ΔΘΝΗΚΟ ΚΑΠΟΓΗΣΡΗΑΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΘΖΝΧΝ ΥΟΛΖ: Ν.Ο.Π.Δ. ΣΜΖΜΑ: ΝΟΜΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΣΟ ΠΛΑΗΗΟ ΣΟΤ ΜΑΘΖΜΑΣΟ «ΑΣΟΜΗΚΑ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΑ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΑ»

ΔΘΝΗΚΟ ΚΑΠΟΓΗΣΡΗΑΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΘΖΝΧΝ ΥΟΛΖ: Ν.Ο.Π.Δ. ΣΜΖΜΑ: ΝΟΜΗΚΖ «ΤΝΑΘΡΟΗΔΗ» ΔΡΓΑΗΑ ΣΟ ΠΛΑΗΗΟ ΣΟΤ ΜΑΘΖΜΑΣΟ «ΑΣΟΜΗΚΑ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΑ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΑ» Καθηγηηήρ: κ. Α.Γ. ΓΖΜΖΣΡΟΠΟΤΛΟ ΚΑΜΖΛΟΤ ΜΑΡΗΑΛΔΝΑ Α.Μ.: 1340200600539 Έηορ ποςδών: Β

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΔΗΑΓΧΓΖ.ζει. 3 Α. ΗΣΟΡΗΚΖ ΔΞΔΛΗΞΖ ΚΑΗ ΤΝΣΑΓΜΑΣΗΚΖ ΚΑΣΟΥΤΡΧΖ ΣΟΤ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΟ «ΣΟΤ ΤΝΔΡΥΔΘΑΗ» α)ην εμσηεξηθφ....4 β)ηελ Διιάδα...5 β1)πληαγκαηηθή Ρχζκηζε..5 β2)ννκνζεηηθή Ρχζκηζε.6 Β. Ζ ΝΟΜΗΚΖ ΦΤΖ ΣΟΤ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΟ ΣΖ ΤΝΑΘΡΟΗΖ α) Ο ζεκειηψδεο ραξαθηήξαο ηνπ δηθαηψκαηνο.7 β)σν «ζπλέξρεζζαη» σο δηθαίσκα θαη φρη σο ειεπζεξία...8 γ) Ο ζπιινγηθφο ραξαθηήξαο ηνπ δηθαηψκαηνο.9 δ) Ζ αηνκηθή, ακπληηθή θχζε ηνπ δηθαηψκαηνο...10 ε) Ζ πνιηηηθή λνκηθή θχζε ηνπ δηθαηψκαηνο...11 ζη) Ζ «κηθηή» λνκηθή θχζε ηνπ δηθαηψκαηνο..12 Γ. ΦΟΡΔΗ ΚΑΗ ΑΠΟΓΔΚΣΔ ΣΟΤ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΟ «ΣΟΤ ΤΝΔΡΥΔΘΑΗ» α) ΦΟΡΔΗ α1) Φπζηθά πξφζσπα...13 α2) Ννκηθά πξφζσπα...14 α3)οη ελψζεηο πξνζψπσλ ρσξίο λνκηθή πξνζσπηθφηεηα...15 α4) Οη επξηζθφκελνη ζε εηδηθή θπξηαξρηθή ζρέζε κε ην θξάηνο.16 β) Οη απνδέθηεο 17 γ)σξηηελέξγεηα..18 Γ. ΣΟ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΟ ΣΟΤ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΟ ΣΖ ΤΝΑΘΡΟΗΖ α)θεηηθφ πεξηερφκελν..19 β)αξλεηηθφ πεξηερφκελν..21 Δ. Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΖ ΤΝΑΘΡΟΗΖ...21 Σ. ΟΡΗΟΘΔΣΖΔΗ-ΠΡΟΤΠΟΘΔΔΗ ΣΟΤ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΟ «ΣΟΤ ΤΝΔΡΥΔΘΑΗ» 21 α) Ο φξνο «εζχρσο»- Αλάιπζε 23 β) Ο φξνο «αφπισο»- Αλάιπζε 25 Ε. ΓΗΑΚΡΗΔΗ ΣΧΝ ΤΝΑΘΡΟΗΔΧΝ...26 Ζ. ΠΔΡΗΟΡΗΜΟΗ ΤΝΑΘΡΟΗΔΧΝ α)ζ παξνπζία ηεο Αζηπλνκίαο ζηηο ζπλαζξνίζεηο- Απαγφξεπζε ησλ ζπλαζξνίζεσλ..27 β) Πεξηνξηζκνί ηνπ δηθαηψκαηνο ησλ ηδησηηθψλ ζπλαζξνίζεσλ.27 γ) Πεξηνξηζκνί ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο ζπλάζξνηζεο ζε θιεηζηφ ρψξν..28 δ) Πεξηνξηζκνί ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο δεκφζηαο- ππαίζξηαο ζπλάζξνηζεο ε)γηάιπζε ζπλάζξνηζεο...29 2

ζη)αλαζηνιή δηθαηψκαηνο ζπλάζξνηζεο 30 Θ. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ-ΠΡΟΣΑΔΗ ΠΔΡΗΛΖΦΖ ΜΔΣΑΦΡΑΖ ΠΔΡΗΛΖΦΖ ΛΖΜΜΑΣΑ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ΝΟΜΟΛΟΓΗΑ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ 3

Άπθπο 11. «1. Οη Έιιελεο έρνπλ ην δηθαίσκα, φπσο ζπλέξρνληαη εζχρσο θαη αφπισο. 2. Μφλνλ εηο ηαο δεκνζίαο ελ ππαίζξσ ζπλαζξνίζεηο δχλαηαη λα παξίζηαηαη ε Αζηπλνκία. Οη ελ ππαίζξσ ζπλαζξνίζεηο δχλαηαη λα απαγνξεπζνχλ δη εηηνινγεκέλεο απνθάζεσο ηεο αζηπλνκηθήο αξρήο, γεληθψο κελ αλ εθ ηνχησλ επίθεηηαη ζνβαξφο θίλδπλνο εηο ηελ δεκφζηαλ αζθάιεηαλ, εηο σξηζκέλελ δε πεξηνρήλ αλ απεηιείηαη ζνβαξά δηαηαξαρή ηεο θνηλσληθννηθνλνκηθήο δσήο, φπσο λφκνο νξίδεη.» Άξζξν 11 ηνπ πληάγκαηνο ηεο Διιάδνο ηεο 9 Ηνπλίνπ ηνπ 1975 «Σν δίθαην ηνπ λα θαλεξψλνπκε ηε γλψκε καο θαη ηνπο ζπιινγηζκνχο καο, ηφζν κε ελ ηππνγξαθία φζν θαη κε άιινλ ηξφπν, ην δίθαην ηνπ λα ζπλαζξνηδφκεζα εηξεληθά, ε ειεπζεξία θάζε είδνπο ζξεζθείαο, Υξηζηηαληζκνχ, Σνπξθηζκνχ, Ηνπδατζκνχ θαη ηα ινηπά δελ είλαη εκπνδηζκέλα ζηελ παξνχζα δηνίθεζε. Όηαλ εκπνδίδνληαη απηά ηα δίθαηα είλαη θαλεξφ, πσο πξνέξρεηαη απηφ απφ ηπξαλλίαλ ή πσο είλαη αθφκα ελζχκεζε ηνπ εμνζηξαθηζζέληνο δεζπνηηζκνχ, φπνπ απεδηψμακελ.» Άξζξν 7 ηνπ πληαγκαηηθνχ ρεδηάζκαηνο ηνπ Ρήγα Φεξαίνπ 4

1. ΔΗΑΓΧΓΖ Σν δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο αθνξά ηνλ άλζξσπν φρη σο κεκνλσκέλε πξνζσπηθφηεηα, απνκαθξπζκέλε απφ θάζε είδνπο θνηλσληθνχο δεζκνχο θαη επαθέο, αιιά σο θνηλσληθφ νλ πνπ νιφθιεξε ε δσή ηνπ δηέπεηαη απφ ζπκκεηνρή ζε θνηλσληθέο νκάδεο θαη απφ αλάπηπμε ζρέζεσλ κε άιινπο αλζξψπνπο. Ζ απφ θνηλνχ δξαζηεξηφηεηα ησλ αλζξψπσλ δελ αληαπνθξίλεηαη απιψο ζηελ θνηλσληθή ηνπο έθεζε θαη ην έλζηηθην ηεο νκάδαο ή αθφκα θαη ηεο αγέιεο, αιιά απνζθνπεί θαη ζην γεσκεηξηθφ πνιιαπιαζηαζκφ ησλ δπλάκεσλ πνπ ζπλεπάγεηαη ηε ζχκπξαμε πνιιψλ αηφκσλ. 1 Ζ ζχκπξαμε απηή ησλ αηφκσλ κεηαηξέπεη ηνλ θαζέλα απφ κνλάδα ζε κέινο ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ, κεηαβάιιεη ηνλ πνιίηε ζε δξψζα θνηλσληθή νκάδα. Με απηφ ηνλ ηξφπν ηνπνζεηνχληαη νη βάζεηο γηα ηελ άζθεζε πνιιψλ άιισλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ φπσο είλαη ε ειεπζεξία ηεο γλψκεο ε νπνία είλαη άκεζα ζπλπθαζκέλε κε ην δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο θαη θαηά θάπνην ηξφπν πξναπαηηνχκελε γηα ηελ άζθεζε ηνπ. Σν χληαγκα δελ αλαθέξεη ξεηά θάπνην νξηζκφ γηα ηελ ζπλάζξνηζε φκσο κέζα απφ ηα άξζξα, ηε λνκνινγία θαη ηελ επηζηήκε θαηαιήγνπκε ζην ζπκπέξαζκα φηη πξφθεηηαη γηα πξνζσξηλή ζπγθέληξσζε αηφκσλ θαηφπηλ ζπλελλφεζεο θαη πάληνηε κε θάπνην ζπγθεθξηκέλν ζθνπφ πνπ επηβάιιεηαη λα είλαη ε αληαιιαγή απφςεσλ θαη θξνλεκάησλ, ν δηάινγνο θαη ε παξάζεζε αηηεκάησλ πάλσ ζε θάπνην δήηεκα, είηε γηα δηαξθή κνξθή ηεο έλσζεο πξνζψπσλ. Σν δηθαίσκα απηφ δηέπεη φιν ην θάζκα ηεο θαζεκεξηλφηεηαο ηνπ αηφκνπ ηφζν ζηηο εξγαζηαθέο ηνπ ζρέζεηο, φζν ζηελ άζθεζε ησλ εθινγηθψλ ηνπ δηθαησκάησλ θαη ζηε καζεηηθή ηνπ δσή. Ζ ζεκαζία ηεο έλλνηαο ηεο ζπλάζξνηζεο είλαη πνιχ κεγάιε θαζψο είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλε κε ηελ έλλνηα ηεο δεκνθξαηίαο θαη αλαδεηθλχεη ηφζν ηελ ειεχζεξε φζν θαη ηελ θνηλή βνχιεζε. Δπηπιένλ, ηφζν ην δηθαίσκα ηνπ «ζπλέξρεζζαη» φζν θαη ην δηθαίσκα ηνπ «ζπλεηαηξίδεζζαη» έρνπλ ηδηαίηεξε ηζρχ γηα ην ειιεληθφ ζπληαγκαηηθφ δίθαην αθξηβψο επεηδή έρνπλ ηελ ηδηφηεηα λα εληζρχνπλ ηε ζπκκεηνρή ησλ θνξέσλ ηνπο ζηα θνηλσληθά δξψκελα, ζπκκεηνρή πνιχ απνηειεζκαηηθφηεξε απφ απηήλ πνπ ζα κπνξνχζε λα επηηχρεη ν θαζέλαο αηνκηθά. Απηή είλαη θαη ε αηηία πνπ ηα δηθαηψκαηα απηά αληηκεησπίζηεθαλ θαηά θαηξνχο κε ηδηαίηεξε δπζπηζηία θαη ερζξφηεηα απφ ηνπο θαηέρνληεο ηελ εμνπζία πνπ ζεψξεζαλ ηε δηαξθή ή πξνζσξηλή ζπλέλσζε πξνζψπσλ ηδηαδφλησο επηθίλδπλε. Δίλαη γλσζηφ πσο ε θαηνρχξσζε ηνπο θαζπζηέξεζε ή 1 Βι. Γαγηφγινπ, πληαγκαηηθφ Γίθαην, Αηνκηθά Γηθαηψκαηα Β, ζει. 731-732 Δθδφζεηο άθθνπια 5

απνδπλακψζεθε απφ ην λνκνζέηε, ελψ ηα δηθηαηνξηθά θαζεζηψηα αλ θαη ηα δηαθεξχζζνπλ δελ αλέρνληαη ηελ εθαξκνγή ηνπο. Απνδπλάκσζε ησλ ζπλαζξνίζεσλ παξαηεξείηαη ζηαδηαθά κε ηελ εμέιημε ησλ ηερλνινγηθψλ κέζσλ θαη θπξίσο ηνπ ξαδηνθψλνπ θαη ηεο ηειεφξαζεο πνπ απνηεινχλ πξνζθηιή κέζα πξνβνιήο ηδεψλ θαη κεξηθέο θνξέο πξνπαγάλδαο. Απηφ φκσο δελ ζεκαίλεη φηη δελ πξαγκαηνπνηνχληαη ζπλαζξνίζεηο, απιά φηη κεηψλεηαη ε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ηνπ θαηλνκέλνπ ρσξίο λα ράλεηαη ε ακεζφηεηα θαη ε ειεθηξηζκέλε αηκφζθαηξα πνπ ηηο ραξαθηεξίδεη. Ζ θαηνρχξσζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ ζπλέξρεζζαη πεξηιακβάλεη ηφζν ηελ πξνζηαζία ηεο ζπκκεηνρήο ηνπ αηφκνπ ζε ζπλάζξνηζε, αθφκα θαη ζε φηη αθνξά ηελ νξγάλσζε θαη ηελ θαζνδήγεζή ηεο, αιιά θαη ηελ πξνζηαζία ηεο αξλεηηθήο φςεο ηνπ ζέκαηνο, δειαδή ηελ επηινγή ηνπ πνιίηε λα απέρεη απφ ηε ζπλάζξνηζε. Καηνρπξψλεηαη επίζεο γηα ηα θπζηθά πξφζσπα, ξεηά ζην χληαγκα γηα ηνπο Έιιελεο πνιίηεο θαη θαη επέθηαζε γηα ηνπο αιινδαπνχο, φπσο θαη γηα ηα λνκηθά πξφζσπα ζε πεξηνξηζκέλν βαζκφ φκσο. θνπφο ηεο εξγαζίαο απηήο είλαη ε αλάιπζε ηεο ζπληαγκαηηθήο θαηνρχξσζεο ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο ζπλάζξνηζεο, έπεηηα απφ κειέηε ηεο ηζηνξηθήο ηνπ εμέιημεο, ηεο λνκηθήο θχζεο ηνπ, ησλ θνξέσλ θαη ησλ απνδεθηψλ ηνπ, ηνπ πεξηερνκέλνπ, ησλ νξίσλ θαη ησλ πεξηνξηζκψλ ηνπ. Α. ΗΣΟΡΗΚΖ ΔΞΔΛΗΞΖ ΚΑΗ ΤΝΣΑΓΜΑΣΗΚΖ ΚΑΣΟΥΤΡΧΖ ΣΟΤ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΟ ΣΖ ΤΝΑΘΡΟΗΖ α) ηο εξωηεπικό Σν δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο πξνέξρεηαη απφ ην Αγγιηθφ Γίθαην, θπξίσο λνκνινγηαθά θαη απνηειεί πξνέθηαζε ηεο ειεπζεξίαο ηνπ ιφγνπ θαη ηεο πξνζσπηθήο ειεπζεξίαο. 2 Πξψηε θνξά δηαθεξχρζεθε απφ ηελ Ακεξηθαληθή θαη Γαιιηθή Δπαλάζηαζε αλ θαη φρη απφ ηηο αξρηθέο ηνπ δηαθεξχμεηο. 3 Ζ Γηαθήξπμε ησλ Γηθαησκάησλ ηεο Γαιιηθήο Δπαλάζηαζεο αξρηθά ηελ αγλφεζε θαηνρπξψζεθε φκσο κεηά απφ δχν ρξφληα κε ην χληαγκα ηνπ 1791 πνπ φξηζε ζπγθεθξηκέλα φηη «ην 2 Γεσξγφπνπινο, Δπίηνκν πληαγκαηηθφ Γίθαην, ζει 561, Δθδφζεηο άθθνπια 1999 Πηηζνγηάλλεο Π. πλαζξνίζεηο- πγθεληξψζεηο, εθδ. άθθνπια, Θεο/λίθε 1987 ζει 28 επ. 3 Βι. Γαγηφγινπ Π.Γ., πληαγκαηηθφ Γίθαην, Αηνκηθά Γηθαηψκαηα Β, 2005, ζει. 824 6

χληαγκα εγγπάηαη ηελ ειεπζεξία ησλ πνιηηψλ λα ζπλέξρνληαη εζχρσο θαη αφπισο, ζπκκνξθνχκελνη πξνο ηνπο αζηπλνκηθνχο λφκνπο». Παξά ηηο δηαθεξχμεηο ησλ ζπληαγκαηηθψλ θεηκέλσλ ηνπ 1791 θαη 1793 ην δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο είρε ππνζηεί πνιινχο πεξηνξηζκνχο. ηηο Ζ.Π.Α. ηελ ίδηα πεξίνδν, ην δηθαίσκα απηφ θαηνρπξψζεθε κε ηελ 1 ε Σξνπνινγία ηνπ πληάγκαηνο κε ηελ νπνία απαγνξεπφηαλ ε ζχληαμε λνκνζεηηθψλ θεηκέλσλ πνπ πεξηφξηδαλ «ην δηθαίσκα ησλ πνιηηψλ λα ζπλέξρνληαη εζχρσο θαη λα δεηνχλ απφ ηελ Κπβέξλεζε ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ ζπκθεξφλησλ ηνπο», ελψ ην 1831 θαηνρπξψζεθε θαη απφ ην χληαγκα ηνπ Βειγίνπ κε ην αξ. 19. 4 Δπηπιένλ, ζηηο Ζ.Π.Α. κε ηελ 1 ε Σξνπνινγία ηνπ πληάγκαηνο (1787) απαγνξεχηεθε ζην Κνγθξέζν ε ςήθηζε λφκσλ πνπ λα πεξηνξίδνπλ «ην δηθαίσκα ησλ πνιηηψλ λα ζπλέξρνληαη εζχρσο θαη λα δεηνχλ απφ ηελ θπβέξλεζε ηθαλνπνίεζε ησλ παξαπφλσλ ηνπο». Σν δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο ζηε δηαηχπσζε πνπ δηαηεξήζεθε κεηαγελέζηεξα απφ πνιιά πληάγκαηα πξνέξρεηαη απφ ην βειγηθφ ζπληαγκαηηθφ θείκελν ηνπ 1831. Αθνινχζεζε ην Γαληθφ χληαγκα ηνπ 1849 πνπ εηζήγαγε νπζηαζηηθά θαη ζην ειιεληθφ χληαγκα ηνπ 1864 ηελ θαηνρχξσζε ηεο ειεπζεξίαο ηεο ζπλάζξνηζεο ε νπνία παξέκεηλε αλαιινίσηε κέρξη ην 1952. β) ηην Δλλάδα β1) ςνηαγμαηική πύθμιζη Όζα πληάγκαηα ίζρπζαλ ζηελ Διιάδα θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ππέξ Αλεμαξηεζίαο Αγψλα αγλφεζαλ ην δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο θαη ην ίδην ζπλέβε θαη κε ην χληαγκα ηνπ 1844. 5 Όπσο πξναλαθέξζεθε ην χληαγκα ηνπ 1864 κε ηε δηάηαμε ηνπ αξ. 10 πνπ νξίδεη φηη «Οη Έιιελεο έρνπζηλ ην δηθαίσκα ηνπ ζπλέξρεζζαη εζχρσο θαη αφπισο κφλνλ εηο ηαο δεκνζίαο ζπλαζξνίζεηο δχλαηαη λα παξίζηαηαη ε αζηπλνκία. Αη ελ ππαίζξσ ζπλαζξνίζεηο δχλαηαη λα απαγνξεπζψζηλ, αλ σο εθ ηνχησλ επίθεηηαη θίλδπλνο εηο ηελ δεκνζίαλ αζθάιεηαλ», επεξεαζκέλν απφ ην δαληθφ χληαγκα ηνπ 1849 αλαγλψξηζε ην δηθαίσκα απηφ θαη νη ζπγθεθξηκέλεο δηαηάμεηο επαλαιήθζεθαλ ζε φια ηα κεηαγελέζηεξα πληάγκαηα (1911,1927,1952). ην χληαγκα ηνπ 1927 ππήξμε κηα πξνζζήθε ηεο θξάζεο «θαζ νλ ηξφπν ζέιεη νξίζεη ν λφκνο» (άξζξν 13). 4 Βι. Γεσξγφπνπινπο Κ.Λ., Δπίηνκν πληαγκαηηθφ Γ, 2001, ζει. 578 5 Γαγηφγινπ, πληαγκαηηθφ Γίθαην, Αηνκηθά Γηθαηψκαηα Β, Δθδ. άθθνπια, ζει. 732 7

Μεηαβνιέο ππήξμαλ ζηα δηθηαηνξηθά ζπληαγκαηηθά θείκελα ηνπ 1968 θαη ηνπ 1973 φπνπ ην άξζξν πνπ αλαθεξφηαλ ζην δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο (αξ.18) φξηδε: «1. Οη Έιιελεο έρνπλ ην δηθαίσκα φπσο ζπλέξρνληαη εζχρσο θαη αφπισο, σο λφκνο νξίδεη. 2. Μφλνλ εηο ηαο δεκνζίαο ζπλαζξνίζεηο δχλαηαη λα παξίζηαηαη ε αζηπλνκία. Αη δεκφζηαη ζπλαζξνίζεηο πξέπεη λα γλσζηνπνηνχληαη δεφλησο εηο ηελ αζηπλνκηθήλ αξρήλ ηεζζαξάθνληα νρηψ ψξαο πξν ηεο πξαγκαηνπνηήζεψο ησλ. Αη ελ ππαίζξσ ζπλαζξνίζεηο δχλαληαη λα απαγνξεπζνχλ αλ εθ ηνχησλ επίθεηηαη θίλδπλνο δηα ηελ δεκνζίαλ ηάμηλ θαη αζθάιεηαλ». Δπηπιένλ, ζην χληαγκα ηνπ 1975 ην άξζξν 11 φξηδε: «Οη Έιιελεο έρνπλ ην δηθαίσκα φπσο ζπλέξρνληαη εζχρσο θαη αφπισο. 2. Μφλνλ εηο ηαο δεκνζίαο ζπλαζξνίζεηο δχλαηαη λα παξίζηαηαη ε αζηπλνκία. Αη ελ ππαίζξσ ζπλαζξνίζεηο δχλαηαη λα απαγνξεπζνχλ δη εηηνινγεκέλεο απνθάζεσο ηεο αζηπλνκηθήο αξρήο, γεληθψο κελ, αλ εθ ηνχησλ επίθεηηαη ζνβαξφο θίλδπλνο εηο ηελ δεκφζηαλ αζθάιεηαλ, εηο νξηζκέλελ δε πεξηνρήλ αλ απεηιείηαη ζνβαξά δηαηαξαρή ηεο θνηλσληθννηθνλνκηθήο δσήο, σο λφκνο νξίδεη». Οη ζπληαγκαηηθέο αλαζεσξήζεηο πνπ έγηλαλ ην 1986 θαη ην 2001 δελ κεηέβαιαλ ηα ήδε ηζρχνληα. Σν αξ. 11 ηνπ ηζρχνληνο πληάγκαηνο πεξηέρεη νξηζκέλεο πξνζζήθεο πνπ κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζηνχλ είηε δηεπξπληηθέο είηε πεξηνξηζηηθέο ηεο ειεπζεξίαο πξάγκα πνπ θαζηζηά ηε ξχζκηζε ιηγφηεξν θηιειεχζεξε απφ ηηο πξνγελέζηεξεο ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο. 6 β2) Νομοθεηική πύθμιζη Όια ηα ηζρχζαληα πληάγκαηα εθηφο απφ εθείλν ηνπ 1927, δελ πξνέβιεπε ξεηά ηελ έθδνζε εηδηθνχ λφκνπ γηα ηηο ζπλαζξνίζεηο, παξά ηελ ηδηαίηεξε ζεκαζία πνπ έρεη γηα ηελ ειιεληθή θνηλσλία ην ζπγθεθξηκέλν δηθαίσκα. Έηζη, φηη αθνξά ζηηο ππαίζξηεο ζπλαζξνίζεηο θπξίσο ξπζκηδφηαλ απφ ην εθάζηνηε χληαγκα αιιά θαη ηηο δηαηάμεηο άξζξσλ αζηπλνκηθψλ θαλνληζκψλ. Ζ πξψηε ζπληαγκαηηθή δηάηαμε πνπ εθδφζεθε ήηαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δηθηαηνξίαο ηεο 21 εο Απξηιίνπ 1967, πνπ είλαη ην λνκνζεηηθφ δηάηαγκα 794/1971 «πεξί δεκνζίσλ ζπλαζξνίζεσλ» πνπ εμαθνινπζεί σο ζήκεξα λα ηζρχεη αλ θαη πεξηέρεη αληηζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο. 7 Με εμνπζηνδφηεζε απηνχ εθδφζεθε θαη ην Βαζηιηθφ Γηάηαγκα 168/1972 «πεξί θαζνξηζκνχ ησλ ρσξψλ πφιεσλ ηηλψλ εηο ηνπο νπνίνπο απαγνξεχεηαη ε πξαγκαηνπνίεζηο δεκνζίσλ 6 Βι. ηδ 4635/77 (Γ ηκ.) Σν1978, 173/4 7 Γαγηφγινπ, πληαγκαηηθφ Γίθαην, Αηνκηθά Γηθαηψκαηα Β. Δθδ. άθθνπια, ζει. 733 8

ζπλαζξνίζεσλ ελ ππαίζξσ θαη ε δηέιεπζηο θηλνπκέλσλ ηνηνχησλ» φπσο θαη ην Β.Γ. 269/1972 «πεξί εγθξίζεσο ηνπ θαλνληζκνχ δεκνζίσλ ζπλαζξνίζεσλ» πνπ ξχζκηζαλ εηδηθφηεξα ζέκαηα. Σν Ν.Γ. 794/1971 ίζρπζε πξνζσξηλά κε βάζε ηα εμήο άξζξα: α)αξ. 15 ηεο ζπληαθηηθήο πξάμεο ηεο 1.1.1974, αξ. 10 ηεο ζπληαθηηθήο πξάμεο ηεο 7.8.1974 θαη αξ. 7 ηνπ ςεθίζκαηνο Γ / 1975 ηεο Δ Αλαζεσξεηηθήο Βνπιήο. Πξνζσξηλά ίζρπζε ην ζπγθεθξηκέλν Ν.Γ. κε εμαίξεζε φζεο δηαηάμεηο είραλ ήδε εμαηξεζεί ιφγσ ηεο αληίζεζήο ηνπο κε ην χληαγκα ηνπ 1952 φπσο απηφ ζπκπιεξψζεθε κε ηελ Καηαζηαηηθή πληαθηηθή Πξάμε. Σν ζπγθεθξηκέλν Ν.Γ. μεθηλά νξίδνληαο ζην αξ.1 ηνλ νξηζκφ ηεο ζπλάζξνηζεο κε εμαίξεζε ηηο ζπλαζξνίζεηο ζξεζθεπηηθνχ-ιαηξεπηηθνχ, εκπνξηθνχ θαη ςπραγσγηθνχ ραξαθηήξα ελψ ζπλερίδεη κε ην αξ.2 φπνπ πξνβιέπεη απηνχο πνπ ζηεξνχληαη ην δηθαίσκα δηνξγάλσζεο θαη πξαγκαηνπνίεζεο δεκνζίσλ ζπλαζξνίζεσλ. ην αξ.3 αλαθέξνληαη νη αξκνδηφηεηεο ηνπ πξνέδξνπ ηεο ζπλάζξνηζεο φπσο ε γλσζηνπνίεζε ηεο ζηηο αζηπλνκηθέο αξρέο. ηα αξ.4-6 πεξηέρνληαη γεληθνί θαη εηδηθνί φξνη γηα ζπλαζξνίζεηο ζε θιεηζηφ θαη ππαίζξην ρψξν. ην αξ.7 ξπζκίδνληαη νη πξνυπνζέζεηο δηάιπζεο δεκνζίσλ ζπλαζξνίζεσλ θαη ζην αξ.8 ηα λφκηκα κέζα ησλ δεκνζίσλ δπλάκεσλ πξνο δηάιπζε ζπλάζξνηζεο. Σέινο, ηα αξ. 9-12 πεξηέρνπλ δηαηάμεηο γηα ηελ πνηληθή αληηκεηψπηζε ησλ δηνξγαλσηψλ θαη ησλ νκηιεηψλ, ησλ δηαηαξαζζφλησλ θαη ησλ νπινθνξνχλησλ. Όζνλ αθνξά ζην Β.Γ. 168/1972 αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη έρεη θξηζεί σο αληηζπληαγκαηηθφ. Οη απαγνξεχζεηο- θαη ησλ 26 άξζξσλ ηνπ- αθνξνχζαλ ην ρψξν πξαγκαηνπνίεζεο ησλ ζπλαζξνίζεσλ αθνχ απηέο απαγνξεχνληαλ ζηνπο κεγάινπο δξφκνπο θαη πεξηνρέο, κε απνηέιεζκα ζηελ νπζία λα θαηαξγείηαη ην ίδην ην δηθαίσκα. Ζ απζαηξεζία απηή θαη ε θαηάξγεζε ηνπ δηθαηψκαηνο πξνβιεκάηηζε πνιχ ην.η.δ. πνπ πξφηεηλε αλαδηάξζξσζή ηνπ ψζηε λα κπνξεί ην ελ ιφγσ δηθαίσκα λα αζθείηαη ρσξίο θσιχκαηα. Σν Β.Γ. 269/1972 εμαθνινπζεί λα ηζρχεη ζχκθσλα κε ην αξ. 112 παξ.1 θαη απνηειεί θαλνληζκφ δηάιπζεο ππαίζξησλ ζπλαζξνίζεσλ. Σέινο ν Ν. 1481/1984 «Πεξί νξγαληζκνχ Γεκφζηαο Σάμεο» πνπ απνηειεί ηνλ ηδξπηηθφ λφκν ηεο Διιεληθήο Αζηπλνκίαο πεξηθιείεη νξηζκέλεο δηαηάμεηο ζρεηηθά κε ηελ δηνξγάλσζε ησλ δεκνζίσλ ζπλαζξνίζεσλ θαη έρεη ζρεδφλ νινθιεξσηηθά ηξνπνπνηεζεί απφ ην Ν. 2800/2000. 8 8 Βι. Σζίξεο Παλ. Β., φ.π., ζει 72 9

Β. Ζ ΝΟΜΗΚΖ ΦΤΖ ΣΟΤ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΟ ΣΖ ΤΝΑΘΡΟΗΖ α) Ο ΘΔΜΔΛΗΧΓΖ ΥΑΡΑΚΣΖΡΑ ΣΟΤ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΟ Σν δηθαίσκα ηνπ ζπλέξρεζζαη θαηνρπξψλεηαη ξεηά ζην αξ.11 ηνπ δεχηεξνπ κέξνπο ηνπ πληάγκαηνο ηεο Διιάδαο ηνπ 1975.Ζ βνχιεζε ηνπ λνκνζέηε γηα ελζσκάησζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ ζπλέξρεζζαη ζην ζπληαγκαηηθφ θείκελν καδί κε ηα ππφινηπα αηνκηθά θαη θνηλσληθά δηθαηψκαηα απνδεηθλχεη πεξίηξαλα ην ζεκειηψδε ραξαθηήξα ηνπ. 9 Ζ ζεκαζία ηνπ γεγνλφηνο απηνχ είλαη δηηηή 10, θαζψο κε απηφ ηνλ ηξφπν ην δηθαίσκα ηνπνζεηείηαη ζηελ θνξπθή ηεο ηεξαξρίαο ησλ θαλφλσλ δηθαίνπ ελψ παξάιιεια εκπνδίδεηαη θάζε πξνζπάζεηα θαηάξγεζεο, ηξνπνπνίεζεο ή αλαζεψξεζήο ηνπ παξά κφλν κέζσ ηεο δηαδηθαζίαο πνπ πξνβιέπεηαη απφ ην αξ. 110 γηα ηελ αλαζεψξεζε ηνπ πληάγκαηνο. Δπηπιένλ, αθφκα θαη ε αλαζηνιή ηεο ηζρχνο ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ αξ. 11 επηηξέπεηαη θαη εμαίξεζε θαη κφλν κε ηελ εθαξκνγή ηνπ αξ. 48 ζχκθσλα κε ην νπνίν γηα λα θξηζεί απαξαίηεηνο ν πεξηνξηζκφο ή αθφκα θαη ε αλαζηνιή ηνπ δηθαηψκαηνο απαηηνχληαη εμαηξεηηθέο ζπλζήθεο. Έρνπλ δηαηππσζεί θαηά θαηξνχο δηάθνξεο απφςεηο πνπ ππνζηεξίδνπλ πσο ην δηθαίσκα ηνπ ζπλέξρεζζαη δελ κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί απιψο σο αηνκηθφ δηθαίσκα, 11 θαζψο ν φξνο απηφο αληηπξνζσπεχεη κηα πην εηδηθή κνξθή ηεο λνκηθήο θχζεο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ. χκθσλα, ινηπφλ, κε απηέο ηηο απφςεηο ην δηθαίσκα ηνπ ζπλέξρεζζαη πξέπεη λα αλήθεη ζηα ζεκειηψδε, αθνχ φπσο θαη ηα ππφινηπα δηθαηψκαηα ηνπ δεχηεξνπ κέξνπο ηνπ πληάγκαηνο είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλν κε ηελ νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ηεο Πνιηηείαο φπσο απηή ζεκειηψζεθε απφ ηνλ ζπληαθηηθφ λνκνζέηε. 12 Ζ θχζε ηνπ πνιηηεχκαηνο επνκέλσο, σο πξνεδξεπφκελε θνηλνβνπιεπηηθή δεκνθξαηία φπσο νξίδεηαη ζην αξ. 1 παξ. 1, πξνθεηκέλνπ λα ιεηηνπξγήζεη βαζίδεηαη ζε κεγάιν βαζκφ ζηελ 9 13005/1976, Μνλ. Πιεκ/θείν Αζ., «πγθέληξσζε αζηέγσλ Πεξάκαηνο», Πνηλ. Υξ. 1976, ζει. 259 10 Μπαθφπνπινο Γ.Α., Σν δηθαίσκα ηνπ ζπλέξρεζζαη ζην ειι. Γαιιηθφ θαη αγγι. Γεκ. Γίθαην, εθδ άθθνπια, Αζήλα-Κνκνηελή 1995, ζει. 23-24 11 Γαγηφγινπ, πληαγκαηηθφ Γίθαην, Αηνκηθά Γηθαηψκαηα Α 1991, ζει. 6 αξ. 8, «ν φξνο αηνκηθά δηθαηψκαηα έρεη ζεκαληηθφ πεξηερφκελν πνπ ιείπεη απφ ηνλ άρξσκν αλ θαη δηαδεδνκέλν φξν ζεκειηψδε δηθαηψκαηα». 12 Βι. Μπαθφπνπινο Γ., Σν δηθαίσκα ηνπ ζπλέξρεζζαη ζην ειιεληθφ, γαιιηθφ θαη αγγιηθφ δεκφζην δίθαην, 1995, ζει. 24 10

χπαξμε θαη ζηελ ειεχζεξε άζθεζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζπκκεηνρηθνχ δηθαηψκαηνο. β) ΣΟ ΤΝΔΡΥΔΘΑΗ Χ ΓΗΚΑΗΧΜΑ ΚΑΗ ΟΥΗ Χ ΔΛΔΤΘΔΡΗΑ Ζ λνκηθή αθξηβνινγία θαη ε ηζηνξηθή εμέιημε είλαη δχν παξάγνληεο πνπ επηβάιινπλ ηε ρξήζε ηνπ φξνπ «δηθαίσκα» θαη φρη «ειεπζεξία» ηνπ ζπλέξρεζζαη. Ζ πξνηίκεζε απηή ζηνλ φξν «δηθαίσκα» έγθεηηαη αθελφο ζην γεγνλφο φηη πεξηέρεηαη ζηε δηαηχπσζε ηνπ ζπληαγκαηηθνχ θεηκέλνπ (αξ. 11 παξ.1.), αθεηέξνπ ζην φηη παξέρεη ζηνλ θνξέα ηνπ αγψγηκε αμίσζε γηα παξνρή έλλνκεο πξνζηαζίαο ζε πεξίπησζε πξνζβνιήο ηνπ. Δπίζεο, ν φξνο απηφο ηνλίδεη ηε λνκηθή δεζκεπηηθφηεηα πνπ ζπλεπάγεηαη ε ελζσκάησζε ηνπ ζε έλα ζπληαγκαηηθφ θείκελν, ζχκθσλα κε ην πλεχκα ηνπ λνκηθνχ ζεηηθηζκνχ, θαη ζεκαηνδνηεί εμειηθηηθά θαη ηζηνξηθά ηελ κεηάβαζε απφ κηα δηαθεξπρηηθή αξρή ζε λνκηθά δεζκεπηηθφ θαλφλα δηθαίνπ ν νπνίνο γελλά λνκηθά αλαγλσξηζκέλα δηθαηψκαηα θαη ππνρξεψζεηο. Αληίζεηα, ν φξνο «ειεπζεξία ηνπ ζπλέξρεζζαη» απαληάηαη θπξίσο ζε θείκελα Γηαθεξχμεσλ ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ πνπ ζπληάρζεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα επαλαζηάζεσλ ελάληηα ζηα απνιπηαξρηθά θαζεζηψηα θαη εμαηηίαο απηνχ ραξαθηεξίδεηαη απφ έληνλν πνιηηηθφ πάζνο θαη ζπλαηζζεκαηηθή θφξηηζε επνκέλσο ζπκίδεη πεξηζζφηεξν κηα δηαθεξπρηηθή αξρή απφ ηελ νπνία απνπζηάδεη ην ζηνηρείν ηεο λνκηθήο δεζκεπηηθφηεηαο. Ηζηνξηθά ν ζπγθεθξηκέλνο φξνο απέρεη αληηπαξαηίζεηαη ζε έλλνηεο φπσο ε ηπξαλλία, ε θαηαπίεζε θαη ν νινθιεξσηηζκφο. Έηζη ε ρξήζε ηνπ φξνπ «ειεπζεξία» είλαη κάιινλ βεβηαζκέλε αθνχ πξφθεηηαη γηα κηα έλλνηα ζηαηηθή πνπ αλαθέξεηαη ζε κηα θαηάζηαζε θαη φρη ζε κηα αμίσζε φπσο αληίζηνηρα ν φξνο δηθαίσκα. 13 γ) Ο ΤΛΛΟΓΗΚΟ ΥΑΡΑΚΣΖΡΑ ΣΟΤ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΟ ΣΖ ΤΝΑΘΡΟΗΖ Έλα βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ «ζπλέξρεζζαη» είλαη ν ζπιινγηθφο ηνπ ραξαθηήξαο. 14 Λφγσ ηνπ φηη ην δηθαίσκα θαηνρπξψλεη 13 Βι. Γαγηφγινπ Π.Γ., πληαγκαηηθφ Γίθαην, Αηνκηθά Γηθαηψκαηα Α, 2005, ζει. 7 14 Βι. Μπαθφπνπινο Γ.Α., Σν δηθαίσκα ηνπ ζπλέξρεζζαη ζην ειι. Γαιι. Καη αγγι. Γεκ. Γίθαην, εθδ. άθθνπια, Αζήλα-Κνκνηελή 1995, ζει. 26 βι. θαη αληίζεηε άπνςε Π. Σζίξε, Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο ζπλάζξνηζεο, πκβνιή ζηελ Δξκελεία ηνπ αξ. 11, ζει. 79 παξ. 2 11

κηα ζπιινγηθή ή νκαδηθή δξάζε, θαηαηάζζεηαη απφ πνιινχο ζεσξεηηθνχο σο δηθαίσκα νκαδηθήο πλεπκαηηθήο θίλεζεο. 15 Ο ζπιινγηθφο απηφο ραξαθηήξαο ηνπ δηθαηψκαηνο απνξξέεη απφ ην γεγνλφο φηη ελψ θαηνρπξψλεηαη θαη αλαγλσξίδεηαη ππέξ ηνπ Έιιελα πνιίηε αηνκηθά, θαζψο είλαη ν θνξέαο ηνπ δηθαηψκαηνο, φκσο ε άζθεζή ηνπ είλαη δπλαηή κφλν κέζσ ζπιινγηθψλ κνξθψλ δξαζηεξηνπνίεζεο. 16 ε αληίζεζε κε άιια δηθαηψκαηα φπσο είλαη ε ειεπζεξία ηεο ζξεζθεπηηθήο ζπλείδεζεο (Αξ.13 παξ.1 ) φπνπ ε άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο πξνυπνζέηεη κφλν ηελ ελεξγνπνίεζε ηνπ θνξέα ην ζπγθεθξηκέλν δηθαίσκα απαηηεί πεξηζζφηεξα πξάγκαηα. Οη νκάδεο πνπ δξνπλ απφ θνηλνχ θαη απνιακβάλνπλ ην δηθαίσκα ηνπ ζπλέξρεζζαη δελ έρνπλ θακηά ηδηαίηεξε κνξθή ζεζκηθήο νξγάλσζεο. Γηα ηελ άζθεζε ηνπ είλαη απαξαίηεηε ε παξνπζία πεξηζζφηεξσλ απφ έλα άηνκν ρσξίο λα νξίδεηαη έλαο ειάρηζηνο αξηζκφο. Πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο παίδνπλ νη ελψζεηο πξνζψπσλ ρσξίο λνκηθή πξνζσπηθφηεηα παξά ην γεγνλφο φηη δελ αλαγλσξίδνληαη νκφθσλα σο θνξείο ηνπ δηθαηψκαηνο. Παξά ηηο ελζηάζεηο αλαθνξηθά κε ηελ ηθαλφηεηα δηθαζηηθήο παξάζηαζεο ελψπηνλ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο ηέηνησλ ελψζεσλ πξνζψπσλ, εληνχηνηο ε νκάδα, ζαλ αλαγθαία πξαγκαηηθή θαη φρη λνκηθή πξνυπφζεζε ιεηηνπξγίαο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζπληαγκαηηθνχ δηθαηψκαηνο, θαζνξίδεη θαη απνηππψλεη ην ζπιινγηθφ ηνπ ραξαθηήξα. δ) Ζ ΑΣΟΜΗΚΖ, ΑΜΤΝΣΗΚΖ ΦΤΖ ΣΟΤ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΟ ΣΖ ΤΝΑΘΡΟΗΖ Ζ αηνκηθή θχζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ δηθαηψκαηνο είλαη απηή πνπ είλαη απνδεθηή απφ ηε λνκνινγία θαη ε επηρεηξεκαηνινγία ππέξ ηεο άπνςεο απηήο ζην φηη ην γεγνλφο φηη θαηνρπξψλεηαη ζπληαγκαηηθά ην δηθαίσκα ηνπ ζπλέξρεζζαη έρεη σο ζηφρν ηε ζπληαγκαηηθή αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο. εκαληηθφ ξφιν ζηελ ζεκειίσζε απηήο ηεο άπνςεο έπαημε ν Γεξκαλφο λνκνκαζήο Georg Jellinek (1851-1911), o νπνίνο δηέθξηλε ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα ζε αηνκηθά (status negativus), πνιηηηθά (status activus) θαη θνηλσληθά (status positivus), αλάινγα κε ηελ πξνζηαηεπηηθή ηνπο ιεηηνπξγία. Σν ελ ιφγσ δηθαίσκα ιεηηνπξγεί θαη θαηνρπξψλεηαη κε ηελ απνρή ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο απφ θάζε επέκβαζε ζην ζπληαγκαηηθά δηαγξαθφκελν πεδίν πξνζηαζίαο ηνπ. 17 Ζ ηεινινγηθή 15 Βι. Σζίξεο Παλ. Β., φ.π., ζει. 79 16 Βι. Μπαθφπνπινο Γ., φ.π., ζει. 26 17 Βι. Μπαθφπνπινο Γ., φ.π., ζει. 28 12

εξκελεία 18 ηνπ αξ. 11. νδεγεί ζηελ απνδνρή ηεο αηνκηθήο, ακπληηθήο ιεηηνπξγίαο ηνπ θαη ζηελ θαηάηαμή ηνπ ζηελ θαηεγνξία ησλ status negativus ή status liberates ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ. Όζνλ αθνξά ζηελ ακπληηθή θχζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο ζπλάζξνηζεο απηή εθθξάδεηαη απφ ηελ απνηππσκέλε ζην χληαγκα βνχιεζε ηνπ λνκνζέηε θαη εμαζθαιίδεη ζηνλ θνξέα ηνπ δηθαηψκαηνο έλα ρψξν ειεπζεξίαο, έλα πεδίν πξνζηαζίαο ζην νπνίν δελ ζα επεκβαίλεη ε θξαηηθή εμνπζία. Δπηπιένλ ε θξαηηθή εμνπζία ππνρξενχηαη λα απέρεη απφ νπνηαδήπνηε κνξθή δηείζδπζεο ζην ρψξν ηεο ειεπζεξίαο θαζηζηψληαο έηζη παζηθαλή ηελ ακπληηθή θχζε ηνπ δηθαηψκαηνο. Ο ακπληηθφο ραξαθηήξαο απηφο ζηξέθεηαη θαηά ησλ νκάδσλ ή ελψζεσλ πξνζψπσλ φπσο είλαη ηα ζσκαηεία, ηα θφκκαηα θιπ. Όια απηά εθθξάδνληαη κέζσ ηνπ αξ. 11 φπνπ θαη πξαγκαηψλεηαη ε πξνζηαηεπηηθή ιεηηνπξγία ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο ζπλάζξνηζεο. Άιισζηε ν φξνο «αηνκηθφ δηθαίσκα» ηνλίδεη ηελ απζππαξμία θαη έκθπηε αηνκηθφηεηα ηνπ αλζξψπνπ πνπ θηλδπλεχεη απφ θάζε είδνπο νινθιεξσηηθά θξάηε θαη ηελ απηαξρηθφηεηα ηελ ζηελ νπνία κπνξεί λα ππνπέζεη αθφκε θαη έλα θξάηνο ην νπνίν ζέβεηαη θαη αξρήλ ηελ ειεπζεξία ηνπ αηφκνπ. 19 ε) Ζ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΝΟΜΗΚΖ ΦΤΖ ΣΟΤ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΟ ΣΟΤ ΤΝΔΡΥΔΘΑΗ Ζ ειιεληθή λνκηθή επηζηήκε, βαζηδφκελε ζηνλ επηδησθφκελν ζθνπφ ηνπ δηθαηψκαηνο «ηνπ ζπλέξρεζζαη» ππνζηήξημε ηελ χπαξμε ηεο πνιηηηθήο ηνπ θχζεο είηε κεκνλσκέλα είηε ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αηνκηθή θαη ακπληηθή. 20 Τπήξμαλ δηάθνξεο δηρνγλσκίεο θαζψο νξηζκέλνη ππνζηήξηδαλ φηη ην ελ ιφγσ δηθαίσκα κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί κφλν σο αηνκηθφ- ακπληηθφ ελψ άιινη δέρνληαλ θαη ηελ πνιηηηθή ηνπ θχζε. Δπηρείξεκα ππέξ ηεο δεχηεξεο άπνςεο ήηαλ ην δηθαίσκα ηνπ ζπλέξρεζζαη είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλν θαη απαξαίηεην γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ πνιηηεχκαηνο, ζρεηίδεηαη κε ην εθινγηθφ δηθαίσκα θαη πξαγκαηψλεηαη ζηηο πξνεθινγηθέο ζπλαζξνίζεηο. Ζ ζπκβνιή ηνπ ζηε δηακφξθσζε θνηλήο γλψκεο θαη βνχιεζεο είλαη πνιχ ζεκαληηθή θαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ άζθεζή ηνπ είλαη ε χπαξμε 18 Μπαθφπνπινο Γ.Α., Σν δηθαίσκα ηνπ ζπλέξρεζζαη ζην ειι., γαιι., θαη αγγιηθφ δεκ. Γίθαην, ζει.28-29 19 Βι. Γαγηφγινπ Π.Γ., πληαγκαηηθφ δίθαην, Αηνκηθά Γηθαηψκαηα Α, 2005, ζει. 6 20 Κπξηαθνχ Γ., Δξκελεία ζπληαγκαηηθνχ δηθαίνπ, Α 1904, ζει. 91: «Αιιηψο, ην ζπλέξρεζζαη θαη ζπζθέπηεζζαη δεκφζηα είλαη αλαληίξξεηα δηθαίσκα πνιηηηθφ». 13

δεκνθξαηηθνχ πιαηζίνπ θξαηηθήο νξγάλσζεο. Απφ ηε ζηηγκή πνπ εληάζζεηαη ην δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο ζηα πνιηηηθά δηθαηψκαηα πεξηνξίδεηαη ην πεδίν πξνζηαζίαο ηνπ δηθαηψκαηνο θαη απηφκαηα απνθιείνληαη κνξθέο ζπλαζξνίζεσλ κε δηαθνξεηηθφ πεξηερφκελν θαη ζθνπφ. Αμίδεη λα αλαθεξζεί ε απφθαζε ηνπ Οκνζπνλδηαθνχ πληαγκαηηθνχ Γηθαζηεξίνπ ηεο 14 εο Μαΐνπ 1985 πνπ αθνξά ζηελ εξκελεία ηνπ αξ. 8 ηνπ ζεκειηψδνπο Νφκνπ ηεο Βφλλεο θαη ραξαθηεξίδεη ην δηθαίσκα σο απαξαίηεην ιεηηνπξγηθφ ζηνηρείν ηνπ ζεκειηψδνπο πνιηηεχκαηνο. χκθσλα κε ηε ζεσξία ηεο πξνζηαηεπηηθήο ιεηηνπξγίαο ηνπ Jellinek 21 ν πνιηηηθφο ραξαθηήξαο ελφο δηθαηψκαηνο πξνυπνζέηεη θαη απαηηεί ηελ ελεξγεηηθή ζπλεηζθνξά θαη παξνπζία ηνπ θνξέα ηνπ ζηηο δηεξγαζίεο θαη δηαδηθαζίεο δηακφξθσζεο ηνπ θνηλσληθνπνιηηηθνχ γίγλεζζαη. Απαηηείηαη ε ζεηηθή θαη δπλακηθή άζθεζή ηνπ, πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιηζηεί ε πνιηηηθή ζπκκεηνρή. 22 Ζ ζπκκεηνρή απηή εμαζθαιίδεηαη είηε έκκεζα, κε πίεζε πξνο ηα πνιηηηθά θέληξα απνθάζεσλ θαη ηνλ επεξεαζκφ ηεο θνηλήο γλψκεο, είηε άκεζα κε ηε δηακφξθσζε ηεο βνχιεζεο ηνπ εθινγηθνχ ζψκαηνο πξηλ ηελ θξίζηκε εθινγηθή ςεθνθνξία. Σν δηθαίσκα ηνπ ζπλέξρεζζαη έρεη ελεξγεηηθφ ραξαθηήξα (status activus), αθνχ κέζσ ηεο άζθεζήο ηνπ εμαζθαιίδεηαη ε δεκφζηα ζπκκεηνρή ζε δηαδηθαζίο ζρεκαηηζκνχ πνιηηηθήο βνχιεζεο ηεο εμνπζίαο. Οη ζπλαζξνίζεηο δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα ζηνπο αλζξψπνπο λα κεηαβηβάζνπλ ηηο απαηηήζεηο θαη ηε δπζαξέζθεηά ηνπο απέλαληη ζηελ θξαηηθή εμνπζία ελψ κπνξνχλ λα αλαηξέςνπλ ήδε πθηζηάκελν ζπζρεηηζκφ θνηλσληθνπνιηηηθψλ δπλάκεσλ. Αθξηβψο γη απηφ ην ιφγν θαηά θαηξνχο ην δηθαίσκα απηφ ππνβιήζεθε ζε πεξηνξηζκνχο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα ε ζπλάζξνηζε είλαη κηα δηαδηθαζία ζπιινγηθήο έθθξαζεο θαη άζθεζεο άηππεο επηξξνήο ζηε ιήςε πνιηηηθψλ θαη άιισλ απνθάζεσλ, ιφγσ ηεο βαξχηεηαο πνπ πξνζδίδεη ζηελ έθθξαζε απηή ε ζπιινγηθφηεηα θαη ν άκεζνο βησκαηηθφο ραξαθηήξαο ηεο. 23 ζη) Ζ «ΜΗΚΣΖ» ΝΟΜΗΚΖ ΦΤΖ ΣΟ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΟ ΣΟΤ ΤΝΔΡΥΔΘΑΗ Ζ αλαγλψξηζε ηεο παξάιιειεο θαη δηηηήο λνκηθήο θχζεο ηνπ δηθαηψκαηνο σο αηνκηθνχ (status negativus) θαη ζπλάκα πνιηηηθνχ (status activus) ζεκαηνδνηεί ηε ζχλζεηε λνκηθή ηνπ θχζε (κηθηφ, status mixtus) 21 Μπαθφπνπινο, φ.π., ζει. 30 22 βψινο Α.- Βιάρνο Γ., Σν χληαγκα ηεο Διιάδνο, εξκελεία, ηζηνξία, ζπγθξηηηθφ δίθαην, κέξνο 1 ν, αηνκηθά δηθαηψκαηα, Β., ζει. 187 23 Βι. Υξπζνγφλνο Κ.Υ., Αηνκηθά θαη Κνηλσληθά δηθαηψκαηα, 2002, ζει. 446 14

24 θαη αληαπνθξίλεηαη ζε κηα ηεινινγηθή εξκελεία ηνπ άξζξνπ 11 ηνπ πληάγκαηνο. Μηα ηέηνηα αλαγλψξηζε έρεη σο απνηέιεζκα ηελ θαηάξξεπζε επίπιαζησλ νξίσλ κεηαμχ ησλ δχν απηψλ status θαη απαηηεί γηα ηε κέγηζηε πξνζηαζία ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δηθαηψκαηνο, ηφζν ηελ απνρή ηνπ απνδέθηε (θξαηηθή εμνπζία) απφ ελδερφκελεο πξνζβνιέο ηνπ πεδίνπ πξνζηαζίαο, φζν θαη ηε ζεηηθή ζπκκεηνρή ηνπ θνξέα ηνπ ζε δηαδηθαζίεο πνπ αθνξνχλ ην πνιηηηθφ ηνπ πεξηερφκελν. 25 Σν δήηεκα πνπ πξνθχπηεη είλαη αλ ην δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο δηαζέηεη θαη status positivus. ην επίπεδν ησλ γεληθψλ θπξηαξρηθψλ ζρέζεσλ, θξαηηθήο εμνπζίαο θαη πνιηηψλ, δελ απαηηνχληαη ζεηηθέο παξνρέο ηνπ απνδέθηε ψζηε λα αζθεζεί ην δηθαίσκα απφ ηνλ θνξέα. Απαηηνχληαη φκσο ζηα πιαίζηα ηεο έκκεζεο ηξηηελέξγεηαο 26 ηνπ δηθαηψκαηνο (δειαδή ηεο επέθηαζήο ηνπ ζην ρψξν ησλ ηδησηηθψλ έλλνκσλ ζρέζεσλ), φπνπ θάπνηεο θνξέο ε θπξηαξρηθή εμνπζία ηνπ ελφο ζπκβαιινκέλνπ (εξγνδφηε) πάλσ ζηνλ αληηζπκβαιιφκελν (κηζζσηφ) είλαη αηζζεηή. Δλ θαηαθιείδη ην δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο πξέπεη λα γίλεηαη αληηιεπηφ σο ζεκειηψδεο ζπιινγηθφ θαη ζπζρεηηδφκελν κε ηελ πην εηδηθή λνκηθή ηνπ θχζε σο κηθηφ εμαηηίαο ηεο παξάιιειεο αηνκηθήο θαη πνιηηηθήο λνκηθήο ρξνηάο ηνπ. Γ.ΦΟΡΔΗ ΚΑΗ ΑΠΟΓΔΚΣΔ ΣΟΤ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΟ ΣΟΤ «ΤΝΔΡΥΔΘΑΗ» Α)ΦΟΡΔΗ Α1)ΦΤΗΚΑ ΠΡΟΧΠΑ Σν δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο θαηνρπξψλεηαη ξεηά ζην αξ. 11 κφλν ππέξ ησλ Διιήλσλ πνιηηψλ. πγθεθξηκέλα νξίδεηαη φηη «1. Οη Έιιελεο έρνπλ ην δηθαίσκα λα ζπλέξρνληαη ήζπρα θαη ρσξίο φπια».) Ο πεξηνξηζκφο φκσο απηφο δελ απαγνξεχεη ηελ άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο θαη απφ αιινδαπνχο αλ εθαξκνζηεί ε δηάηαμε 11 ηεο Δπξσπατθήο χκβαζεο ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ, ζχκθσλα κε ηελ νπνία νη αιινδαπνί είλαη κελ θνξείο ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ «ζπλέξρεζζαη» φκσο ππφθεηληαη ζε πεξηνξηζκνχο πνπ ζέηεη ην θξάηνο πνπ ηνπο θηινμελεί, εμνπζία πνπ παξέρεη ζε απηφ ε Δ..Γ.Α. (αξ. 16) θαη αθνξά ζηελ 24 Γαγηφγινπ Π.Γ., πληαγκαηηθφ Γίθαην, αηνκηθά δηθαηψκαηα, Α. ζει. 58, αξ. 107 25 Βι. Μπαθφπνπινο Γ., φ.π., ζει. 31-32 26 Δδψ ην ζεκειηψδεο δηθαίσκα ηνπ αλέξρεζζαη ζα ρξεζηκνπνηεζεί σο αμηνινγηθή έλλνηα θαηά ηελ εξκελεία ησλ αφξηζησλ λνκηθψλ ελλνηψλ ή γεληθψλ ξεηξψλ ηνπ ηδησηηθνχ βίνπ 15

πνιηηηθή δξαζηεξηφηεηα ησλ αιινδαπψλ ζπλεπψο θαη ζην δηθαίσκα ηνπ ζπλαζξνίδεζζαη γηα πνιηηηθνχο ιφγνπο. Πην ζπγθεθξηκέλα ε Διιάδα κε ην Ν.Γ. 53/1974 θχξσζε ηελ Δπξσπατθή χκβαζε Αλζξσπίλσλ Γηθαησκάησλ (Ρψκε 1950), ε νπνία ζην αξ. 11 νξίδεη φηη «ην πξφζσπνλ έρεη δηθαίσκα εηο ηελ ειεπζεξίαλ ηνπ ζπλέξρεζζαη εηξεληθψο», πξνζζέηνληαο φηη ε άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο ζπλάζξνηζεο δελ κπνξεί λα ππαρζεί ζε άιινπο πεξηνξηζκνχο, εθηφο απφ ηνπο πξνβιεπφκελνπο απφ ην λφκν θαη νη νπνίνη απνηεινχλ αλαγθαία κέηξα ζε κηα δεκνθξαηηθή θνηλσλία γηα ηελ εζληθή αζθάιεηα, ηε δεκφζηα αζθάιεηα, ηελ πξνάζπηζε ηεο ηάμεο θαη ηελ πξφιεςε ηνπ εγθιήκαηνο, ηελ πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ θαη ησλ ειεπζεξηψλ ησλ ηξίησλ. 27 Έηζη ππάξρεη ζπκθσλία κεηαμχ ηνπ αξ. 11 ηεο Δπξσπατθήο χκβαζεο Αλζξψπηλσλ Γηθαησκάησλ (Ρψκε 1950) κε ην αξ. 1 παξ.1 ηνπ Ν.Γ. 794/1971. ην χληαγκα κε ηνλ φξν «Έιιελεο» δελ ελλννχληαη κφλν νη ελεξγνί πνιίηεο, δειαδή νη εθινγείο αιιά γεληθφηεξα φζνη έρνπλ ηελ ειιεληθή ηζαγέλεηα. 28 Δπηπιένλ, φια ηα θπζηθά πξφζσπα είλαη ππνθείκελα ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ρσξίο λα απαηηείηαη ε ζπκπιήξσζε θάπνηνπ νξίνπ ειηθίαο κε απνηέιεζκα λα ππάξρεη ζχκπησζε ηεο ηθαλφηεηαο δηθαίνπ (αξ. 34 ΑΚ) κε ηελ ηθαλφηεηα λα είλαη ππνθείκελα ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ. Κξηηήξην γηα λα είλαη θάπνηνο θνξέαο ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο ζπλάζξνηζεο δελ είλαη επνκέλσο ε ειηθία ηνπ αιιά ε πλεπκαηηθή ηνπ σξηκφηεηα ψζηε λα αζθεί ην δηθαίσκα απηνπξνζψπσο. ρεηηθά κε ην φξην ειηθία νη απφςεηο δηίζηαληαη. Οξηζκέλνη ππνζηεξίδνπλ φηη νη αλήιηθνη είλαη θνξείο ηνπ δηθαηψκαηνο απφ ην 17 ν έηνο ηεο ειηθίαο ηνπο (απφ ηφηε πνπ έρνπλ ζχκθσλα κε ηνλ Π.Κ. πνηληθή επζχλε). Οξζφηεξε είλαη φκσο ε ζχλδεζε ηεο ηθαλφηεηαο άζθεζεο ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο ζπλάζξνηζεο κε ηε δηθαηνπξαθηηθή ηθαλφηεηα, φπσο απηή πξνβιέπεηαη κέζα απφ ηηο δηαηάμεηο ηνπ Α.Κ. (αξ. 128, 129 θαη 917 Α.Κ.). Έηζη ν αλήιηθνο πνπ έρεη ζπκπιεξψζεη ην 10 ν έηνο ηεο ειηθίαο ηνπ (πεξηνξηζκέλα δηθαηνπξαθηηθά ηθαλφο), ζεσξείηαη ηθαλφο γηα ηελ άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο ζπλάζξνηζεο. 29 Οη γνλείο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα απαγνξεχζνπλ ηελ ζπκκεηνρή ζε ζπλάζξνηζε ηνπ αλήιηθνπ ηέθλνπ, επηθαινχκελνη ηελ επηκέιεηα ηνπ πξνζψπνπ ηνπ (αξ. 1510 ΑΚ) γηα ιφγνπο πξνζηαζίαο ηεο δσήο θαη ηεο ζσκαηηθήο αθεξαηφηεηαο ηνπ ηέθλνπ θαη φρη ιφγσ ηνπ ζθνπνχ ηεο ζπλάζξνηζεο. 30 Όζνη ηεινχλ ππφ δηθαζηηθή ζπκπαξάζηαζε δελ κπνξνχλ λα αζθήζνπλ ην δηθαίσκα ρσξίο ηνπο λφκηκνπο αληηπξνζψπνπο ηνπο ελψ απηή πνπ βξίζθνληαη ππφ πιήξε ζηεξεηηθή δηθαζηηθή ζπκπαξάζηαζε είλαη 27 Βι. Γεσξγφπνπινο Κ.Λ., Δπίηνκν πληαγκαηηθφ Γίθαην, 2001, ζει. 581 28 Βι. Γεσξγφπνπινο Κ.Λ., φ.π., ζει. 581 29 Βι. Σζίξεο Παλ. Β., φ.π., ζει. 83 30 Βι. Υξπζνγφλνο Κ.Υ., φ.π., ζει.451 16

αλίθαλνη λα επηρεηξήζνπλ νπνηαδήπνηε πξάμε αθνξά ζηελ άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο. 31 Α2) ΝΟΜΗΚΑ ΠΡΟΧΠΑ Σν δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο αθνξά θαηαξρήλ κφλν ηα θπζηθά πξφζσπα. Απφ ηελ αξρή απηή δελ απνκαθξχλζεθε ην ηζρχνλ χληαγκα, ην νπνίν δελ θαηνρχξσλε ξεηά, εθηφο απφ ην δηθαίσκα ηεο απεξγίαο (αξ. 23 παξ. 2 εδ. α ) ηα αηνκηθά δηθαηψκαηα θαη ππέξ ησλ λνκηθψλ πξνζψπσλ. Σα άξζξα 2 θαη 3 ηνπ Ν.Γ. 794/1971 αλαγλσξίδνπλ ξεηά ηα δηθαηψκαηα δηνξγάλσζεο θαη πξαγκαηνπνίεζεο ζπλαζξνίζεσλ ηφζν ζε λνκηθά πξφζσπα φζν θαη ζε ελψζεηο πξνζψπσλ κε νπνηαδήπνηε κνξθή. Πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη ηα λνκηθά πξφζσπα, θαηά ζπλέπεηα ηεο λνκηθήο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο, δηαζέηνπλ φξγαλα, πνπ εθθξάδνπλ ηε βνχιεζή ηνπο θαη παξάιιεια αλαγλσξίδεηαη ζε απηά ηθαλφηεηα δηθαζηηθήο παξάζηαζεο. 32 Δθφζνλ, ινηπφλ, ηα λνκηθά πξφζσπα κπνξνχλ λα αλαιάβνπλ νξγαλσηηθή επζχλε (κείδνλ), κπνξνχλ θαη λα ζπκκεηέρνπλ ζηηο ζπλαζξνίζεηο (έιαζζνλ). 33 Οθείινπκε λα δηεπθξηλίζνπκε φκσο φηη ην Κξάηνο θαη ηα άιια λνκηθά πξφζσπα δεκνζίνπ δηθαίνπ, αλεμάξηεηα απφ ηε κνξθή λνκηθήο δξάζεο ηνπο (σο θνξείο δεκφζηαο εμνπζίαο ή σο δηαρεηξηζηέο ηεο πεξηνπζίαο ηνπο) δελ κπνξνχλ θαηαξρήλ λα ζεσξεζνχλ σο θνξείο αηνκηθψλ δηθαησκάησλ, γηαηί δελ κπνξνχλ πξνθαλψο ηα πξφζσπα απηά λα είλαη ζπγρξφλσο απνδέθηεο θαη θνξείο ησλ ίδησλ δηθαησκάησλ. Δηδηθά ζην ρψξν ηνπ δεκνζίνπ δηθαίνπ ε αλαγλψξηζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ «ζπλέξρεζζαη» ζε λνκηθά πξφζσπα είλαη απαξαίηεηε θαζψο ν ρψξνο απηφο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ θπξηαξρηθή εμνπζία ηνπ θξάηνπο ζε αληίζεζε κε ην ρψξν ηνπ ηδησηηθνχ δηθαίνπ φπνπ ππάξρεη ηζφηεηα κεηαμχ ησλ αληηζπκβαιιφκελσλ κεξψλ. Βέβαηα σο θνξείο ηνπ δηθαηψκαηνο δελ αλαγλσξίδνληαη Ν.Π.Γ.Γ. πνπ είλαη θνξείο δεκφζηαο εμνπζίαο ή θαη νξηζκέλα εηδηθά Ν.Π.Γ.Γ. φπσο ην ΗΚΑ. Φνξείο φκσο κπνξνχλ λα είλαη δηάθνξνη ηδησηηθνί ζχιινγνη, θνηηεηηθνί ζχιινγνη, ζπλδηθάηα, πνιηηηθά θφκκαηα, νξγαληζκνί ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο, ΑΔΗ θιπ. 31 Μπαθφπνπινο Γ.Α., Σν δηθαίσκα ηνπ ζπλέξρεζζαη ζην ειι., γαιι., θαη αγγιηθφ δεκφζην δίθαην, εθδ. άθθνπια, Αζήλα- Κνκνηελή 1995, ζει. 46-47 32 Βι. Μπαθφπνπινο Γ., φ.π., ζει. 48 33 Βι. Σζίξεο Παλ. Β., φ.π., ζει.84, φπνπ εθθξάδεη αληίζεηε άπνςε 17

Α3) ΟΗ ΔΝΧΔΗ ΠΡΟΧΠΧΝ ΥΧΡΗ ΝΟΜΗΚΖ ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ χκθσλα κε ηελ άπνςε πνπ θπξηαξρεί νη ελψζεηο πξνζψπσλ ρσξίο λνκηθή πξνζσπηθφηεηα δελ κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ θνξείο ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ επνκέλσο πξέπεη λα γίλεη δηάθξηζε κεηαμχ ηεο ζπιινγηθήο δξάζεο ηνπ δηθαηψκαηνο θαη ηνπ θνξέα ηνπ. Ζ ζεηηθή άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο, ινηπφλ, είλαη λνεηή κφλν κέζα απφ ζπιινγηθέο κνξθέο ελεξγνπνίεζεο θάπνηαο ή θάπνησλ νκάδσλ. Έλα άηνκν κφλν ηνπ αζθαιψο θαη δελ κπνξεί λα πξαγκαηνπνηήζεη ζπλάζξνηζε, φκσο θνξέαο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δηθαηψκαηνο είλαη ηφζν ζην ρψξνπ ηνπ δεκνζίνπ φζν θαη ζηνπ ηδησηηθνχ δηθαίνπ είλαη ην πξφζσπν (θπζηθφ ή λνκηθφ) ζην νπνίν ην θαηνρπξψλεη ν λνκνζέηεο. Όηαλ ν ηειεπηαίνο ζέιεη λα θαηαζηήζεη κηα νκάδα, ρσξίο λνκηθή πξνζσπηθφηεηα, ππνθείκελν δηθαησκάησλ, λνκνζεηεί ζαθψο (αξ. 62 Κ.Πνι.Γ.) θαη ξεηά. 34 Δλ θαηαθιείδη, νη ζπλέπεηεο πνπ επηθέξεη ε κε αλαγλψξηζε ησλ ελψζεσλ πξνζψπσλ ρσξίο λνκηθή πξνζσπηθφηεηα σο θνξέσλ ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο ζπλάζξνηζεο αληηκεησπίδνληαη ζεσξεηηθά. Δλψ ην ζέκα ησλ θνξέσλ ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ έρεη λνκηθφ πεξηερφκελν, ελ πξνθεηκέλσ ε ζπιινγηθή ηνπο κνξθή απνηειεί πξαγκαηηθφ δήηεκα. Α4) ΔΗΓΗΚΖ ΥΔΖ ΔΞΟΤΗΑ ην ηζρχνλ ζπληαγκαηηθφ πιαίζην, νξηζκέλεο θαηεγνξίεο πξνζψπσλ φπσο ι.ρ. νη δεκφζηνη ππάιιεινη, νη ππάιιεινη Ν.Π.Γ.Γ., νη ζηξαηησηηθνί θ.ά. βξίζθνληαη ζε εηδηθή ζρέζε εμνπζηάζεσο πξνο ην θξάηνο, γεγνλφο πνπ ζπλεπάγεηαη πξφζζεηνπο εηδηθνχο πεξηνξηζκνχο ζηελ άζθεζε ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ ηνπο, απφ εθείλνπο πνπ ηζρχνπλ γηα φινπο ηνπο αλζξψπνπο θαη ηνπο πνιίηεο. Οη πεξηνξηζκνί απηνί πνπ απνβιέπνπλ φρη κφλν ζηελ εμαζθάιηζε ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ, αιιά θαη απηνχ ηνπ ίδηνπ ηνπ ππαιιήινπ, απνξξένπλ είηε απφ εηδηθφ λφκν, είηε απφ απηή ηε θχζε ηεο δεκνζηνυπαιιειηθήο ζρέζεσο, ε δε παξάβαζε ηνπο ζπλεπάγεηαη πεηζαξρηθή επζχλε θαη επηζχξεη πεηζαξρηθή πνηλή. 35 34 Σζίκεο, φ.π., ζει. 84 επ., - ηνλ δ. 794/71 ζηα άξζξα 2 θαη 3, θαηνρπξψλεη ξεηά ηα δηθαηψκαηα δηνξγάλσζεο θαη πξαγκαηνπνίεζεο ζπλαζξνίζεσλ θαη ππέξ λνκηθψλ πξνζψπσλ ή ελψζεσλ πξνζψπσλ. Αληίζεηα, ην δηθαίσκα ζπκκεηνρήο ζε ζπλάζξνηζε θαζηεξψλεηαη κφλν ππέξ ησλ θπζηθψλ πξνζψπσλ.. 35 Βι. Βαιάθνπ- Θενδσξνχδε Μ., Σν δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο ζηε λνκνινγία, Δπηζεψξεζεο Γεκνζίνπ θαη Γηνηθεηηθνχ Γηθαίνπ, η. 26, 1982, ζει. 59 επ. 18

1) ΓΖΜΟΗΟΗ ΤΠΑΛΛΖΛΟΗ χκθσλα κε ην αξ. 103 επηηξέπεηαη ζηνπο δεκφζηνπο ππαιιήινπο ε ζπκκεηνρή ζε νπνηαδήπνηε θνηλσληθή, πνιηηηζηηθή θαη πνιηηηθή εθδήισζε ρσξίο θαλέλα πεξηνξηζκφ εθφζνλ δελ παξαθσιχεηαη ε εθηέιεζε ησλ ππεξεζηαθψλ ηνπο θαζεθφλησλ. 36 Όηαλ φκσο ε άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ιακβάλεη ηελ νπνηαδήπνηε κνξθή εθδήισζεο ππέξ ζπγθεθξηκέλνπ ή νξηζκέλσλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ (π.ρ. δηθαζηηθφο νξγαλψλεη ζπλάζξνηζε πνιηηηθνχ ραξαθηήξα ππέξ νξηζκέλνπ θνκαηηθνχ ζρεκαηηζκνχ), ηφηε απηή, θαηά ξεηή ζπληαγκαηηθή επηηαγή (αξ. 29 ), απαγνξεχεηαη απφιπηα. Έηζη απηφ πνπ απαγνξεχεηαη ζηνπο δεκνζίνπο ππαιιήινπο είλαη ε δηνξγάλσζε 37 θαη γεληθά ε αλάιεςε πξσηνβνπιίαο γηα πξαγκαηνπνίεζε ζπλάζξνηζεο ππέξ θάπνηνπ ή θάπνησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ. Αθφκα θαη ε απιή ζπκκεηνρή ζε ηέηνηνπ είδνπο ζπλαζξνίζεηο, φηαλ πξφθεηηαη λα ππνζηεξηρζνχλ πνιηηηθά θφκκαηα πξέπεη θαη εμαίξεζε λα απαγνξεχεηαη. 2) ΣΡΑΣΗΧΣΗΚΟΗ χκθσλα κε ην αξ. 25 παξ. 1 εδ. α ηνπ π.δ. 982/1980 (ζηξαηησηηθφο θαλνληζκφο), ε παξάβαζε ηνπ νπνίνπ ζπλεπάγεηαη πεηζαξρηθή πνηλή, πνπ επαλαιακβάλεη απηνιεμεί ην θείκελν ηνπ αξ. 25 παξ. 1 εδ. α. ηνπ β.δ. 202/26-2-70 «απαγνξεχεηαη ζηνπο ζηξαηησηηθνχο λα ζπκκεηέρνπλ ζε πνιηηηθέο ζπγθεληξψζεηο ή άιιεο θχζεσο εθδειψζεηο πνιηηηθήο ή ζπλδηθαιηζηηθήο ρξνηάο», ρσξίο φκσο ν απνθιεηζκφο ηνπ δηθαηψκαηνο λα επεθηείλεηαη θαη ζηνλ «εθηφο ππεξεζίαο ρξφλν». Γηα ηνπο ζηξαηησηηθνχο αλαινγνχλ φζα ιέρζεθαλ γηα ηνπο δεκφζηνπο ππαιιήινπο. 38 Χο γεληθφ ζπκπέξαζκα πξνθχπηεη φηη νη Γεκφζηνη Τπάιιεινη απνιακβάλνπλ ην ζπγθεθξηκέλν δηθαίσκα πεξηνξηζκέλα ιφγσ ηεο ππεξεζηαθήο ζρέζεο εμαξηήζεσο ηνπ Γ.Τ. πξνο ην θξάηνο, ηνπ νπνίνπ ηε ζέιεζε ηελ εθθξάδεη ην χληαγκα. Δπηπιένλ πξνθχπηεη φηη ε ζηέξεζε ηνπ δηθαηψκαηνο γηα ηνπο ζηξαηησηηθνχο ηζρχεη κφλν θαηά ην ρξφλν ηεο ππεξεζίαο ηνπο θαη φρη γηα ηνλ εθηφο ππεξεζίαο ρξφλν φπνπ ηζρχνπλ αλάινγα νη πεξηνξηζκνί πνπ αθνξνχλ ζηνπο Γεκφζηνπο Τπαιιήινπο. 36 Βαιάθνπ Μ., φ.π., ζει. 60 επ. 37 Α. Καιχβαο, Δπηηξέπνληαη ζηνπο δηθαζηέο δεκφζηεο εθδειψζεηο ππέξ ηεο εηξήλεο θαη θαηά ηεο εγθαηαζηάζεσο ππξαχισλ ζηε Γχζε, Νν Β 1984, ζει. 463 38 Βιέπε παξαπάλσ- ζρεηηθά: Καξάθσζηαο Β.Κ., ΓΗΚΖ 24, 1993, Γηα ην δηθαίσκα ππξαχισλ ζηε Γχζε, Νν Β 1984, ζει. 463 ηνπ ζπλέξρεζζαη, εθδ. άθθνπια ζει. Γ 24, 100 19

Β. ΟΗ ΑΠΟΓΔΚΣΔ ΣΟΤ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΟ ΣΟΤ ΤΝΔΡΥΔΘΑΗ Απνδέθηεο ή ππνθείκελα ππνρξεψζεσλ πνπ αληηζηνηρνχλ ζην δηθαίσκα ηνπ ζπλέξρεζζαη είλαη θαη αξρήλ νη θνξείο δεκφζηαο εμνπζίαο. 39 Πξφθεηηαη αθελφο γηα ην θξάηνο αθεηέξνπ γηα ηα άιια Ν.Π.Γ.Γ. 40 Ζ δέζκεπζε ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο αθνξά φιεο ηηο ιεηηνπξγηθέο κνξθέο ηεο, δειαδή ηε λνκνζεηηθή, ηελ εθηειεζηηθή θαη ηελ δηθαζηηθή. Ζ δηθαζηηθή αξρή δελ κπνξεί λα εθαξκφζεη λφκν πνπ πεξηέρεη αληηζπληαγκαηηθνχο πεξηνξηζκνχο ηνπ δηθαηψκαηνο. Ζ εθηειεζηηθή αξρή κε ηε ζεηξά ηεο, δειαδή ηφζν ε δηνίθεζε φζν θαη ν θνηλφο λνκνζέηεο, είλαη ππνρξεσκέλε λα θηλείηαη κέζα ζηα πιαίζηα θαη ηα φξηα πνπ δηέγξαςε γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ δηθαηψκαηνο ε πξσηνγελήο ζπληαθηηθή εμνπζία. 41 Οπζηαζηηθά ην δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο δεζκεχεη ηα Ν.Π.Γ.Γ. πάληνηε, αλεμάξηεηα απφ ηνπο λνκηθνχο ηχπνπο δξάζεο ηνπο. Γεζκεχεη επηπιένλ θαη ηα Ν.Π.Η.Γ. θαη θπξίσο ηηο επηρεηξήζεηο ησλ νπνίσλ θχξηνο ή αθφκα θαη απνθιεηζηηθφο κέηνρνο είλαη ην Κξάηνο. Γ. ΣΡΗΣΔΝΔΡΓΔΗΑ Εήηεκα πξνθχπηεη ζρεηηθά κε ην αλ ην δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο δηαζέηεη ή φρη ηξηηελέξγεηα. Σν ηζρχνλ χληαγκα θαηνρπξψλεη θαηαξρήλ ην δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο ππφ ηελ παξαδνζηαθή έλλνηα ηνπ σο ακπληηθφ δηθαίσκα ησλ αηφκσλ θαηά ηνπ Κξάηνπο, απνθεχγνληαο λα ζεζπίζεη κε κηα γεληθή δηάηαμε ηελ ηξηηελέξγεηα ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ. 42 Τπέξ ηεο εδψ ππνζηεξηδφκελεο άπνςεο ζπλεγνξεί πξφδεια θαη επηρείξεκα εμ αληηδηαζηνιήο απφ ηηο δηαηάμεηο ησλ άξζξσλ 22 παξ.1 εδ. β θαη 23 παξ. 1 ηνπ πληάγκαηνο, νη νπνίεο θαζηεξψλνπλ απνθιεηζηηθά θαη κφλν ηελ ηξηηελέξγεηα ηεο αξρήο ηεο ηζφηεηαο, ηεο ακνηβήο ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ηεο ζπλδηθαιηζηηθήο ειεπζεξίαο. 43 Αληίζεηε άπνςε ππνζηεξίδεη φηη ην δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο έρεη έκκεζε ηξηηελέξγεηα, 44 εθαξκφδεηαη δειαδή θαηά ηε ζπκπιήξσζε ησλ αφξηζησλ ελλνηψλ θαη ησλ γεληθψλ ξεηξψλ ηνπ ηδησηηθνχ δηθαίνπ. Έηζη ππνζηεξίδεηαη φηη ην δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο πξέπεη λα ιακβάλεηαη ππφςε ζηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο θαη ζηηο ζρέζεηο γνλέσλ-παηδηψλ, κε ηελ 39 Βι. Σζίξεο Παλ. Β., πκβνιή ζηελ εξκελεία ηνπ αξ. 11. 1988, Αζήλα, ζει. 85 Υξπζνγφλνο Κψζηαο Υ., Αηνκηθά θαη Κνηλσληθά Γηθαηψκαηα, 2002, Αζήλα Κνκνηελή, εθδ. άθθνπια, ζει. 452- Γαγηφγινπ Π.Γ., πληαγκαηηθφ Γίθαην, Αηνκηθά Γηθαηψκαηα, 1991, η. Α., ζει. 744- Μπαθφπνπινο Γ., Σν δηθαίσκα ηνπ ζπλέξρεζζαη ζην ειιεληθφ, γαιιηθφ θαη αγγιηθφ δίθαην, 1995, ζει. 59 επ. 40 Βι. Σζίξεο Παλ. Β., φ.π., ζει. 85 41 Βι. Μπαθφπνπινο Γ., φ.π., ζει. 59 42 Αξ. 22 παξ. 1 εδ. β θ. 23 παξ. 1 Καζηεξψλνπλ απνθιεηζηηθά θαη κφλν ηελ ηξηηελέξγεηα. 43 Βι. Σζίξεο Παλ. Β., φ.π., ζει. 85 44 Όπσο ζηελ ππνζεκείσζε 39 20

έλλνηα φηη πξέπεη λα δηαζθαιίδεηαη ε αθψιπηε άζθεζή ηνπ απφ ηνπο εξγαδφκελνπο θαη ηα παηδηά. 45 Όζνλ αθνξά ζην πξψην ζέκα ν Ν. 1264/1982 «γηα ηνλ εθδεκνθξαηηζκφ ηνπ ζπλδηθαιηζηηθνχ θηλήκαηνο θαη ηελ θαηνρχξσζε ησλ ζπλδηθαιηζηηθψλ ειεπζεξηψλ ησλ εξγαδνκέλσλ», επηβάιιεη κε ηε δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 16 παξ. 3 ζηνλ εξγνδφηε ηελ ππνρξέσζε λα δηαζέηεη θαηάιιεινπο ρψξνπο γηα ηηο ηαθηηθέο θαη έθηαθηεο ζπλειεχζεηο ησλ εξγαδνκέλσλ ή θαη λα κηζζψλεη ηέηνηνπο. Όζνλ αθνξά φκσο ζην δεχηεξν δήηεκα πξέπεη νη δηαηάμεηο (αξ. 1510-1512 θαη 1518 Α.Κ. ) γηα ηε γνληθή κέξηκλα θαη επηκέιεηα ηνπ αλειίθνπ λα εξκελεχνληαη ππέξ ηνπ δηθαηψκαηνο ζπλάζξνηζεο ησλ αλειίθσλ. 46 Ζ ζεσξία πνπ ππνζηεξίδεη φηη ην δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο έρεη άκεζε ηξηηελέξγεηα πνπ πξνβιέπεηαη ζην αξ. 11 αλ γηλφηαλ δεθηή ζα απνηεινχζε εκπφδην ζηελ ζπλάληεζε ησλ αληίξξνπσλ δηθαηνπξαθηηθψλ βνπιήζεσλ εξγνδφηε-εξγαδνκέλνπ θαη ζα ήηαλ πεγή ζπλερψλ εληάζεσλ. Δπηπιένλ άκεζε ηζρχο ηνπ δηθαηψκαηνο ππέξ ησλ εξγαδνκέλσλ ζα αληίθεηην ζηελ βνχιεζε ηνπ ζπληαθηηθνχ λνκνζέηε πνπ πξνβιέπεη επίζεο ην δηθαίσκα ζπκκεηνρήο ζηελ νηθνλνκηθή δσή, ην νπνίν φκσο δελ ζα κπνξνχζε λα αζθεζεί αθψιπηα ζε ηέηνηα πεξίπησζε. Πην ζπγθεθξηκέλα ν θνηλφο λνκνζέηεο πξνβιέπεη νη εξγαδφκελνη λα ζπλέξρνληαη εθηφο σξαξίνπ ζε θαηάιιειν ρψξν ηνπ ηφπνπ εξγαζίαο ηνπο, πνπ ππνρξενχηαη λα παξέρεη ν εξγνδφηεο εθφζνλ ππάξρεη ηέηνηα δπλαηφηεηα αζθαιψο θαη ε εθκεηάιιεπζε απαζρνιεί ηνπιάρηζηνλ 80 εξγαδνκέλνπο εληφο ησλ πιαηζίσλ ηεο πην αληηπξνζσπεπηηθήο ζπλδηθαιηζηηθήο νξγάλσζεο. Γ. ΣΟ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΟ ΣΟΤ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΟ ΣΖ ΤΝΑΘΡΟΗΖ Α) ΘΔΣΗΚΟ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΟ Μέζσ ηνπ αξ. 11 θαηνρπξψλεηαη ζηελ πξψηε παξάγξαθν ην δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο ην νπνίν πεξηιακβάλεη ηξία επηκέξνπο δηθαηψκαηα φπσο είλαη ην δηθαίσκα ηεο δηνξγάλσζεο ηεο ζπλάζξνηζεο, ην δηθαίσκα ηεο δηεχζπλζεο ηεο ζπλάζξνηζεο θαη ην δηθαίσκα ζπκκεηνρήο ζε ζπλάζξνηζε. 47 45 Βι. ζρεηηθά Ν. 1264/1982 «γηα ηνλ εθδεκνθξαηηζκφ ηνπ πλδηθαιηζηηθνχ θηλήκαηνο θαη ηελ θαηνρχξσζε ησλ ζπλδηθαιηζηηθψλ ειεπζεξηψλ ησλ εξγαδνκέλσλ», αξ. 16 παξ. 3 ΦΔΚ 79/1-7-1982, η. Α - άξζξα 1510-1512 θαη 1518 ΑΚ. 46 Βι. ζρεηηθά Ν. 1264/1982 «γηα ηνλ εθδεκνθξαηηζκφ ηνπ ζπλδηθαιηζηηθνχ θηλήκαηνο θαη ηελ θαηνρχξσζε ησλ ζπλδηθαιηζηηθψλ ειεπζεξηψλ ησλ εξγαδνκέλσλ», αξ. 16 παξ. 3 ΦΔΚ 79/1.7.1982, η. Α, - αξ. 1510-1512 θαη 1518 Α.Κ. 47 Σζίξεο Παλ. Β., πκβνιή ζηελ εξκελεία ηνπ αξ. 11, 1988, Αζήλα, ζει. 87 επ. 21

Με ηνλ φξν «δηνξγάλσζε» ελλνείηαη ε αλάιεςε πξσηνβνπιίαο πξαγκαηνπνίεζεο ηεο ζπλάζξνηζεο αιιά θαη ε πξαγκαηηθή ηεο απηή θαζεαπηή. 48 Με ηνλ φξν «δηεχζπλζε» ελλνείηαη ε δηεχζπλζε ηεο ζπλάζξνηζεο θαη ε εγγχεζε ηεο θαλνληθήο εμέιημεο ηεο ζπδήηεζεο, ελψ, ηέινο, ζπκκεηνρή είλαη ε παξνπζία θαη ζπκκεηνρή ζε κηα ζπλάζξνηζε ή ζηηο ζπδεηήζεηο πνπ γίλνληαη ζηα πιαίζηα απηήο. Σηο επηκέξνπο απηέο κνξθέο ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ «ζπλέξρεζζαη» ηηο πξνβιέπεη θαη ην Ν.Γ. 794/1971 «πεξί δεκνζίσλ ζπλαζξνίζεσλ», ην νπνίν δηαθξίλεη ην δηθαίσκα δηνξγάλσζεο (αξ. 3) θαη ην δηθαίσκα ζπκκεηνρήο (αξ. 1 παξ. 1) ζε δεκφζηεο ζπλαζξνίζεηο. Σν ίδην ζεηηθφ πεξηερφκελν έρεη θαη ην αληίζηνηρν αξ. 8 ηνπ Θεκειηψδνπο Νφκνπ ηεο Οκνζπνλδηαθήο Γεκνθξαηίαο ηεο Γεξκαλίαο. Σν αξ. 11 πξνζηαηεχεη ηηο ζπλαζξνίζεηο, ηφζν ηηο ηδησηηθέο φζν θαη ηηο δεκφζηεο πνπ κε ηε ζεηξά ηνπο πεξηιακβάλνπλ ηηο δεκφζηεο ζε θιεηζηφ ρψξν θαη ηηο ππαίζξηεο δεκφζηεο ζπλαζξνίζεηο. Δπηπιένλ δελ απαγνξεχεηαη απφ ην χληαγκα νη απζφξκεηεο ζπλαζξνίζεηο θαη ε παξ. 2 ηνπ αξ. 11 (απαγφξεπζε απφ ηελ αζηπλνκία ππφ νξηζκέλεο ζπλζήθεο) δελ πξέπεη λα νδεγεί ζηελ απαίηεζε πξνεγνχκελεο αλαγγειίαο ε νπνία πξνβιέπεηαη απφ ην Ν.Γ. 794/1971. ηελ παξ. 2 νξίδεηαη φηη ζηηο δεκφζηεο ππαίζξηεο ζπλαζξνίζεηο ζηηο νπνίεο πεξηιακβάλνληαη θαη νη θηλεηέο ε παξνπζία ηεο αζηπλνκίαο είλαη κφλν εθεί απνδεθηή θαη κπνξνχλ απηέο λα απαγνξεπηνχλ κε αηηηνινγεκέλε απφθαζε ηεο ηειεπηαίαο αλ επίθεηηαη θίλδπλνο γηα ηε δεκφζηα αζθάιεηα ζε νξηζκέλε δε πεξηνρή αλ απεηιείηαη ζνβαξή δηαηάξαμε ηεο θνηλσληθννηθνλνκηθήο δσήο φπσο ν λφκνο νξίδεη. Σν δηθαίσκα ηνπ «ζπλέξρεζζαη» πεξηιακβάλεη θαη ηνλ ειεχζεξν θαζνξηζκφ ηνπ ρξφλνπ (αξ. 4 παξ. 3 ηνπ Ν.Γ. 794/1971) 49 θαη ηνπ ηφπνπ (αξ. 6 παξ.6 ηνπ Ν.Γ. 794/1971) 50 δηεμαγσγήο ηεο ζπλάζξνηζεο. Οη πεξηνξηζκνί απηνί (θαη γηα ηηο δχν πεξηπηψζεηο αιιά θπξίσο απηνί πνπ αθνξνχλ ηηο ψξεο θνηλήο εζπρίαο θαη ηηο ψξεο θπθινθνξηαθήο αηρκήο) απνζθνπνχλ ζηελ πξνζηαζία άιισλ έλλνκσλ αγαζψλ. Βέβαηα είλαη ακθίβνιν ην δήηεκα αλ ην θξάηνο ππνρξενχηαη λα παξέρεη ζηα άηνκα κέζα πνπ λα δηεπθνιχλνπλ ηελ άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο φπσο γηα παξάδεηγκα δηάζεζε αηζνπζψλ, ρψξσλ θαη κέζσλ γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζεο ζπλαζξνίζεσλ. Ζ ιχζε ηνπ δεηήκαηνο πξνθχπηεη απνθαηηθά. 48 Βι. ζρεηηθά Γαγηφγινπ Π.Γ., πληαγκαηηθφ Γίθαην, Αηνκηθά Γηθαηψκαηα, 1991, η.α, ζει. 741, φπνπ δηαρσξίδεη ην δηθαίσκα δηνξγάλσζεο ζε ειεπζεξία νξγαλψζεσο θαη ειεπζεξία δηεμαγσγήο. 49 Βι. ζρεηηθά 1300/1975, Δγ. Θεζο/ληθεο Πνηλ. Υξνλ. 1976, ζει. 769, «πγθέληξσζε εηξεληζηψλ Θεζζαινλίθεο» 50 Βι. ζρεηηθά 372/1966, Πιεκ. Θεβψλ Πνηλ. Υξνλ. 1966, ζει. 573, «πγθέληξσζε αγξνηψλ πεξηνρήο Θεβψλ» 22

Σν δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο είλαη θαηαξρήλ ακπληηθφ δηθαίσκα ηνπ αηφκνπ θαηά ηνπ θξάηνπο θαη ησλ άιισλ θνξέσλ δεκφζηαο εμνπζίαο πνπ είλαη νη απνδέθηεο ηνπ. Σν πεξηερφκελφ ηνπ δειαδή είλαη θαηαξρήλ αξλεηηθφ, απαγνξεχεη ηελ πξνζβνιή (δηαηάξαμε) ησλ ζπλαζξνίζεσλ απφ ηνπο θνξείο δεκφζηαο εμνπζίαο, αιιά θαη απφ ηξίηνπο. Απηφ εμάιινπ απνηειεί απηνλφεην θαζήθνλ ηνπ Κξάηνπο γηα φια ηα αηνκηθά δηθαηψκαηα, πξάγκα πνπ δέρεηαη θαη ε θξαηνχζα ζηε Γεξκαλία άπνςε γηα ην δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο. 51 Β. ΑΡΝΖΣΗΚΟ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΟ Μέζσ ηνπ αξ. 11 θαηνρπξψλεηαη ην δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο ηφζν σο πξνο ην ζεηηθφ φζν θαη σο πξνο ην αξλεηηθφ ηνπ πεξηερφκελν. Πξνζηαηεχεηαη δειαδή ε ζπκκεηνρή, ε δηνξγάλσζε θαη ε δηεχζπλζε ηεο ζπλάζξνηζεο, αιιά παξάιιεια πξνζηαηεχεηαη θαη ην δηθαίσκα απνρήο απφ ηηο ηξεηο απηέο επηκέξνπο κνξθέο ηνπ δηθαηψκαηνο. Ζ αξλεηηθή ειεπζεξία ηεο ζπλάζξνηζεο πξνθχπηεη απφ ηελ ηεινινγηθή εξκελεία ηνπ αξ. 11 αθξηβψο φπσο ζπκβαίλεη θαη κε ηηο άιιεο δηαηάμεηο πνπ πξνζηαηεχνπλ αηνκηθά δηθαηψκαηα. Γηα παξάδεηγκα φζνλ αθνξά ζηελ πεξίπησζε ηνπ αξ. 12 παξά ηελ αληίζεηε λνκνινγία ηνπ ηδ, ε νινκέιεηα ηνπ πκβνπιίνπ δέρηεθε κε ηελ απφθαζε 2805/1984 φηη ε αξλεηηθή ειεπζεξία ηνπ ζπλεηαηξηζκνχ ζπλεπάγεηαη απνθιεηζηηθά απφ ην αξ. 12 θαη φρη απφ ην αξ. 5 γηα ηε γεληθή ειεπζεξία ηνπ αηφκνπ. 52 Δ. Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΖ ΤΝΑΘΡΟΗΖ χκθσλα κε ην χληαγκα (αξ. 11 ) είλαη ε πξνζσξηλή ζπλάληεζε πνιιψλ αλζξψπσλ ζε νξηζκέλν ηφπν θαη ρξφλν πνπ έρνπλ επηδίσμε θνηλνχ ζθνπνχ. Καηά θαηξνχο φκσο έρνπλ δηαηππσζεί πνιινί νξηζκνί γηα ηε ζπλάζξνηζε. χκθσλα κε ηνλ Ν.Ν. αξίπνιν «ζπλάζξνηζηο είλαη ζπλέιεπζηο πνιιψλ πξνζψπσλ, πξνζσξηλψο πάληνηε θαη άλεπ ηδξχζεσο λνκηθνχ ηηλφο δεζκνχ κεηαμχ απηψλ, φπσο αθνχζσζη ξήηνξνο ηηλφο ή πξνο θνηλήλ ηδίσο ζπδήηεζηλ ππνζέζεσλ ηηλψλ, ή πξνο εθδήισζηλ θνηλψλ θξνλεκάησλ, ή πξνο θνηλήλ εμάζθεζηλ ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ αλαθέξεζζαη πξνο ηαο αξράο». Δπηπιένλ νη Α.βψινο- Γ. Βιάρνο νξίδνπλ ηε ζπλάζξνηζε σο «ζθφπηκν θαη αξρήλ θαη φρη ηπραία, πξνζσξηλή επί ην απηφ ζπλάληεζηο αμηφινγνπ αξηζκνχ πξνζψπσλ, πξνο 51 Βι. Γαγηφγινπ Π.Γ., πληαγκαηηθφ δίθαην Αηνκηθά Γηθαηψκαηα Α, 1991, ζει. 74 επ. 52 Βι. απηή ζε Σν 10 (1984), ζει. 646 επ. Αληίζεηα νη απνθάζεηο 405,410 θαη 411 ηνπ 1984 ηνπ Γ Σκήκαηνο ζπλήγαγαλ ηελ ειεπζεξία κε ζπκκεηνρήο ζε ζσκαηείν ηφζν απφ ηε δηάηαμε ηνπ αξ. 12, φζν θαη απφ ηε δηάηαμε ηνπ αξ. 5 ηνπ πληάγκαηνο. 23

έθθξαζηλ ή αθξφαζηλ αλαθνηλψζεσο ή γλψκεο επί σξηζκέλνπ ζέκαηνο, ή πξνο δηαδήισζηλ θξνλεκάησλ ή αηηεκάησλ νηνπδήπνηε ραξαθηήξνο, ή πξνο ιήςελ απφ θνηλνχ απνθάζεσλ, ή πξνο απφ θνηλνχ άζθεζηλ ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ αλαθέξεζζαη». Οξηζκφο ηεο ζπλάζξνηζεο παξαηίζεηαη επίζεο ζην αξ. 158 ηνπ Καλνληζκνχ ηεο Υσξνθπιαθήο ηνπ 1918, ν νπνίνο επαλαιακβάλεηαη θαη ζην αξ. 294 παξ. 1 ηνπ Καλνληζκνχ Τπεξεζίαο Υσξνθπιαθήο ηνπ 1958. Αληίζεηα ην Ν.Γ. 794/1971 εκκέλεη ζηνλ νξηζκφ ηεο ζπλάζξνηζεο πνπ αλαθέξζεθε παξαπάλσ. Απφ φζνπο νξηζκνχο ππάξρνπλ γηα ηε ζπλάζξνηζε ηα βαζηθά ζηνηρεία πνπ πξνθχπηνπλ σο απαξαίηεηα γηα ηε ζπκπιήξσζε ηεο έλλνηάο ηεο είλαη ηα εμήο: α)ζθφπηκε θαη φρη ηπραία ζπλάληεζε πξνζψπσλ, β)πξνζσξηλή ζπλάληεζε, γ)ζπλάληεζε ζεκαληηθνχ αξηζκνχ πξνζψπσλ θαη δ)ζθνπφο ε αλάιεςε θνηλήο ελέξγεηαο. Όζνλ αθνξά ζην φηη ε ζπλάληεζε πξέπεη λα είλαη ζθφπηκε θαη φρη ηπραία πεξηέρεη ην ζηνηρείν ηεο πξνζπλελλφεζεο θαη ηεο πξνεηνηκαζίαο γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζή ηεο. Θεσξείηαη βέβαηα φηη ην ζηνηρείν ηεο νξγάλσζεο είλαη απιψο ρξήζηκν γηα ηελ ηήξεζε ηεο ηάμεο θαη φρη απφιπηα απαξαίηεην γηα ηελ έλλνηα ηεο ζπλάζξνηζεο. Με απηφ ηνλ ηξφπν εμαζθαιίδεηαη ε πξνζηαζία απφ ην αξ. 11 θαη νη απζφξκεηεο ζπλαζξνίζεηο (πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη ρσξίο πξνζπλελλφεζε, ιφγσ ελφο απξφβιεπηνπ, επίθαηξνπ γεγνλφηνο), θαζψο ιείπεη ην ζηνηρείν ηεο πξνζπλελλφεζεο αιιά φρη θαη ν ζθνπφο ηεο ζπλάζξνηζεο. 53 Σν επφκελν ζηνηρείν πνπ είλαη βαζηθφ γηα ηελ έλλνηα ηεο ζπλάζξνηζεο είλαη ε πξνζσξηλφηεηα, πξάγκα πνπ ηε δηαθνξνπνηεί απφ ην ζπλεηαηξηζκφ. Μέζσ ηεο ζπλάζξνηζεο δελ δεκηνπξγείηαη δηαξθήο δεζκφο αλάκεζα ζηνπο ζπκκεηέρνληεο, νη νπνίνη κπνξεί λα είλαη άγλσζηνη κεηαμχ ηνπο. Ο κφλνο δεζκφο αλάκεζά ηνπο είλαη ν θνηλφο ζθνπφο πνπ επηδηψθνπλ θάζε θνξά. 54 Με ηε δηάιπζε ηεο παχεη λα ππάξρεη αθφκε θαη ν ππνηηζέκελνο δεζκφο πνπ πηζαλφλ δεκηνπξγείηαη απφ ηελ ςήθηζε ελφο θνηλνχ θεηκέλνπ ή ςεθίζκαηνο. 55 Ο αξηζκφο ησλ ζπλαζξνηζκέλσλ είλαη πνιχ ζεκαληηθφο θαζψο δελ λνείηαη ζπλάζξνηζε κε έλα κφλν άηνκν. Άιισζηε βαζηθφο ζθνπφο ηεο ζπλάζξνηζεο είλαη ε αληαιιαγή απφςεσλ κεηαμχ ησλ παξεπξηζθνκέλσλ. Όζνλ αθνξά ζην θαηψηαην φξην ησλ ζπκκεηερφλησλ ζηε ζπλάζξνηζε νη απφςεηο δηίζηαληαη. χκθσλα κε ηελ πξψηε άπνςε αξθνχλ δχν άηνκα, ζχκθσλα κε ηε δεχηεξε αξθνχλ ηξία θαη ηέινο ζχκθσλα κε ηελ ηξίηε άπνςε ν αξηζκφο ησλ ζπλαζξνηζκέλσλ πξέπεη λα είλαη κεγαιχηεξνο φρη φκσο αλψηεξνο απφ ηνλ αξηζκφ πνπ απαηηείηαη γηα ηελ ζχζηαζε ζσκαηείνπ (επηά άηνκα ζχκθσλα κε ην αξ. 56 ηνπ γεξκαληθνχ Α.Κ. ή 53 Βι. 13005/76, Μνλ.Πιεκ.Αζελψλ, Νν Β. 24 (1976), ζει. 919 54 Βι. Μπαθφπνπινο Γ., φ.π., ζει. 84 55 Βι. Σζίξεο Π.Β., φ.π., ζει. 97 24

είθνζη ζχκθσλα κε ην αξ. 78 ηνπ ειιεληθνχ Α.Κ. ). ην αξ. 11 ην δηθαίσκα ηεο ζπλάζξνηζεο θαηνρπξψλεηαη ρσξίο ηε γεληθή επηθχιαμε ηνπ λφκνπ, αθαηξψληαο απφ ην λνκνζέηε ηε δπλαηφηεηα θαζνξηζκνχ ελφο νξηζκέλνπ αξηζκνχ αηφκσλ γηα ηελ έλλνηα ηεο ζπλάζξνηζεο. Αληίζεηα ην αξ. 12 θαηνρπξψλεη ην δηθαίσκα ηνπ ζπλεηαηξηζκνχ, ππφ ηελ επηθχιαμε ηνπ λφκνπ θαη θαη αθνινπζία είλαη επηηξεπηφο ν θαζνξηζκφο απφ ην λφκν ελφο νξηζκέλνπ αξηζκνχ αηφκσλ γηα ηε ζχζηαζε ηνπ ζσκαηείνπ. Έλα εμίζνπ πνιχ ζεκαληηθφ ζηνηρείν ηεο έλλνηαο ηεο ζπλάζξνηζεο είλαη ν ζθνπφο ηεο πνπ πξέπεη λα είλαη ε αλάιεςε θνηλήο ελέξγεηαο. Αληηθείκελν ηεο ζπλάζξνηζεο κπνξεί λα είλαη ε έθθξαζε, ε αθξφαζε αλαθνίλσζεο ή γλψκεο, ε αληαιιαγή απφςεσλ θαη πνιιέο άιιεο ελέξγεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ελεκέξσζε θαη δξαζηεξηνπνίεζε πάλσ ζε ηξέρνληα δεηήκαηα. Ο πνηθηιφκνξθνο απηφο ζθνπφο ηεο ζπλάζξνηζεο κε ηνλ νπνίν πξνζιακβάλεη ραξαθηήξα καδηθήο εθδήισζεο θαη ηδηάδνπζα βαξχηεηα, ηδίσο ζηε ζεκεξηλή επνρή, δελ επηβάιιεη εληνχηνηο θαηά ηξφπν απνθιεηζηηθφ ηνλ πνιηηηθφ ραξαθηήξα ηεο, αξθεί λα ηείλεη ζηε δηακφξθσζε ηεο θνηλήο γλψκεο. 56 Ζ βνχιεζε ηνπ ζπληαθηηθνχ λνκνζέηε είλαη λα πξνζηαηεχζεη ηε ζπκκεηνρή ησλ ζπλαζξνηζκέλσλ ζηε δηακφξθσζε ηεο νηθνλνκηθήο, θνηλσληθήο, πνιηηηθήο πξαγκαηηθφηεηαο. 57 Σν θνηλσληθνπνιηηηθφ γίγλεζζαη επεξεάδεηαη θαη ζπρλά δηακνξθψλεηαη απφ ζπλαζξνίζεηο πνπ επηδηψθνπλ αλάινγνπο ζθνπνχο. 58 Οη εθθσλήζεηο ιφγσλ δελ είλαη άθξσο απαξαίηεηεο θαζψο ε ελεκέξσζε κπνξεί λα γίλεη θαη κε άιινπο ηξφπνπο φπσο είλαη νη ζπκβνιηθέο παξαζηάζεηο. Έλα δήηεκα πνπ πξνθχπηεη είλαη αλ νη ςπραγσγηθέο ζπγθεληξψζεηο πνπ γίλνληαη ζηα πιαίζηα δεκνζίσλ ζπλαζξνίζεσλ θαη κπνξεί λα έρνπλ ραξαθηήξα πνιηηηθήο δηακαξηπξίαο ή δηαδήισζεο, πξνζηαηεχνληαη εμίζνπ σο ζπλαζξνίζεηο. χκθσλα κε ην αξ. 3 ηνπ Ν.Γ. 794/1971 νη απιέο ζπγθεληξψζεηο πνπ έρνπλ σο ζθνπφ ηελ εκπνξία, ηελ ςπραγσγία, ηα ζεάκαηα θιπ δελ απνηεινχλ ζπλαζξνίζεηο. 59 Ζ ζπξξνή πξνζψπσλ ζε θαθελεία ή ζε άιια θέληξα, ή ζε νπνηαζδήπνηε θχζεο δεκφζηα ζεάκαηα δελ απνηειεί παξά κφλν απιή ζπγθέληξσζε αδηάθνξε γηα ην άξ. 11. Βέβαηα, νη ζπγθεληξψζεηο ζηηο νπνίεο πξνέρεη ην πνιηηηθφ ζηνηρείν, πξέπεη λα ζεσξεζνχλ σο ζπλαζξνίζεηο ρσξίο φκσο ε άπνςε απηή λα κπνξεί λα ππνζηεξηρζεί θαη γηα φιεο ηηο πνιηηηθέο επηζεσξήζεηο, ζηηο νπνίεο πξνέρεη ν ςπραγσγηθφο ραξαθηήξαο. πλαζξνίζεηο ζεσξνχληαη 56 Βι. Σζίξεο Π.Β., φ.π., ζει. 98-99 57 Βι. ζρεηηθά: 788/1966 (Βνπι) Γηαξθ.ηξαη.Ησαλλίλσλ Πνηλ. Υξνλ. 1967, ζει. 249, «ππφζεζε ζηξαηνπέδνπ Ησαλλίλσλ»- 3/1970 Πιεκ. Αγξηλίνπ, Πνηλ. Υξνλ. 1970, ζει.378 «Τπφζεζε ηέιεζεο γάκνπ ζην Αγξίλην» 58 Βι. Μπαθφπνπινο Γ., φ.π., ζει. 85 59 Βι. Σζίξεο Π.Β., φ.π., ζει. 100 25