Εθνική Στρατηγική Για Τον Τουρισμό Ν. Μαρτάκης Σύμβουλος τουριστικών επιχειρήσεων Γ. Συριόπουλος Δημοσιογράφος Γ. Γαλανός Λέκτορας του Πανεπιστημίου Πειραιώς Γ. Καπέλλας Σύμβουλος Επιχειρήσεων Π. Νικολόπουλος Σύμβουλος επιχειρήσεων Απρίλιος 2012 1. Ιστορικό/Παθογένεια Η τουριστική πολιτική σε εθνικό επίπεδο πέρασε τα τελευταία 35 χρόνια από πολλά στάδια. Ξεκίνησε το 1975, επί κυβερνήσεως Κωνσταντίνου Καραμανλή με συγκεκριμένη στόχευση και με εμπνευστές τους αείμνηστους Γεώργιο Ράλλη, τότε Υπουργό Προεδρίας και εποπτεύοντα τον Τουρισμό και Τζαννή Τζανετάκη, τότε Γενικό Γραμματέα του ΕΟΤ. Εκείνη την εποχή οργανώθηκαν οι παραδοσιακοί οικισμοί της χώρας, εγκαινιάσθηκε το χιονοδρομικό κέντρο Παρνασσού και «ξετυλίχθηκε» μια ολόκληρη καμπάνια με τίτλο «Γνώρισε την άγνωστη Ελλάδα» από την οποία αναδείχθηκαν, σταδιακά, πολλές περιοχές που σήμερα αποτελούν τουριστικούς προορισμούς. Τότε τέθηκαν οι βάσεις. Έκτοτε εφαρμόστηκε μια καθαρά διαχειριστική πολιτική που δεν μπόρεσε να έχει προοπτική αφού, παρ όλες τις φωτεινές περιόδους υπουργίας διακεκριμένων πολιτικών, ο μέσος όρος παραμονής τους στη συγκεκριμένη θέση δεν ξεπερνούσε τον ένα χρόνο. Το ίδιο συνέβη και συμβαίνει ακόμη με τις διοικήσεις του ΕΟΤ. 1
Η προσωρινότητα λοιπόν των πολιτικών ηγεσιών, οι αλλαγές πλεύσης των εκάστοτε επικεφαλής, ακόμα και όσων προέρχονταν από τις ίδιες κυβερνήσεις, δημιούργησαν μια παθογένεια με κύριο χαρακτηριστικό την έλλειψη μακροπρόθεσμης στρατηγικής. Έτσι, η εθνική τουριστική πολιτική, άλλοτε προδιαγεγραμμένη, άλλοτε αναθεωρημένη, άλλοτε πεπατημένη, άλλοτε πεπαλαιωμένη, έφτασε σήμερα να είναι σήμερα εγκαταλειμμένη και καθημαγμένη. Το ζητούμενο, συνεπώς, είναι: - πρώτον να υπάρξει πολιτική, άρα στρατηγική, και - δεύτερον να έχει βάθος χρόνου, άρα αποτελεσματικότητα. Αυτό προϋποθέτει διακομματική συνεννόηση και, αν αυτό δεν είναι εφικτό, τουλάχιστον δέσμευση κάθε κυβέρνησης για πιστή εφαρμογή της όποιας πολιτικής επιλέξει με προοπτική τετραετίας, ανεξάρτητα από τις όποιες αλλαγές προσώπων γίνουν στο διάστημα αυτό σε επίπεδο πολιτικών ηγεσιών. 2. Παραδοχές Ο τουρισμός συνιστά επιχειρηματική δράση εντάσεως εργατικού δυναμικού και αποτελεί τη μόνη οργανωμένη «βιομηχανία» στην Ελλάδα. Το αυξημένο, το τελευταίο διάστημα, επενδυτικό ενδιαφέρον από το εξωτερικό είτε για την ανέγερση είτε για την αγορά υφιστάμενων ξενοδοχειακών μονάδων, αποτελεί σημαντική ένδειξη της βιωσιμότητας του κλάδου. «Λειτουργεί» όμως, ταυτόχρονα, ως «απειλή» για τη διατήρηση της ελληνικότητας των τουριστικών επιχειρήσεων που ήδη «χειμάζονται» από τις συμπιέσεις τιμών των ολιγοπωλίων των tour operators με αρνητική συνέπεια στο λειτουργικό κόστος και, μακροπρόθεσμα, στο επίπεδο υπηρεσιών, βασικό ζητούμενο για την ανταγωνιστικότητα του ελληνικού τουριστικού 2
προϊόντος. Βασική επίσης παραδοχή αποτελεί το γεγονός ότι τουριστική ανάπτυξη σημαίνει διάχυση της ανάπτυξης σε πλήθος επαγγελμάτων με την προϋπόθεση ότι δεν θα υπάρχει άναρχη δόμηση, αυθαίρετη λειτουργία, φοροδιαφυγή, απώλεια εθνικού κεφαλαίου και πόρων, αποεπένδυση, αποδυνάμωση της δυνατότητας δημιουργίας κινήτρων έλξης επενδυτικών κεφαλαίων σε πλήθος τομέων της εθνικής οικονομίας (πχ. υποδομές, μεταφορές, δίκτυα κ.ά.). 3. Πλεονεκτήματα/Προαπαιτούμενα Η ενίσχυση της προσφοράς από αύξηση της ζήτησης, η μεγιστοποίηση του εισοδήματος με ταυτόχρονη κατανομή του στην περιφέρεια, η συμβολή στην οικονομική ανάπτυξη από την αναδιανομή του εγχώριου εισοδήματος και την εισαγωγή από το εξωτερικό, η δημιουργία θέσεων εργασίας σε άμεσα και συμπληρωματικά επαγγέλματα σε μόνιμη/εποχιακή/ad hoc βάση και, τέλος, η προσέλκυση επενδύσεων (εγχώριων ή ξένων) και κεφαλαιακής βάσης για κατασκευές/ανακατασκευές/συντηρήσεις/επισκευές τουριστικών μονάδων, πρέπει να αναγνωριστούν ως μερικά από τα βασικά πλεονεκτήματα του κλάδου, εφόσον εντάσσονται στο πλαίσιο μιας ενιαίας, μακροπρόθεσμης στρατηγικής στόχευσης και κινήτρων. Στο πλαίσιο αυτό, θεωρείται αναγκαία μια σειρά θεσμικών παρεμβάσεων για την επίλυση του υφιστάμενου προβλήματος των συναρμοδιοτήτων με ταυτόχρονη υπαγωγή του τομέα στον Πρωθυπουργό. Βασικό, επίσης, προαπαιτούμενο για την κεφαλαιοποίηση των πλεονεκτημάτων είναι η εκπόνηση και υλοποίηση, σε σταθερή βάση, προγράμματος προβολής και η αναγνώριση ότι η διαφήμιση αποτελεί για τον τουρισμό επένδυση. 4. Προϋποθέσεις/Ζητούμενα 3
Η δημιουργία «ταυτότητας» σε εθνικό/περιφερειακό/τοπικό επίπεδο και, στη συνέχεια, η στόχευση/στρατηγική/διεισδυτικότητα αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη συντήρηση των υφιστάμενων και το «άνοιγμα» των νέων αγορών ενδιαφέροντος. Επειδή όμως ο τελικό στόχος είναι η ικανοποίηση των επισκεπτών ώστε να εξασφαλιστεί η επαναληψιμότητα της επίσκεψης, είναι αναγκαία η ανωτατοποίηση της εκπαίδευσης, η αναβάθμιση του ΟΤΕΚ, η ένταξη της πρακτικής άσκησης στον πρακτικό κύκλο των μαθημάτων. Αναγκαία, επίσης, είναι η μετεκπαίδευση, ακόμα και με τη χρήση προγραμμάτων e-learning, όπως και η ταχύρρυθμη (σεμιναριακής μορφής) εκπαίδευση και πιστοποίηση του απασχολούμενου ανθρώπινου δυναμικού στα «δορυφορικά» επαγγέλματα εστίασης και αναψυχής. 5. Βασικά προβλήματα Ως βασικά προβλήματα καταγράφονται τα ακόλουθα: Γραφειοκρατία (πολεοδομία, υπηρεσίες υγειονομικού ενδιαφέροντος, αδειοδοτήσεις τμημάτων, αρχαιολογία κλπ.) που δημιουργεί δυστοκίες και στις υφιστάμενες μονάδες και στο επενδυτικό περιβάλλον. Έλλειψη ρευστότητας, ιδιαίτερα μετά το φόβο που αναπτύχθηκε στη διεθνή κοινή γνώμη με την κινδυνολογία για πτώχευση της Ελλάδας και έξοδο από την Ευρωζώνη. Μικρή τουριστική περίοδος/εποχικότητα με συνέπεια στην απασχόληση εξειδικευμένου προσωπικού και επίπτωση στην ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών. Ακριβά τέλη (αεροδρόμιο Αθήνας, λιμάνια κλπ.). 4
Προβλήματα βίζας σε μεγάλες νέες αγορές (πχ. Κίνα, Ρωσία). Αποδυνάμωση του ΕΟΤ με επικαλυπτόμενες αρμοδιότητες μεταξύ Υπουργείου και Γενικής Γραμματείας Τουρισμού. Επίσης υπάρχει έλλειψη σταθερού προϋπολογισμού ΕΟΤ, αδυναμία σταθερής στελέχωσης των γραφείων ΕΟΤ Εξωτερικού, έλλειψη σταθερού οικονομικού πόρου για διαφημιστική προβολή. Για το τελευταίο, χρειάζεται να υπάρξει πρόβλεψη και αποφυγή επικαλύψεων και δυσλειτουργιών από την κατά τα άλλα χρήσιμη αποφασισθείσα με πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση ίδρυση της μικτής εταιρείας Δημοσίου-Ιδιωτικού Τομέα με τίτλο «Marketing Greece». Τέλος η προβληματική λειτουργία των τουριστικών σχολών και των αρχαιολογικών χώρων. 6. Προτεινόμενες λύσεις θεσμικού χαρακτήρα Πέρα από την ανεξαρτητοποίηση και αναβάθμιση του Τομέα με την υπαγωγή του στο Γραφείο Πρωθυπουργού, όπως προαναφέρθηκε, είναι αναγκαία η θεσμοθέτηση θέσης επί θητεία Γενικού Γραμματέα ΕΟΤ, η κωδικοποίηση και απλούστευση της τουριστικής νομοθεσίας, η μεταβίβαση της αρμοδιότητας κατηγοριοποίησης και ελέγχου των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων στο Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος η ευνοϊκή μεταχείριση σε επίπεδα δανεισμού των τουριστικών επιχειρήσεων και της μεταβίβασης των μετοχών τους, η πλήρης άρση του «καμποτάζ» για τις κρουαζιέρες και η αναλογική συνεισφορά του ΕΣΠΑ σε σχέση με τη συμβολή του τουρισμού στο ΑΕΠ με στόχο τη βιωσιμότητα και τη διατήρηση της ελληνικότητας του κλάδου. Επίσης, στις θεσμικές αλλά και διοικητικές παρεμβάσεις θα πρέπει να συμπεριληφθούν η συγκρότηση επιτροπής διαχείρισης κρίσεων με αποφασιστικό ρόλο και χαρακτήρα, η αναδιάρθρωση των Τουριστικών Επιτροπών σε Περιφέρειες 5
και Δήμους και η στελέχωση των ΟΤΑ με εξειδικευμένο προσωπικό με τη διαδικασία των εθελοντικών μετατάξεων. 7. Επίλογος - Ο τουρισμός πρέπει να αντιμετωπίζεται με τεχνοκρατικούς όρους. Όχι με όρους πολιτικής. - Όσοι διατείνονται ότι η χώρα μας, ως προς την τουριστική κίνηση οδεύει προς την καταστροφή, είναι υπερβολικοί. Όσοι όμως επιμένουν ότι θα πάνε και όλα καλά είναι αιθεροβάμονες. Δεν έχουμε ανάγκη σήμερα ούτε τις υπερβολές ούτε τους καθησυχασμούς. Έχουμε ανάγκη από σοβαρότητα. - Η στάθμιση των προβλέψεων μοιάζει με τις δημοσκοπήσεις. Αποτυπώνει μια συγκεκριμένη τάση σε μια ορισμένη χρονική στιγμή. Είναι βέβαια μια βάση για να διαπιστώσουμε πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα ως το τέλος της τουριστικής περιόδου. Χρησιμότητά της όμως είναι κυρίως για εκπόνηση, διόρθωση, προσαρμογή και αναπροσανατολισμό επικοινωνιακών χειρισμών, με τελικό στόχο, ανάλογα με τη συγκυρία, είτε την αναστροφή του αρνητικού κλίματος είτε με τη μεγιστοποίηση των θετικών αποτελεσμάτων. Αρκεί να δεχτούμε ότι θετικό είναι το αποτέλεσμα μόνο όταν η αύξηση των αφίξεων συνοδεύεται από αυξήσεις τόσο στις διανυκτερεύσεις όσο και στη μέση κατά κεφαλή δαπάνη. 6