Το διαδίκτυο και ο σχολικός εκφοβισμός Πλαγεράς Αντώνιος Τεχνολόγος Εκπαιδευτικός Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ΠΕ 17 03 Υπεύθυνος Συμβουλευτικού Σταθμού Δ.Δ.Ε. Ν. Μαγνησίας Επιστημονικός Συνεργάτης ΑΣΠΑΙΤΕ Βόλου aplageras@sch.gr Τσαρδακά Σοφία Διευθύντρια Δημοτικού Σχολείου Α. Ιωσήφ Βόλου stsardaka@sch.gr Περίληψη Η παρούσα εργασία πραγματεύεται το ρόλο που παίζει το διαδίκτυο και ειδικά τα κοινωνικά δίκτυα στους νέους (μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης κυρίως) και κατά πόσο η χρήση αυτών των εφαρμογών μπορεί να έχει αρνητικά αποτελέσματα στον ψυχικό κόσμο τους. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο Ν. Μαγνησίας και κυρίως στην περιοχή του Δ. Βόλου. Εισαγωγή Οι νέες τεχνολογίες προσφέρουν πολλά οφέλη στο παιδί σας, από το να το βοηθούν να α ναπτύξει ζωτικής σημασίας δεξιότητες στην τεχνολογία των πληροφοριών μέχρι να του παρέχουν ψυχαγωγία και διασκέδαση. Ατυχώς, το διαδίκτυο, τα κινητά και άλλες συσκευές έχουν επίσης δημιουργήσει ένα νέο μέσο διά του οποίου ασκείται εκφοβισμός (bullying). Γνωστός ως διαδικτυακός εκφοβισμός, μπορεί να είναι πολύ δυσάρεστος για τα παιδιά και τους εφήβους, ιδιαίτερα καθώς η κλίμακα, η ταχύτητα και η διαρκής παρουσία, σε 24ωρη βάση, του ψηφιακού κόσμου, συνεπάγονται ότι μπορεί να συμβεί οπουδήποτε και οποτεδήποτε. Τι είναι ο παραδοσιακός εκφοβισμός (Bullying); Ο εκφοβισμός είναι μία επιθετική συμπεριφορά με πρόθεση να βλάψει ένας πιο δυνατός κάποιον πιο αδύναμο, μπορεί να περιλαμβάνει σωματική αλλά και ψυχολογική βία για παράδειγμα: «αν είσαι φίλος με αυτόν κανείς από εμάς δεν θα σου ξαναμιλήσει». Η πιο συνήθης μορφή εκφοβισμού τόσο για αγόρια όσο και για κορίτσια είναι η λεκτική, με τη χρήση υποκοριστικών ή με παρατσούκλια που σχετίζονται με την εμφάνιση ή τον τρόπο που μιλάει κάποιος. Οι συνέπειες του εκφοβισμού κατά πρόσωπο φαίνεται να είναι τα υψηλά επίπεδα κατάθλιψης, άγχους και ψυχοσωματικών συμπτωμάτων στα θύματα καθώς και το γεγονός ότι οι μαθητές που έχουν εκφοβιστεί γίνονται λιγότερο αποτελεσματικοί κοινωνικά και έχουν περισσότερες δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις όπως επίσης χαμηλότερες ακαδημαϊκές ικανότητες και απουσιάζουν περισσότερο από το σχολείο. Ένας άνθρωπος θεωρείται ότι εκφοβίζεται όταν εκτίθεται επανειλημμένα και για αρκετό χρονικό διάστημα στις αρνητικές ενέργειες από μέρους ενός ή πολλών ατόμων και έχει δυσκολία στο να υπερασπιστεί τον εαυτό του/της (Σιώμος 2008)
Επομένως αποτελεί μια υποκατηγορία της βίαιης / επιθετικής συμπεριφοράς και χαρακτηρίζεται από δύο κριτήρια: την επανάληψη και τη διαφορά στη δύναμη (Σιώμος 2012) Τι είναι ο Εκφοβισμός μέσω του Διαδικτύου (CyberBullying); Ο εκφοβισμός μέσω του Διαδικτύου είναι οποιαδήποτε πράξη εκφοβισμού, επιθετικότητας, παρενόχλησης, τρομοκρατικής ή αυταρχικής συμπεριφοράς που θεσπίζεται και πραγματοποιείται μέσω της χρήσης των ψηφιακών συσκευών επικοινωνίας, συγκεκριμένα του Διαδικτύου και των κινητών τηλεφώνων και η οποία επαναλαμβάνεται ανά τακτά ή άτακτα χρονικά διαστήματα. Ο όρος cyberbullying δημιουργήθηκε από τον Καναδό Bill Belsey και έχει τις ρίζες του στον παραδοσιακό σωματικό ή ψυχολογικό εκφοβισμό όπου ο στόχος του επιτιθέμενου είναι να προκαλέσει ζημιά ή να βλάψει το θύμα του. (Σιώμος & Φλώρος 2012) Όπως αναφέρθηκε χαρακτηριστικά στο συνέδριο, ένα στα τρία παιδιά έχει πέσει θύμα «Cyber bullying» ενώ υπάρχουν κρούσματα και στην χώρα μας. Μάλιστα σύμφωνα με σχετική έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Κω, το 2008 το 14,7% των παιδιών στο σχολείο είχε τουλάχιστον μια φορά υποστεί κάποιου είδους «Cyber bullying». Το πλέον ανησυχητικό όμως είναι το γεγονός ότι δύο χρόνια μετά, το 2010, το ποσοστό αυτό είχε διπλασιαστεί φτάνοντας το 30,4%. Μάλιστα το 17,1% των παιδιών ομολόγησαν ότι έχουν προβεί και τα ίδια σε κάποιου είδους κυβερνητικό εκφοβισμό. Από τα ευρήματα της έρευνας προκύπτει ότι θα θύματα είναι στην πλειοψηφία τους κορίτσια και οι θύτες αγόρια. Σύμφωνα δε και με μια ακόμη έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε επτά ευρωπαϊκές χώρες η Ελλάδα βρίσκεται στην δεύτερη θέση μετά τη Ρουμανία με ποσοστό 26,8%, όταν ο μέσος όρος στην Ευρώπη είναι 21,9%. (2ο Συνέδριο Ασφαλούς Πλοήγησης, Αθήνα 8/2/2013). Στοιχεία έρευνας Οι νέοι που συμμετείχαν στην έρευνα απάντησαν σε πέντε ερωτήματα: α) Αν έχουν λογαριασμό σε ένα ή περισσότερα κοινωνικά δίκτυα, β) με αυτούς που συνομιλούν κατά πόσο γνωρίζουν αν είναι πραγματικά τα στοιχεία του προφίλ τους, γ) αν έχουν βρει απόψεις ή φωτογραφίες τους σε άλλα site από αυτά που τα δημοσίευσαν και δ) αν έχουν δεχθεί απειλητικά μηνύματα σχετικά με δημοσίευση στοιχείων ή φωτογραφιών τα οποία θεωρούσαν ότι τα κοινοποιούσαν σε «φίλους». Στην έρευνα συμμετείχαν 80 νέοι οι οποίοι χρησιμοποιούν τις εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης τουλάχιστο για μια ώρα την ημέρα σε καθημερινή βάση. Το δείγμα συλλέχθηκε με την βοήθεια συνεργατών του γραφείου και αποτελείτε μόνο από άτομα που επισκέπτονται καταστήματα παροχής υπηρεσιών διαδικτύου. Η επεξεργασία έγινε με το SPSS και αφορά μια ποσοτική μέτρηση η οποία αποτελεί την αρχή μιας σειράς μετρήσεων που θα διαρκέσει ένα έτος με συλλογή στοιχείων από τους ίδιους χώρους. Οι απαντήσεις παρατίθενται παρακάτω. Δημογραφικά στοιχεία έρευνας :
Αγόρια / Άνδρες (Α) 75% Κορίτσια / Γυναίκες (Γ) 25% Ηλικιακές ομάδες: (15 25 ) 65%, (26 35) 25%, (36 και άνω) 10% (παρόλο που η έρευνα αφορά νέους προστέθηκε η κατηγορία (36 άνω) για να ερευνηθεί κατά πόσο και αυτές οι ηλικίες χρησιμοποιούν τις εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης) Επίπεδο σπουδών: Υποχρεωτική Εκπαίδευση 8%, Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση: 30%, Τριτοβάθμια Εκπαίδευση 60%, Ανώτερα επίπεδα σπουδών 2%. Ερωτήματα α) Αν έχουν λογαριασμό σε ένα ή περισσότερα κοινωνικά δίκτυα Το 97% των ερωτηθέντων απάντησε θετικά στην ερώτηση κάτι το οποίο σημαίνει ότι υπάρχει καθολική αποδοχή και χρήση των εφαρμογών από όλους ανεξαρτήτως φύλλου ηλικίας και επιπέδου σπουδών. Αίσθηση προκαλεί η καθολική αποδοχή στις ηλικίες 15 ως 25. β) με αυτούς που συνομιλούν κατά πόσο γνωρίζουν αν είναι πραγματικά τα στοιχεία του προφίλ τους Εδώ το 81% των αγοριών / ανδρών (15 25) δήλωσε ότι δεν τους ενδιαφέρει αν το προφίλ του «φίλου» που συνομιλούν είναι πραγματικό ή όχι, αρκεί να είναι μέσα στα ενδιαφέροντα τα δικά τους. Το αντίστοιχο ποσοστό για τα κορίτσια / γυναίκες είναι 76%. Επίσης υ πάρχει διαφοροποίηση των απαντήσεων σε μεγαλύτερες ηλικίες (26 35) οι Α είναι 65% και οι Γ 52%, αλλά και στην κατηγορία (36 και άνω) τα αντίστοιχα ποσοστά γίνονται Α: 39% και Γ: 27%. Τέλος υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση όσον αφορά το επίπεδο σπουδών, οπού τα ευρήματα δείχνουν ότι τα άτομα που έχουν σπουδές σε ανώτερο επίπεδο (τριτοβάθμια και άνω) στο αντίστοιχο ερώτημα απαντούν σε ποσοστό άνω του 80% και ανεξαρτήτως φύλλου ότι αν δεν γνωρίζουν την γνησιότητα των στοιχείων δεν ενεργοποιούν δεσμούς. γ) αν έχουν βρει απόψεις ή φωτογραφίες τους σε άλλα site από αυτά που τα δημοσίευσαν. Στην ερώτηση αυτή το ποσοστό των Α που απάντησε θετικά είναι: (15 25) 57%, (26 35) 38% και (36 και άνω) 5%. Τα αντίστοιχα ποσοστά για τις Γ είναι: 62%, 30% και 8%. Βλέπουμε ότι μεταξύ Α και Γ ειδικά στις ηλικίες 15 35 δεν υπάρχει σοβαρή διαφορά στα ποσοστά και αυτό γιατί τα ενδιαφέροντα όσων χρησιμοποιούν εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης είναι κοινά και ανεξαρτήτως φύλλου. Αντίθετα σε ηλικίες πάνω από 36 ετών δεν αντιμετωπίζεται κάποιο πρόβλημα με διαρροή προσωπικών στοιχείων διότι δεν κοινοποιούνται από τους χρήστες. δ) αν έχουν δεχθεί απειλητικά μηνύματα σχετικά με δημοσίευση στοιχείων ή φωτογραφιών τα οποία θεωρούσαν ότι τα κοινοποιούσαν σε «φίλους»
Εδώ τα ποσοστά στις ηλικίες 15 25 και για τους Α και για τις Γ είναι περίπου ίδια και τραγικά υψηλά, 85% και 86% αντίστοιχα. Αυτό σημαίνει στις ηλικίες αυτές δεν είναι συνειδητοποιημένοι οι νέοι για το τι σημαίνει κοινοποίηση προσωπικών δεδομένων,. Αντίθετα τα ποσοστά αυτά σχεδόν μηδενίζονται σε μεγαλύτερες ηλικίες και όσοι συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα κυρίως είναι από στοιχεία που δημοσιεύτηκαν παλαιότερα. Συμπεράσματα Από τις απαντήσεις προκύπτει ότι η αποδοχή των εφαρμογών κοινωνικής δικτύωσης είναι σχεδόν καθολική από τους ερωτηθέντες, όμως αίσθηση προκαλεί το γεγονός ότι οι πλειοψηφία των ερωτηθέντων δεν γνωρίζει με ποιους συνομιλεί. Αυτό σημαίνει ότι στην αγωνία να επιδείξουμε μεγάλο αριθμό «φίλων», ώστε το προφίλ μας να είναι ανταγωνιστικό και περιζήτητο, χάνουμε τον έλεγχο των ανθρώπων που έχουν πρόσβαση στα δεδομένα μας. Κανένας δεν μπαίνει στη λογική αυτό που δημοσιεύω που μπορεί να φθάσει? Ποιος θα το διαβάσει? Που θα χρησιμοποιήσει τα λεγόμενά μου? κ.ο.κ. Θα πρέπει λοιπόν εάν πέσουμε θύμα εκφοβισμού, σταματάμε αμέσως την επικοινωνία με το θύτη. Εμπιστευόμαστε στους γονείς μας ή σε κάποιο ενήλικα τον εκφοβισμό που έχουμε δεχθεί. Δεν προωθούμε εκφοβιστικά μηνύματα. Αν γνωρίζουμε κάποιο φίλο που είναι θύτης τον συμβουλεύουμε να σταματήσει. Φιλτράρουμε ηλεκτρονικά μηνύματα από άτομα που μάς παρενοχλούν και μπλοκάρουμε την πρόσβασή τους στο ιστολόγιό μας. Συμβουλές 1.Για τα παιδιά: Σκέψου πριν αναρτήσεις. Συνδέσου μόνο με φίλους. Να είσαι ευγενικός. Μη γνωστοποιείς τον κωδικό σου. Κράτα τις ρυθμίσεις σου μυστικές. Μη βλάπτεις τους άλλους. 2.Για τους γονείς & δασκάλους : Γίνεται μέλη στο facebook. Μάθετε πώς δουλεύει. Διδάξτε ασφάλεια και υπευθυνότητα.3.για τους φίλους : Μη μένετε απαθείς. Βοηθείστε το φίλο σας. Αναφέρετε τον εκφοβισμό στους γονείς και στους δασκάλους σας. Άμυνα απέναντι στο διαδικτυακό εκφοβισμό: ΔΕΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΝΟΜΑΣΤΕ ΦΥΛΑΜΕ ΤΑ ΜΗ ΝΥΜΑΤΑΜΠΛΟΚΑΡΟΥΜΕ ΤΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΕΑ ΜΙΛΑΜΕ ΣΕ ΚΑΠΟΙΟΝ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΓΙΑ ΝΑ Α ΝΑΦΕΡΟΥΜΕ ΤΙΣ ΑΠΕΙΛΕΣ ΣΤΟΝ PROVIDER Βιβλιογραφία 1. http://www.pi.ac.cy/internetsafety/sec_kindinoi_ekfobismos.html 2. http://www.slideshare.net/trmariana/ss 16061637 3. www.cyberbullyhelp.com 4. www.cyberbullying.us 5. www.hasiad.gr 6. www.i safe.org 7. www.olweus.org
8. www.safeinternet.gr 9. www.stopbullyingnow.hrsa.gov 10. Σιώμος Κ Σφακιανάκης Ε Φλώρος Γ. (2012). Εθισμός στο Διαδίκτυο και άλλες διαδικτυακές συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. Εκδόσεις Λιβάνη. 11. Σιώμος Κ Φλώρος Γ. (2012). E LIFE. Εκδόσεις Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο, (συλλογικό έργο υπό έκδοση). 12. Σιώμος Κ Φλώρος Γ. (Απρίλιος 2011). Έρευνα Πρόληψη Αντιμετώπιση των Κινδύνων στη Χρήση του Διαδικτύου. Εκδόσεις Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο, [συλλογικό έργο 292 σελ.). 13. Σιώμος ΚΕ. (2008). Εθισμός των εφήβων στους Η/Υ και το διαδίκτυο: Ψυχιατρικά συμπτώματα και διαταραχές ύπνου. Διδακτορική Διατριβή, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.