ΕΞΩΦΥΛΛΟ Οι γυναικείοι συνεταιρισμοί της περιαστικής Θεσσαλονίκης
Φωτ.: Pangea ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος 2 Γυναικείος Αγροτικός Συνεταιρισμός Παραδοσιακών Προϊόντων Αγίου Αντώνιου 5 Γυναικείος Αγροτικός Συνεταιρισμός Ανατολικού «Βαλμάδα» 15 Αγροτικός συνεταιρισμός Καλαμωτού «Η Κυψέλη» 23 Γυναικείος Αγροτικός Συνεταιρισμός Μελισσοχωρίου «ΕΥΓΕ» 31 Οι συνταγές των συνεταιρισμών 37 Φωτ. εξωφύλλου (από αριστερά προς τα δεξιά): Φωτοομάδα / Pangea / Ιακωβίδου Ο. / Εμμανουηλίδου Μ.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρουσίαση των τεσσάρων γυναικείων συνεταιρισμών της περιαστικής περιοχής του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης εντάσσεται στο πρόγραμμα Rururbal. Το Rururbal είναι πρόγραμμα ευρωπαϊκής διεθνικής συνεργασίας, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος MED, στο οποίο συμμετέχουν 6 περιαστικές περιοχές Barcelona, Aix en Provence, Grenoble, Torino, Sienna και Θεσσαλονίκη, 4 χωρών της μεσογείου. Το έργο Rururbal έχει ως αποστολή το σχεδιασμό μιας στρατηγικής διακυβέρνησης για τη διαχείριση των περιαστικών περιοχών, μέσα από την αξιολόγηση, την εμπορία και την προώθηση της κατανάλωσης τοπικών αγροτικών προϊόντων διατροφής, που παράγονται στις περιοχές αυτές. Η επίτευξη των στόχων του έργου γίνεται και μέσα από πιλοτικές δράσεις οι οποίες αφορούν στην ευαισθητοποίηση, επιμόρφωση και πληροφόρηση των καταναλωτών και του αστικού πληθυσμού γενικότερα, ως προς την αξία των τοπικών προϊόντων διατροφής και του ρόλου που διαδραματίζουν στην αειφόρο τοπική ανάπτυξη, καθώς και στην παραγωγή, μεταποίηση και εμπορία μικρού κυκλώματος των τοπικών διατροφικών προϊόντων. Στη Θεσσαλονίκη, αναγνωρίζοντας το ρόλο της γυναίκας της υπαίθρου στη μεταποίηση τοπικών προϊόντων και στην παραγωγή τροφίμων, ενσωματώσαμε στις δράσεις μας τα προϊόντα των Γυναικείων Συνεταιρισμών της περιαστικής περιοχής του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης. Η συμμετοχή των γυναικείων συνεταιρισμών στο πρόγραμμα Rururbal μας έδωσε τη δυνατότητα να διαπιστώσουμε την ικανότητα των γυναικών να ανταποκρίνονται στα αιτήματα των καταναλωτών για τρόφιμα ασφαλή, υγιεινά και υψηλής ποιότητας και για διάθεση των προϊόντων στην αγορά χωρίς μεσάζοντες (μικρό κύκλωμα) αλλά και τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν στην ευαισθητοποίηση των παιδιών σχετικά με τη διατροφή, τα τοπικά προϊόντα, μέσω της υποδοχής σχολείων στις εγκαταστάσεις τους. Μας έδωσε ακόμη τη δυνατότητα να διαπιστώσουμε το σημαντικό ρόλο που παίζουν στην ανάπτυξη του τόπου τους. Όλγα Ιακωβίδου, Καθηγήτρια ΑΠΘ
Γυναικείος Αγροτικός Συνεταιρισμός Παραδοσιακών Προϊόντων Αγίου Αντώνιου Φωτ.: Pangea 1. Λίγα λόγια για τον τόπο Ο Άγιος Αντώνιος είναι ένα μικρό ορεινό χωριό το οποίο βρίσκεται σε υψόμετρο 220 μ., στις νότιες πλαγιές του όρους Kάλαυρος, που απέχει 35 χιλιόμετρα από το πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης και 12 χιλιόμετρα από τη θάλασσα. Η πλειονότητα των κατοίκων του χωριού είναι πρόσφυγες - 80% πόντιοι, 15% Σαρακατσάνοι και 5% Θρακιώτες-. Οι Πόντιοι στην πλειοψηφία τους ήλθαν το 1923 από την Κερασούντα, την Ορτού και την Καισάρεια, οι Θρακιώτες από την Καλλίπολη και το Πλαγιάρι και λίγο αργότερα οι Σαρακατσάνοι, που είχαν έναν οικισμό (μαχαλά) έξω από το χωριό, ενώθηκαν με τους υπόλοιπους κατοίκους. Οι κάτοικοι απασχολούνταν κύρια στον πρωτογενή τομέα και ιδιαίτερα στη γεωργία και κτηνοτροφία. Η γεωργία αφορούσε κυρίως τη μονοκαλλιέργεια σιτηρών (σκληρά σιτάρια), με παραγωγή της καλύτερης ποιότητας του είδους, οσπρίων, βαμβακιού και λίγων κηπευτικών. Σήμερα η κτηνοτροφία έχει περιοριστεί και η καλλιέργεια της γης, που επικεντρώνεται στην καλλιέργεια σιτηρών, δεν μπορεί να καλύψει τις ανάγκες των οικογενειών. Έτσι, σημαντικός αριθμός των κατοίκων του χωριού δουλεύει στη Θεσσαλονίκη, ενώ τα τελευταία χρόνια έχουν επιστρέψει και μένουν μόνιμα σ αυτό, πολλοί από αυτούς.
2. Η ιστορία του συνεταιρισμού Ο Γυναικείος Αγροτικός Συνεταιρισμός Αγίου Αντωνίου ιδρύθηκε το 1999 και είναι ο πρώτος γυναικείος συνεταιρισμός στο Νομό Θεσσαλονίκης. Οι γυναίκες του Αγίου Αντωνίου, μετά τον περιορισμό της κτηνοτροφίας στο χωριό, έμειναν χωρίς απασχόληση, «κλείστηκαν» στο σπίτι, κυρίως οι μεγαλύτερης ηλικίας, κι έψαχναν μια ευκαιρία για απασχόληση «έξω από το σπίτι». Η αφορμή δόθηκε από ένα πρόγραμμα της Ελληνικής Εταιρίας Τοπικής Ανάπτυξης & Αυτοδιοίκησης και της Αναπτυξιακής Εταιρίας ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ Α. Ε., που πραγματοποιήθηκε στη Θέρμη το 1997, με θέμα την τυποποίηση και εμπορία παραδοσιακών προϊόντων. Πέντε γυναίκες από τον Αγιο Αντώνιο αποφάσισαν να συμμετέχουν στο σεμινάριο, ενώ η Δέσποινα, μετέπειτα πρόεδρος του συνεταιρισμού και ταυτόχρονα πρεσβυτέρα του χωριού, ανέλαβε την πρωτοβουλία να τα μεταφέρει στο χώρο διεξαγωγής του σεμιναρίου. Η ομάδα αυτή των γυναικών δεν συνεργάζονταν για πρώτη φορά. Για χρόνια προσέφεραν καφέ και διάφορα εδέσματα στο καθιερωμένο καφέ της εκκλησίας μετά την Κυριακάτικη Θεία Λειτουργία και κατά τη διοργάνωση διαφόρων άλλων εκδηλώσεων. Μετά την ολοκλήρωση του σεμιναρίου η Δέσποινα συγκέντρωσε τις γυναίκες του χωριού που ενδιαφέρονταν να δημιουργήσουν το συνεταιρισμό. Είκοσι έξι γυναίκες, μέσης ηλικίας, αγρότισσες και χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, ανταποκρίθηκαν σ αυτή την πρόσκληση και αποτέλεσαν τα μέλη του συνεταιρισμού. Ωστόσο, στην πορεία της λειτουργίας του διαπιστώθηκε ότι 10 γυναίκες δε συμμετείχαν, για διάφορους λόγους, στις εργασίες του συνεταιρισμού. Τα άτομα αυτά, με πίεση των ενεργών μελών, αποχώρησαν από τον συνεταιρισμό. Έτσι σήμερα τα μέλη είναι 16 γυναίκες, από τα οποία 14 ενεργά και 5 ακόμη έχουν κάνει αίτηση να ενταχθούν στο συνεταιρισμό. Το πρώτο πρόγραμμα που αξιοποιήθηκε από το Συνεταιρισμό για την οικονομική του ενίσχυση ήταν το Πρόγραμμα Ενίσχυσης Νέων Ελεύθερων Επαγγελματιών του ΟΑΕΔ, μέσω του ΚΕΘΙ, για 5 άτομα. Η επιδότη- Φωτ.: Παππούς Φωτ.: Φωτοομάδα Φωτ.: Pangea
ση αυτή παρά του ότι ήταν ατομική-προσωπική αποτέλεσε το μετοχικό κεφάλαιο του Συνεταιρισμού. Με τα χρήματα αυτά διαμορφώθηκε ένα τμήμα της αποθήκης του Γαλακτοκομικού Συνεταιρισμού του χωριού, που είχε παραχωρηθεί στο Γυναικείο Συνεταιρισμό, σε εργαστήριο παρασκευής παραδοσιακών προϊόντων και αγοράστηκαν τα πρώτα μηχανήματα. Στη συνέχεια άλλα 5 άτομα ενισχύθηκαν από το ίδιο πρόγραμμα. Με τα χρήματα αυτά αγοράστηκαν κάποια επιπλέον μηχανήματα και ένα οικόπεδο στο χωριό, με την προοπτική κάποτε ο συνεταιρισμός να δημιουργήσει εκεί νέες κτιριακές εγκαταστάσεις. Οι δουλειές του Συνεταιρισμού πήγαιναν καλά κι έτσι γρήγορα αγόρασαν ένα αυτοκίνητο για την διανομή των προϊόντων τους καθώς αυτή γίνεται από τις ίδιες τις γυναίκες ενώ και με την αξιοποίηση άλλων προγραμμάτων εκσυγχρόνισαν και βελτίωσαν τις εγκαταστάσεις τους. Ωστόσο επειδή το καλοκαίρι μειώνονταν πολύ η δουλειά στο Εργαστήριο υπήρχε η ανάγκη για καινούργια δραστηριότητα κι έτσι γεννήθηκε η ιδέα του καφεγλυκοπωλείου. Έτσι το 2006 ο Συνεταιρισμός εντάχθηκε στο Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου (ΟΠΑΑΧ) Χολομώντα-Ομβριανού του ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας 2000-2006 για τη δημιουργία αναψυκτηρίου στην είσοδο του χωριού, σε μια έκταση 5 στρεμμάτων, με θέα τον Όλυμπο, που παραχώρησε ο Δήμος Βασιλικών και το 2008 ξεκίνησαν τη λειτουργία του. Προκειμένου να καλύψουν την ίδια συμμετοχή που απαιτούσε το πρόγραμμα, πούλησαν το οικόπεδο που είχε αγοραστεί στο χωριό. Στο ίδιο πρόγραμμα εντάχθηκαν και για τον εκσυγχρονισμό του Εργαστηρίου και την Εφαρμογή συστήματος ποιότητας για την ανάπτυξη και υλοποίηση του συστήματος HACCP στο Εργαστήριο. Στο χώρο του καφεγλυκοπωλείου μπορούν οι πελάτες να γευτούν παραδοσιακό περεκ (ποντιακή πίτα) και φρέσκα γλυκά μαζί με τον καφέ ή το τσάι τους. Παράλληλα στο χώρο αυτό υποδέχονται και μαθητές σχολείων, τους οποίους ενημερώνουν για τις δραστηριότητες του συνεταιρισμού, το ρόλο του για το χωριό και κυρίως για τις γυναίκες του Αγίου Αντωνίου, αλλά και τη σημασία των τοπικών προϊόντων για τη σύγχρονη διατροφή. Από την αρχή της λειτουργίας τους υπήρχε μεγάλη υποστήριξη προς το συνεταιρισμό από διάφορους φορείς (Νομαρχία, Αναπτυξιακή Εταιρία ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ, Αμερικάνικη Γεωργική Σχολή, κλπ). Επίσης η μικρή απόσταση του Αγίου Αντωνίου από τη πόλη της Θεσσαλονίκης έπαιξε και παίζει πολύ καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του συνεταιρισμού. Φωτ.: Pangea Φωτ.: Pangea Φωτ.: Παππούς
3. Τα προϊόντα και οι υπηρεσίες του συνεταιρισμού Αξιοποιώντας την παραδοσιακή κληρονομιά του τόπου και αναδεικνύοντας συνταγές που προέρχονται κυρίως από την ποντιακή κουζίνα, αλλά και από τη σαρακατσάνικη και τη θρακιώτικη, ο συνεταιρισμός παράγει χειροποίητα προϊόντα υψηλής ποιότητας, όπως πίτες, περέκ (χειροποίητα φύλλα πίττας ψημένα στο τζάκι), μακαρίνα (χειροποίητα μακαρόνια κομμένα με το χέρι), ιβριστό (χειροποίητα φύλλα κομμένα στο χέρι και ψημένα στο τζάκι), συρόν (προψημένο ζυμαρικό), διάφορους τραχανάδες και χυλοπίτες, αλλά και γλυκά κουταλιού από φρέσκα φρούτα εποχής, χωρίς προσθήκη συντηρητικών, μαρμελάδες και κουλουράκια. Ετοιμάζουν και σιροπιαστά γλυκά, τα οποία προσφέρουν στο καφεγλυκοπωλείο μαζί με το περέκ. Αξίζει να σημειωθεί ότι το αλεύρι, το οποίο αποτελεί την κύρια πρώτη ύλη παρασκευής των περισσότερων προϊόντων, παράγεται από σκληρό σιτάρι το οποίο, όπως και το γάλα ή τα αβγά, ο συνεταιρισμός προμηθεύεται από παραγωγούς της ευρύτερης περιοχής. Εκτός από την παραγωγή παραδοσιακών προϊόντων, οι γυναίκες του Γυναικείου Αγροτικού Συνεταιρισμού Αγίου Αντωνίου αναλαμβάνουν και την οργάνωση τροφοδοσίας γευμάτων (catering). Τα προϊόντα του συνεταιρισμού διατίθενται από το καφεγλυκοπωλείο και το εργαστήριο του συνεταιρισμού. Διατίθενται ακόμη από καταστήματα τροφίμων σης Θεσσαλονίκης και άλλων πόλεων της Ελλάδας. Ειδικότερα, σε ό, τι αφορά τη διάθεση των προϊόντων εκτός Αγίου Αντωνίου, ο συνεταιρισμός έχει προσλάβει μια υπάλληλο, η οποία είναι υπεύθυνη για τις παραγγελίες αλλά και τη μεταφορά των προϊόντων, με το αυτοκίνητο του συνεταιρισμού, κυρίως στα καταστήματα της Θεσσαλονίκης. Διαπιστώνουμε ότι ο συνεταιρισμός του Αγίου Αντωνίου εφαρμόζει το μικρό κύκλωμα διανομής, επιτυγχάνοντας καλύτερη επικοινωνία με τους καταναλωτές και σχέσεις εμπιστοσύνης. Φωτ.: Παππούς Φωτ.: Παππούς Φωτ.: Παππούς Φωτ.: Παππούς Φωτ.: Παππούς Φωτ.: Παππούς Φωτ.: Παππούς Φωτ.: Pangea Φωτ.: Παππούς 10 11
Φωτ.: Παππούς 4. Τα μελλοντικά σχέδια Παρά την αδιαμφισβήτητα επιτυχημένη λειτουργία του συνεταιρισμού, η συνταξιοδότηση κάποιων μελών, σε συνδυασμό με τη μειωμένη διάθεση των νεότερων γυναικών του χωριού να απασχοληθούν αποκλειστικά στη γεωργία -γεγονός που αποτελεί προϋπόθεση για την ανάμιξή τους με συνεταιριστικές δραστηριότητες-, προκάλεσε προβληματισμό. Για το σκοπό αυτό, τον περασμένο Σεπτέμβριο διοργανώθηκε από το συνεταιρισμό μια σειρά από σεμινάρια, τα οποία απευθύνονταν στις κατοίκους της περιοχής, που αποτελούσαν εν δυνάμει συνεταιρίστριες. Τα σεμινάρια αυτά παρακολούθησαν συνολικά έξι άτομα, νεαρής ηλικίας και αυτό είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό για τον περιορισμό του φαινομένου της γήρανσης του πληθυσμού της επιχείρησης. Πολύ μεγάλη έμφαση έχει δοθεί και στις επισκέψεις που πραγματοποιούν οι μαθητές, καθώς η συμβολή τους στην προβολή και τη διάδοση των προϊόντων του συνεταιρισμού είναι καθοριστική. Προκειμένου να εμπλουτιστεί αυτού του είδους η δραστηριότητα, ένα από τα μελλοντικά σχέδια των γυναικών του συνεταιρισμού είναι η δημιουργία ενός επισκέψιμου αγροκτήματος, το οποίο, εκτός από διάφορα κηπευτικά είδη, θα πλαισιώνεται και από οικιακά ζώα της περιοχής, με στόχο τη γνωριμία και την εξοικείωση των μικρών επισκεπτών με τον τρόπο ζωής των κατοίκων της περιοχής, καθώς και με τις αγροτικές εργασίες. Στο ίδιο πλαίσιο της απόκτησης βιωματικών εμπειριών με την παράδοση, συζητείται και η κατασκευή ενός παραδοσιακού επισκέψιμου φούρνου. Τέλος, αν και έχουν ήδη γίνει κάποια βήματα ως προς την εξαγωγή των προϊόντων που παράγει ο συνεταιρισμός, η οικονομική κρίση που πλήττει τη χώρα το τελευταίο διάστημα καθιστά επιφυλακτικές τις κινήσεις για περαιτέρω άνοιγμα στις αγορές του εξωτερικού. Γυναικείος Αγροτικός Συνεταιρισμός Παραδοσιακών Προϊόντων Αγίου Αντώνιου 57006 Άγιος Αντώνιος -Βασιλικά Θεσσαλονίκης Συνεταιρισμός τηλ. 23960 41807 Καφεγλυκοπωλείο τηλ. 23960 24510 Fax 23960 24507 Email : agantoni@otenet.gr http://www.aianton.gr 12 13
Γυναικείος Αγροτικός Συνεταιρισμός Ανατολικού «Βαλμάδα» 1. Λίγα λόγια για τον τόπο Το Ανατολικό είναι ένα χωριό 2. 500 περίπου κατοίκων, το οποίο βρίσκεται στα δυτικά του Νομού Θεσσαλονίκης, στην ανατολική όχθη του Αξιού ποταμού και απέχει 25 χιλιόμετρα από το πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης. Διοικητικά ανήκει στο Δήμο Δέλτα, που έχει έδρα τη Σίνδο. Το παλιό του όνομα, από την εποχή της τουρκοκρατίας, ήταν Βαλμάδα και οι κάτοικοί της ονομαζόταν «Βαλμάδες», που σημαίνει άνθρωποι που εκτρέφουν άλογα, τα καλύτερα της περιοχής. Το 1954 μετονομάστηκε σε Ανατολικό. Οι κάτοικοι του Ανατολικού ασχολούνται με την γεωργία, την κτηνοτροφία, ως εργάτες στην Β.Ι.Π.Ε.Θ. (βιομηχανική περιοχή Θεσσαλονίκης) και επίσης ως επαγγελματίες. Φωτ.: Pangea Φωτ.: Συνεταιρισμός «Βαλμάδα» 14 15
2. Η ιστορία του συνεταιρισμού Η ανεργία, που μάστιζε κυρίως τις γυναίκες του Ανατολικού, αποτέλεσε την κινητήρια δύναμη για τη δημιουργία του συνεταιρισμού στο χωριό. Η αφορμή δόθηκε από τις ενημερωτικές συναντήσεις για τις ευκαιρίες και δυνατότητες απασχόλησης των ανέργων γυναικών, ηλικίας 45-64 ετών, που πραγματοποίησε η Αναπτυξιακή Εταιρεία Νομού Θεσσαλονίκης το Μάρτιο του 2007, στο πλαίσιο προγράμματος Παροχής Συνοδευτικών Υποστηρικτικών Υπηρεσιών. Μια ομάδα γυναικών από το Ανατολικό, που συμμετείχε στις συναντήσεις αυτές και ενδιαφέρονταν για απασχόληση, αλλά και για τη συνέχιση των τοπικών γαστρονομικών παραδόσεων, ενδιαφέρθηκε να δημιουργήσει γυναικείο συνεταιρισμό στο Ανατολικό, προκειμένου να επιτύχει τους στόχους της. Τον Ιούνιο του 2007 επτά γυναίκες ξεκίνησαν τη διαδικασία σύστασης του συνεταιρισμού και παράλληλα επιχείρησαν να δοκιμάσουν, άτυπα, την παραγωγή τοπικών προϊόντων, φτιαγμένων με παραδοσιακές συνταγές, αγνά υλικά και πολύ μεράκι σε ένα χώρο που παραχωρήθηκε από ένα μέλος της ομάδας. Η πρώτη τους δημόσια εμφάνιση έγινε στο πανηγύρι του χωριού, όπου συμμετείχαν αναλαμβάνοντας το catering για τον Πολιτιστικό Σύλλογο Ανατολικού, αλλά και τη διάθεση προϊόντων σε ειδικά σταντ, που είχαν στηθεί για το σκοπό αυτό. Το Νοέμβριο του 2007 υπογράφηκε το καταστατικό του συνεταιρισμού από επτά γυναίκες με την επωνυμία Γυναικείος Αγροτικός Συνεταιρισμός Ανατολικού «Βαλμάδα», στο παλιό όνομα του χωριού. Την ίδια περίοδο, οι γυναίκες νοίκιασαν ένα χώρο, στο κέντρο του χωριού, τον οποίο μετέτρεψαν, με προσωπική εργασία και βοήθεια από τα μέλη των οικογενειών τους, σε εργαστήριο παρασκευής προϊόντων και κατάστημα πώλησης. Αγόρασαν με δικά τους χρήματα τον απαραίτητο εξοπλισμό και άρχισαν να δουλεύουν. Καθώς το χωριό δεν έχει ιδιαίτερη επισκεψιμότητα, τα προϊόντα διατίθεντο κύρια στους κατοίκους του χωριού αλλά και σε κατοίκους της πόλης της Θεσσαλονίκης, που γνώριζαν τις γυναίκες-μέλη του συνεταιρισμού προσωπικά. Σημαντικός τομέας δραστηριότητας υπήρξαν οι υπηρεσίες εστίασης στο πλαίσιο κοινωνικών εκδηλώσεων της τοπικής κοινωνίας (γάμοι, βαφτίσεις, μνημόσυνα, κλπ) αλλά και εκδηλώσεων των Δήμων της περιοχής. Σήμερα ο συνεταιρισμός αριθμεί 9 μέλη, τα οποία -αξιοποιώντας την εμπειρία τους- προσπαθούν να διευρύνουν την πελατεία του, και στοχεύουν στη διοργάνωση εκδηλώσεων και στην παρασκευή χειροποίητων παραδοσιακών προϊόντων διατροφής που διακρίνονται για την υψηλή τους ποιότητα. Ο συνεταιρισμός «ΒΑΛΜΑΔΑ» μέχρι τώρα δεν έχει ενισχυθεί οικονομικά από κανένα πρόγραμμα, παρά τις προσπάθειες των μελών του. Φωτ.: Συνεταιρισμός «Βαλμάδα» Φωτ.: Συνεταιρισμός «Βαλμάδα» Φωτ.: Φωτοομάδα 16 17
3. Τα προϊόντα και οι υπηρεσίες του συνεταιρισμού Για την παραγωγή των προϊόντων οι γυναίκες του συνεταιρισμού αξιοποιούν παραδοσιακές συνταγές και χρησιμοποιούν αγνά υλικά, απαλλαγμένα από χημικά ή συντηρητικά. Τα προϊόντα τους είναι παραδοσιακά ζυμαρικά, διάφορα είδη τραχανά, κουλουράκια αλμυρά με καρότο, σπανάκι, πάπρικα, κεφαλοτύρι, αλλά και γλυκά με ταχίνι, σοκολάτα, μουστοκούλουρα, παξιμαδάκια πορτοκαλιού, μαστίχας, φουντουκιού, γλυκά κουταλιού, μαρμελάδες και λικέρ. Επίσης φτιάχνουν πίτες, γλυκίσματα εποχιακά (όπως τσουρέκια το Πάσχα, σιροπιαστά τα Χριστούγεννα, κλπ) και πολλά κεράσματα (ανώμαλα, καριόκες από τσουρέκι, ινδοκάρυδο, σοκολάτα με κομματάκια φρούτων). Ο συνεταιρισμός παρέχει επίσης υπηρεσίες εστίασης, αναλαμβάνοντας την κάλυψη ποικίλων κοινωνικών εκδηλώσεων (γιορτές, γάμους, βαφτίσεις, μνημόσυνα, κλπ). Φωτ.: Φωτοομάδα Φωτ.: Φωτοομάδα Φωτ.: Φωτοομάδα Φωτογραφίες: Συνεταιρισμός «Βαλμάδα» 18 19
4. Τα μελλοντικά σχέδια Μέχρι στιγμής, ο ένας από τους βασικούς στόχους της ίδρυσης του συνεταιρισμού, που αφορά στη διασφάλιση ικανοποιητικού εισοδήματος, δεν έχει επιτευχθεί. Δυστυχώς, το εισόδημα που εξασφαλίζει το κάθε μέλος, ως αποτέλεσμα της επιχειρηματικής δραστηριότητας, δεν είναι ικανοποιητικό. Παρόλο που το μεράκι και η προσωπική ενασχόληση περισσεύουν, υπάρχει έλλειψη ορισμένων μηχανημάτων παραγωγής, αλλά και μεταφορικού μέσου. Ως εκ τούτου, ένα από τα μελλοντικά σχέδια του συνεταιρισμού είναι η διεκδίκηση και η αξιοποίηση ενός προγράμματος χρηματοδότησης, το οποίο θα επιτρέψει στα μέλη του να πραγματοποιήσουν ορισμένες επενδύσεις. Επιπλέον, στα σχέδια των γυναικών είναι και η δημιουργία μιας ιστοσελίδας στο διαδίκτυο, μέσω της οποίας θα επιχειρήσουν άνοιγμα στις αγορές, καθώς και επισκέψεις σχολείων, πανεπιστημιακών σχολών προκειμένου να γνωρίσουν οι νέες γενιές παραδοσιακές αγνές συνταγές και να πάρουν μέρος στην παρασκευή τους. Φωτ.: Ιωσηφίνα Γυναικείος αγροτικός συνεταιρισμός ΒΑΛΜΑΔΑ 57300 Ανατολικό -Δήμος Δέλτα Θεσσαλονίκης Τηλ. & fax. 2310 718696 20 21
Αγροτικός συνεταιρισμός Καλαμωτού «Η Κυψέλη» 1. Λίγα λόγια για τον τόπο μας Σε απόσταση 50 περίπου χιλιομέτρων ανατολικά της Θεσσαλονίκης, τα Νέα Καλίνδοια αποτελούν σήμερα οικισμό με 500 κατοίκους περίπου, που παλαιότερα έφερε την ονομασία Καλαμωτό. Διοικητικά ανήκει στο Δήμο Λαγκαδά που έχει έδρα του το Ζαγκλιβέρι. Κοντά στον οικισμό βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας Καλίνδοιας, η οποία είναι η τέταρτη γνωστή αυθεντική (και όχι αποικιακή) μακεδονική πόλη, έπειτα από την Πέλλα, την Όλυνθο και τις Πέτρες της Φλώρινας. 22 23
2. Η ιστορία του συνεταιρισμού Η ιδέα για τη δημιουργία συνεταιρισμού στο Καλαμωτό ανήκει σε μια παρέα τριών φιλενάδων, μελών του πολιτιστικού συλλόγου του χωριού, οι οποίες διαπιστώνοντας το ιδιαίτερο πρόβλημα ανεργίας που μάστιζε το χωριό, εξ αιτίας της παύσης παραγωγής των καπνών στην περιοχή, αποφάσισαν να συνεργαστούν και να δημιουργήσουν το συνεταιρισμό. Έτσι το 1999, μαζί με άλλες 5 γυναίκες του χωριού, μέλη και αυτές του πολιτιστικού συλλόγου, σκέφτηκαν να δοκιμάσουν τη δυνατότητα συνεργασίας τους. Άρχισαν να παρασκευάζουν, άτυπα, διάφορα προϊόντα, που έκαναν για το σπίτι τους, προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες των κατοίκων του χωριού, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους ήταν ηλικιωμένοι. Την άνοιξη του 2000, μαζί με άλλα μέλη του πολιτιστικού συλλόγου, παρακολούθησαν σεμινάρια που οργάνωσε η ΝΕΛΕ με θέμα την παρασκευή γλυκών του κουταλιού και μαρμελάδων. Έτσι ωρίμασε η ιδέα και πήρε σάρκα και οστά ο Συνεταιρισμός. Τον Ιούνιο του 2001 υπογράφηκε το καταστατικό του από 8 γυναίκες και ονομάστηκε Αγροτικός Συνεταιρισμός Καλαμωτού «Η Κυψέλη», προκειμένου να αποτυπωθεί το γενικότερο πνεύμα εργατικότητας και τιμιότητας αυτού του εγχειρήματος. Παραχωρήθηκε ένας χώρος για 10 χρόνια, που ανήκει σε ένα μέλος του συνεταιρισμού και άρχισε να λειτουργεί. Τα τρία πρώτα χρόνια της λειτουργίας του οι παραγωγικές του δραστηριότητες ήταν κυρίως γλυκά του κουταλιού, μαρμελάδες, τραχανάς, χυλοπίτες και περέκ, παραδοσιακό ποντιακό προψημένο φύλλο πίτας. Το 2004 ο συνεταιρισμός εντάχθηκε σε πρόγραμμα του Γ ΚΠΣ, ύψους περίπου 40. 000 ευρώ, για αγορά ειδικού εξοπλισμού ζυμωτήριο, καταψύκτης κ. α- κι έτσι αρχίζει η παρασκευή διαφόρων ειδών κατεψυγμένων πιτών, που γίνονται γνωστές και δημοφιλείς. Την περίοδο αυτή αγοράζεται, με κεφάλαιο του συνεταιρισμού, αυτοκίνητο με καταψύκτη για την απευθείας πώληση των προϊόντων του συνεταιρισμού, κυρίως στη Θεσσαλονίκη. Λίγα χρόνια αργότερα, το 2006, αποφασίζουν να δοκιμάσουν την παραγωγή νέων προϊόντων κι έτσι βγαίνει το τσουρέκι Καλοινδίων (Καλαμωτού), το οποίο μαζί με τις πίτες αποτελεί το προϊόν με τη μεγαλύτερη ζήτηση. Δυο χρόνια αργότερα, μέσω προγράμματος στήριξης της γυναικείας επιχειρηματικότητας, ο συνεταιρισμός εξοπλίστηκε με υπολογιστές. Σήμερα, ο βασικός πυρήνας του Συνεταιρισμού παραμένει ο ίδιος, των οκτώ γυναικών, επτά ενεργές και μία ανενεργή λόγω ειδικών συνθηκών, ηλικίας από 43 ετών μέχρι 63, που συμμετέχουν συχνά σε επιμορφωτικά σεμινάρια ενώ έχουν δεχθεί και τη βοήθεια οικονομολόγων και ψυχολόγων. Φωτ.: Φωτοομάδα 24 25
3. Τα προϊόντα και οι υπηρεσίες του συνεταιρισμού. Ο Συνεταιρισμός παράγει μια μεγάλη ποικιλία προϊόντων χωρίς συντηρητικά, πρόσθετα, ή ενισχυτικά γεύσεων. Πολλά από τα χρησιμοποιούμενα προϊόντα συγκομίζονται από τις ίδιες τις γυναίκες με τη μέθοδο της χειροσυλλογής από τις αυλές τους. Ειδικότερα, παρασκευάζονται τοματοχυμός και λιαστές ντομάτες, γλυκά κουταλιού από φρούτα εποχής καθώς και μαρμελάδες, τραχανάς, κουςκους, χυλοπίτες, πλιγούρι, γιοφκάδες, ιβριστό, πιροσκί και οτία, αλλά και τα φύλλα για περέκ. Συσκευάζονται επίσης μια σειρά από βότανα (ρίγανη, λεβάντα, δυόσμος, δάφνη, θυμάρι, χαμομήλι, θυμάρι, φλαμούρι), τα περισσότερα από τα οποία συλλέγονται από τις ίδιες τις γυναίκες. Ιδιαίτερα γνωστός είναι ο συνεταιρισμός για τις παραδοσιακές πίτες όπως επίσης και για το τσουρέκι του, που έρχονται πρώτα σε προτίμηση προϊόντα. Φωτ.: Συνεταιρισμός «Βαλμάδα» Φωτ.: Φωτοομάδα Φωτ.: Συνεταιρισμός «Βαλμάδα» 26 27
4. Τα μελλοντικά σχέδια Μία από τις βασικές επιθυμίες των μελών του συνεταιρισμού είναι η αντικατάσταση του ενοικιαζόμενου κτιρίου - το οποίο μέχρι στιγμής στεγάζει τις υπηρεσίες του συνεταιρισμού- από έναν ιδιόκτητο χώρο μεγαλύτερο σε επιφάνεια, προκειμένου να καλυφθούν οι αυξημένες απαιτήσεις σε χώρο των εργασιών του συνεταιρισμού. Ωστόσο, προς το παρόν και λόγω της οικονομικής κρίσης, η υλοποίηση της επιθυμίας αυτής των γυναικών, παραμένει ένα όνειρο. Αγροτικός Συνεταιρισμός Καλαμωτού «ΚΥΨΕΛΗ» 57012 Καλαμωτό -Δήμος Καλλοινδίων Τηλ.: 23930 81305 Fax : 23930 81305 e-mail : sineterismos@in.gr 28 29
Φωτ.: Φωτοομάδα Γυναικείος Αγροτικός Συνεταιρισμός Μελισσοχωρίου «ΕΥΓΕ» 1. Λίγα λόγια για τον τόπο Το Μελισσοχώρι, με περισσότερους από 1. 700 κατοίκους, είναι ένας ημιορεινός οικισμός, σε υψόμετρο 220μ., 19 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του πολεοδομικού συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης. Στην περιοχή υπάρχουν ίχνη προϊστορικού οικισμού, ενώ το χωριό αποτελούσε έδρα του Ελληνικού γενικού στρατηγείου κατά την μάχη του Κιλκίς (1913). Παλιότερα ονομάζονταν Μπάλτζα. Από το 1999 έως το 2000 διοικητικά ανήκε στο Δήμο Μυγδονίας, ενώ από το 2011, με τη συνένωση των Δήμων στο πλαίσιο του «Καλλικράτη», ανήκει στο Δήμο Ωραιοκάστρου, ο οποίος έχει έδρα του το Ωραιόκαστρο. Η γεωργία και η κτηνοτροφία ήταν οι κύριοι τομείς της οικονομικής δραστηριότητας της περιοχής, ωστόσο, σταδιακά ο βαθμός αστικοποίησής της αυξήθηκε σημαντικά, με αποτέλεσμα να εγκαταλειφθεί ο πρωτογενής τομέας. Φωτ. αρχείου 30 31
2. Η ιστορία του συνεταιρισμού Η ιδέα της σύστασης του Γυναικείου Αγροτικού Συνεταιρισμού Μελισσοχωρίου γεννήθηκε μέσα από την ανάγκη των γυναικών για απασχόληση. Η αφορμή δόθηκε από τις δράσεις του προγράμματος Παροχής Συνοδευτικών Υποστηρικτικών Υπηρεσιών, με τίτλο «Περιφερειακό Δίκτυο για την Επιχειρηματικότητα και την Ισότητα», που υλοποίησε η Αναπτυξιακή Νομού Θεσσαλονίκης, σε συνεργασία με το Κέντρο «ΕΡ- ΓΑΝΗ», την άνοιξη του 2008. Οι περισσότερες γυναίκες, οι οποίες ενδιαφέρθηκαν για το συνεταιρισμό, ήταν μέλη του Πολιτιστικού Συλλόγου του χωριού, γνωρίζονταν μεταξύ τους και συνεργάζονταν. Το Φεβρουάριο του 2009, μετά από μία σειρά δράσεων συμβουλευτικής (ψυχοκοινωνική υποστήριξη, επιχειρηματικότητα, ενημέρωση για επενδυτικά προγράμματα), ιδρύθηκε ο συνεταιρισμός, ο οποίος αποτελείται έως και σήμερα από 11 μέλη. Οι γυναίκες αρχικά παρασκεύαζαν στα σπίτια τους τα προϊόντα (πίτες, κουλουράκια, κεράσματα, κλπ) που τους παράγγελναν οι κάτοικοι του χωριού για διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις. Στη συνέχεια μετά τη σύσταση του συνεταιρισμού, ο τότε Δήμος Μυγδονίας τους παραχώρησε για χρήση ένα κτίριο, που βρίσκεται στο χώρο των παλιών κατασκηνώσεων του Μελισσοχωρίου. Ο χώρος βρίσκεται στις παρυφές του χωριού, σε εξαιρετική θέση μέσα στο δάσος, και πραγματοποιούνται εκεί και πολιτιστικές εκδηλώσεις του Δήμου. Υπάρχουν και άλλα κτίρια, ένα από τα οποία λειτουργεί ως καφε-αναψυκτήριο. Οι γυναίκες διαμόρφωσαν το κτίριο σε εργαστήριο παρασκευής και αγόρασαν τον απαραίτητο εξοπλισμό με δικά τους χρήματα. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνουν οι γυναίκες του συνεταιρισμού, «παρά τις όποιες ιδιαιτερότητές μας, μας ενώνει ένας κοινός και σταθερός σκοπός: να διαφυλάξουμε όλα όσα μάθαμε από τις μεγαλύτερες νοικοκυρές και να διατηρήσουμε αυτά που όλοι ονομάζουμε παραδοσιακά, αγνά, χειροποίητα προϊόντα. Ό, τι δηλαδή έβρισκε κανείς σε κάθε αγροτικό σπίτι, φτιαγμένο από τη νοικοκυρά του». Οι ίδιες θεωρούν ότι σημαντικοί αρωγοί της προσπάθειάς τους υπήρξαν ο τοπικός πληθυσμός, αλλά και οι φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. «Μέχρι σήμερα δεν έχουμε λάβει καμιά επιδότηση και προσπαθούμε να στήσουμε μία επιχείρηση ουσιαστική από το μηδέν, στηριζόμενες ουσιαστικά στη δουλειά μας και μην έχοντας σημαντικά οικονομικά οφέλη». Φωτ.: Συνεταιρισμός «ΕΥΓΕ» Φωτ.: Εμμανουηλίδου Μ. Φωτ.: Φωτοομάδα 32 33
3. Τα προϊόντα και οι υπηρεσίες Τα προϊόντα που παράγει ο συνεταιρισμός αφορούν την καθημερινές ανάγκες ενός σπιτιού, ενώ επιπλέον, παρέχονται και υπηρεσίες για την κάλυψη οποιασδήποτε κοινωνικής εκδήλωσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι αποφεύγεται η συνεργασία με μεγάλου μεγέθους βιομηχανίες για την προμήθεια των πρώτων υλών. Αντίθετα, μικρές κτηνοτροφικές μονάδες και ο μύλος του χωριού είναι οι κύριοι τροφοδότες των πρώτων υλών τους. Αναλυτικά τα προϊόντα που παράγουν είναι το σουραλί (τοπικό σιροπιαστό γλυκό φτιαγμένο με παραδοσιακό φύλλο, ξηρούς καρπούς και μαύρο σουσάμι), για το οποίο είναι φημισμένος ο συνεταιρισμός, γλυκά κουταλιού (σταφύλι, σύκο, βύσσινο, καρότο), μαρμελάδες (φράουλα, δαμάσκηνο, πορτοκάλι), κουλουράκια (γλυκά και αλμυρά) και νηστίσιμα τσουρέκια. Επίσης είναι φημισμένος ο Συνεταιρισμός για τον παραδοσιακό τρόπο παρασκευής σιταριού για κόλυβα. Επίσης κάνουν παραδοσιακά ζυμαρικά, όπως χυλοπίτες, διάφορα είδη τραχανά (αγελαδινός, πρόβειος, νηστίσιμος και ολικής άλεσης), πίτες και τουρσιά που γλυκίζουν. Φωτ.: Φωτοομάδα Φωτ.: Συνεταιρισμός «ΕΥΓΕ» Φωτ.: Συνεταιρισμός «ΕΥΓΕ» Φωτ.: Φωτοομάδα Φωτ.: Φωτοομάδα 34 35
4. Τα μελλοντικά σχέδια Η δημιουργία μια ιστοσελίδας στο διαδίκτυο, ως κύρια τεχνική προβολής του συνεταιρισμού και προώθησης των προϊόντων που αυτός παράγει, αποτελεί πρωταρχικό μέλημα για τα μέλη του. Επίσης, θα επιχειρηθεί η κατασκευή ενός ηλεκτρονικού καταστήματος (e-shop). Ωστόσο, μια και το κυριότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες του συνεταιρισμού είναι η διάθεση των προϊόντων του κυρίως στην πόλη της Θεσσαλονίκης, απώτερος μελλοντικός στόχος είναι η αγορά ενός αυτοκινήτου. «Ελπίζουμε, στη δύσκολη εποχή που διανύουμε, να επιβιώσουμε επιχειρηματικά και να αναπτύξουμε έναν υγιή πυρήνα απασχόλησης γυναικών στον τόπο μας». Γυναικείος Αγροτικός Συνεταιρισμός Μελισσοχωρίου «ΕΥΓΕ» 57018 Μελισσοχώρι-Δήμος Ωραιοκάστρου Τηλ. 6972128822 Φωτ.: Παππούς Οι συνταγές των συνεταιρισμών 36 37
Περέκ από το Γυναικείο Συνεταιρισμό Αγίου Αντωνίου Λικέρ ρόδι από το Γυναικείο Αγροτικό Συνεταιρισμό Ανατολικού (Βαλμάδα) Εκτέλεση Χρόνος παρασκευής: 5 λεπτά. Βάζουμε στο τηγάνι βούτυρο ή ελαιόλαδο. Βρέχουμε με νερό το πρώτο φύλλο και το τοποθετούμε στο τηγάνι. Το ίδιο κάνουμε και με το δεύτερο φύλλο. Μόλις ροδίσει η κάτω πλευρά το αναποδογυρίζουμε με τη βοήθεια ενός πιάτου και το τοποθετούμε πάλι στο τηγάνι για να ροδίσει η πάνω πλευρά. Πάνω στο δεύτερο φύλλο σκορπίζουμε τυρί ή κασέρι. Σκεπάζουμε το τυρί με άλλα 3 φύλλα, αφού τα έχουμε βρέξει. Αναποδογυρίζουμε πάλι με τον ίδιο τρόπο την πίτα για να ροδίσει η πάνω πλευρά. Υλικά 1 κιλό ρόδι καθαρισμένο 1 κιλό ζάχαρη 1 ξύλο κανέλλας 5-6 καρφιά από γαρύφαλλο (προαιρετικά) 1 λίτρο κονιάκ Εκτέλεση Τοποθετούμε σε ένα μπουκάλι το ρόδι, το γαρύφαλλο και την κανέλλα, σκεπάζουμε με τη ζάχαρη και το κλείνουμε καλά. Το αφήνουμε να μείνει για 40 μέρες σε ζεστό μέρος, κατά προτίμηση στον ήλιο. Όταν είναι έτοιμο, το σουρώνουμε, το βάζουμε σε μία κατσαρόλα και μόλις ζεσταθεί στο μάτι ρίχνουμε το κονιάκ και ανακατεύουμε, χωρίς να περιμένουμε να βράσει. Αποσύρουμε από τη φωτιά και το λικέρ μας είναι έτοιμο. 38 39
Τραχανάς από τον Αγροτικό Συνεταιρισμό Καλαμωτού «Η Κυψέλη» Γλυκό φράουλα από το Γυναικείο Αγροτικό Συνεταιρισμό Μελισσοχωρίου «Εύγε» Υλικά 1 κιλό γάλα 700 γραμμάρια σιμιγδάλι 1.700 γραμμάρια αλεύρι (κατά προσέγγιση) 1 κουταλιά αλάτι Εκτέλεση Αλατίζουμε το γάλα και προσθέτουμε σταδιακά το σιμιγδάλι. Εν συνεχεία ζυμώνουμε προσθέτοντας σιγά-σιγά και το αλεύρι ώσπου να δημιουργηθεί μία σφιχτή ζύμη. Κόβουμε κομμάτια από τη ζύμη και κάνουμε μικρά πιτάκια. Αν είναι καλοκαίρι, ξεραίνουμε στον ήλιο, ενώ αν είναι χειμώνας χρησιμοποιούμε για το στέγνωμα έναν ανεμιστήρα. Όταν ξεραθεί αρκετά η ζύμη, με τη χρήση μίας σήτας και με αργές απαλές κινήσεις τρίβουμε το ζυμάρι. Στη συνέχεια το αφήνουμε να στεγνώσει. Υλικά 1 κιλό φράουλες 750 γρ. ζάχαρη 1/2 κουταλάκι του γλυκού ξινό 1 πρέζα αλάτι Εκτέλεση Πλένουμε καλά τις φράουλες και τις σκεπάζουμε με τη ζάχαρη για 2 ώρες. Αρχίζουμε το βράσιμο και μόλις λιώσει η ζάχαρη προσθέτουμε το ξινό και το αλάτι. Βράζουμε σε χαμηλή φωτιά και ξαφρίζουμε συνέχεια. Όταν δέσει το γλυκό σερβίρουμε σε βάζα. 40 41
42