ΚΕΝΤΡΟ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ & ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ «ΒΙΛΧΕΛΜ ΡΑΪΧ» ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΝΕΥΡΟΦΥΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ & ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ (Ε.Ι.Ν.Α.) 3 ης Σεπτεμβρίου 84, 10434 ΑΘΗΝΑ, Τηλ. 210 8812139, 210 8812653 Τηλ./Fax. 210 8812104 e-mail: info@kentroraix.gr www.kentroraix.gr Συνέντευξη: Εβελίνα Νιαβή Βιοσυστημική Ψυχοθεραπεία Συνέντευξη με τον Dr. Jerome Liss O Dr. Jerome Liss ψυχίατρος, ψυχοθεραπευτής και trainer, ήλθε στη χώρα μας προσκεκλημένος από το Κέντρο Μελετών Ράϊχ. Η κ. Κλορίντα Λουμπράνο-Κωτούλα Επίτιμη Πρόεδρος του Κέντρου Μελετών Ράϊχ καθώς και του Ελληνικού Ινστιτούτου Νευροφυτοθεραπείας και Ανάλυσης του Χαρακτήρα, διατηρεί μακρά συνεργασία με τον Dr. Jerome Liss στο πλαίσιο εκπαίδευσης νέων ψυχοθεραπευτών στον τομέα της Σωματικής Ψυχοθεραπείας. Ο Dr Jerome Liss γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Νέα Υόρκη. Σπούδασε ψυχιατρική στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Συνεργάσθηκε με τον Ronald Laing και τον David Cooper στην Αγγλία ασκώντας οικογενειακή θεραπεία στα πλαίσια του κινήματος της Αντιψυχιατρικής. Επίσης συνεργάστηκε με τον ερευνητή Henri Laborit που έχει κάνει σημαντική έρευνα στον τομέα της νευροφυσιολογίας των συγκινήσεων. O Dr. Jerome Liss, ζει και εργάζεται στην Ιταλία τα τελευταία 18 χρόνια. Είναι Ιδρυτής και Διευθυντής της Ιταλικής Σχολής Βιοσυστημικής Ψυχοθεραπείας. Έχει εργασθεί στην Ιταλία, Αγγλία, Ελβετία, Γαλλία, Βραζιλία και Ιαπωνία. Έχει γράψει πολλά άρθρα και βιβλία. Το τελευταίο του βιβλίο αφορά την Οικολογία και έχει τίτλο «Οικολογική Επικοινωνία». (Ecological Communication). Συναντήσαμε τον Dr. Liss στις 24 Φεβρουαρίου, λίγο πριν από τη διάλεξη που έδωσε στο Κέντρο Μελετών Ράιχ, με θέμα «Νευροφυσιολογικοί μηχανισμοί της Νεύρωσης και θεραπευτικές προσεγγίσεις». Dr. Liss, πως ενδιαφερθήκατε κατά πρώτο λόγο για την ψυχοθεραπεία; Στην εφηβεία μου είχα πολλή σύγχυση και πολλά συναισθήματα που δυσκολευόμουν να καταλάβω. Για παράδειγμα θυμάμαι ότι περπατούσα στη λιακάδα μετά το σχολείο και αισθανόμουν την κοιλιά μου παγωμένη. Όσο πιο ζεστός ήταν ο ήλιος τόσο πιο κρύα η κοιλιά μου. Αναρωτιόμουν τι συνέβαινε. Ήμουν ευαίσθητος και ήθελα να καταλάβω διάφορα πράγματα για τον εαυτό μου και για τον κόσμο. Για ποιό λόγο στραφήκατε στην σωματική ψυχοθεραπεία; Η αρχική μου εκπαίδευση βασίσθηκε στην ψυχαναλυτική προσέγγιση και μετά ασχολήθηκα με την οικογενειακή θεραπεία και την ομαδική θεραπεία στα πλαίσια της κοινότητας. Εργάσθηκα με τον Μάξγουελ Τζόουνς ιδρυτή της ομαδικής ψυχοθεραπείας στο πλαίσιο της κοινότητας. Και όταν έκανα εργαστήρια, με πολύ σημαντικούς ψυχοθεραπευτές, όπως τον Ola Raknes, τον John Pierrakos και τον Malcom Brown δοκίμασα βαθύτερα συναισθήματα απ ότι είχα δοκιμάσει με άλλες θεραπευτικές προσεγγίσεις. Αντιλήφθηκα ότι τα συναισθήματα δυναμώνουν με τη σωματική ψυχοθεραπευτική δουλειά. Κατόπιν ασκώντας τη σωματική ψυχοθεραπεία στους ασθενείς μου, αντιλήφθηκα ότι είχα την ευκαιρία να εργασθώ πάνω σε βαθύτερα συναισθήματα.
2 Πως προχωρήσατε στην ανάπτυξη της Βιοσυστημικής Ψυχοθεραπείας; Κατ αρχήν έγραφα συχνά άρθρα στο περιοδικό «Energy and Character» (Ενέργεια και Χαρακτήρας). Καθώς έγραφα, ανέπτυσσα από τη μια μεριά νευροφυσιολογικά μοντέλα γύρω από το τι ήταν η συγκινησιακή μεταβίβαση και συγχρόνως εξερευνούσα αλλαγές και μεθόδους εφαρμογής. Για παράδειγμα στην βιοσυστημική μέθοδο σήμερα έχουμε εξειδικευμένες τεχνικές, όπως την σωματική συναισθησία (body empathy). Υπάρχει η ψυχολογική συναισθησία του Carl Rogers η οποία είναι θεμελιώδης. Εμείς προσθέτουμε ότι ο θεραπευτής πρέπει να είναι σωματικά συντονισμένος με τον ασθενή. Πρόκειται για την γλώσσα του σώματος; Ναι είναι γλώσσα του σώματος, αλλά με μια ιδιαίτερη έμφαση σε ένα ρυθμικό συντονισμό με το σώμα του ασθενούς. Δηλ. ο θεραπευτής βρίσκοντας το ρυθμό του ασθενούς, βάζει τον εαυτό σου μέσα σ αυτό το ρυθμό. Επίσης συνταιριάζει την ένταση του σώματός του με την ένταση του θεραπευόμενου (intensity attunement). Και αυτό έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις γυναίκες, γιατί βασίζεται στην έρευνα για τη σχέση μητέρας-παιδιού. Βασίζεται δηλ. στο γεγονός ότι καθώς η μητέρα λικνίζεται, ανταποκρίνεται στην πρωτοβουλία του παιδιού. Αυτό αποκαλείται ανταπόκριση στον συντονισμό (attunement response ). Αν το παιδί κάνει μια κίνηση και η μητέρα δεν ανταποκρίνεται καθόλου, τότε το παιδί αισθάνεται μόνο του. Έχουμε μια διακοπή της επικοινωνίας; Ναι, αν το παιδί κάνει μια μικρή κίνηση και η μητέρα ανταποκριθεί με υπερβολή, πράγμα που συνήθως συμβαίνει στην Μεσόγειο, στην Ελλάδα και στην Ιταλία, το παιδί αισθάνεται ότι κατακλύζεται, ότι πνίγεται. Η έρευνα που έχει κάνει ο Ντάνιελ Στέρνς δείχνει ότι η μητέρα και το παιδί πρέπει να έχουν μια ανταπόκριση στον ρυθμό και στην ένταση της σωματικής έκφρασης. Αν αυτός ο ρυθμός λείπει, το παιδί αισθάνεται ανεσταλμένο, εμποδισμένο ή απογοητευμένο και θυμωμένο. Έτσι λοιπόν χρησιμοποιούμε αυτόν τον τρόπο έκφρασης στην θεραπευτική εργασία. Πείτε μας λίγα λόγια για τις πηγές, την ουσία και τη μέθοδο της Βιοσυστημικής Ψυχοθεραπείας. Στην Βιοσυστημική έχουμε νευροφυσιολογικά μοντέλα γύρω από αυτά τα ζητήματα και δίνουμε μεγάλη σημασία στην γλώσσα. Παρατηρούμε κάθε λέξη που λέγεται και αναπτύσσουμε μεθόδους μέσω των οποίων βάζουμε σε εφαρμογή το γλωσσικό καθρέφτισμα (language mirroring) που είναι μια θεραπευτική τεχνική όπου χρησιμοποιούμε τις λεγόμενες λέξεις κλειδιά. Την τεχνική αυτή την εφαρμόζουμε στην ομαδική καθώς και την ατομική θεραπεία. Επίσης οι λέξεις κλειδιά ανακαλύψαμε ότι χρησιμοποιούνται για την καλή επικοινωνία μέσα στην οικογένεια. Για παράδειγμα, το παιδί λέει ότι «σήμερα στο σχολείο ο δάσκαλος έβαλε τις φωνές στα άλλα παιδιά και αισθάνθηκα άσχημα». Οι δύο λέξεις κλειδιά είναι το «έβαλε τις φωνές», και αυτό αντιπροσωπεύει την κατάσταση και το «αισθάνθηκα άσχημα» είναι το εσωτερικό συναίσθημα του παιδιού. Αν η μητέρα πει «α, ναι γλυκέ μου πες μου περισσότερα», αυτό είναι ένα άνοιγμα, που είναι σωστό. Αν η μητέρα πει «Αλήθεια για ποίο λόγο ο δάσκαλος έβαλε τις φωνές;», τότε χρησιμοποιεί την λέξη κλειδί ζητώντας του να μιλήσει περισσότερο. Αν πει «α ναι ο δάσκαλος ήταν πολύ δυσαρεστημένος με τους μαθητές του» εκείνη χρησιμοποιεί άλλη λέξη κλειδί δηλ. «δυσαρεστημένος», ενώ το παιδί είπε «έβαλε τις φωνές», και αυτό βέβαια έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Αλλά αν αυτή πει «τι συνέβη όταν ο δάσκαλος έβαλε τις φωνές» το παιδί θα θυμηθεί πολύ πιο εύκολα και θα έχουν περισσότερα να πουν. Έτσι λοιπόν επιζητούμε το είδος της γλωσσικής επικοινωνίας που παράγει αυθόρμητα περισσότερη γλωσσική επικοινωνία. Και οι «λέξεις κλειδιά» είναι το κλειδί γι αυτή την επικοινωνία.
3 Ως προς τις πηγές της, η Βιοσυστημική ψυχοθεραπεία είναι περισσότερο μια ενσωμάτωση της Gestalt θεραπείας, της Βιοενέργειας και του Ψυχοδράματος. Όλες αυτές οι προσεγγίσεις είναι βέβαια επηρεασμένες από την Ψυχανάλυση. Είστε λοιπόν ο ιδρυτής της Βιοσυστημικής Ψυχοθεραπείας; Ας πούμε ότι έγραψα το πρώτο βιβλίο αλλά η Σχολή ιδρύθηκε στην Ιταλία το 1986. Προσωπικά υπήρξα ο ιδρυτής και οι άλλοι θεραπευτές που εργάζονται στην σχολή είναι συνεργάτες μου. Ποιες είναι οι κοινωνικές εφαρμογές, η κοινωνική παρέμβαση της Βιοσυστημικής Ψυχοθεραπείας; Θα ήθελα επίσης να προσθέσω ότι εργαζόμαστε επί το πλείστον με ομάδες αυτοβοήθειας που είναι ομάδες γυναικών, ομάδες από το γυναικείο κίνημα, και πολλοί από τους θεραπευτές μας οργανώνουν γυναικεία γκρούπ, ομάδες εφήβων, ομάδες ηλικιωμένων ατόμων, επειδή πιστεύουμε στην ιδέα της ενδυνάμωσης. Το άτομο, ο ασθενής μαθαίνει τις κινήσεις που έχουν περισσότερη αποτελεσματικότητα στην καθημερινή ζωή. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό, είναι αυτό που λέμε οριζόντιο επίπεδο. Το ένα άτομο στο ένα επίπεδο συναντιέται με ένα άλλο άτομο στο ίδιο οριζόντιο επίπεδο. Αν πούμε για παράδειγμα ότι κάποια γυναίκα έχει συζυγικά προβλήματα, πολύ συχνά κάποια άλλη γυναίκα που βιώνει προβλήματα με τον σύζυγό της μπορεί να πει ενδιαφέροντα πράγματα. Προσπαθούμε λοιπόν να δημιουργούμε ομάδες ατόμων που θα έχουν αμοιβαία βοήθεια, βασισμένη σε κοινά προβλήματα. Για να πούμε ένα άλλο παράδειγμα, θα ήθελα να αναφερθώ στα άτομα με ειδικές ανάγκες, όπως η αναπηρία. Συνεργαζόμαστε με οργανώσεις ατόμων με ειδικές ανάγκες, όπου μαθαίνουν ψυχολογική υποστήριξη έτσι ώστε να μπορούν να βοηθούν αργότερα άλλα άτομα με προβλήματα αναπηρίας. Η δραστηριότητα αυτή της βιοσυστημικής ψυχοθεραπείας έχει αναπτυχθεί τα τελευταία οκτώ χρόνια. Δουλεύετε επίσης με άλλες κοινωνικές οργανώσεις, όπως οικολογικές οργανώσεις, σωματεία; Ναι δουλεύουμε περισσότερο με οργανώσεις και ειδικά με οικολογικές οργανώσεις. Δουλεύουμε πάνω στον τρόπο ώστε τα μέλη της οργάνωσης να έχουν θετικές σχέσεις. Δουλεύουμε θεραπευτικά πάνω στις συγκρούσεις που υπάρχουν μέσα στις οργανώσεις, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα συνεργασίας. Ποια είναι τα αποτελέσματα και οι περιορισμοί της Βιοσυστημικής ψυχοθεραπείας; Ας μιλήσουμε κατ αρχήν για τους περιορισμούς. Όταν ένα άτομο έχει ένα σοβαρό πρόβλημα, όπως η ψύχωση, δεν χρησιμοποιούμε τα ωφελήματα της σωματικής κινητοποίησης. Επειδή δημιουργούν πολύ έντονα συναισθήματα. Χρησιμοποιούμε αυτό που λέμε μεθόδους γείωσης για την πρόκληση ήρεμων συναισθημάτων. Έτσι λοιπόν τροποποιούμε και προσαρμόζουμε την τεχνική μας. Η δουλειά μας είναι ιδιαίτερα χρήσιμη πάνω στην κατάθλιψη και στο άγχος. Είναι γιατί και τα δύο προβλήματα είναι εμπειρίες ψυχολογικές και σωματικές συγχρόνως. Βοηθούμε το άτομο ψυχολογικά και σωματικά. Επίσης εργαζόμαστε πάνω σε ψυχοσωματικά προβλήματα στα πρώτα στάδια, όταν κάποιος έχει διάφορα συμπτώματα όπως πόνους στο στομάχι, βαρύ στήθος, συχνούς πόνους στην πλάτη. Αυτά λέγονται λειτουργικά ψυχοσωματικά συμπτώματα. Δεν είναι ακόμη δομημένα, στρωματοποιημένα. Η δουλειά μας λειτουργεί πολύ γρήγορα γιατί η θεραπευτική μας παρέμβαση αλλάζει την φυσιολογία. Πείτε μας πόσο καιρό διαρκούν αυτού του είδους οι θεραπείες, όπως της κατάθλιψης και του άγχους; Συνήθως τα άτομα δουλεύουν μαζί μας για δύο περίπου χρόνια. Αλλά συχνά η κατάθλιψη θα υποχωρήσει μετά από τους πρώτους 6-7 μήνες, αν βέβαια το άτομο κάνει εβδομαδιαίες ατομικές συνεδρίες και μια φορά το μήνα ομαδική θεραπεία. Θεωρούμε πολύ σημαντική την
4 εμπειρία της ομαδικής θεραπείας και την συνιστούμε συνήθως μετά τους πρώτους 3 μήνες από την έναρξη της ατομικής θεραπείας. Η ομαδική θεραπεία γίνεται για ένα Σαββατοκύριακο το μήνα. Το άτομο δουλεύοντας ομαδικά στη διάρκεια των δύο ημερών χρησιμοποιεί την ενεργειακή καμπύλη και έχει στιγμές αναζωογόνησης και στιγμές ανάπαυλας, ιδιαίτερα όμως πολλές στιγμές αναζωογόνησης. Και έτσι μετά από ένα Σαββατοκύριακο, όπου έχουμε εργαστεί για 14 ώρες, χρησιμοποιώντας διάφορες μεθόδους αναζωογόνησης και κάνοντας συγχρόνως ψυχολογική δουλειά, αισθανόμαστε πολύ ανανεωμένοι. Διατηρούν οι θεραπευόμενοι τα καλά αποτελέσματα και μετά το τέλος της θεραπείας; Συνήθως μέρος της θεραπείας αποτελεί το γεγονός, ότι το άτομο αναπτύσσει καθημερινές πρακτικές τις οποίες εφαρμόζει και αργότερα στη ζωή του. Οι πρακτικές αυτές στο σωματικό επίπεδο, βοηθούν ώστε η ενέργεια του σώματος να παραμείνει σε υγιή κατάσταση. Στο ψυχολογικό επίπεδο επίσης, τα άτομα μάλλον γνωρίζουν τον τρόπο να χειρίζονται τα συναισθήματά τους πολύ καλύτερα απ ότι πριν. Ακούν τα συναισθήματά τους, μαθαίνουν σε ποιές περιπτώσεις μπορούν να τα εκφράζουν με ασφάλεια, μαθαίνουν πώς να προστατεύουν τον εαυτό τους, να υπερασπίζουν τον εαυτό τους από αρνητικές επικρίσεις, να χρησιμοποιούν την γλώσσα με θετικό τρόπο και να σταματούν τις εισβολές των άλλων ανθρώπων. Δουλεύετε επίσης με ζευγάρια και οικογένειες; Ναι πράγματι. Υπάρχει μεγάλη ποικιλία, οι συναντήσεις είναι περίπου κάθε 3-4 εβδομάδες. Και μετά συνήθως το ένα ή και το άλλο μέλος του ζευγαριού ή της οικογένειας συνεχίζουν με ατομικές θεραπείες με άλλους θεραπευτές. Πως αντιμετωπίζει η σύγχρονη ψυχοθεραπεία τις τελευταίες ανακαλύψεις της επιστήμης, στην βιολογία, την ιατρική κλπ.; Τις εξετάζουμε σε αλληλεπίδραση. Μαθαίνουμε πολλά από τα πρόσφατα ευρήματα στο πεδίο της Νευροφυσιολογίας. Και αυτά μας δημιουργούν διαισθήσεις για καλύτερες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις. Για παράδειγμα υπάρχει πολλή καινούργια ερευνητική εργασία πάνω στο Τραύμα, στην θεωρία του τραύματος και στις νευροφυσιολογικές βάσεις του τραύματος. Και η έρευνα αυτή μας βοηθά να αναπτύξουμε ιδέες που είναι πιο ξεκάθαρες απέναντι στο Τραύμα και ακόμη πιο κατάλληλες μεθόδους. Για παράδειγμα, το γεγονός ότι το λιμπικό σύστημα (ο μεταιχμιακός εγκέφαλος) θυμάται κάποιο τραυματικό γεγονός πολύ βαθιά χωρίς να μπορεί να αλλάξει, εξηγεί γιατί στη θεραπευτική δουλειά πρέπει να επιμένουμε να επαναλαμβάνουμε την εμπειρία δια μέσου των συναισθημάτων. Μία φορά δεν μπορεί να είναι επαρκής, γιατί η μνήμη του τραύματος έχει εγκατασταθεί πολύ βαθιά στον εγκέφαλο και είναι ανεξίτηλη. Αυτό που μας βοηθά να κατανοήσουμε, η θεραπευτική δουλειά πάνω στο Τραύμα, είναι ότι δεν πρέπει να ενεργοποιούμε το άτομο να βγάλει έξω το συναίσθημα. Σε άλλες περιπτώσεις νευρώσεων, όπου έχουμε απώθηση των συναισθημάτων, πρέπει να ενεργοποιούμε, να κινητοποιούμε το άτομο με σωματική δουλειά, να βγάλει έξω τις συγκινήσεις και να ανακαλύψει βαθύτερα αισθήματα φόβου και οργής. Στην θεραπεία του τραύματος δημιουργούμε συνθήκες ασφάλειας και τότε αυθόρμητα το άτομο αρχίζει να ξεπερνάει την τραυματική κατάσταση. Έπειτα έχουμε ανακαλύψει ότι, αν το άτομο κάνει κάποιες φυσικές κινήσεις με το σώμα του, κατά την διάρκεια της αναβίωσης του τραύματος, τότε δεν καταρρέει και είναι σε θέση να νιώσει το τραύμα και έχει ένα αίσθημα ανακούφισης. Αλλά αν χάσει τον τόνο του σώματός του, μπορεί να νιώσει καταβεβλημένο. Ένα παράδειγμα από το πεδίο της νευροφυσιολογίας, όπου υπάρχει νέα ερευνητική εργασία είναι γύρω από το γαστρεντερικό σύστημα,. Ο Μάϊκλ Γκέρσουιν έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «Ο δεύτερος εγκέφαλος». Εκεί δείχνει ότι το γαστρεντερικό σύστημα είναι επηρεασμένο από τον εγκέφαλο μέσω του κεντρικού νευρικού συστήματος, έτσι ώστε τα συναισθήματα και οι σκέψεις να επηρεάζουν σοβαρά το γαστρεντερικό σύστημα. Συγχρόνως ανακαλύφθηκε πρόσφατα αυτό που ονομάζεται το «εντερικό νευρικό σύστημα». Αυτά είναι τα νεύρα που
5 είναι ακριβώς δίπλα στο παχύ και στο λεπτό έντερο και στο στομάχι. Και αυτά τα νεύρα έχουν μεγάλη αλληλεπίδραση στο γαστρεντερικό σύστημα. Δημιουργούν ένα δίκτυο το οποίο ακόμη κι αν δεν επηρρεάζεται από το κεντρικό νευρικό σύστημα, αυτά τα νεύρα έχουν μια αλληλεπίδραση που ελέγχει τις περιστάλσεις, την έκκριση πεπτικών ενζύμων, την ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος, την έκκριση νερού στο εντερικό σύστημα, στο λεπτό και το παχύ έντερο. Είναι λοιπόν ένας πολύ περίπλοκος μηχανισμός που βασίζεται σε ένα νευρικό δίκτυο που δεν είναι κατευθείαν επηρεασμένο από τις συγκινήσεις και τις σκέψεις. Είναι μερικώς αυτόνομο. Έτσι λοιπόν αυτό μας ενθαρρύνει να δημιουργήσουμε άμεσες μεθόδους αγγίγματος, μασάζ, αλλαγές στη στάση του σώματος, σαν καθημερινή πρακτική, έτσι ώστε η πέψη επίσης να αρχίσει να λειτουργεί καλύτερα. Είναι αυτές οι εφαρμογές χρήσιμες σε δύσκολες ασθένειες όπως η ελκώδης κολλίτις, ασθένειες για τις οποίες δεν υπάρχει ικανοποιητική θεραπεία; Ναι βέβαια, για παράδειγμα σ αυτές τις περιπτώσεις εμείς προσπαθούμε να ενθαρρύνουμε την επαφή μεταξύ των ατόμων που πάσχουν, επειδή πίσω από την νευροφυσιολογία, υπάρχει το ζήτημα της εμπιστοσύνης. Το πρόσωπο που υποφέρει από την ασθένεια, υποφέρει επίσης από δυσπιστία απέναντι στους άλλους ανθρώπους. Είναι αλήθεια ότι περισσότερο οι γυναίκες ζητούν βοήθεια, προστρέχουν στην ψυχοθεραπεία και γιατί συμβαίνει αυτό; Επίσης υπάρχουν ιδιαιτερότητες και διαφορές στην ψυχοθεραπεία των γυναικών; Ναι, γενικά οι γυναίκες έχουν περισσότερη επαφή με τα συναισθήματα και έτσι μπορούν ευκολότερα να περιγράψουν και να μοιραστούν τα συναισθήματά τους. Οι άντρες έχουν λιγότερη επαφή με το συναίσθημα και είναι περισσότερο δύσπιστοι με τους άλλους. Έτσι οι γυναίκες έρχονται συχνότερα για θεραπεία και υπάρχει επίσης το γεγονός ότι στατιστικά οι γυναίκες υποφέρουν περισσότερο από κατάθλιψη. Απ την άλλη μεριά νομίζω ότι οι γυναίκες απολαμβάνουν το πλεονέκτημα της επαφής που έχουν μεταξύ τους. Η επαφή μεταξύ γυναικών είναι συχνά περισσότερο χρήσιμη και επωφελής από την επαφή μεταξύ ανδρών. Οι γυναίκες μοιράζονται τα προβλήματά τους πιο εύκολα στην επαφή τους με άλλες γυναίκες. Υπάρχουν μεγαλύτερα και άμεσα ωφελήματα στις ομάδες γυναικών μέσα στην ψυχοθεραπεία. Ένα ενδιαφέρον ζήτημα προκύπτει, όταν βοηθούμε τις γυναίκες να επικοινωνήσουν με τους συντρόφους τους. Κι αυτό γιατί οι γυναίκες επί το πλείστον, μιλούν στους άντρες, σαν οι άντρες να ήταν γυναίκες και δεν το αντιλαμβάνονται αυτό. Έχουν έναν τρόπο επικοινωνίας όπως για παράδειγμα μια γυναίκα λέει σε μια άλλη γυναίκα «έχω κάποιο πρόβλημα, θα ήθελα να σου μιλήσω γι αυτό» και η άλλη γυναίκα λέει «ναι» και το αποδέχεται, αισθάνεται ότι αυτό είναι καλό. Αλλά αν μια γυναίκα πει το ίδιο πράγμα στον άντρα της «έχουμε ένα πρόβλημα, ας το συζητήσουμε» αυτός θα θυμώσει και θα γίνει αμυντικός. Θα πει «πρόβλημα; δεν υπάρχει πρόβλημα, δεν υπάρχει τίποτα να συζητήσουμε» ή «δεν υπάρχει λόγος να συζητήσουμε». Έτσι οι γυναίκες πρέπει να βρουν άλλους τρόπους προσέγγισης για να βοηθήσουν τον διάλογο με τους άντρες. Τα προβλήματα που συνήθως δημιουργούνται είναι τυπικά. Είτε το ζευγάρι θα μαλώνει συνεχώς, ή η γυναίκα θα μιλάει και ο άντρας θα παραμένει σιωπηλός. Αυτό συμβαίνει συχνά και ο άντρας συνήθως κρύβεται πίσω από την τηλεόραση και δεν επικοινωνεί πολύ με τα παιδιά. Και έτσι υπάρχει μια αποξένωση, μια έλλειψη επικοινωνίας. Η δουλειά που κάνουμε εμείς είναι να βοηθήσουμε τις γυναίκες να γίνουν αποτελεσματικές. Οι γυναίκες προσπαθούν να φέρουν στο φως τα προβλήματα αλλά οι μέθοδοί τους προκαλούν το αντίθετο αποτέλεσμα. Π.χ. η γυναίκα λέει «γιατί δεν μιλάμε περισσότερο;» και ο άντρας αισθάνεται ότι τον κατηγορεί, και αυτός λέει «όλα είναι εντάξει» και αυτή απογοητεύεται και παραπονείται ακόμη περισσότερο. Οι άντρες δεν μένουν πολύ ώρα με την οικογένεια, είναι στη δουλειά και μετά στην τηλεόραση. Ο άντρας αισθάνεται σύγχυση, αισθάνεται ότι όλες αυτές οι προσπάθειες που καταβάλει δεν αναγνωρίζονται. Έτσι λέει κάτι αρνητικό. Υπάρχει λοιπόν πολλή δουλειά που πρέπει να κάνουμε, ώστε να βοηθηθούν οι γυναίκες να καταλάβουν ότι η προσέγγιση του άντρα χρειάζεται διαφορετική στρατηγική απ ότι η προσέγγιση μιας γυναίκας.
6 Γίνεται η γυναίκα να δουλέψει μόνη της για τη σχέση ή θάπρεπε να έρθει και ο άντρας στη θεραπεία να δουλέψουν σαν ζευγάρι; Σίγουρα θα το προτιμούσαμε αλλά η πραγματικότητα είναι ότι οι άντρες τον περισσότερο καιρό, δεν έρχονται στη θεραπεία. Για να κάνουμε μια αναφορά, τα βιβλία του Τζων Γκρέϊ μπορούν να φανούν πολύ χρήσιμα για τα προβλήματα αυτά. Θα ήθελα τέλος να σας ρωτήσω για την άποψή σας για την οικολογία και πως συνδέετε την οικολογία με την ψυχοθεραπεία; Πολλοί από τους θεραπευτές μας και πολλοί από του θεραπευόμενους μπορεί να έχουν κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την οικολογία και το γυναικείο κίνημα καθώς και για άλλες κοινωνικές οργανώσεις. Ίσως επειδή εμένα μ ενδιαφέρουν αυτά τα ζητήματα και ίσως επειδή και οι άλλοι διδάσκοντες στην σχολή μας είναι όλοι ενεργοί σε διάφορες κοινωνικές και οικολογικές οργανώσεις, οι άνθρωποι που δουλεύουν μαζί μας μπορεί να έχουν κάποιο ενδιαφέρον. Έτσι χρησιμοποιούμε τις σχέσεις μας με τις οργανώσεις σαν έναν τρόπο να ξεπεράσουμε την μοναξιά. Είναι ενθαρρυντικό οι άνθρωποι να μετέχουν σε διάφορες ομάδες ιδιαίτερων ενδιαφερόντων. Αυτά τα ενδιαφέροντα θα μπορούσαν να είναι η γιόγκα ή η ζωγραφική. Αλλά συνήθως είναι σε κοινωνικά ενεργές ομάδες, ή σε ομάδες εθελοντιστών ή σε κάποιο πρόγραμμα για μικρές κοινωνικές οργανώσεις που δημιουργούνται στη γειτονιά για να συναντιούνται οι άνθρωποι και να έχουν επαφή. Και αυτός είναι ένας από τους τρόπους που βρίσκουν οι άνθρωποι για να βελτιώσουν την ζωή τους. Γιατί πίσω από τα συναισθήματα και τις σκέψεις κάποιου και ακόμα την επικοινωνία, είναι σημαντικό να βελτιώσουμε την επαφή μας μέσα στην κοινότητα. Πιστεύουμε ότι σχεδόν ο καθένας έχει μια μικρή κοινότητα, μια δικτύωση που είναι πολύ μικρή. Υπάρχει πολλή κοινωνική απομόνωση. Μπορεί ένα άτομο να είναι μόνο, ένα ζευγάρι να είναι μόνο ή μιά οικογένεια να είναι μόνοι. Είμαστε πολύ μόνοι, πολύ απομονωμένοι. Στη θεραπεία για το πρόβλημα που αντιμετωπίζει το κάθε πρόσωπο, υπάρχει το στάδιο της εξερεύνησης και το στάδιο της οικοδόμησης, το δημιουργικό στάδιο. Στο δημιουργικό στάδιο το άτομο αντιμετωπίζει το πρόβλημα, που είναι πως θα κάνει πράγματα που θα βελτιώσουν τη ζωή του. Και ένα από τα συχνά αποτελέσματα της θεραπείας είναι το πως ένα πρόσωπο θα γίνει πιο ενεργό, όπως ας πούμε με τη συμμετοχή του σε μια ομάδα, σε μια οργάνωση γυναικών.