ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΙΙ ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Φωτεινή Μάλλη Πνευμονολόγος Αναπλ. Καθηγητρια ΤΕΙ Νοσηλευτικής Επιστημονικός Συνεργάτης Πνευμονολογικής Κλινικής ΠΘ Καθηγητής-Σύμβουλος Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου
2
Εισαγωγη 3 Το γαστρεντερικό σύστημα περιλαμβάνει το γαστρεντερικό σωλήνα (στόμα, φαρυγγας, οισοφάγος, στόμαχος, λεπτό και παχύ έντερο) και τα επικουρικά όργανα και ιστούς (σιελογόνοι αδένες, ήπαρ, χοληδόχος κύστη, πάγκρεας)
Εισαγωγη Επεξεργασία και μετατροπή τροφής σε μόρια που μεταφερονται από το εξωτερικό του σώματος στο εσωτερικό του από όπου διατίθενται μεσω του κυκλοφορικού συστήματος στα κύτταρα 4
Εισαγωγη Οι περισσότερες τροφές εισερχονται στο γαστρεντερικό σωλήνα σε μεγάλα κομμάτια τα οποία αποτελούνται από μακρομόρια όπως πρωτεΐνες και πολυσακχαρίτες τα οποία δεν μπορούν να διαπεράσουν τον εντερικό αυλό 5
Εισαγωγη Πέψη διασπαση τροφών σε μικρότερα μόρια (υδροχλωρικό οξύ, χολή, ένζυμα) Απορρόφηση μετακίνηση μικρών μορίων (θρεπτικών συστατικών) διαμέσου των επιθηλιακών κυττάρων του γαστρεντερικού σωλήνα στην κυκλοφορία ή στη λέμφο 6
Εισαγωγη 7 Κινητικότητα γαστρεντερικού σωλήνα συσπαση λείων μυικών ινών με στόχο την ανάδευση του περιεχομένου του αυλού και την προώθησή του από το στόμα προς τον πρωκτό Περίσταλση κυματοειδείς κινήσεις των μυών του γαστρεντερικού σωλήνα προς μία κατευθυνση
Εισαγωγη Κόπρανα βακτήρια και καταναλωθείσες ουσίες οι οποίες δεν έχουν υποστεί πέψη 8
Δομή τοιχώματος γαστρεντερικού σωλήνα 9 Χόριο (περιέχει αιμοφόρα αγγεια, νευρικές ίνες, λεμφαγγεία) Βλεννογόνος= επιθήλιο+ χόριο+ βλεννογόνιος μυικός χιτώνας
Δομή τοιχώματος γαστρεντερικού σωλήνα 10 Υποβλεννογόνιος χιτωνας (περιέχει υποβλεννογόνιο νευρικό πλέγμα, αιμοφόρα αγγεία, λεμφαγγεία)
Δομή τοιχώματος γαστρεντερικού σωλήνα 11 Εξω μυικός χιτώνας Κυκλοτερης στιβάδα μυών (συσπαση προκαλεί στένωση αυλού) Επιμήκης στιβάδα (σύσπαση προκαλεί βράχυνση)
Δομή τοιχώματος γαστρεντερικού σωλήνα 12 Μυεντερικό πλέγμα Δικτυο νευρικών κυττάρων μεταξύ των δύο στιβάδων μυών Αυτόνομο ΝΣ
Δομή τοιχώματος γαστρεντερικού σωλήνα 13 Οι κυκλικές πτυχώσεις (βλεννογόνος και υποβλεννογόνιος χιτωνας) καλύπτονται από δακτυλιοειδείς προεξοχές που ονομάζονται λάχνες
Δομή τοιχώματος γαστρεντερικού σωλήνα 14 Η επιφάνεια της κάθε λάχνης επικαλύπτεται από μια στιβάδα επιθηλιακών κυττάρων των οποίων οι μεμβράνες σχηματίζουν μικρές πτυχώσεις (μικρολάχνες)
Δομή τοιχώματος γαστρεντερικού σωλήνα 15
Δομή τοιχώματος γαστρεντερικού σωλήνα 16 Διασπαρτα μεταξύ των μικρολαχνών εντοπίζονται τα καλυκοειδή κύτταρα που εκκρίνουν βλέννη
Δομή τοιχώματος γαστρεντερικού σωλήνα 17 Στη βάση της λάχνης υπάρχουν τα εντεροενδοκρινικά κύτταρα που εκκρίνουν ορμόνες
Δομή τοιχώματος γαστρεντερικού σωλήνα 18 Στο κέντρο κάθε λάχνης εχει ένα δίκτυο τριχοειδών και ένα λεμφαγγείο (χυλοφόρο) Τα λίπη που απορροφώνται από τον πεπτικό σωλήνα εισέρχονται στα λεμφαγγεία
Δομή τοιχώματος γαστρεντερικού σωλήνα 19 Τα υπόλοιπα απορροφούμενα θρπετικά συστατικά εισερχονται στα τριχοειδή και καταλήγουν μεσω της πυλαιας φλέβας στο ήπαρ (λ.ε., π.ε., πάγκρεας, στόμαχος) «αποτοξίνωση» επικίνδυνων συστατικών
ΡΥΘΜΙΣΗ ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΙΚΟΥ Τα γαστρεντερικά αντανακλαστικά διεγείρονται από 20 Τη διαταση του αυλού Την οξύτητα του περιεχόμένου Την ωσμωτικότητα του χυμού Την παρουσία συγκεκριμένων προϊόντων πέψης πχ λιπαρά οξέα
ΡΥΘΜΙΣΗ ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΙΚΟΥ Μετα την ενεργοποίηση των αντανακλαστικών τροποποιείται η λειτουργία των οργάνων, οι μυικές στιβάδες του αυλού και η δράση των εξωκρινών αδένων του γαστρεντερικού 21
ΡΥΘΜΙΣΗ ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΙΚΟΥ Νευρική ρυθμιση Εντερικό νευρικό σύστημα μυεντερικό πλέγμα (σύσπαση λμ) και υποβλεννογόνιο νευρικό πλέγμα (εκκριτική δραστηριότητα) Αυτόνομο ΝΣ Επικοινωνία μεταξύ των δύο πλεγμάτων Ορμονική ρύθμιση Ενδοκρινή κύτταρα διάσπαρτα Λιπαρά οξέα έκκριση χολοκυστοκινίνης στην κυκλοφορία-> απελευθέρωση πεπτικών ενζύμων από το πάγκρεας και απελευθέρωση χολής 22
ΡΥΘΜΙΣΗ ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΙΚΟΥ 23 Φασεις γαστρεντερικού ελέγχου Κεφαλική φάση διεγερση υποδοχέων της κεφαλής πχ οσφρηση, γευση, οραση Γαστρική φάση διαταση, οξύτητα, παρουσία αμινοξέων και πεπτιδίων στο στόμαχο Εντερική φάση διαταση, οξύτητα, ωσμωτικότητα, προϊόντα πέψης σε εντερικό αυλό
ΣΤΟΜΑ 24 Η πέψη ξεκινά από τη μάσηση των τροφών στο στόμα Μασηση διασπαση τροφής σε μικρότερα κομμάτια που είναι εύκολο να καταποθούν και πιθανά να χωνευθούν Ενεργοποίηση σκελετικών μυών γνάθου και αναστολή της δράση των μυών που τη συγκρατούν κλειστή
ΣΤΟΜΑ 25 Σίελος 3 είδη σιελογόνων αδένων: παρωτίδα, υπογνάθιος αδένας, υπογλώσσιος αδένας (υπάρχουν και διάσπαρτοι μικροί σιελογόνοι αδένες στο στόμα) Κυριες λειτουργίες σιέλου: Υγρανση και λιπανση τροφών Διαλυση μορίων τροφίμων (γευση) Βακτηριοκτόνος δράση (λυσοζύμη) Μερική διασπαση των πολυσακχαριτων (αμυλάση)
ΣΤΟΜΑ 26 Σύνδρομο Sjogren Διηθηση εξωκρινών αδένων από λευκοκύτταρα Μη λειτουργικού σιελογόνοι αδένες > ξηροστομία, δυσκαταποσία, έλκη στόματος, φθορά δοντιών
ΦΑΡΥΓΓΑΣ-ΟΙΣΟΦΑΓΟΣ 27 Φαρυγγας και οισοφαγος αποτελούν την οδό διαμεσου της οποίας οι καταναλωθείσες τροφέςφθανουν στο στόμαχο Η καταποση είναι ένα συνθετο αντανακλαστικό Καταποση αρχίζει όταν ενας βλωμός τροφής προωθείται από το στόμα στο φάρυγγα υπο εκούσιο μυικό έλεγχο Ο λάρυγγας ανυψώνεται-η επιγλωττίδα σφραγίζει την είσοδο του αεραγωγού Ο ανώτερος οισοφαγικός σφιγκτήρας ανοίγει Ο βλωμός προωθείται στον οισοφάγο
ΦΑΡΥΓΓΑΣ-ΟΙΣΟΦΑΓΟΣ Παραγονται περισταλτικές κινήσεις (πιέσεις 40-180mmHg)-οι πιέσεις ποικίλλουν ανάλογα με το σημείο του οισοφάγου και με τη σύσταση της τροφής (στερεοί ή παχύρρευστοι βλωμοί απαιτούν περισσότερες πιέσεις), τον όγκο και τη θερμοκρασία του φαγητού Μετακίνηση βλωμού κατά μήκος οισοφαγικού σωλήνα ελέγχεται από πνευμονογαστρικό νεύρο Ο κατωτερος οισοφαγικός σφιγκτήρας χαλαρωνει και ο βλωμός προωθείται στο στόμαχο Μετα την είσοδο του βλωμού στο στόμαχο ο σφιγκτήρας επανέρχεται σε σύσπαση εμποδίζοντας παλινδρόμηση προς τον οισοφάγο https://www.youtube.com/watch?v=pncv6yafq-g 28
ΓΑΣΤΡΟΟΙΣΟΦΑΓΙΚΗ ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣΗ 29 Ορισμός: παλινδρόμηση γαστρικού περιεχομένου στον οισοφάγο Φυσιολογική παλινδρομηση: μεταγευματικά σε φυσιολογικούς ενήλικες λόγω παροδικής χάλασης ΚΟΣ Μηχανισμοί παθολογικής παλινδρομησης: χαμηλή βασική πίεση ΚΟΣ και stress (o KOS αδυνατεί να παρεμποδίσει την παλινδρόμηση ως απάντηση σε απότομες αυξήσεις ενδοκοιλιακής πίεσης) Επιπρόσθετοι μηχανισμοί: διαφραγματοκήλη, δυσκινησία οισοφάγου, καθυστερημένη γαστρική κένωση, 12δακτυλογαστροοισαφαγική παλινδρομηση, δτχ τοπικών αμυντικών μηχανισμών, μείωση της παραγωγης σιέλου
ΣΤΟΜΑΧΟΣ 30 Αποθήκευση-διάλυση-μερική απορρόφηση μακρομορίων των τροφών Ρύθμιση του ρυθμού προώθησης των καταναλωθέντων τροφών στο λ.ε.
31 Θόλος και σωμα στομάχου Εκκριση βλέννας, HCl, πεψινογόνο Άντρο στομάχου Αναμειξη περιεχομένου Γαστρίνη
ΣΤΟΜΑΧΟΣ 32 Οξινο περιβάλλον στομάχου διασπαση ιονικών δεσμών κυρίως των πρωτεϊνών δημιουργία περισσότερων θέσεων για να δράσουν τα πεπτικά ένζυμα Θάνατος μικροβίων (ελάχιστα περνάνε και αποικίζουν το π.ε.)
ΣΤΟΜΑΧΟΣ 33 Ο στόμαχος εκκρίνει ημερησίως περίπου 2 λίτρα HCl
ΣΤΟΜΑΧΟΣ 34 Η εκκριση HCl ελέγχεται από 4 μόρια Ακετυλοχολίνη Ισταμίνη Γαστρίνη Σωματοστατίνη
ΣΤΟΜΑΧΟΣ 35 Η πεψίνη εκκρίνεται σε ανενεργή μορφή (πεψινογόνο) από τα θεμελια κύτταρα του στομαχου Το πεψινογόνο ενεργοποιείται με την παρουσία υψηλής συγκέντρωσης H+ Η πεψίνη επιταχύνει την πέψη των πρωτεϊνών
ΣΤΟΜΑΧΟΣ 36 Κινητικότητα του στομάχου Ο στόμαχος παραγει περισταλτικά κύματα τα οποία είναι αδύναμα στο θόλο αλλα στο άντρο γίνονται εντονότερα Ετσι αναμιγνύεται δυναμικά το περιεχόμενο και κλεινει ο πυλωρικός σφιγκτήρας μικρή ποσότητα περιεχομένου περνάει στο 12λο Το μεγαλύετρο μέρος του περιεχομένου του άντρου μεταφέρεται δυναμικά στο σώμα βοηθώντας περαιτέρω την αναμειξη
37
ΠΑΓΚΡΕΑΣ Ενδοκρινείς και εξωκρινείς λειτουργίες Ενδοκρινής δράση (γλυκαγόνη και ινσουλίνη από νησιδια langerhans) Εξωκρινές τμήμα: πεπτικά ένζυμα και HCO3-38
ΠΑΓΚΡΕΑΣ Ta πεπτικά ένζυμα θα απενεργοποιούνταν αν δεν εξουδετέρωναν τα HCO3- το όξινο περιεχόμενο του στομάχου Ta πεπτικά ενζυμα εκκρίνονται σε ανενεργη μορφη εμποδίζοντας την αυτοπεψία του οργάνου 39
Ta ενζυμα που εκκρίνει το παγκρεας διασπούν τα λίπη σε λιπαρά οξέα, τους πολυσακχαρίτες σε σάκχαρα, τις πρωτεΐνες σε αμινοξέα κτλ Θρυψινη Χυμοθρυψίνη Ελαστάση Καρβοξυπεπτιδάση Λιπάση Αμυλάση Ριβονουκλεάση ΠΑΓΚΡΕΑΣ 40
Παραγεται από το ήπαρ Εκκριση χολής 42
ΑΙΜΟΦΟΡΑ ΑΓΓΕΙΑ Το ήπαρ εχει 2πλή αιμάτωση (όπως και οι πνεύμονες) Ηπατική πυλαία φλέβα:75-80% αιματωσης 43 Μεταφερει όλα τα θρεπτικά συστατικά που απορροφούνται από τον πεπτικό σωλήνα προς τα κολποειδη του ήπατος (εξαιρεση τα λιπίδια που μεταφερονται με το λεμφικό συστημα) Τρεφει τα ηπατοκύτταρα (περιέχει 40% περισσότερο οξυγόνο από το φλεβικο αίμα της συστηματικής κυκλοφορίας)
ΑΙΜΟΦΟΡΑ ΑΓΓΕΙΑ Το ήπαρ εχει 2πλή αιμάτωση (όπως και οι πνεύμονες) Ηπατική πυλαία φλέβα:75-80% αιματωσης Βραχεία, ευρεία φλέβα Σχηματιζεται από την ανω μεσεντερια και τη σπληνική φλέβα 44
ΑΙΜΟΦΟΡΑ ΑΓΓΕΙΑ Το ήπαρ εχει 2πλή αιμάτωση (όπως και οι πνεύμονες) Ηπατική αρτηρία:20-25% αιματωσης Κατανεμεται στις μη παρεγχυματικές δομές, πχ ενδοηπατικούς χοληφόρους πόρους Κλάδος κοιλιακής αρτηρίας 45
Εκκριση χολής 46 Περιεχει 1. Χολικα άλατα 2. Λεκιθινη 3. HCO3-4. Χοληστερόλη 5. Χολοχρωστικές 6. Ιχνοστοιχεία
Εκκριση χολής 47 Περιεχει 1. Χολικα άλατα 2. Λεκιθινη Παραγονται από το ήπαρ 3. HCO3-4. Χοληστερόλη 5. Χολοχρωστικές 6. Ιχνοστοιχεία
Εκκριση χολής 48 Περιεχει 1. Χολικα άλατα 2. Λεκιθινη 3. HCO3-4. Χοληστερόλη 5. Χολοχρωστικές 6. Ιχνοστοιχεία Εκκρινονται δια της χολής στο 12 λο αλλα «παραγονται» αλλού
Εκκριση χολής 49 Χολικά αλατα Συμμετεχουν στη διάλυση των λιπών στο έντερο Επαναρροφώνται ενεργά στον ειλεό και επιστρέφουν στο ήπαρ για να επανεκκριθούν στη χολή Η ανακυκλωση των χολικων αλατων βασιζεται στην εντεροηπατική κυκλοφορία 5% αποβαλλεται με κόπρανα και νεα συντιθενται από τη χοληστερόλη
Εκκριση χολής 50 Χοληστερόλη Ομοιοστατικός μηχανισμός ρύθμισης επιπέδων λιπιδίων στο αίμα Δραση φαρμακων
Εκκριση χολής 51 Χολοχρωστικές Σχηματίζονται από τη διάσπαση της αίμης κατά την αποδόμηση των ερυθρων αιμοσφαιρίων Κύρια χολοχρωστική χολερυθρίνη Η χολερυθρίνη είναι κίτρινη και ευθυνεται για το κίτρινο χρώμα της χολής Κατά τη διελευση από τον εντερικό σωλήνα χολοχρωστικες απορροφωνται από το αίμα κιτρινο χρωμα στα ούρα
Εκκριση χολής 52 Χολοχρωστικές Μετα την εισοδο στο πεπτικό σωλήνα καποιο ποσό χολερυθρίνης μετατρέπεται από τα βακτηρια σε καστανά χρωστικά μόρια-> χρωμα κοπράνων
Εκκριση χολής 53 Ρύθμιση έκκρισης χολής Πάντα κάποια μικρή ποσότητα εκκρίνεται από το ήπαρ Μέγιστη έκκριση χολής κατά τη διάρκεια και αμέσως μετά από ένα γεύμα Σφιγκτήρας κοινού χοληδόχου πόρου (σφιγκτήρας του Oddi) κλειστός στη νηστεία, χαλαρώνει μετά από ένα λιπαρό γεύμα και η χοληδόχος κύστη συσπάται προωθώντας τη συμπυκνωμένη χολή στο 12λο
54
Λεπτό έντερο Μονοσακχαρίτες και αμινοξέα απορροφωνται ενεργητικά από τα επιθηλιακά κύτταρα Τα λιπαρά οξέα εισερχονται στα επιθηλιακά κύτταρα με διάχυση Το νερο διερχεται παθητικά λογω διαφοράς ωσμωτικής πίεσης 55
Λεπτό έντερο Η κινητικότητα του λ.ε. εξυπηρετεί τα παρακάτω 1. Αναμειξη περιεχομενου με τις διαφορες εκκρισεις του γαστρεντερικού 2. Επαφη περιεχομένου με το εντερικό επιθήλιο όπου γίνεται η απορρόφηση των θρεπτικών ουσιών 3. Αργη προώθηση περιεχομένου προς παχύ έντερο 56
ΠΑΧΥ ΕΝΤΕΡΟ Αποτελείται από το τυφλό, τη σκωληκοειδή απόφυση, το ανιόν, το εγκάρσιο, το κατιόν και το σιγμοειδές κόλον, το ορθό και τον πρωκτικό σωλήνα 57
Παχύ έντερο 58 Η κύρια λειτουργία του αποτελεί την αποθήκευση και συμπύκνωση των κοπράνων πριν την αφόδευση Περίπου 1500 ml χυμού εισέρχονται στο παχύ έντερο από το λεπτό εντερο ημερησίως περίπου 100-200 γρ αποβάλλονται με τα κόπρανα Εάν τα κόπρανα παραμείνουν για μεγάλο χρονικό διάστημα στο παχύ έντερο τοτε απορροφάται μεγάλη ποσότητα νερού με αποτέλεσμα τη σκλήρυνσή τους
Παχύ έντερο 59 Φυσιολογικά παρατηρείται μετακίνηση Καλίου από το αίμα στον αυλό του παχέος εντέρου όταν αποβάλλονται μεγάλες ποσότητες κοπράνων μπορεί να παρατηρηθεί σημαντική υποκαλιαιμία Ομοια, με τα κόπρανα αποβάλλονται HCO3- (συζευγμένα με την απορρόφηση Cl-) σε διάρροια μπορεί να προκληθεί μεταβολική οξέωση
Παχύ έντερο 60 Το παχύ έντερο απορροφά και μερικά από τα προϊόντα που σχηματίζονται από τα βακτήρια που αποικίζουν την περιοχή Μικρής αλυσίδας λιπαρά οξέα (μεταβολισμός απεπτων πολυσακχαριτών) Βιταμίνη Κ
Παχύ έντερο Τα υλικά που εισερχονται από το λε στο πε παραμενουν εκεί για 18-24 ώρες Μετα το γευμα (3-4 φορές ανά ημέρα) δημιουργείται ένα κυμα έντονων συστολών 61 Οι συστολές του ορθού και η χαλάρωση των μυών του πρωκτικού σφιγκτήρα προκαλούν την αποβολή των κοπράνων
Παχύ έντερο Η αφοδευση υποβοηθείται από μια βαθιά εισπνοή ακολουθούμενη από κλείσιμο της γλωττίδας και συστολή των κοιλιακών μυών το εχει σαν αποτέλεσμα την αυξηση της ενδοκοιλιακής πίεσης και της αρτηριακής πίεσης 62
63