ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΥΓΕΙΑΣ ρ. Έλλη Ιωαννίδη Καπόλου Κοινωνιολόγος Ερευνήτρια Τοµέας Κοινωνιολογίας, ΕΣ Υ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Σχεδόν ένας στους δέκα κατοίκους της χώρας είναι ξένος υπήκοος (10%) Γύρω στις 400.000 000 υπολογίζονται οι νόµιµοι µετανάστες ο αριθµός ατόµων χωρίς άδεια παραµονής στη χώρα υπολογίζονται από 500-700.000000 Στην Αθήνα το 17% του πληθυσµού είναι µετανάστες ενώ στη Θεσσαλονίκη το 7%. Τα νησιά µε τη µεγαλύτερη συγκέντρωση µεταναστών είναι η Κρήτη, Ρόδος, Κέρκυρα, Ζάκυνθος. ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ 56% Αλβανοί 5% Βούλγαροι 3% Γεωργιανοί 3% Ρουµάνοι 80% µεταναστών βρίσκονται στην παραγωγική ηλικία (15-64) σε αντίθεση µε το 68% του Ελληνικού πληθυσµού που βρίσκονται στην ίδια ηλικιακή οµάδα 1

ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ Φύλο- ενώ το φύλο είναι ίσα µοιρασµένο ανάµεσα στις οµάδες µεταναστών, υπάρχουν εθνικές οµάδες όπου το ένα από τα δύο φύλα υπερέχει µε σηµαντική διαφορά. Πακιστάν, Μπαγκλαντές, Ινδία κυρίως µόνο άνδρες Συρία Αίγυπτο το 80% είναι άνδρες Μολδαβία, Ουκρανία κα Φιλιππίνες το 70% είναι γυναίκες Αλβανία Ρουµανία 60% άνδρες ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ Οι µετανάστες θεωρούνται µια ευπαθής οµάδα πληθυσµού οι κύριοι λόγοι είναι: 1. ιαφορετικό πολιτιστικό µόρφωµα 2. Ελλιπής γνώση της γλώσσας 3. Έλλειψη πληροφόρησης/ενηµέρωσης σε θέµατα υγείας 4. υσκολία πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας λόγω έλλειψης νόµιµων εγγράφων 5. Έλλειψη ασφαλιστικού φορέα 6. Οικονοµικό πρόβληµα για χρήση υπηρεσιών ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ Ι ΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ιαφορετικές κοινωνικό -πολιτιστικές οµάδες αντιλαµβάνονται διαφορετικά την έννοια της υγείας της ασθένειας -ενδεχοµένως διαθέτουν ιδιαίτερες κατηγορίες ασθενειών που δεν περιλαµβάνονται στις γνωστές δυτικές βίο - ιατρικές κατηγοριοποιήσεις τον ψυχικό σωµατικό πόνο, το παθολογικό το φυσιολογικό καθώς τα όριά τους. Οι αναπαραστάσεις αυτές διαµορφώνονται σε σχέση µε τις πολιτιστικές αντιλήψεις καθώς µε αντιλήψεις για το σώµα (τα όριά του, την καθαριότητα, την εικόνα του, το φύλο του). Αυτά επηρεάζουν τις πρακτικές αναζήτησης βοήθειας θεραπείας. 2

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ Ι ΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΤΗΣ ΑΣΘΕΝΕΙΑΣ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΥΘΥΝΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΕΙΨΗ ΑΛΛΗΛΕΠΙ ΡΑΣΗΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΥΠΑΡΞΗ ΜΙΑΣ ΟΡΓΑΝΙΚΗΣ ΙΑΤΑΡΑΧΗΣ Η ΑΡΡΩΣΤΙΑΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΡΟΛΟΥ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΗ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΜΟΡΦΩΜΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΠΗΡΕΑΣΕΙ ΤΟ ΕΠΙΠΕ Ο ΤΗΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΥΓΕΙΑΣ Στη νέα πολυπολιτισµική κοινωνία του σήµερα τα κύρια ερωτήµατα στο χώρο της υγείας είναι: Πώς µπορούν να ανταποκριθούν οι υπηρεσίες υγείας στη νέα πολύγλωσση πραγµατικότητα, τις διαφορετικές αντιλήψεις για την υγεία την ασθένεια, την ποικιλοµορφία ασθενών µε διαφορετικό εθνικό πολιτιστικό υπόβαθρο. Πώς πρέπει να εκπαιδευτεί τα προσωπικό προς όφελος ασθενών του νοσοκοµείου. Ποια πολιτική υγείας πρέπει να ενθαρρυνθεί για να εξετάσει αυτές τις προκλήσεις. ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ MIGRANT FRIENDLY HOSPITALS Πρόκειται για µια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία προκειµένου να βελτιωθούν η υγεία η βασική εκπαίδευση υγείας µεταναστών µε την ανάπτυξη ποιοτικών υπηρεσιών στα νοσοκοµεία. Μια ευρωπαϊκή απάντηση στην πολιτιστική ποικιλοµορφία. Στα πλαίσια τoυ mfh 12 νοσοκοµεία από 12 κράτη-µέλη της Ε.Ε. διευκολύνουν την ανάπτυξη τη µεταφορά γνώσης πέρα από τα νοσοκοµεία τα εθνικά σύνορα. Το Πρόγραµµα υποστηρίχτηκε από την ευρωπαϊκή επιτροπή τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας από εµπειρογνώµονες διεθνών ευρωπαϊκών οργανισµών. 3

MIGRANT FRIENDLY HOSPITALS Στη διάρκεια του προγράµµατος πραγµατοποιήθηκαν: 1. Έρευνες αξιολόγησης αναγκών στα νοσοκοµεία 2. Έρευνες µε ερωτηµατολόγιο στο προσωπικό νοσοκοµείων πριν µετά τη λήψη µέτρων. 3. Εκπαίδευση προσωπικού ανάπτυξη νέων τεχνολογιών. 4. Μέτρηση βελτιώσεων. 5. Συνεντεύξεις προσωπικού ασθενών τηλεφωνικές προσωπικές. Υπήρξε πλήρης εξειδικευµένη οµάδα επιστηµονικής υποστήριξης που βοήθησε στην επισκόπηση την παρουσίαση της διεθνούς βιβλιογραφίας, στην σύνταξη την επεξεργασία ερωτηµατολογίων, στην εκπαίδευση οµάδων για τις συνεντεύξεις στη στατιστική επεξεργασία στοιχείων. ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Οι βασικές αρχές που θα αποτελούν το πυρήνα της αποστολής Migrant-Friendly Hospitals είναι: 1) Να σέβονται την πολύ- πολιτισµικότητα µε το να δέχονται ανθρώπους διαφορετικής εθνότητας πολιτισµού να τους αντιµετωπίζουν ως ίσα µέλη της κοινωνία. 2) Να αναγνωρίζουν τις ανάγκες ανθρώπων µε διαφορετικό πολιτιστικό µόρφωµα να αναπτύσσουν υπηρεσίες µε βάση τις ανάγκες τους. 3) Να αποζηµιώνουν τυχόν ελλείψεις που προκύπτουν από τη πολύ - πολιτισµικότητα. Βασισµένο σε µια αξιολόγηση αναγκών πρόγραµµα στάθηκε ικανό παρά την διαφορετικότητα συστηµά υγείας τις καταστάσεις στα κατά τόπους Ευρωπαϊκά Νοσοκοµεία, να αναγνωρίσει πολλά κοινά προβλήµατα µεταναστών, µειονοτή του προσωπικού. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ Στο πιλοτικό πρόγραµµα συµµετείχε το Σπηλιοπούλειο Νοσοκοµείο < Η Αγία Ελένη>. Σύµφωνα µε την έρευνα που έγινε στο προσωπικό φάνηκε ότι το 92,3% του προσωπικού έρχεται σε επαφή καθηµερινά µε αλλοδαπούς. Κύρια βοήθεια επικοινωνίας σε ποσοστό 69,8% ήταν ενήλικες συνοδοί φίλοι του ασθενή, ενώ η βασική διαφορά µε τα άλλα Ευρωπαϊκά νοσοκοµεία ήταν η χρήση επαγγελµατικής µετάφρασης (πάντα ή συχνά) από το 35% 12 Νοσοκοµείων που συµµετείχαν ενώ το αντίστοιχο για τη χώρα µας ήταν το 0. 4

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΙ ΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΕΣ Ο όρος αναφέρεται στο άτοµο που συνεργάζεται, κινητοποιεί αξιοποιεί φορείς δοµές της ευρύτερης κοινότητας προς όφελος εκείνων που είναι πιθανό να βιώνουν φαινόµενα ρατσισµού ξενοφοβίας όπως είναι οι µετανάστες, οι πρόσφυγες οι παλλινοστούντες. Στα καθήκοντά του/της περιλαµβάνεται η ενηµέρωση ευαισθητοποίηση προς διάφορες κατευθύνσεις δραστηριοποίηση του/της σε διάφορα πεδία µε σκοπό τη βελτίωση σχέσεων ατόµων από τις προαναφερόµενες οµάδες µε φορείς, δοµές µέλη της τοπικής κοινωνίας. ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΟΥ ΠΑΡΕΧΟΥΝ Παρέχουν την απαιτούµενη στήριξη ενθάρρυνση στα ίδια τα άτοµα, προκειµένου να τα ενδυναµώσουν να διευκολύνουν την ένταξή τους στη χώρα υποδοχής. Στηρίζουν τους επαγγελµατίες υγείας κοινωνικής πρόνοιας κατά την επικοινωνία τους µε τους χρήστες υπηρεσιών Αναλαµβάνουν τις δράσεις δικτύωσης µε τις κοινότητες τους συλλόγους αλλοδαπών/µεταναστών/προσφύγων ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΟΥ ΠΑΡΕΧΟΥΝ(2) Συµµετέχουν στη διοργάνωση διαπολιτισµικών εκδηλώσεων ηµερίδων Προωθούν τη δικτύωση µε υπηρεσίες (δηµοτικές, υγείας, κοινωνικής πρόνοιας, εθελοντικές) της περιοχής όπου ζουν οι χρήστες υπηρεσιών µε αντίστοιχες υπηρεσίες άλλων περιοχών Συµµετέχουν στις εβδοµαδιαίες συναντήσεις της οµάδας όπου ανήκουν 5

ΠΡΟΣΟΝΤΑ ΚΑΙ ΡΟΛΟΙ Π. ίγλωσσοι, γνώση δύο πολιτισµών (χώρα καταγωγής χώρα υποδοχής), κατανόηση ιατρικής ορολογίας, εξοικείωση µε ιατρικό περιβάλλον, κατανόηση προβληµά υγείας, τήρηση απορρήτου Οι πολιτιστικοί διαµεσολαβητές πέρα από αυτό ακριβώς το ρόλο του διαµεσολαβητή ανάµεσα σε δυο πολιτισµούς, µπορούν να εργασθούν ως µεταφραστές αλλά ως συνήγοροι ασθενών. ΕΥΘΥΝΕΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Να διαθέτει περισσότερο χρόνο από ότι µε άλλους ασθενείς Όταν µιλάει ή ακούει να παρακολουθεί τον ασθενή όχι τον µεταφραστή Να επαναλαµβάνει τις σηµαντικές πληροφορίες περισσότερο από µια φορά Πάντα να εξηγεί το λόγο ή σκοπό µιας θεραπείας ή ενός φαρµάκου Να βεβαιώνεται ότι ο ασθενής καταλαβαίνει ζητώντας του να το εξηγήσει ο ίδιος ο ασθενής Σε µερικούς πολιτισµούς να αποφεύγει να θίγει απαγορευµένα θέµατα/ζητήµατα να σέβεται αυτές τις ιδιαιτερότητες ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ LEARN (Berlin and Fowkes, 1983 LISTEN Να ακούσεις το πρόβληµα του ασθενή να το κατανοήσεις EXPLAIN- Να εξηγήσεις το πρόβληµα από τη δική σου πλευρά ACKNOWLEDGE- Να αναγνωρίσεις να συζητήσεις διαφορές οµοιότητες RECOMMEND- Να προτείνεις τρόπο θεραπείας NEGOTIATE Να διαπραγµατευθείς τον τρόπο θεραπείας µε τον ασθενή 6

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ Πολιτιστική αντίληψη η αναγνώριση ατοµικών αξιών Πολιτιστική γνώση- η κατανόηση αιτιών της διαφοράς Πολιτιστική Ευαισθησία Επικοινωνιακές δεξιότητες για αµοιβαία εµπιστοσύνη, αποδοχή, σεβασµός Πολιτιστική Ικανότητα- Η σύνθεση εφαρµογή πολιτιστικής αντίληψης, γνώσης ευαισθησίας ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ Για την κατανόηση του άλλου / διαφορετικού ρωτάµε: ΤΙ Τι νοµίζεις ότι προκαλεί αυτή την αρρώστια; ΓΙΑΤΙ Γιατί νοµίζεις ότι συνέβη αυτή η αρρώστια σε σένα ΠΩΣ Πως νοµίζεις ότι πρέπει να θεραπευθεί αυτή η ασθένεια. Πώς θέλεις να σε βοηθήσουµε; ΠΟΙΟΣ Σε ποιον απευθύνεσαι για βοήθεια; Ποιος πρέπει να πάρει µέρος στη λήψη αποφάσεων για το πρόβληµα υγείας σου ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ Ι ΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ Ο τοµέας Κοινωνιολογίας της ΕΣ Υ, για την κατανόηση πολιτιστικών ιδιαιτεροτή µεταναστών στον ευαίσθητο τοµέα της Σεξουαλικής Αναπαραγωγικής υγείας, σχεδίασε διένειµε σε 2 µεγάλες µαιευτικές κλινικές της Αθήνας φυλλάδια που απευθυνόταν στους επαγγελµατίες υγείας. Από την αξιολόγηση φάνηκε ότι η παρέµβαση ήταν επιτυχής έγινε δεκτή θετικά από τους εργαζόµενους. 7