Κυρίες και κύριοι, καλησπέρα Η λειτουργία της σύγχρονης επιχείρησης έχει τρεις πυλώνες αναφοράς: την εταιρική κοινωνική ευθύνη, την εταιρική διακυβέρνηση, και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Πυλώνες επιφανειακά ανεξάρτητοι αλλά στην ουσία βαθύτατα αλληλεξαρτώμενοι. Κοινός ιστός είναι το σύστημα αξιών που τους στηρίζει και από το οποίο εκπορεύονται. Ή, για να το εκφράσω με άλλα λόγια, κοινή συνισταμένη είναι η επιχειρηματική ηθική που νομοτελειακά χαρακτηρίζει εκείνη την επιχείρηση η οποία υιοθετεί τις επιταγές αυτού του συγκεκριμένου τριπτύχου ως το πλαίσιο καθορισμού της συμπεριφοράς απέναντι στο σύνολο των δικών της «ακροατηρίων» -- απέναντι στο σύνολο των δικών της stakeholders. Θα ξεκινήσω με αναφορά στο θέμα της βιώσιμης ανάπτυξης. Παραδοσιακά, δηλαδή στο τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα, με την βιώσιμη ανάπτυξη εννοούσαμε την ανάπτυξη που γίνεται με σεβασμό για το περιβάλλον και συγκεκριμένα που αφορά στην κρίση της κλιματολογικής αλλαγής. Στον 21ο αιώνα, όμως, τα πράγματα αλλάζουν. Βιώσιμη ανάπτυξη σημαίνει όλα τα παραπάνω και ταυτόχρονα τη στροφή από την εικονική πραγματικότητα της οικονομίας-καζίνο στην πραγματική οικονομία της εργασίας και της παραγωγής δηλαδή στο Προτεσταντικό Ήθος της σκληρής δουλειάς και της επένδυσης. Βιώσιμη ανάπτυξη σημαίνει τον προσδιορισμό νέου ρόλου και για τον ιδιωτικό και για το δημόσιο τομέα. Σημαίνει ότι οι επιχειρηματικές αποφάσεις δε λαμβάνονται αποκλειστικά με οικονομικά κριτήρια αλλά 1
συνυπολογίζουν παράγοντες όπως το περιβάλλον, τη μακρόχρονη προοπτική, την ακεραιότητα στις συναλλαγές, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τον περιορισμό της φτώχειας. Είναι μία σημαντική εξέλιξη που αποδεικνύει μεταξύ άλλων την ικανότητα προσαρμογής του οικονομικού συστήματος και της σύγχρονης επιχειρηματικής τάξης στα προβλήματα που ανακύπτουν. Τι είναι όμως ο κώδικας εταιρικής διακυβέρνησης; Είναι ένας κώδικας που στηρίζεται σε διεθνείς προδιαγραφές και αρθρώνει ένα σύστημα σχέσεων ανάμεσα στη διοίκηση της εταιρείας, το Διοικητικό της Συμβούλιο, τους μετόχους της και γενικά όλες τις εμπλεκόμενες με την εταιρεία ομάδες. Ο Κώδικας συνιστά τη δομή μέσω της οποίας προσεγγίζονται και τίθενται οι στόχοι της εταιρείας, προσδιορίζονται τα μέσα επίτευξής τους, εντοπίζονται οι βασικοί κίνδυνοι που μπορεί να προκύψουν στη λειτουργία της, οργανώνεται το σύστημα διαχείρισης κινδύνων και καθίσταται δυνατή η παρακολούθηση της απόδοσης της διοίκησης στη διαδικασία εφαρμογής των παραπάνω. Ο ΟΟΣΑ, που έχει κατά κανόνα πρωτοστατήσει στον τομέα της εταιρικής διακυβέρνησης, υπογραμμίζει το ρόλο της στην προώθηση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων, με αναφορά τόσο στην αποτελεσματικότητα της εσωτερικής οργάνωσης όσο και στο χαμηλότερο κόστος κεφαλαίου. Εξάλλου, μελέτες που έχουν γίνει δείχνουν ότι η αυξημένη διαφάνεια που προάγει η εταιρική διακυβέρνηση, έχει θετική επίπτωση στην μετοχή της εφόσον είναι εισηγμένη ενώ παράλληλα χρησιμοποιείται ως παράδειγμα και πρότυπο για τη βελτίωση της διαφάνειας στο 2
σύνολο της οικονομικής δραστηριότητας των ιδιωτικών επιχειρήσεων, αλλά και των δημόσιων οργανισμών και θεσμών. Αντίθετα με την πορεία τής εταιρικής διακυβέρνησης που έχει υπάρξει σε μεγάλο βαθμό ομαλή, λόγω της ευρύτερης αποδοχής της, η εταιρική κοινωνική ευθύνη είναι μία παλιά ιστορία, που έχει περάσει από σαράντα κύματα. Δε θα σας κουράσω με ιστορικές αναφορές. Θα αρκεστώ να αναφέρω ότι είτε με τη μορφή της φιλανθρωπίας, είτε με τη μορφή της υστερόβουλης ενασχόλησης με τις συνθήκες εργασίας, είτε ακόμη με τη μορφή της κάλυψης των ακραίων καταστάσεων στις οποίες ενίοτε μας οδηγεί η σύγχρονη οικονομία, η εταιρική κοινωνική ευθύνη είναι αυτή που σε μεγάλο βαθμό δίνει ένα ανθρώπινο πρόσωπο στον καπιταλισμό. Στη σύγχρονη εποχή μας, η ανάγκη της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης προκύπτει από δύο κρίσιμες εξελίξεις. Η πρώτη είναι αυτό που ο Alvin Toffler εύστοχα ονόμασε Future Shock την αδυναμία δηλαδή του ατόμου αλλά και της κοινωνίας συνολικά, να συνταυτιστεί, να συντονιστεί και να απορροφήσει τις αλλαγές τεχνολογικές και άλλες που επέρχονται με καταιγιστικό ρυθμό στους σύγχρονους καιρούς μας. Η δεύτερη εξέλιξη απορρέει από το συνδυασμό των διαδοχικών χρηματοπιστωτικών και οικονομικών κρίσεων με την οικονομική ορθοδοξία της λιτότητας. Είναι ένας συνδυασμός που έχει οδηγήσει μεταξύ άλλων στην έντονη υποβάθμιση του κοινωνικού κράτους με σοβαρές επιπτώσεις στην συνοχή του κοινωνικού ιστού και 3
αναπόφευκτες προεκτάσεις στον ευρύτερο τομέα της πολιτικής σταθερότητας και μετριοπάθειας. Λαμβάνοντας αυτές τις εξελίξεις υπόψη της, η σύγχρονη επιχείρηση που ενδιαφέρεται να λειτουργεί μέσα σ ένα σταθερό πλαίσιο αλλά ταυτόχρονα έχει μάθει να αφουγκράζεται την κοινωνία, οφείλει στο βαθμό που οι δικές της συνθήκες το επιτρέπουν να επιστρέψει στην κοινωνία ένα μέρος από την κερδοφορία της. Στη σύγχρονη οικονομία, η σύγχρονη επιχείρηση φροντίζει να απαλύνει ως ένα βαθμό τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις του σύγχρονου καπιταλισμού. Ο καπιταλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο του Κέινς στο Μεσοπόλεμο προϋπήρξε του σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο της Πράγας του 1968. Σε τελευταία ανάλυση η μακροχρόνια επιβίωση και εξέλιξη της επιχείρησης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον κοινωνικό-πολιτικό περίβολο την ειρήνη του και σταθερότητα του. Με βάση τα όσα είπαμε ας ξαναγυρίσουμε τώρα στην αρχή. Τι είναι, λοιπόν, η βιώσιμη ανάπτυξη; Βιώσιμη ανάπτυξη είναι η ρεαλιστική εκτίμηση του ρίσκου, η υιοθέτηση επιχειρηματικών πρωτοβουλιών που προωθούν την καινοτομία και που συμβαδίζουν με τις ανάγκες της αγοράς και η ανάληψη ευθύνης απέναντι στους εργαζόμενους και την κοινωνία, με τη διανομή κοινωνικού μερίσματος. Τι είναι η εταιρική διακυβέρνηση; Εταιρική διακυβέρνηση είναι η λογοδοσία και η απόδοση ευθυνών. Δηλαδή η διαφάνεια στη διαδικασία επίτευξης των στόχων της επιχείρησης. 4
Τι είναι εταιρική κοινωνική ευθύνη; Εταιρική κοινωνική ευθύνη είναι η προσφορά με συνέπεια και συνέχεια από μία οικονομικά επικερδή επιχείρηση, προστιθέμενης αξίας όχι μόνο στην ίδια την εταιρεία και τις ενδιαφερόμενες ομάδες της αλλά και στο κοινωνικό σύνολο. Η συγκεκριμένη οπτική γωνία από την οποία προσεγγίσαμε το ιερό τρίπτυχο της σύγχρονης επιχειρηματικότητας μας επιτρέπει τώρα να δούμε την αδήριτη σχέση μεταξύ των τριών αυτών πυλώνων. Η βιώσιμη ανάπτυξη είναι αυτή που θέτει ουσιαστικά τους στόχους της σύγχρονης επιχείρησης και τις προδιαγραφές για το modus viventi. Η εταιρική διακυβέρνηση διασφαλίζει τη διαφάνεια και την αποτελεσματικότητα σε επίπεδο λειτουργικό. Είναι οι προδιαγραφές για το modus operanti της επιχείρησης ούτως ώστε να εξασφαλίζεται στο μέγιστο δυνατό η υλοποίηση των στόχων της. Και η εταιρική κοινωνική ευθύνη είναι αυτή που κρατά την επιχείρηση κοντά στην κοινωνία. Την καθιστά ένα αναπόσπαστο μέρος της κοινωνίας και της αποδίδει μέρος της ευθύνης για τη σταθερότητα και την κοινωνική συνοχή απαραίτητες προϋποθέσεις για την επίτευξη των στόχων της. Και οι τρεις πυλώνες μαζί διασφαλίζουν την έγκαιρη προσαρμογή της, την ταχύρρυθμη ανάπτυξή της και έτσι τη μακροχρόνια επιβίωσή της, σε όφελος της ίδιας αλλά και της κοινωνίας. Θα ήταν λάθος να θεωρηθεί πως η επιχείρηση έχει την πολυτέλεια τής α λα καρτ επιλογής των πυλώνων. Ότι μπορεί να γίνει, και ότι γίνεται, δεν υπάρχει αμφιβολία. 5
Στην περίπτωση αυτή, όμως, είναι βέβαιο πως τα όποια οφέλη θα είναι βραχύχρονα στην καλύτερη περίπτωση και εικονικά στη χειρότερη. Η επιβίωση και ανάπτυξη της σύγχρονης επιχείρησης απαιτεί την προσήλωσή της και στους τρεις πυλώνες -- όπως και τον αντίστοιχο συντονισμό των δράσεών της. Θα κλείσω την παρέμβαση μου με αναφορά στο θέμα της επιχειρηματικής ηθικής. Η επιχειρηματική ηθική επιβάλλεται από την κορυφή και διαπερνά όλα τα επίπεδα τής επιχείρησης, όλες τις διαδικασίες και λειτουργίες της. Το τρίπτυχο βιώσιμη ανάπτυξη -- εταιρική διακυβέρνηση εταιρική κοινωνική ευθύνη έχει κοινή ηθική βάση: την ορθολογική λειτουργία ώστε να μην σπαταλούνται οι πόροι. Τη διαφάνεια ώστε να υπάρχει λογοδοσία και απόδοση ευθυνών. Την ανάληψη πρωτοβουλίας και ευθύνης για την πορεία της κοινωνίας ώστε να έχει η οικονομία ένα ανθρώπινο πρόσωπο. Και οι τρεις πυλώνες διέπονται έτσι από την ύπαρξη ενός συγκεκριμένου και μοναδικού κώδικα ηθικής που δεν επιδέχεται ούτε εκπτώσεις ούτε συμβιβασμούς. Αγαπητές φίλες και φίλοι, Οι επιχειρηματικές ηγεσίες βρίσκονται σήμερα στο επίκεντρο της προσοχής γιατί είναι αυτές, οι μόνες, που μπορούν να δημιουργήσουν πλούτο. Η κοινωνία γνωρίζει πολύ καλά ότι ο ρόλος του κράτους στον τομέα αυτό, πρώτα πέτυχε, μετά εκφυλίστηκε και τώρα χάθηκε. Προσβλέπει, λοιπόν, στις επιχειρήσεις για να την βγάλουν από την κρίση. Το έργο αυτό είναι δύσκολο. Δεν έχουν να αντιπαλέψουν μόνο με την έλλειψη κεφαλαίων και ρευστότητας, τη χαμηλή ζήτηση, το ασταθές πολιτικό περιβάλλον αλλά και με μία κοινωνία που τον αντιμετωπίζει συχνά με επιφύλαξη, 6
ενίοτε με έντονη δυσπιστία. Διότι, στο παρελθόν υπήρξαν επιχειρηματικές ηγεσίες που κάθε άλλο παρά άμεμπτες μπορούν να θεωρηθούν. Η ασπίδα της σύγχρονης επιχειρηματικής ηγεσίας δεν μπορεί, λοιπόν, να είναι μόνο η αδιάκοπη προσπάθεια αύξησης της παραγωγικότητας. Η τεχνοκρατική προσέγγιση οφείλει να συμπληρώνεται με την εγκαθίδρυση μίας νέας επιχειρηματικής ηθικής, μίας νέας εταιρικής κουλτούρας που να απορρέει και να στηρίζεται, ταυτόχρονα και ισότιμα, στους τρεις πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης, της εταιρικής διακυβέρνησης και της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Κι αυτό αφορά την προσωπική προσήλωση της ηγεσίας στο συγκεκριμένο σύστημα αξιών χωρίς παρεκκλίσεις και εξαιρέσεις οποιασδήποτε μορφής. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας. 7