει δυσκολία συνδυασμού ποσοτικών και ποιοτικών κριτηρίων. Αυτό οδηγεί σε λάθος εκτίμηση των προτύπων, διότι μη ποσοτικοί παράγοντες που διαμορφώνουν ένα πρότυπο δε μπορούν να παρουσιαστούν με μορφή ποσοτικών μεγεθών χωρίς υποκειμενικές εκτιμήσεις. Λειτουργίες που συνδέονται με οικονομικές δραστηριότητες όπως εμπόριο, βιομηχανία, γραφεία κ.λ.π., προφέρονται λιγότερο για την χρησιμοποίηση προτύπων γιατί επηρεάζονται σημαντικά από εξωτερικούς παράγοντες (πολιτικές αποφάσεις κ.λ.π.) σε βαθμό που τα θεωρητικά πρότυπα να μην έχουν πρακτική σημασία, αλλά ν αποτελούν, μόνο γενικές ενδείξεις μεγεθών. Υπάρχει έλλειψη συνεχούς έρευνας στην Ελλάδα που να αναγνωρίζει την εκάστοτε υπάρχουσα κατάσταση με τη μορφή δεικτών και να προτείνει ανάλογα προσαρμοσμένα πρότυπα. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 35
5.2.4. Χρήση προτύπων για τις Ε.Π.Α. Στην εργασία αυτή που οπωσδήποτε δεν αποτελεί μια ολοκληρωμένη έρευνα του θέματος, ώστε να μπορεί για κάθε λειτουργία να καθοριστεί το πλέγμα των δεικτών που την επηρεάζουν και την καθορίζουν χρησιμοποιήθηκαν οι μέχρι σήμερα αντίστοιχες έρευνες για τον ελληνικό χώρο 25, η εμπειρία άλλων χωρών και τα στοιχεία των αντίστοιχων φορέων κάθε λειτουργίας. Προκειμένου να υπάρξει ενιαίος τρόπος χρήσης των προτύπων στις μελέτες της Ε.Π.Α., και σύμφωνα με τις προδιαγραφές, ακολουθείται η πιο κάτω μεθοδολογία. Λαμβάνονται υπ όψη τα κεφαλαία Α.11.2. ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΥΠΟΔΟΜΗΣ (ΠΙΝΑΚΕΣ Α.11.2.1., Α.11.2.2., Α.11.2.2.), και Α.11.3. ΑΝΑΓΚΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΥΠΟΔΟΜΗΣ (ΠΙΝΑΚΑΣ Α.11.3.) των προδιαγραφών του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου, δίνεται ένας οδηγός για κάθε μία από τις πιο κάτω κατηγορίες λειτουργιών : 1. Κοινωνική υποδομή 2. Εμπόριο 3. Διοίκηση Γραφεία 4. Βιομηχανία Βιοτεχνία 5. Τουρισμός 6. Κυκλοφορία 7. Κατοικία Στον οδηγό δίνονται κατευθύνσεις χωροθέτησης των λειτουργιών συσχετίζονται με άλλες λειτουργίες, και δίνονται ιδιαίτεροι δείκτες και πίνακες. Στον οδηγό αυτό δίνεται επίσης το πνεύμα που θα χρησιμοποιηθούν τα πρότυπα για κάθε λειτουργία ξεχωριστά. Ειδικότερα : 1. Για την κοινωνική υποδομή θα αναπτυχθούν οι εξής κατηγορίες : 1.1. εκπαίδευση 1.2. υγεία πρόνοια 1.3. αθλητισμός 1.4. πράσινο 1.5. πολιτιστικά αναψυχή 1.6. ναοί κοιμητήρια και τις συνοδεύει πίνακας που αφορά τη χωροθέτησή τους σε επίπεδο πόλης και πολεοδομικής ενότητας, και τα σχετικά πρότυπα. 2. Στον πίνακα αυτό οι οικισμοί διακρίνονται σε κατηγορίες ανάλογα με το πληθυσμιακό τους μέγεθος και το διοικητικό τους ρόλο που ποικίλλει κατά λειτουργία, και σημειώνεται ποιες εγκαταστάσεις εμφανίζονται εφ άπαξ στο κέντρο του οικισμού και είναι επιπέδου πόλης. 3. Εξ άλλου χρησιμοποιώντας σα μονάδα του οικισμού τη minimum πολεοδομική ενότητα (γειτονιά), συμπληρώνονται οι ελάχιστες εγκαταστάσεις που απαιτούνται γι αυτήν (στήλη 1). 25 Κυρίως οι µελέτες: α) ΕΡΕΥΝΑ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ Ε.Μ.Π.,ΑΘΗΝΑ 1977 και β) ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΑΘΕΡΑΙ ΧΩΡΟΥ ΥΠ..Ε., Ρ.Σ.Α. Α. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ, ΑΘΗΝΑ 1973. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 36
4. Δεχόμαστε ότι ο πληθυσμός της minimum πολεοδομικής ενότητας γειτονιάς κυμαίνεται από 1.500 5.000 κατοίκους, ώστε να καλύπτει το min κοινωνικό εξοπλισμό : νηπιαγωγείο, δημοτικό σχολείο, βρεφονηπιακό σταθμό, παιδική χαρά, πλατεία, πάρκο γειτονιάς, κέντρο νεότητας, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων, εκκλησία, καθημερινό λιανικό εμπόριο, προσωπικές υπηρεσίες, οργανισμοί, τοπικός και συλλεκτήριος δρόμος, χώροι στάθμευσης. 5. Για την ομάδα min πολεοδομικών ενοτήτων συμπληρώνονται οι πρόσθετες απαραίτητες εγκαταστάσεις επιπέδου συνοικίας (στήλη 2). Σε περίπτωση μεγάλης πολεοδομικής ενότητας (συνοικία) υπολογίζονται συνολικά οι ανάγκες της συνοικίας (στήλη 3) και χωροθετούνται ανάλογα με τα κριτήρια που δίνονται στον οδηγό κάθε λειτουργίας. 6. Στη συνέχεια του πίνακα δίνονται διαφορετικά πρότυπα ανάλογα με τη λειτουργία. Ενδεικτικά αναφέρονται πιο κάτω οι δείκτες : - Βιώσιμη μονάδα : δηλ. το ελάχιστο και μέγιστο μέγεθος σε τ.μ. κάθε μονάδας, πέρα του οποίου δημιουργείται νέα μονάδα. - Ακτίνα εξυπηρέτησης : που αναφέρεται στην μέγιστη επιτρεπόμενη απόσταση της κατοικίας του χρήστη από τον χώρο της εγκατάστασης. - Αναγκαία τ.μ. ανά κάτοικο ή χρήστη : μ ένα εύρος τιμών που αναφέρονται είτε σε επιφάνεια εδάφους, είτε σε ωφ.επιφάνεια (συνδυασμός λειτουργιών π.χ. εμπόριο κατοικία κ.λ.π.). - % χρηστών το πληθυσμό : που προκύπτει είτε από γενικά στατιστικά στοιχεία είτε από τις ειδικότερες αναλύσεις και προβλέψεις των μελετητών για τον εκάστοτε οικισμό. 7. Σύμφωνα με τα πρότυπα που τελικά διαλέγει ο μελετητής, γίνεται αναγωγή στο συγκεκριμένο οικισμό, τόσο για το κέντρο του οικισμού όσο και για κάθε πολεοδομική ενότητα. Έτσι προκύπτουν οι ανάγκες σε μονάδες και γη, της εκάστοτε λειτουργίας και συμπληρώνεται ξεχωριστός πίνακας για το κέντρο και κάθε ενότητα (πιν. Α.11.2.1. και Α.11.2.2. των προδιαγραφών του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου). Πρέπει να τονισθεί ότι είναι δυνατό και επιθυμητό από τους περισσότερους φορείς να γίνεται συνδυασμός λειτουργιών (π.χ. σχολείο, αθλητικές εγκαταστάσεις, πολιτιστικά) με αποτέλεσμα την εξοικονόμηση δημόσιας ή δημοτικής ή κοινοτικής γης. 5.3.Εγκαταστασεις Εκπαίδευσης 5.3.1.Προσχολική Εκπαίδευση Νηπιαγωγείο (πίνακας 1) Το Νηπιαγωγείο χωροθετείται απαραίτητα μέσα στα όρια της πολεοδομικής ενότητας με βασικό κριτήριο χωροθέτησης την ακτίνα εξυπηρέτησης (maximum ακτίνα : 400 m.) Βιώσιμη μονάδα Νηπιαγωγείου με βάση την ισχύουσα νομοθεσία αποτελεί μαθητικό δυναμικό 30 παιδιών. Η μονάδα αυτή εξελίσσεται μέχρι και το διθέσιο Νηπιαγωγείο (60 παιδιά). Προτείνεται για μελλοντική νομοθετική ρύθμιση ο καθορισμός βιώσιμης μονάδας με 20 παιδιά που εξελίσσεται σε διθέσιο με 40 παιδιά και μέχρι 3θέσιο με 60 παιδιά. Ο προγραμματισμός και η χωροθέτηση μονάδων Νηπιαγωγείου με παθητικό δυναμικό μεγαλύτερο από 60 παιδιά πρέπει να αποφεύγεται για τους εξής λόγους : Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 37
Με βάση τα ποσοστά παιδιών ηλικίας 4-6 (χρήστες Νηπιαγωγείου) στην ενδεικνυόμενη ακτίνα εξυπηρέτησης Νηπιαγωγείου, κατά μέσο όρο το σύνολο μαθητικού δυναμικού προσχολικής ηλικίας δεν υπερβαίνει τα 60 παιδιά. Ψυχολογικά και εκπαιδευτικά δεδομένα μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τα 60 παιδιά αποτελούν την OPTIMUM ομάδα παιδιών Προσχολικής ηλικίας που μπορούν να οργανώσουν σωστή Σχολική ζωή. Το σύνολο των εξυπηρετήσεων που παρέχει το Νηπιαγωγείο σε Εκπαιδευτικό Προσωπικό και κτιριακές εγκαταστάσεις (κτίριο, Υπαίθριοι χώροι) για σωστή λειτουργία του, καθορίζει σαν οικονομικότερη Σχολική Μονάδα Προσχολικής ηλικίας εκείνη του δυναμικού των 60 παιδιών. Σε πυκνοδομημένες περιοχές η μονάδα Νηπιαγωγείου μπορεί να εξελίσσεται το maximum μέχρι 120 παιδιά. Επέκταση χρήσης χώρων του Νηπιαγωγείου πέρα από τον Προγραμματισμένο Εκπαιδευτικό χρόνο (πρωινή λειτουργία) με συμμετοχή των ενδιαφερομένων φορέων (γονέων και Τ.Α.) μπορεί να γίνει μόνο για την εξυπηρέτηση παιδιών προσχολικής ηλικίας. 5.3.2. Δημοτική Εκπαίδευση -Δημοτικό Σχολείο Το Δημοτικό Σχολείο χωροθετείται μέσα στα όρια της Πολεοδομικής ενότητας με βασικό κριτήριο την ακτίνα εξυπηρέτησης (maximum 800m.) Σε προγραμματιζόμενες μονάδες στα αστικά κέντρα όσο και σε οικισμούς όπου το μαθητικό δυναμικό το επιτρέπει, πρέπει να θεωρείται ως βιώσιμη μονάδα το 6θέσιο Δημοτικό με δυναμικό 180 μαθητές (30 μαθητές ανά τάξη). Το Δυναμικό των 180 μαθητών αντιστοιχεί σε πληθυσμό 1800 κατοίκων (από στατιστικά δεδομένα οι ηλικίες της δημοτικής εκπαίδευσης (6-11 χρόνων) αντιστοιχούν περίπου στο 10% του πληθυσμού. Η μέγιστη ανάπτυξη σχολικής μονάδας Δημοτικού μπορεί να φτάνει μέχρι 360 παιδιά (12θέσιο). Ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες που επηρεάζουν την οργάνωση σωστής σχολικής ζωής απαγορεύουν την πέρα των 360 παιδιών ανάπτυξη του Δημοτικού. Η επιλογή χωροθέτησης εξαθέσιου ή δωδεκαθέσιου Δημοτικού σε ήδη κατοικημένες περιοχές και τηρουμένου ως βασικού κριτηρίου της ακτίνας εξυπηρέτησης θα εξαρτηθεί τόσο από την πυκνότητα δόμησης όσο και από το προσφερόμενο γήπεδο (θέση - επιφάνεια). 5.3.3. Μέση Εκπαίδευση. 5.3.3.1. Γυμνάσιο Ελάχιστη βιώσιμη μονάδα Γυμνασίου αποτελεί μαθητικό δυναμικό 105 παιδιών (τρία τμήματα των 35 μαθητών) που σύμφωνα με πληθυσμιακά στατιστικά στοιχεία αντιστοιχεί σε πληθυσμό 2100 κατοίκων (οι ηλικίες Γυμνασίου αντιστοιχούν περίπου στο 5% του πληθυσμού). Η μονάδα αυτή μπορεί να αναπτυχθεί μέχρι το μέγεθος Γυμνασίου 12 τμημάτων (4 τμήματα ανά τάξη). Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 38
5.3.3.2. Λύκειο Ελάχιστη βιώσιμη μονάδα Λυκείου αποτελεί μαθητικό δυναμικό 105 μαθητών (3 τμήματα των 35 μαθητών) που αντιστοιχεί σε πληθυσμό 2.700 κατοίκων (Το ποσοστό % φοιτούντων στο Λύκειο αντιστοιχούν περίπου στο 4% του πληθυσμού. Η μονάδα αυτή μπορεί να αναπτυχθεί μέχρι 12 τμήματα (420 μαθητές). Η εκτίμηση των αναγκών σε γήπεδα όσον αφορά στη Λυκειακή βαθμίδα αναφέρεται στο σύνολο των αναγκών του Γενικού Λυκείου - Τεχνικού Λυκείου και Επαγγελματικών Σχολών. Η λύση αυτή είναι περισσότερο ευέλικτη γιατί όταν εξασφαλισθούν οι αναγκαίες εκτάσεις θα είναι δυνατόν να τοποθετηθούν εκπαιδευτικές εγκαταστάσεις οποιασδήποτε κατηγορίας Λυκείου ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες και με τις ποσοστιαίες σχέσεις αριθμού μαθητών μεταξύ Γενικού και Τεχνικού Λυκείου. Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί ο στόχος του Υ.Π.Θ. για κατάργηση του γενικού, τεχνικού και του επαγγελματικού λυκείου και η ίδρυση σε πρώτη φάση στις έδρες των νομών και σε άλλες πόλεις που προσφέρονται γι αυτό το σκοπό, ενιαίου πολυδύναμου λυκείου. 5.3.3.3. Γυμνάσιο - Λύκειο Είναι εκπαιδευτικά και λειτουργικά δυνατή η συγκρότηση Εκπαιδευτικών μονάδων Γυμνασίου και Λυκείου με συνολική ανάπτυξη μαθητικού δυναμικού από 210 μαθητές (6 τμήματα) έως 420 μαθητές (12 τμήματα) που αποτελεί και την οικονομικότερη μονάδα. 5.3.4. Επιλογές Χωροθέτησης μονάδων Μέσης Εκπαίδευσης 1. Αυτοτελής μονάδα Γυμνασίου - Λυκείου 12 τμημάτων (420μ.) στα όρια μεταξύ δύο ή περισσοτέρων πολεοδομικών ενοτήτων (επιπέδου γειτονιάς) ή μέσα σε Πολεοδομική ενότητα επιπέδου συνοικίας (εξυπηρετεί πληθυσμό περίπου 8000 κατοίκων). 2. Αυτοτελής μονάδα Γυμνασίου - Λυκείου 6 τμημάτων (210 μαθητές) χωροθετείται μέσα στα όρια πολεοδομικής ενότητας πληθυσμού περίπου 4000 κατοίκων. Η επιλογή αυτή δικαιολογείται μόνο λόγω μικρού γηπέδου διότι είναι αντιοικονομική. 3. Αυτοτελείς χωριστές μονάδες Γυμνασίου και Λυκείου των τριών τμημάτων μέσα στην Πολεοδομική ενότητα και η επιλογή αυτή δικαιολογείται σε περιπτώσεις με δυσκολία στην εύρεση γης. Σε οποιαδήποτε από τις παραπάνω επιλογές ο συνδυασμός εκπαιδευτικής μονάδας με «Πυρήνα Α» Αθλητικών εγκαταστάσεων εξυπηρετεί καλύτερα τον αθλητικό τομέα της εκπαιδευτικής μονάδας ενώ παράλληλα οργανώνει συγκροτημένα Εκπαιδευτικά-Αθλητικά κέντρα. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 39
5.3.5. Σχολικά Συγκροτήματα ή Εκπαιδευτικά Πάρκα Με τον όρο σχολικό συγκρότημα εννοείται η συνύπαρξη (γειτνίαση) πολλών, μεμονωμένων και αυτοτελών (διοικητικά και κτιριακά) σχολικών μονάδων ίδιας ή διαφορετικής βαθμίδας σε ενιαία οικοπεδική έκταση, και όχι μιας σχολικής μονάδας, μεγάλου μεγέθους. Τα εκπαιδευτικά συγκροτήματα είναι δυνατό και επιθυμητό να οργανώνονται σε συνδυασμό με Αθλητικές εγκαταστάσεις και χώρους δραστηριοτήτων ελευθέρου χρόνου. Η οργάνωση τέτοιων κέντρων - Συγκροτημάτων εκπαιδευτικών - Αθλητικών-πολιτιστικών,αν αντιμετωπισθεί στα σωστά πλαίσια ποσοτικά και ποιοτικά παρέχει ουσιαστικά πλεονεκτήματα ιδίως σε πυκνοκατοικημένες περιοχές, αποτελώντας δυναμική μονάδα στον τομέα της πόλης (2-3 μικρές ενότητες) ή στη συνοικία, ένα σημείο αναφοράς και ουσιαστικής συμμετοχής στην κοινωνική ζωή του πληθυσμού. Η αντιμετώπιση συνολικά κέντρων αυτού του είδους πρέπει να αντιμετωπίζει γενικά και ειδικά προβλήματα όπως: α). Ποσότητα μαθητικού και εξωσχολικού δυναμικού. Παρά το ότι η Αρχιτεκτονική λύση για Συγκροτήματα μπορεί ικανοποιητικά να επιλύσει προβλήματα συγκέντρωσης Μαθητικού δυναμικού, η υπερσυγκέντρωσης πέρα από ορισμένα όρια, δημιουργεί προβλήματα κοινωνικο-ψυχολογικά. Μαθητικό δυναμικό 1.5000-2.000 μαθητών θα πρέπει να θεωρείται σαν οριακό δυναμικό ένταξης σε Σχολικές Μονάδες Συγκροτήματος. β). Πλήρης εκμετάλλευση δυνατοτήτων γηπέδου που παρέχονται σε Συγκρότημα - βελτιστοποίηση αναλογίας γης ανά μαθητή, εξυπηρετήσεις υψηλής στάθμης, προσανατολισμός του μαθητή σε ποικίλο περιβάλλον και βαθμιαία προσαρμογή του σε δραστηριότητες του συνόλου. Σε συγκροτήματα θα πρέπει κατ ελάχιστο να καλύπτεται η αναλογία 20 τμ. (επί συνολικής επιφάνειας Συγκροτήματος), ανά μαθητή ενώ η συνήθης αναλογία να είναι 25-30 τ.μ. ανά μαθητή. γ). Διάταξη Σχολικών Μονάδων Συγκροτήματος. Πρακτικά αλλά και ουσιαστικά ένα Σχολικό Συγκρότημα περιλαμβάνει Μονάδες διαφόρων βαθμίδων Εκπαίδευσης. Η διάταξη χωροθέτησης των μονάδων με κλιμάκωση ηλικιών είναι απαραίτητη τόσο εκπαιδευτικά όσο και λειτουργικά. Είναι δυνατόν μάλιστα να γίνεται επέκταση ηλικιών προσχολικής Εκπαίδευσης προς τα κάτω «Βρεφονηπιακοί Σταθμοί» που αποτελούν την πρώτη φάση «Προσχολικής Εκπαίδευσης». δ). Κυκλοφοριακό πρόβλημα Ασφαλής προσπέλαση μεγάλου μαθητικού δυναμικού - οι δρόμοι μεγάλης κυκλοφορίας - αν δεν έχει σχεδιασθεί πεζόδρομος σε άλλο επίπεδο - δεν ενδείκνυνται. Επίσης πρέπει να αντιμετωπισθεί και η προσέγγιση των αυτοκινήτων στους χώρους στάθμευσης. 5.3.6. Ιδιωτική προσχολική δημοτική και μέση εκπαίδευση Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 40
Δεδομένου του στόχου για την κατάργηση των ιδιωτικών σχολείων Προσχολικής Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσης δεν προβλέπεται κάλυψη ποσοστού μελλοντικών αναγκών από τον ιδιωτικό τομέα. Το μαθητικό δυναμικό που απορροφάται σήμερα από τα ιδιωτικά σχολεία δεν υπολογίζεται στον καθορισμό των αναγκών σε γήπεδα. 5.3.7. Νυχτερινά σχολεία μέσης εκπαίδευσης Η κάλυψη των αναγκών σε υποδομή για την μέση εκπαίδευση εξασφαλίζει κατά μεγαλύτερο λόγο την στέγαση των νυχτερινών σχολείων δεδομένου ότι χρησιμοποιούνται οι ίδιες εγκαταστάσεις. 5.4. Εγκαταστάσεις Υγείας (Πίνακας 2) 5.5. Παιδικές Χαρές Πάρκα (Πίνακας 3) ΠΡΑΣΙΝΟ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΧΩΡΟΙ Ιεράρχηση κατά Λειτουργίες Α. Ελεύθεροι χώροι 1. Παιδικές γωνίες για παιδιά 1-6 ετών. Ακτίνα επιρροής 100-200μέτρα (στους πεζοδρόμους). 2. Παιδικές χαρές για παιδιά 7-12 ετών. Ακτίνα επιρροής 250-800 μέτρα (εξυπηρετούμενος πληθυσμός 3.000-5.000 για μέση πυκνότητα Brutto 100 κατ./ηα.) 3. Ελεύθερα γήπεδα για νέους 13-18 ετών. Ακτίνα επιρροής 800-1500 μέτρα (εξυπηρετούμενος πληθυσμός 3.000-5.000 για μέση πυκνότητα Brutto 100 κατ./ηα.) Β. Αμιγές πράσινο αναψυχής - περιπάτου 1. Πάρκο γειτονιάς - νησίδες πρασίνου - πλατείες γειτονιάς Ακτίνα επιρροής 300-400 μ. (εξυπηρετούμενος πληθυσμός 3.000-4.000 για μέση πυκνότητα Brutto 100 κατ./ηα. 2. Πάρκο συνοικίας- Ακτίνα επιρροής 600-1500 μ. 3. Πάρκο διαμερίσματος - τομέα (για πόλεις άνω των 200.000) 4. Πάρκο πόλης (για όλες τις πόλεις) 5. Πράσινο για μόνωση (κατά περίπτωση, ανάλογα με τις συγκρούσεις χρήσεων και τις τυχόν εστίες μόλυνσης). Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 41
Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 42
Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 43
5.5.1. Νησίδες - μικροί ελεύθεροι χώροι (γειτονιά 3.000-5.000) Χώροι έκτασης 0.01-0.1 Ηα που βρίσκονται συνήθως στις συμβολές οδών. Οι χώροι αυτοί χρησιμοποιούνται κύρια για την διέλευση ή και για τη στάση πεζών, ανάλογα της θέσης και της έκτασής τους. Λόγω της θέσης και της χρήσης των χώρων αυτών βασική προϋπόθεση μίας ορθολογικής διαμόρφωσης είναι το μεγάλο ποσοστό βατών επιφανειών (80-100%). Το υπόλοιπο ποσοστό θα καλύπτεται με θάμνους και χαμηλή βλάστηση. Βασικός εξοπλισμός : πάγκοι, φωτιστικά, πινακίδες, καλάθια αχρήστων. 5.5.2. Πλατείες γειτονιάς - μικροί κήποι Χώροι εκτάσεως 0.1-0.5 Ηα που έχουν και την εντονότερη χρήση. Ανάλογα με το μέγεθος, τη θέση και τη μορφολογία του εδάφους οι χώροι αυτοί διαμορφώνονται σε πλατείες ή μικρούς κήπους και μπορούν να περιέχουν χώρους ελεύθερου παιχνιδιού ή παιδικές χαρές. Η αναλογία πρασίνου αυξάνεται σε 40-60%. Βασικός εξοπλισμός : πάγκοι, όργανα παιχνιδιού, φωτισμός, πινακίδες, βοηθητικοί χώροι, (W.C., αποθήκες δήμου), καλάθια αχρήστων. 5.5.3. Πάρκα γειτονιάς (αναφορά : πληθ. 3.000-5.000) Χώροι έκτασης 0.5-1.5 Ηα. Λόγω εκτάσεως και χρήσεως οι χώροι μπορούν να έχουν περισσότερο ελεύθερη μορφή με ποσοστό πρασίνου 60%. Μπορούν να περιλαμβάνουν και τις υπόλοιπες λειτουργίες επιπέδου γειτονιάς (παιδικές γωνιές, παιδικές χαρές, ελεύθερα γήπεδα, αθλητικό εξοπλισμό). 5.5.4. Πάρκα συνοικίας (αναφορά : πληθυσμός 8.000-15.000). Χώροι έκτασης 1.5-2.5 Ηα που εντάσσονται στο τοπικό κέντρο της συνοικίας. Οι χώροι αυτοί περιλαμβάνουν σύνθετες δραστηριότητες. Το ποσοστό του πρασίνου εξαρτάται από τη διεύθυνση και το είδος των λειτουργιών που περιλαμβάνει ο χώρος. Μέσα σ αυτό εντάσσονται πεζόδρομοι αργής προσπέλασης αυτοκινήτων και τοπικό parking. 5.5.5. Πάρκο διαμερίσματος - τομέα (αναφορά : πληθ. 80.000-100.000) Χώροι έκτασης 9-20 Ηα με μεγάλο ποσοστό πρασίνου (70%). Η διαμόρφωση του πρασίνου πρέπει να είναι τέτοια που να απομονώνει τους επισκέπτες από το αστικό περιβάλλον. Βασικός εξοπλισμός : όπως παραπάνω. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 44
5.5.6. Πάρκο πόλης. Οι χώροι κατηγορίας αυτής συχνά τοποθετούνται σε φυσικές περιοχές και πρέπει να διαμορφωθούν έτσι ώστε να προστατευθεί και να αναδειχθεί ο φυσικός χαρακτήρας του τοπίου. Αποτελούν τις «φυγές» από το αστικό περιβάλλον και γι αυτό θα ήταν σκόπιμο να αποφευχθούν οι λειτουργίες με έντονη κίνηση. 5.6. Αθλητισμός (Πίνακας 4) Οι αθλητικές εγκαταστάσεις που εξυπηρετούν τις περιοχές κατοικίας και τις μονάδες εκπαίδευσης ομαδοποιούνται σε δύο είδη πυρήνων: Πυρήνας Α Πυρήνας Β Οι πυρήνες αυτοί κατανέμονται στους οικισμούς ως εξής : 1. Σε οικισμούς μέχρι 5.000 κατ. ένας πυρήνας Α. 2. Σε οικισμούς από 5.000-30.000 ο οικισμός χωρίζεται σε μονάδες 5.000 και σε μια από αυτές που πιθανόν έχει την πιο κεντροβαρική θέση τοποθετείται 1 πυρήνας Β, ενώ σε κάθε μια από τις υπόλοιπες ένας πυρήνας Α. 3. Σε οικισμούς πάνω από 30.000 ο οικισμός χωρίζεται σε μονάδες 5.000 και σε ευρύτερες περιοχές των 30.000 κατ.. Σε κάθε πυρήνα 30.000 κατ. τοποθετείται πυρήνας Β και σε κάθε μονάδα των 5.000 εκτός από αυτές που έχουν τους πυρήνες Β τοποθετείται 1 πυρήνας Α. Οι αθλητικοί πυρήνες θα πρέπει να συνδυάζονται κυρίως με τις μονάδες εκπαίδευσης. Επίσης θα πρέπει να συνδυάζεται με τους ελεύθερους χώρους και τους χώρους πρασίνου της περιοχής. Πολεοδομικές προδιαγραφές για τις άλλες κατηγορίες αθλητικών έργων (σε περιοχές εργασίας, Τουρισμού, Ιδρυμάτων Πρόνοιας και Σωφρονισμού) δεν είναι δυνατόν να δοθούν, διότι ο προγραμματισμός των έργων αυτών δε γίνεται από τη Γενική Γραμματεία Αθλητισμού. Βασική προϋπόθεση για τον προγραμματισμό των αθλητικών έργων είναι ο συνδυασμός με άλλες λειτουργίες π.χ. κατοικία εκπαίδευση, χώρους εργασίας, τουρισμού, στρατοπέδου, ιδρυμάτων πρόνοιας και σωφρονιστικών καταστημάτων. Στις μεγάλες περιφέρειες της χώρας η Γ.Γ.Α σχεδιάζει να δημιουργήσει πλήρη αθλητικά κέντρα (αθλητικούς οικισμούς) χωροθετημένα σε προαστιακή απόσταση από τα κέντρα των περιφερειών. Στον πίνακα που ακολουθεί δίνονται αναλυτικά τα μεγέθη για τους δυο πυρήνες καθώς και οι αρχές χωροθέτησής τους. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 45
Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 46
Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 47
5.7. Οικονομικές Δραστηριότητες Για τις οικονομικές δραστηριότητες θα δεχτούμε την ταξινόμηση της ΕΣΥΕ όπως παρουσιάζεται στον πίνακα «κλάδοι Οικονομικών Δραστηριοτήτων κατά Διψήφιους Κωδικούς». Για τις σχεδιαστικές ανάγκες θα ταξινομήσουμε τις οικονομικές αυτές δραστηριότητες σε ομάδες 1. Βιοτεχνία (κωδικοί 20-29) 2. Βιομηχανία (κωδικοί 30-39) 3. Χονδρικό Εμπόριο (κωδικοί 61-62) 4. Λιανικό Εμπόριο (κωδικοί 64-65) 5. Οικονομικές Δραστηριότητες και Διεκπεραιώσεις Υποθέσεων (κωδικός 81-82) 6. Λοιπές Υπηρεσίες (κωδικός 91-98) 7. Σύνολο Στον πίνακα 5 που ακολουθεί με τίτλο : «ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΩΝ ΣΕ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΛΑΔΟ ΑΝΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΔΗΜΩΝ» παρουσιάζονται τα ποσοστά απασχολουμένων συναρτημένα με τον πληθυσμό των δήμων της απογραφής του 1991. Τα κλάσματα που παρατίθενται αναφέρονται στον αριθμό των απασχολουμένων στις αναφερόμενες ομάδες κλάδων οικονομικής δραστηριότητες των δήμων του λεκανοπεδίου Αττικής. Η μελέτη αυτών των κλασμάτων μας δίνει κάποιες πρώτες βασικές πληροφορίες για την κλαδική εξειδίκευση της απασχόλησης αλλά και ειδικότερα: α) Η ένταση της απασχόλησης. Αυτό το ποσοστό δίνει μια πρώτη ένδειξη της έντασης της απασχόλησης σο κάθε Δήμο (π.χ. το 65% του πληθυσμού του Δήμου ΤΑΥΡΟΥ απασχολούνται στους αναφερόμενους κλάδους Οικονομικών Δραστηριοτήτων ενώ αντίθετα το ποσοστό κατέρχεται σε 1%ο στους Δήμους ΦΙΛΟΘΕΗΣ και ΠΕΥΚΗΣ αντιστοίχως γεγονός το οποίο βέβαια είναι αναγνωρίσιμο αμέσως). β) Ειδικότερος λειτουργικός χαρακτήρας Μία δεύτερη σημαντική ένδειξη που αφορά στον ειδικότερο Λειτουργικό Χαρακτήρα κάθε Δήμου προκύπτει. Έτσι ο Δήμος ΑΓ. ΙΩΑΝΝΗ ΡΕΝΤΗ απασχολεί το 27,77% του πληθυσμού του στη βιοτεχνία, το 46,54% στη Βιομηχανία, το 21,76% στο Χονδρεμπόριο ενώ μόλις το 5% στο Λιανικό Εμπόριο. Συγκριτικά ο Δήμος ΕΚΑΛΗΣ απασχολεί μόλις το 1,9%ο και 0,7% του πληθυσμού του στη βιοτεχνία και βιομηχανία αντίστοιχα και το 6,34% στο Λιανικό Εμπόριο γεγονός προφανέστατο. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 48
γ) Τα όρια της πληθυσμιακής απασχόλησης. Μία τρίτη σημαντική παρατήρηση για τον σχεδιασμό με μορφή χρήσης standard προκύπτει αυτή των ορίων των ποσοστών επί τοις εκατό της απασχόλησης του πληθυσμού που πραγματοποιούνται στο σύνολο των Δήμων του Λεκανοπεδίου. Έτσι μπορούμε να διατυπώσουμε ότι στις 7 ομαδοποιήσεις δραστηριοτήτων που προαναφέρθηκαν έχουν μέσο όρο: 1.Βιοτεχνία (κωδικοί 20-29): 4,56 2.Βιομηχανία (κωδικοί 30-39): 3,40 3.Χονδρικό Εμπόριο (κωδικοί 61-62): 1,10 4.Λιανικό Εμπόριο (κωδικοί 64-65): 4,03 5. Διεκπεραιώσεις Υποθέσεων (κωδικός 8):1,79 6.Λοιπές Υπηρεσίες (κωδικός 91-98):1,39 7.Σύνολο :21,46 Είναι προφανές ότι τα ποσοστά αυτά είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν σαν όρια των προβλεπόμενων μεγεθών απασχόλησης σε νέους οικισμούς λαμβάνοντας υπ' όψιν και τον επιθυμητό να αποδοθεί χαρακτήρα στον σχεδιαζόμενο οικισμό. δ) Κλαδική σύνθεση της απασχόλησης. Μία τέταρτη παρατήρηση δίνει την πραγματοποιούμενη κλαδική σύνθεση της απασχόλησης στους Δήμους του Λεκανοπεδίου. Τούτο προκύπτει από τον οριζόντιο έλεγχο του πίνακα. Δηλ. ο Δήμος ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ απασχολεί το 7% σε βιοτεχνία - βιομηχανία και το 7,51% σε Χονδρικό και Λιανικό, ενώ ο Δήμος Ταύρου το 40,55% και 11% αντιστοίχως. Συμπερασματικά τα αναφερόμενα ποσοστά στον πίνακα μπορεί να χρησιμοποιηθούν για τον υπολογισμό του απαραίτητου προγραμματικού χώρου σ' ένα σχεδιαζόμενο οικισμό. Έτσι εάν ο οικισμός θα φιλοξενήσει π.χ. 50.000 κατοίκους, με βάση τον μέσο όρο του πίνακα 0,21 για το ποσοστό των συνολικά απασχολουμένων σε οικονομικούς κλάδους 0,21X50.000=10.500 προκύπτει ότι 10.500 κάτοικοι θα απασχολούνται σε Οικονομικές Δραστηριότητες γεγονός που απαιτεί να προβλεφθεί στον προγραμματισμό χώρος 10.500 Χ (11-17m2) 26 = 115.500 m2 178.500 m2 δαπέδων. Για τα οποία πρέπει να προβλεφθεί αστικός χώρος με τον αντίστοιχο σ.δ. και κάλυψη. Τα πρότυπα του ΥΠΕΧΩΔΕ μας παρέχουν αντίστοιχα για τις οικονομικές δραστηριότητες τα παρακάτω στοιχεία. 26 Απαραίτητη επιφάνεια καταστήµατος ανά απασχολούµενο σ αυτά λαµβάνοντα τα 11-17µ2. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 49
5.7.1. Επιφάνεια / κατάστημα Το μέγεθος των καταστημάτων μειώνεται από το κέντρο προς την περιφέρεια. Επίσης το καθημερινό λιανικό έχει μικρότερο δείκτη από το ανώμαλο λιανικό, επειδή είναι κατανεμημένο σε περιοχές κατοικίας. Μέση τιμή δείκτη για το λιανικό εμπόριο ανά Δήμο είναι 47τ.μ./κατάστημα. Το ποσοστό των μεγάλων καταστημάτων επί του συνολικού αριθμού καταστημάτων θα αυξηθεί. Προτεινόμενα πρότυπα αναλογίας καταστημάτων αναλόγως μεγέθους αυτών στο κέντρο και στη συνοικία : ΜΕΓΕΘΟΣ ΚΑΤΑΣΤΗΜ ΑΤΟΣ ΚΕΝΤΡΟ %επι αριθμ κατάστημα / % επί συν επίφ καταστήματος ΣΥΝΟΙΚΙΑ Αριθμός καταστημ / % επί συν. Επιφ. καταστήματος μέχρι 25 35/10 45/20 26-50 20/25 25 / 30 51-100 20/15 16/20 101-200 20/20 13/20 άνω των 200 5/30 1/10 5.7.2. Επιφάνεια εμπορίου / κάτοικο Με βάση τον τύπο : Απασχολούμενοι χ επιφ.(τ.μ.) = επιφαν. (.τ.μ.) 100 κατοίκους απασχ. Κάτοικο ο μέσος δείκτης για τα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας είναι περίπου 2τ.μ./κάτοικο κατανεμημένος ως εξής : χονδρικό εμπόριο 0,36 τ.μ./ κάτοικο και λιανικό εμπόριο 1, 64 τ.μ. /κάτοικο Η σύγκριση του δείκτη του λιανικού εμπορίου με τους δείκτες του εξωτερικού (Γαλλία 0,56 τ.μ./κάτ., Εμπορικά κέντρα Η.Π.Α. από 035-0,66 τ.μ. /κάτ.) ενισχύει την άποψη ότι το δείκτης θα υποστεί μείωση και εκτιμάται ότι στο μέλλον θα διαμορφωθεί η τιμή προτύπου σε 0.65 μ2 ωφ. Επιφ../κατ. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 50
5.7.3. Δείκτες συγκέντρωσης Οι δείκτες αυτοί επηρεάζονται από : - το πληθυσμιακό μέγεθος - την κατηγορία ή το είδος εμπορίου και - την οργάνωση σημείων προσπελασιμότητας Για τις Ελληνικές πόλεις μεγάλου πληθυσμιακού μεγέθους ο δείκτης στα κέντρα κυμαίνεται από 50-67%.Στα πλαίσια της αποκεντρωτικής πολιτικής προτείνεται η σχέση καταστήματα-κέντρου προς καταστήματα-συνοικίας να είναι 60/40. 5.7.4. Ακτίνες επιρροής. Το κέντρο της γειτονιάς που περιλαμβάνει μόνο καθημερινό λιανικό εμπόριο έχει ακτίνα επιρροής 300-400 μ. Στους μικρότερους οικισμούς μπορεί να εγκαθίστανται διάσπαρτα τα πιο απαραίτητα είδη καθημερινού λιανικού εμπορίου. Για τα κέντρα συνοικίας με ανώμαλο εμπόριο η ακτίνα επιρροής φθάνει τα 1.000 μ. Η ακτίνα επιρροής του σπάνιου εμπορίου εξαρτάται άμεσα από την έκταση του οικισμού. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 51