www.share-project.org Αποτελέσματα από την έρευνα 50+ στην Ευρώπη

www.share-project.org Αποτελέσματα από την έρευνα 50+ στην Ευρώπη

Τι συμβαίνει από εδώ και πέρα Το αμέσως επόμενο βήμα της έρευνας 50+ στην Ευρώπη είναι η προσθήκη, στην υπάρχουσα βάση δεδομένων, πληροφοριών σχετικά με τις «διαδρομές της ζωής» των ατόμων του δείγματος. Η σύνδεση των πληροφοριών που ήδη υπάρχουν από τα δύο προηγούμενα κύματα συλλογής δεδομένων με πληροφορίες για προηγούμενα γεγονότα της ζωής των ατόμων, θα βοηθήσει σημαντικά τους ερευνητές όπως και τους φορείς πολιτικής να κατανοήσουν καλύτερα το πως οι συνθήκες ζωής κατά τις μεγαλύτερες ηλικίες διαμορφώνονται καθ όλη τη διάρκεια της ζωής, εξαρτώμενες από προσωπικές εμπειρίες όπως και κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές αλλαγές. Η έρευνα 50+ στην Ευρώπη χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Εθνικό Ίδρυμα για τη Γήρανση (NIA) στις ΗΠΑ καθώς και από ορισμένους εθνικούς χορηγούς. Published by Mannheim Research Institute for the Economics of Aging (MEA) L13,17 68131 Mannheim Phone: +49-621-181 1862 Fax: +49-621-181-1863 E-Mail: share@mea.uni-mannheim.de Design/ Layout by Philip Brückner, Jennifer Kröger (c)mannheim Research Institute for the Economics of Aging, 2008 Επιστημονική Υπεύθυνος Έρευνας SHARE στην Ελλάδα: Καθηγήτρια Αντιγόνη Λυμπεράκη Πάντειο Πανεπιστήμιο Πληροφορίες για επικοινωνία Μαρινάκη Μαριαλένα marinaki@kapa-research.com Ασημακοπούλου Ακριβή asimak@kapa-research.com τηλέφωνο: 210-4895000 www.share-project.org 11

Για την Οικονομική κατάσταση, το Εισόδημα και τα Περιουσιακά στοιχεία Η ανισότητα στην κατανάλωση είναι πολύ μικρότερη από την χρηματική ανισότητα: Τα δεδομένα SHARE για την καταναλωτική δαπάνη αναδεικνύουν απρόσμενες διαφορές μεταξύ των χωρών. Το ύψος της καταναλωτικής δαπάνης για τρόφιμα είναι πολύ χαμηλότερο στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης (πχ Σουηδία και Δανία) σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της έρευνας. Σε όλες τις χώρες η ανισότητα στην κατανάλωση είναι χαμηλότερη σε σχέση με την ανισότητα στο εισόδημα, και η ανισότητα στο εισόδημα είναι χαμηλότερη σε σχέση με την ανισότητα στα περιουσιακά στοιχεία. Αποτελέσματα από την έρευνα 50+ στην Ευρώπη Η οικονομική επισφάλεια μετριάζεται από μηχρηματικές πηγές: Ενώ η φτώχεια συνεχίζει να αποτελεί σοβαρό πρόβλημα σε πολλές χώρες της SHARE, ο κίνδυνος της οικονομικής επισφάλειας περιορίζεται εφόσον ληφθεί υπόψη η ιδιοκατοίκηση. Αυτό ισχύει κυρίως για τις χώρες της Νότιας Ευρώπης. Επιπλέον, η εγγύτητα με τα παιδιά (συγκατοίκηση ή διαμονή σε κοντινή απόσταση) προστατεύει από τη φτώχεια, όχι μόνο στις χώρες της Μεσογείου, αλλά και στη Γερμανία. 1 0 www.share-project.org

Κατανοώντας τη γήρανση ως μία από τις πιο σημαντικές τάσεις του 21ου αιώνα: Αποτελέσματα από την έρευνα 50+ στην Ευρώπη Με τα δεδομένα του δεύτερου κύματος της Έρευνας για την Υγεία, τη Γήρανση και τη Συνταξιοδότηση στην Ευρώπη (SHARE) να είναι πλέον διαθέσιμα στους ερευνητές σε όλη την Ευρώπη, και πέρα από τα όριά της σε ολόκληρο τον κόσμο, η έρευνα 50+ στην Ευρώπη έχει κάνει ένα σπουδαίο βήμα προς την κατεύθυνση της δημιουργίας μιας καινοτόμας σε διεθνές επίπεδο βάσης δεδομένων για τη διερεύνηση της γήρανσης. Το συγκεκριμένο επίτευγμα έχει αναγνωριστεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία επέλεξε την έρευνα 50+ στην Ευρώπη ως ένα από τα 35 έργα (στα οποία συμπεριλαμβάνονται παγοθραυστικά για την έρευνα στον πόλο καθώς και μεγάλης κλίμακας τηλεσκόπια) που θα διαμορφώσουν την Ευρωπαϊκή Περιοχή για την Έρευνα τα επόμενα 10-20 έτη. Υπάρχουν μεγάλα περιθώρια για τη βελτίωση της γηριατρικής φροντίδας: Η SHARE αποτελεί την πρώτη έρευνα που περιλαμβάνει μια σειρά από συγκρίσιμους δείκτες για την ποιότητα της φροντίδας που λαμβάνουν οι ηλικιωμένοι. Οι περισσότεροι από αυτούς τους δείκτες υποδεικνύουν τη σοβαρή έλλειψη γηριατρικών εκτιμήσεων και διαγνωστικών ελέγχων στην Ευρώπη. Μετά από μία επιτυχημένη αρχή το 2004-05, το 2006-07 διεξήχθησαν εκ νέου περισσότερες από 35.000 συνεντεύξεις σε άτομα ηλικίας 50 ετών και άνω καλύπτοντας αυτή τη φορά 15 Ευρωπαϊκές χώρες (μαζί με το Ισραήλ). Το παρόν κείμενο παρουσιάζει μια συλλογή από βασικά ευρήματα της έρευνας SHARE, όπως επιλέχθηκαν μέσα από πηγές που ξεπερνούν τα 80 βιβλία, άρθρα και επιστημονικές δημοσιεύσεις βασισμένες στα δεδομένα της έρευνας. Τα βασικά ευρήματα παρουσιάζονται διαμέσου των τεσσάρων θεματικών ενοτήτων της έρευνας SHARE και συνοψίζονται ως εξής: 4 www.share-project.org www.share-project.org 9

Για την Υγεία Οι κάτοικοι των χωρών της Βόρειας Ευρώπης είναι πιο υγιείς και πλουσιότεροι, αλλά οι κάτοικοι των χωρών της Νότιας Ευρώπης ζουν περισσότερα χρόνια: Η παραπάνω διαπίστωση ισχύει κυρίως για τους άνδρες των χωρών της Βόρειας Ευρώπης και για τις γυναίκες των χωρών της Νότιας Ευρώπης. Η πρόκληση για τη δημόσια υγεία και τις κοινωνικές επιστήμες είναι η κατανόηση των αιτιών των παραπάνω διαφοροποιήσεων: Τα αίτια είναι βιολογικά ή εξελίσσονται σύμφωνα με κοινωνικόοικονομικούς παράγοντες και διαφορετικά πρότυπα ζωής; Η SHARE συλλέγει και διαθέτει δεδομένα απαραίτητα για την απάντηση τέτοιων ερωτημάτων. Η εκπαίδευση ωφελεί την υγεία: Σε όλες τις χώρες, υπάρχει μια ισχυρή σύνδεση μεταξύ της συμπεριφοράς υγείας και του κοινωνικο-οικονομικού status. Άτομα με χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο είναι 70 τοις εκατό περισσότερο πιθανό να μη γυμνάζονται σε σχέση με άτομα που έχουν περισσότερα χρόνια εκπαίδευσης, ενώ εμφανίζουν 50 τοις εκατό υψηλότερη πιθανότητα να είναι παχύσαρκοι. Η εκπαίδευση προλαμβάνει την κατάθλιψη: Η ισχυρή σύνδεση της υγείας με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση ισχύει και για την ψυχική υγεία. Οι διαφορές μεταξύ χωρών που εντοπίζονται στα επίπεδα κατάθλιψης προσομοιάζουν με τις διαφορές στην εκπαίδευση. Στο εσωτερικό των χωρών, άτομα με χαμηλό εισόδημα ή με λίγα περιουσιακά στοιχεία αντιμετωπίζουν περισσότερο συχνά προβλήματα όπως η κατάθλιψη, κυρίως στον Ευρωπαϊκό Βορρά. Για την Οικογενειακή και Κοινωνική Δικτύωση Η κατάρρευση του θεσμού της οικογένειας αποτελεί έναν μύθο: Τα δεδομένα της SHARE υποδεικνύουν ότι ο χρόνος που αφιερώνεται για βοήθεια σε άλλα μέλη της οικογένειας καθώς και για φροντίδα στα εγγόνια είναι σημαντικός: Σχεδόν ένα στα τρία άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω παρέχει βοήθεια σε άλλους ή φροντίζει τα εγγόνια καθημερινά, αφιερώνοντας σε αυτές τις δραστηριότητες περίπου πέντε ώρες κατά μέσο όρο κάθε ημέρα. Στη Βόρεια Ευρώπη οι χρηματικές μεταβιβάσεις γίνονται κατά κανόνα από τους γονείς προς τα παιδιά, ενώ στην Νότια από τα παιδιά προς τους γονείς: Οι διαγενεακές μεταβιβάσεις εισοδήματος αποτελούν μία σημαντική πηγή εισοδήματος των νοικοκυριών, και φαίνεται να υπάρχει μία σαφής διαφοροποίηση Βορρά-Νότου. Στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης τα νεότερα άτομα λαμβάνουν περισσότερη υποστήριξη από τους γονείς τους, ενώ στην Νότια Ευρώπη τα νεότερα άτομα παρέχουν συχνότερα υποστήριξη στους γονείς τους. Ο εθελοντισμός είναι συχνός σε ορισμένες χώρες: Η εργασία με αμοιβή δεν είναι το πάν: Συνολικά, 10 τοις εκατό των Ευρωπαίων ηλικίας 65-74 ετών αναλαμβάνουν εθελοντική εργασία, ενώ στη Σουηδία, τη Δανία και την Ολλανδία το συγκεκριμένο ποσοστό εμφανίζεται δύο φορές υψηλότερο. Παρόλα αυτά, σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Ισπανία, λιγότερο από το 4 τοις εκατό των όλων των ατόμων επιτελεί σε εθελοντική εργασία. 8 www.share-project.org www.share-project.org 5

Για την Απασχόληση Η πρόληψη προβλημάτων υγείας αποδίδει οφέλη: Τα άτομα με καλή κατάσταση υγείας συνταξιοδοτούνται σχεδόν δύο χρόνια αργότερα σε σχέση με τα άτομα με κακή κατάσταση υγείας. Δαπανώντας το 3% του εισοδήματος από εργασία για την πρόληψη προβλημάτων υγείας αποδίδει οφέλη διαφυλάσσοντας τη δυνατότητα απασχόλησης. Τα κίνητρα για πρόωρη συνταξιοδότηση επιφέρουν την πρόωρη έξοδο από την αγορά εργασίας και μεγεθύνουν το αναξιοποίητο εργατικό δυναμικό: Διαφορετικά συστήματα κοινωνικής προστασίας δημιουργούν και διαφορετικά ηλικιακά πρότυπα συμμετοχής στην αγορά εργασίας και συνταξιοδότησης. Η πρόωρη συνταξιοδότηση συναντάται περισσότερο συχνά στις χώρες της Νότιας Ευρώπης καθώς και την Αυστρία και την Γαλλία, οι οποίες επιτρέπουν την πρόωρη συνταξιοδότηση και/ή προσφέρουν υψηλές παροχές. Οι καλές συνθήκες εργασίας υποστηρίζουν την παράταση του εργασιακού βίου: Η ποιότητα της εργασίας τα χρόνια πριν τη συνταξιοδότηση για παράδειγμα πόσο έλεγχο ασκούμε πάνω στη δουλειά μας καθώς και πόσο ανταμείβονται οι προσπάθειές μας- διαφέρει σημαντικά μεταξύ των χωρών της Ευρώπης, με την ποιότητα της εργασίας να είναι καλύτερη στην Βόρεια Ευρώπη σε σχέση με τη Νότια. Επίσης, η ποιότητα της απασχόλησης σχετίζεται έντονα με την ευημερία: Η χαμηλή ποιότητα απασχόλησης συνοδεύεται από κακή κατάσταση υγείας και κατάθλιψη. Οι παροχές από την ασφάλιση αναπηρίας δεν σχετίζονται με την κατάσταση της υγείας: Η λήψη παροχών αναπηρίας κατά τις ηλικίες 50-64 ετών γύρω από την πρόωρη συνταξιοδότηση διαφέρει δραματικά μεταξύ των χωρών της Ευρώπης, από 16 τοις εκατό στη Δανία έως 3 τοις εκατό στην Ελλάδα. Αποτελώντας την πρώτη βάση δεδομένων που συνδέει αυτές τις διαφορές με διεθνώς συγκρίσιμους δείκτες υγείας, η SHARE φανερώνει ότι οι διαφορές στην παροχή επιδομάτων και συντάξεων αναπηρίας δεν οφείλονται σε διαφορές στην κατάσταση της υγείας των ατόμων. 6 www.share-project.org www.share-project.org 7