Παξνπζίαζε Όξνπ 3. Σπλνπηηθή Πεξηγξαθή Όξνπ.3. Brief Description of the Term.3. Αλαιπηηθή Πεξηγξαθή Όξνπ.4. Εηθνλνγξάθεζε Όξνπ.7

Immateriality 1

Πεξηερόκελα Παξνπζίαζε Όξνπ 3 Σπλνπηηθή Πεξηγξαθή Όξνπ.3 Brief Description of the Term.3 Αλαιπηηθή Πεξηγξαθή Όξνπ.4 Εηθνλνγξάθεζε Όξνπ.7 Πεξίιεςε Βηβιίνπ Immaterial Architecture, ηνπ Jonathan Hill.9 Immateriality 2

Παξνπζίαζε Όξνπ Σπλνπηηθή Πεξηγξαθή Όξνπ Η αϋιόηεηα (immateriality) δελ ζπληζηά ηελ πξαγκαηηθή απνπζία πιηθνύ αιιά ηελ αληηιακβαλόκελε απνπζία ηνπ. Αοηυξ πμο ακηζθαιαάκεηαζ ηαζ επζθέβεζ ημ ακ δ ανπζηεηημκζηή είκαζ άοθδ είκαζ μ ρξήζηεο. Αοηυξ πμο δδιζμονβεί ηζξ οθζηέξ ζοκεήηεξ πνμηεζιέκμο κα επζθέλεζ μ πνήζηδξ, είκαζ μ αξρηηέθηνλαο. Τμ ακ δ ανπζηεηημκζηή είκαζ άοθδ ελανηάηαζ απυ ηδκ αληίιεςε, δ μπμία πνμτπμεέηεζ δδιζμονβζηή ενιδκεία ηαζ θακηαζία έκακηζ βεβμκυηςκ. Η ακαβκχνζζδ ηδξ άοθδξ ανπζηεηημκζηήξ είκαζ ζδζαίηενα πμθφπθμηδ, ηαεχξ ηαζ ιζα πνυηθδζδ βζα ηδ γλώξηκε εκπεηξία ηεο αξρηηεθηνληθήο ( δ πνήζδ ιπμνεί κα είκαζ ακηίδναζδ ζηδ ζοκήεεζα). Δίηε ιε ηα ζηεκά είηε ιε ηα δζεονοιέκα υνζα ηδξ ανπζηεηημκζηήξ, δ αξρηηεθηνληθή ύιε δεκ ήηακε πάκημηε ζοιααηζηυ νηθνδνκηθό πιηθό. Ήηακε πάκηα αοηυ απυ ημ μπμίμ δδιζμονβμφηακ δ ανπζηεηημκζηή, είηε αοηυ είκαζ ημ θώο είηε είκαζ ημ κέηαιιν. Δίκαζ ανπζηεηημκζηέξ θμζπυκ ζηζξ μπμίεξ ημ άοθμ ηαζ ημ οθζηυ είκαζ αθθδθμζοιπθδνμφιεκα, δδθαδή ανπζηεηημκζηέξ ζηζξ μπμίεξ ημ πιηθό οπυ ζοβηεηνζιέκεξ ζοκεήηεξ ακηζθαιαάκεηαζ ςξ άπιν. Brief Description of the Term Immateriality is not the actual absence of matter but the perceived absence of it. The one who decides whether architecture is immaterial is the user. But the one who creates material conditions in which that decision can be made is the architect. Whether architecture is immaterial is dependent on perception, which involves creative interpretation and fiction rather than facts. The appreciation of immaterial architecture is especially complex, and a challenge to the familiar experience of architecture (use can be a reaction to habit). Within both the narrow and expanded limits of architecture, architectural matter is not always conventional building fabric. It is whatever architecture is made of, whether this is the light or steel. So, these are architectures where the immaterial and the material are complementary, that is to say architectures in which the material is perceived as immaterial. Immateriality 3

Αλαιπηηθή Πεξηγξαθή Όξνπ Η Αξρηηεθηνληθή ακαδφεζ βζα ημοξ πενζζζυηενμοξ ηδκ εζηυκα ηδξ ζηενεήξ, ζηαεενήξ ηαζ ηαεδζοπαζηζηήξ δφκαιδξ, ηυζμ οθζηά υζμ ημζκςκζηά ηαζ ροπμθμβζηά. Γζα ημ θυβμ αοηυ δ ζπέζδ ηδξ ιε ημ πιηθό (material) είκαζ κμδηζηά άννδηηα ζοκδεδειέκδ. Ωζηυζμ δ Άπιε Αξρηηεθηνληθή δζαηοπχκεζ ημ υηζ ημ άπιν (immaterial), είκαζ ελίζμο ζδιακηζηυ ζηδκ ανπζηεηημκζηή ιε ημ οθζηυ, ηαζ ιε ελίζμο ιαηναίςκδ ηαζ αανφκμοζα ζζημνία. Υπάνπμοκ πμθθμί ηνυπμζ κα ενιδκεφζμοιε ηδκ άοθδ ανπζηεηημκζηή. Ωξ ζδέα, ςξ άιμνθμ θαζκυιεκμ, ςξ ηεπκμθμβζηή ελέθζλδ πνμξ ηδ δζαθχηζζδ, ςξ ηδκ tabula rasa ηδξ ηαπζηαθζζηζηήξ μζημκμιίαξ, ςξ πνμμδεοηζηή απχθεζα ημο δ- εζημφ αάνμοξ ηδξ ανπζηεηημκζηήξ ή ςξ πνμβναιιαηζηή εζηίαζδ ζηζξ δνάζεζξ πανά ζηζξ ιμνθέξ. Αοηυξ ςζηυζμ πμο ζηζαβναθεί ηαθφηενα ημ πθαίζζμ ηδξ άοθδξ ανπζηεηημκζηήξ είκαζ αοηυξ πμο μνίγεζ υηζ ε άπιε αξρηηεθηνληθή είλαη ε αληηιακβαλόκελε απνπζία ηνπ πιηθνύ παξά ε πξαγκαηηθή απνπζία ηνπ. Καζ ιέζς αοημφ πνμζπαεμφιε κα ηαηακμήζμοιε ηδ ζπέζδ ημο ανπζηέηημκα ηαζ ημο πνήζηδ, ηαεχξ αοηυξ πμο επζθέβεζ ημ ακ δ ανπζηεηημκζηή είκαζ άοθδ είκαζ μ ρξήζηεο. Αοηυξ υιςξ πμο εα εέζεζ ηζξ οθζηέξ ζοκεήηεξ ιέζα ζηζξ μπμίεξ εα βίκεζ αοηή δ επζθμβή είκαζ μ αξρηηέθηνλαο. Άπινο Χώξνο Έκα απυ ηα ηαεμνζζηζηά παναηηδνζζηζηά ημο ιμκηενκζζιμφ ν ρεηξηζκόο ηνπ ρώξνπ- εοεοβναιιίγεζ αηυιδ πενζζζυηενμ ηδκ ανπζηεηημκζηή πναηηζηή ηαζ ημ απμηέθεζια, ιε ημ άοθμ ηαζ ημ δζακμδηζηυ. Ο Forty βνάθεζ: «Περιζζόηερο από οποιονδήποηε άλλο, ήηαν ο Γερμανός αρτιηέκηονας και θεωρηηικός Gottfried Semper σπεύθσνος για ηην ειζαγωγή ηοσ «τώροσ» ως ηο βαζικό θέμα ηης μονηέρνας αρτιηεκηονικής» 1. Οζ πενζζζυηενεξ εεςνίεξ ακαβκςνίγμοκ ηζξ απανπέξ ηδξ ανπζηεηημκζηήξ ζε ιία ζπκπαγή θαη πξνζηαηεπηηθή θαηνηθία. Ο Semper, ςζηυζμ, δζαηοπχκεζ ηδκ άπμρδ υηζ δ ανπζηεηημκζηή λεηίκδζε απυ ηα πθαληά πμο δεκηνπξγνύλ θαη πεξηθιείνπλ ημκ μζηζαηυ πχνμ υηακ ημπμεεημφκηαζ ζημ έδαθμξ ή ηνειζμφκηαζ ζημκ αένα: «είναι ζαθές όηι η απαρτή ηοσ κηιζίμαηος ζσμπίπηει με ηην αρτή ηων σθαζμάηων» 2. 1. Forty, Words and Buildings 2.Semper, Style in the Technical and Tectonic Arts or Practical Aesthetics Με ημ κα μνίζεζ ςξ πξώηε αξρηηεθηνληθή πξάμε ηδκ πενίηθεζζδ ηαζ δδιζμονβία πχνμο απυ επζθάκεζεξ ιε ιζηνή οθζηή οπυζηαζδ, μ Semper δέκεζ άννδηηα ηδκ ανπζηεηημκζηή ιε ημ άπιν. Πμθθμί ιμκηενκζζηέξ εεχνδζακ ημκ πχνμ ςξ ηδκ νπζία ηδξ ανπζηεηημκζηήξ, ςζηυζμ απέννζρακ ηδκ ζδέα ηδξ πενίηθεζζδξ, βζα πάνδ εκυξ δπλακηθνύ ρσξν-ρξνληθνύ ζπλερνύο, ημ μπμίμ δζαηοπχκεζ ζαθχξ μ Moholy-Nagy ζημ Von Material zu Architektur, επδνεαζιέκμξ απυ ηζξ ελεθίλεζξ ζηδκ ηέπκδ ηαζ ηδ θοζζηή ημο 20 μο αζχκα. Έηζζ ζφι- Immateriality 4

θςκα ηαζ ιε ημοξ ηοαζζηέξ, ο τώρος δεν γίνεηαι καηανοηηός από μόνο μια ζηιγμή, αλλά ζε ζτέζη με όλες ηις άλλες εμπειρίες μας από ασηό ηο τώρο ζσζζωρεσμένες καηά ηη διάρκεια ηοσ τρόνοσ από πολλαπλές θεάζεις. Άνα μ πχνμξ δεκ είκαζ ιία ακελάνηδηδ μκηυηδηα, αθθά έκαξ ζφκδεζιμξ πςνζηχκ εκμηήηςκ 3. Καηά ζοκέπεζα ημ «οθζηυ» ηδξ άοθδξ ανπζηεηημκζηήξ είκαζ μ ίδζμξ μ πχνμξ, εκχ ααζζηυ ιέζμ βζα ηδκ ηαηακυδζδ αοημφ είκαζ ημ θςξ. 3. Moholy- Nagy, Von Material zu Architektur Όπςξ ηαζ ηδ δεηαεηία ημο 1920, έηζζ ηαζ ζήιενα μζ ανπζηέηημκεξ εεςνμφκ ημ πχνμ ςξ ηαεμνζζηζηυ παναηηδνζζηζηυ ηδξ ανπζηεηημκζηήξ. Οζ Semper ηαζ Moholy-Nagy, ςξ οπμζηδνζηηέξ ηδξ πενίηθεζζδξ ηαζ ημο πςνζημφ ζοκεπμφξ ακηίζημζπα, εεςνμφκ ημ πχνμ ςξ πνμέηηαζδ ημο ακενχπζκμο ζχιαημξ, εκχ μ δεφηενμξ ζοκεπίγεζ θέβμκηαξ υηζ ιέζς ηζκήζεςκ μ πνήζηδξ ιπμνεί κα δζεοεεηήζεζ ημ πχνμ ημο. Καηαθήβμοιε θμζπυκ ζε ιία εεχνδζδ ημο άοθμο ςξ ζπζζσξεπκέλεο εκπεηξίεο θαη δπλακηθέο ζρέζεηο κεηαμύ ρσξηθώλ ελνηήησλ πανά ζε ιία αθδνδιέκδ έκκμζα, εη δζαιέηνμο ακηίεεηδ ιε ηδκ οθζηυηδηα ηδξ ανπζηεηημκζηήξ. Η ακηζπανάεεζδ αοηή μθείθεηαζ ηονίςξ ζημ βεβμκυξ υηζ δ δοηζηή δζαθεηηζηή ζηδνίγεηαζ ζηδ δπαδηθή αληηπαξάζεζε υνςκ, μζ μπμίμζ εηθαιαάκμκηαζ ςξ δηαθνξεηηθνί ηαζ ζαθείο 4, ςζηυζμ ζηδκ πναβιαηζηυηδηα είκαζ αιιεινεμαξηώκελνη ηαζ αδηαρώξηζηνη, υπςξ ζοιααίκεζ ιε ηδ θζθμζμθία ημο άοθμο ηαζ ηδκ οθζηή ανπζηεηημκζηή. Η ζοκφπανλδ ημο πιηθνύ ηαζ ημο άπινπ, εβείνεζ ενςηήιαηα ςξ πνμξ υ- νμοξ υπςξ δηαλνεηηθόο ηαζ ρεηξσλαθηηθόο, ζρεκαηνπνηεκέλνο ηαζ άκνξθνο, πξαγκαηηθόο ηαζ εηθνληθόο. Σοπκά ημ άπιν ζπεηίγεηαζ ιε ημ άκνξθν, ςζηυζμ ημ άιμνθμ δεκ δ απνπζία ηάμεο, αθθά δ ηάλδ δ μπμία δεκ ιπμνεί κα βίκεζ απνδεθηή 5. Τμ ακ δ ανπζηεηημκζηή είκαζ άοθδ ελανηάηαζ απυ ηδκ αληίιεςε, δ μπμία πνμτπμεέηεζ δδιζμονβζηή ενιδκεία, θακηαζία πανά βεβμκυηα. Σοκδοάγμκηαξ ηδκ άοθδ ανπζηεηημκζηή ιε ηδκ ακηζθδπηζηυηδηα, εζηζάγεζξ ζηδ δοκαηυηδηα κα α- κηζθαιαάκεζαζ αοηυ πμο ακηζθαιαάκεηαζ μ άθθμξ ηαεχξ ηαζ ηζξ ζπέζεζξ ιεηαλφ ηςκ αξρηηεθηνληθώλ αληηθεηκέλσλ, ρώξσλ ηαζ ρξεζηώλ. Ο Pallasmaa βνάθεζ υηζ: «Ανηί ηης απλής όραζης η αρτιηεκηονική περιλαμβάνει ζθαίρες ηης αιζθηηηριακής εμπειρίας ποσ αλληλεπιδρούν και ζσγτωνεύονηαι» 6. Η ακαβκχνζζδ ηδξ άοθδξ ανπζηεηημκζηήξ είκαζ ζδζαίηενα πμθφπθμηδ, ηαζ ιζα πνυηθδζδ βζα ηδ γλώξηκε ε- κπεηξία ηεο αξρηηεθηνληθήο ( δ πνήζδ ιπμνεί κα είκαζ ακηίδναζδ ζηδ ζοκήεεζα) ηαεχξ δ ειπεζνία ηδξ πνμτπμεέηεζ ηδκ επαβνφπκδζδ υθςκ ηςκ αζζεήζεςκ, εοπάνζζηςκ ή δοζάνεζηςκ εκχ δ πμθοπθμηυηδηα ηδξ ειπεζνίαξ, ελανηάηαζ απυ ηδκ ενιδκεία ημο πνήζηδ ςξ πνμξ ημ ηζ είκαζ παξόλ ηαζ ηζ απόλ. 4. Derrida 5. Douglas 6. Pallasmaa, The Eyes of the Skin Βαζζηή πνμτπυεεζδ βζα κα ιπμνέζμοιε κα ηαηακμήζμοιε ηδκ άοθδ ανπζηεηημκζηή είκαζ ανπζηά κα απμζηαζζμπμζήζμοιε ημ ανπζηεηημκζηυ ένβμ απυ ηδ ζοκήεδ υνζα ημο ηαζ κα ζοκεζδδημπμζήζμοιε υηζ πανυηζ ημ θηήξην ηαζ δ πόιε απμηεθμφκ αηυιδ ηεκηνζηά ζημζπεία ηδξ ανπζηεηημκζηήξ, οπάνπμοκ ανπζηεηημκζηέξ πμο ζοκδέμκηαζ ιε ηζξ εκπεη- Immateriality 5

ξίεο ημο πνήζηδ ηαζ είκαζ ακελάνηδηεξ απυ ηδκ ηαηακυδζδ ημο ηηδνίμο ηαζ ηδξ πυθδξ. Πνέπεζ κα δεπεμφιε αηυιδ υηζ έλα θηήξην κπνξεί λα κελ είλαη αξρηηεθηνληθή, ακ δεκ πνμηαθεί ηζξ ειπεζνίεξ πμο ζπεηίγμκηαζ ιε αοηυ, εκχ ηάηζ πμο ζε πνχηδ ακάβκςζδ θακηάγεζ άζπεημ, υπςξ έκαξ δσγξαθηθόο πίλαθαο, κπνξεί λα είλαη αξρηηεθηνληθή ακ δ ειπεζνία πμο πνμηαθεί είκαζ πανυιμζα ιε αοηή εκυξ ηηδνίμο ή ιίαξ πυθδξ. Δίηε ιε ηα ζηεκά είηε ιε ηα δζεονοιέκα υνζα ηδξ ανπζηεηημκζηήξ, ε αξρηηεθηνληθή ύιε δεκ ήηακε πάκημηε ζοιααηζηυ νηθνδνκηθό πιηθό. Ήηακε πάκηα αοηυ απυ ημ μπμίμ δδιζμονβμφηακ δ ανπζηεηημκζηή, είηε αοηυ είκαζ ημ θώο είηε είκαζ ημ κέηαιιν. Δίκαζ ανπζηεηημκζηέξ θμζπυκ ζηζξ μπμίεξ ημ άοθμ ηαζ ημ οθζηυ είκαζ αιιεινζπκπιεξνύκελα, δδθαδή ανπζηεηημκζηέξ ζηζξ μπμίεξ ημ πιηθό οπυ ζοβηεηνζιέκεξ ζοκεήηεξ ακηζθαιαάκεηαζ ςξ άπιν. Παναδείβιαηα ηέημζμο είδμοξ άοθςκ ανπζηεηημκζηχκ είκαζ: ν αέξαο, ν ήρνο, ην κέηαιιν, ην λπρηεξηλό θσο, ε ζησπή, ε ηειεόξαζε, ην ύθαζκα, ην ραξηί. Βηβιηνγξαθία: Immaterial Architecture, Jonathan Hill Form, Function and Matter: Crossing the Border of Materiality, Jannis Kalinikos The New Structuralism Design, Engineering and Architectural Technologies, Rivka Oxman Refabricating Architecture: How Manufacturing Methodologies are Poised to Transform Building Construction, Kieran S., Timberlake J. Immateriality 6

Εηθνλνγξάθεζε Όξνπ Glass Water, Kengo Kuma Church of Light, Tadao Ando Tadashi Kawamata Immateriality 7

Void, Yves Klein Wrapped Reigstag, Christo Παναδμζζαηυ Ιαπςκζηυ Σπίηζ Immateriality 8

Πεξίιεςε ηνπ Βηβιίνπ Immaterial Architecture, ηνπ Jonathan Hill Τμ αζαθίμ ημο Jonathan Hill Immaterial Architecture πναβιαηεφεηαζ ηαηά ηφνζμ θυβμ ηδκ ακηζθδπηζηυηδηα ηαζ ηδκ ειπεζνία ζε ζπέζδ ιε ημ ακηζηείιεκμ ηδξ ανπζηεηημκζηήξ. Ο ζοββναθέαξ δδθαδή ενεοκά ημ πχξ ηα οθζηά ηαζ άοθα ζημζπεία ηδξ ανπζηεηημκζηήξ ακαπηφζζμοκ ηδκ ακηζθδπηζηυηδηα ημο ακενχπζκμο κμο. Ξεηζκά θμζπυκ, πνμζπαεχκηαξ κα μνίζεζ ηδκ άοθδ ηαζ οθζηή ανπζηεηημκζηή ζηα πθαίζζα ηδξ δοηζηήξ ζηέρδξ. Υπάνπεζ υπςξ ακαθένεζ έκαξ μ- νζζιυξ, μ μπμίμξ ηαεμνίγεζ ηαθφηενα ηα πθαίζζμ ζημ μπμίμ ηζκείηαζ, υηζ δδθαδή δ ιδ-οθζηυηδηα ηαζ δ άοθδ ανπζηεηημκζηή βεκζηά δεκ είκαζ δ πναβιαηζηή απμοζία ημο οθζημφ αθθά δ ακηζθαιαακυιεκδ απμοζία ημο. Αοηυξ πμο ακηζθαιαάκεηαζ ηαζ επζθέβεζ ημ ακ δ ανπζηεηημκζηή είκαζ άοθδ είκαζ μ πνήζηδξ. Αοηυξ πμο δδιζμονβεί ηζξ οθζηέξ ζοκεήηεξ πνμηεζιέκμο κα επζθέλεζ μ πνήζηδξ, είκαζ μ ανπζηέηημκαξ. Τμ ακ δ ανπζηεηημκζηή είκαζ άοθδ ελανηάηαζ απυ ηδκ ακηίθδρδ, δ μ- πμία πνμτπμεέηεζ δδιζμονβζηή ενιδκεία, θακηαζία πανά βεβμκυηα. Σοκδοάγμκηαξ θμζπυκ ηδκ άοθδ ανπζηεηημκζηή ιε ηδκ ακηζθδπηζηυηδηα, εζηζάγεζξ ζηδ δοκαηυηδηα κα ακηζθαιαάκεζαζ αοηυ πμο ακηζθαιαάκεηαζ μ άθθμξ ηαεχξ ηαζ ηζξ ζπέζεζξ ιεηαλφ ηςκ ανπζηεηημκζηχκ ακηζηεζιέκςκ, πχνςκ ηαζ πνδζηχκ. Η ακαβκχνζζδ ηδξ άοθδξ ανπζηεηημκζηήξ είκαζ ζδζαίηενα πμθφπθμηδ, ηαεχξ ηαζ ιζα πνυηθδζδ βζα ηδ βκχνζιδ ειπεζνία ηδξ ανπζηεηημκζηήξ (δ πνήζδ ιπμνεί κα είκαζ ακηίδναζδ ζηδ ζοκήεεζα). Καηαθήβεζ ζηδ ζοκέπεζα ζημ ζοιπέναζια υηζ μζ ανπζηέηημκεξ είκαζ αοημί πμο εθέβπμοκ ηαζ πεζνίγμκηαζ ηδκ ακηζθδπηζηυηδηα, ημκ ηνυπμ δδθαδή πμο μζ πνήζηεξ εηθαιαάκμοκ ημκ πχνμ. Σοθθαιαάκμοκ ηδκ ζδέα αοημφ πμο πνυηεζηαζ κα δδιζμονβήζμοκ, ημ ακαπανζζημφκ ιέζς ημο ανπζηεηημκζημφ ζπεδίμο εκχ ιέζς ηςκ οθζηχκ πνμζπαεμφκ κα επζηφπμοκ ημκ εηάζημηε πςνζηυ ζηυπμ ημοξ. Η ζπέζδ ιε ημοξ πνήζηεξ είκαζ γςηζηήξ ζδιαζίαξ, ηαεχξ έκαξ πχνμξ ηαείζηαηαζ ηέημζμξ, ηζ υπζ ηεκυ, υηακ οπάνπεζ ημοθάπζζημκ έκαξ πμο κα ημκ ακηζθδθεεί. Τμ ενχηδια πμο εέηεζ δεκ είκαζ άθθμ απυ ημ πςξ μζ ανπζηέηημκεξ ηαηαθένκμοκ κα εθέβπμοκ ηδκ ακηζθδπηζηυηδηα; Ο Hill λεηζκά ημ ηεθάθαζμ αοηυ ιε ηδ εεςνία υηζ δ ακηίθδρδ ημο «ζπζηζμφ» δεκ είκαζ απαναίηδηα ζοκδεδειέκδ ιε ηδ θοζζηή οπυζηαζδ Immateriality 9

ηδξ ηαημζηίαξ. Δβείνεζ επμιέκςξ εέιαηα ζπεηζηά ιε ηδκ οθζηή ηαζ άοθδ ανπζηεηημκζηή, ηαζ ημ πχξ δεκ ιπμνμφκε κα δζαπςνζζημφκ, δ οθζηή οπυζηαζδ, ιε ηδ δζάεεζδ πμο μ πχνμξ δδιζμονβεί. Η εεςνία αοηή είκαζ ζδζαζηένςξ ζδιακηζηή, δζυηζ πνδζζιμπμζεί ηδ ζφβηνζζδ ιεηαλφ «ζπζηζμφ» ηαζ «ηαημζηίαξ», πνμηεζιέκμο κα ηαηαζηήζεζ ζαθέξ υηζ ημ «ζπίηζ» είκαζ ιία ζδέα ηδκ μπμία ιμζναγυιαζηε υθμζ, ζοκεπχξ άιεζα ζοκδεδειέκδ ιε ηδκ άοθδ ανπζηεηημκζηή. Πανμοζζάγεζ ηδκ ανπζηεηημκζηή ςξ ακηζηείιεκα πμο ενεείγμοκ ηζξ μ- πηζηέξ ιαξ αζζεήζεζξ, υπζ θεζημονβζηά. Δίκαζ έκα ενβαθείμ, ιία ζοζηεοή, πνμηεζιέκμο κα επζηεοπεεί δ ενιδκεία. Σηδ ζοκέπεζα ακαθένεζ υηζ δ ζδέα ημο «ζπζηζμφ» ηαζ δ ζφκδεζδ ηδξ ιε ηδκ «μζημβέκεζα» πναβιαημπμζήεδηε πνχηδ θμνά ζηδκ Οθθακδία. «Σπίηζ» είκαζ εηεί πμο ανίζηεηαζ δ μζημβέκεζα. Ωζηυζμ ημκίγεζ υηζ ιπμνείξ κα κμζχζεζξ εηηυξ ηυπμο αηυιδ ηαζ ζηδκ ηαημζηία ζμο. Η ακηίθδρδ ημο ζπζηζμφ πμζηίθεζ ακάθμβα ιε ηα άημια. Κάπμζμξ ιπμνεί κα κμζχεεζ «ζπίηζ» ημο ζηδκ αβηαθζά ηάπμζμο είηε ζε ιία ηαημζηία, δζυηζ αζζεάκεηαζ αζθαθήξ, πνμζηαηεοιέκμξ ηαζ μζηείμξ. Αοηυ αημφβεηαζ ζακ κα πενζβνάθεζ ηδ βοκαζηεία ιήηνα. Δίκαζ έκα ιένμξ πνμζηαηεοιέκμ απυ ημκ ελςηενζηυ ηυζιμ, έκαξ πχνμξ εθεβπυιεκμξ ηαζ ακελάνηδημξ απυ ελςηενζηέξ ιεηααθδηέξ. Ωζηυζμ ηζ αοηυ δζαθένεζ απυ άκενςπμ ζε άκενςπμ, βεβμκυξ πμο ηαηαδεζηκφεζ υηζ μ ηαεέκαξ έπεζ δζαθμνεηζηή ακηίθδρδ, δ μπμία ιε ηδ ζεζνά ηδξ μθείθεηαζ ζηζξ δζαθμνεηζηέξ αζςιέκεξ ειπεζνίεξ ιαξ. Ξεηζκά ηδκ ακαθμβία ημο επάκς ζηδκ ζδέα ημο ζπζηζμφ ιε πνμκμθμβζηή ζεζνά λεηζκχκηαξ απυ ημοξ ηυπμοξ δζαιμκήξ ηδξ θίεζκδξ επμπήξ, ζημοξ μπμίμοξ επέζηνεθακ μζ άκενςπμζ ιεηά ημ ηοκήβζ, αθθά ηαζ ιε παναδείβιαηα απυ ηδ ζφβπνμκδ επμπή, υπςξ δ δζαθμνά ηδξ έκκμζαξ ημο «ζπζηζμφ» βζα έκακ θμζηδηή. Γζα ηδκ έκκμζα ημο «ζπζηζμφ» ηαζ ηδξ «ηαημζηίαξ» μ Hill, δίκεζ ηαζ άθθδ ιία μπηζηή βςκία, αοηή ημο πνήζηδ, βζα ημ πχξ ακηζθαιαάκεηαζ ηδκ ανπζηεηημκζηή, ααζζζιέκδ ζηδκ πνμζςπζηή ηαεδιενζκή ημο ειπεζνία. Πανάθθδθα ιαξ μδδβεί ιέζα απυ ημ ηαλίδζ ηδξ ανπζηεηημκζηήξ ιεηαιυνθςζδξ. Σηδκ ανπή ακαθφεζ ημκ ανπζηέηημκα ςξ επαββεθιαηζηή εζδζηυηδηα ηαεχξ ηαζ ηδ δδιζμονβία ηδξ ανπζηεηημκζηήξ. Σηδκ ανπή θέεζ υηζ ημ επάββεθια ημο ανπζηέηημκα εεςνμφκηαζ ζπεηζηά ηαηχηενμ ημζκςκζηά ηαζ ιυκμ ηαηά ηδκ πενίμδμ ηδξ Ακαβέκκδζδξ ακεθίπεδηε ζηα ορδθυηενα ζηνχιαηα, ηδκ πενίμδμ δδθαδή πμο έπαρε κα θαιαάκεζ ιένμξ ζηζξ πεζνςκα- Immateriality 10

ηηζηέξ ενβαζίεξ ηδξ ηαηαζηεοήξ, υπςξ δ λοθμονβζηή ηαζ δ θζεμλμία, αθθά κα αζπμθείηαζ ιε ηδ δζακυδζδ, πνδζζιμπμζχκηαξ ημ ζπέδζμ ςξ ιέζμ ακαπανάζηαζδξ. Αοηή δ εεςνία ηαηαδεζηκφεζ πςξ ηαηά ηδ δζάνηεζα ηδξ Ακαβέκκδζδξ, δ απμοζία ζφκδεζδξ ιεηαλφ ηδξ ανπζηεηημκζηήξ ηαζ ημο οπμηεζιέκμο, δδιζμονβεί ιζα αηυιδ πζμ ζζπονή δήθςζδ ιέζς ηδξ ιμνθήξ. Βαζζζιέκμξ ζηζξ εεςνίεξ ημο Βαγάνζ ηαζ ημο Αθιπένηζ ηεηιδνζχκεζ υηζ ζπέζδ ημο ανπζηέηημκα ηαζ ηδξ ανπζηεηημκζηήξ δεκ ήηακε ιμκμπςθζαηή, ηαευηζ βθφπηεξ ηαζ γςβνάθμζ ιπμνμφζακ κα πανάλμοκ ανπζηεηημκζηυ ένβμ. Σηδ ζοκέπεζα δ πνμκμθμβζηή ζεζνά ημκ ανίζηεζ ζηα ηέθδ ημο 19 μο ανπέξ ημο 20 μο αζχκα ηαζ ημο ιμκηενκζζιμφ. ηαζ Σφιθςκα ιε ημκ Hill. Έκα απυ ηα ηαεμνζζηζηά παναηηδνζζηζηά ημο ιμκηενκζζιμφ μ πεζνζζιυξ ημο πχνμο- εοεοβναιιίγεζ αηυιδ πενζζζυηενμ ηδκ ανπζηεηημκζηή πναηηζηή ηαζ ημ απμηέθεζια ιε ημ άοθμ ηαζ ημ δζακμδηζηυ. Σηδ ζοκέπεζα παναεέηεζ έκα απυζπαζια απυ ημκ Forty, μ μ- πμίμξ βνάθεζ: «Περιζζόηερο από οποιονδήποηε άλλο, ήηαν ο Γερμανός αρτιηέκηονας και θεωρηηικός Gottfried Semper σπεύθσνος για ηην ειζαγωγή ηοσ «τώροσ» ως ηο βαζικό θέμα ηης μονηέρνας αρτιηεκηονικής». Οζ πενζζζυηενεξ εεςνίεξ ακαβκςνίγμοκ ηζξ απανπέξ ηδξ ανπζηεηημκζηήξ ζε ιία ζοιπαβή ηαζ πνμζηαηεοηζηή ηαημζηία. Ο Semper, ςζηυζμ, δζαηοπχκεζ ηδκ άπμρδ υηζ δ ανπζηεηημκζηή λεηίκδζε απυ ηα οθακηά πμο δδιζμονβμφκ ηαζ πενζηθείμοκ ημκ μζηζαηυ πχνμ υηακ ημπμεεημφκηαζ ζημ έδαθμξ ή ηνειζμφκηαζ ζημκ αένα: «είναι ζαθές όηι η απαρτή ηοσ κηιζίμαηος ζσμπίπηει ηην αρτή ηων σθαζμάηων». Ο ζοββναθέαξ εεςνεί υηζ ιε ημ κα μνίζεζ ςξ πνχηδ ανπζηεηημκζηή πνάλδ ηδκ πενίηθεζζδ ηαζ δδιζμονβία πχνμο απυ επζθάκεζεξ ιε ιζηνή οθζηή οπυζηαζδ, μ Semper δέκεζ άννδηηα ηδκ ανπζηεηημκζηή ιε ημ άοθμ. Ο Hill ακαθένεζ υηζ πμθθμί ιμκηενκζζηέξ εεχνδζακ ημκ πχνμ ςξ ηδκ μοζία ηδξ ανπζηεηημκζηήξ, ςζηυζμ απέννζρακ ηδκ ζδέα ηδξ πενίηθεζζδξ, βζα πάνδ εκυξ δοκαιζημφ πςνμ-πνμκζημφ ζοκεπμφξ, ημ μπμίμ δζαηοπχκεζ ζαθχξ μ Moholy-Nagy ζημ Von Material zu Architektur, επδνεαζιέκμξ απυ ηζξ ελεθίλεζξ ζηδκ ηέπκδ ηαζ ηδ θοζζηή ημο 20 μο αζχκα. Έηζζ ζφιθςκα ηαζ ιε ημοξ ηοαζζηέξ, ο τώρος δεν γίνεηαι καηανοηηός από μόνο μια ζηιγμή, αλλά ζε ζτέζη με όλες ηις άλλες εμπειρίες μας από ασηό ηο τώρο ζσζζωρεσμένες καηά ηη διάρκεια ηοσ τρόνοσ από πολλαπλές θεάζεις. Άνα μ πχνμξ δεκ είκαζ ιία ακελάνηδηδ μκηυηδηα, αθθά έκαξ ζφκδεζιμξ πςνζηχκ εκμηήηςκ 3. Καηά ζοκέπεζα ημ «οθζηυ» ηδξ άοθδξ ανπζηεηημκζηήξ είκαζ μ ίδζμξ μ πχνμξ, εκχ ααζζηυ ιέζμ βζα ηδκ ηαηακυδζδ αοημφ είκαζ ημ θςξ. Immateriality 11

Όπςξ ηαζ ηδ δεηαεηία ημο 1920, έηζζ ηαζ ζήιενα μζ ανπζηέηημκεξ εεςνμφκ ημ πχνμ ςξ ηαεμνζζηζηυ παναηηδνζζηζηυ ηδξ ανπζηεηημκζηήξ. Οζ Semper ηαζ Moholy-Nagy, ςξ οπμζηδνζηηέξ ηδξ πενίηθεζζδξ ηαζ ημο πςνζημφ ζοκεπμφξ ακηίζημζπα, εεςνμφκ ημ πχνμ ςξ πνμέηηαζδ ημο ακενχπζκμο ζχιαημξ, εκχ μ δεφηενμξ ζοκεπίγεζ θέβμκηαξ υηζ ιέζς ηζκήζεςκ μ πνήζηδξ ιπμνεί κα δζεοεεηήζεζ ημ πχνμ ημο. Καηαθήβμοιε θμζπυκ ζε ιία εεχνδζδ ημο άοθμο ςξ ζοζζςνεοιέκεξ ειπεζνίεξ ηαζ δοκαιζηέξ ζπέζεζξ ιεηαλφ πςνζηχκ εκμηήηςκ πανά ζε ιία αθδνδιέκδ έκκμζα, εη δζαιέηνμο ακηίεεηδ ιε ηδκ οθζηυηδηα ηδξ ανπζηεηημκζηήξ. Δπζπνυζεεηα, πνδζζιμπμζχκηαξ ηδκ αθθδβμνία ηδξ ζπδθζάξ ημο Πθάηςκα, αιθζζαδηεί ηδ δδιζμονβία ηαζ ηδκ αθήεεζα ιζαξ ζδέαξ, ή αθθζχξ ημο άοθμο, ηαζ εκυξ ακηζηεζιέκμο, ή αθθζχξ ημ οθζηυ. Αοηυ είκαζ ζδζαίηενα ζδιακηζηυ βζα ηδκ ακάθοζδ ηδξ ανπζηεηημκζηήξ, ημ υηζ δ ατθυηδηα ηαζ δ οθζηυηδηα δεκ ιπμνμφκ κα δζαπςνζζημφκ εκχ ζημ εκδζάιεζμ αοηχκ ανίζηεηαζ δ ακηζθδπηζηυηδηα ημο οπμηεζιέκμο. Ο Hill εεςνεί υηζ δ ακηζπανάεεζδ αοηή μθείθεηαζ ηονίςξ ζημ βεβμκυξ υηζ δ δοηζηή δζαθεηηζηή ζηδνίγεηαζ ζηδ δοαδζηή ακηζπανάεεζδ υνςκ, μζ μπμίμζ εηθαιαάκμκηαζ ςξ δζαθμνεηζημί ηαζ ζαθείξ, ςζηυζμ ζηδκ πναβιαηζηυηδηα είκαζ αθθδθμελανηχιεκμζ ηαζ αδζαπχνζζημζ, υπςξ ζοιααίκεζ ιε ηδ θζθμζμθία ημο άοθμο ηαζ ηδκ οθζηή ανπζηεηημκζηή. Η ζοκφπανλδ ημο οθζημφ ηαζ ημο άοθμο, εβείνεζ ενςηήιαηα ςξ πνμξ υνμοξ υπςξ δζακμδηζηυξ ηαζ πεζνςκαηηζηυξ, ζπδιαημπμζδιέκμξ ηαζ άιμνθμξ, πναβιαηζηυξ ηαζ εζημκζηυξ. Σοπκά ημ άοθμ ζπεηίγεηαζ ιε ημ άιμνθμ, ςζηυζμ ημ άιμνθμ δεκ δ απμοζία ηάλδξ, αθθά δ ηάλδ δ μπμία δεκ ιπμνεί κα βίκεζ απμδεηηή 5. Τμ ακ δ ανπζηεηημκζηή είκαζ άοθδ ελανηάηαζ απυ ηδκ ακηίθδρδ, δ μπμία πνμτπμεέηεζ δδιζμονβζηή ενιδκεία, θακηαζία πανά βεβμκυηα. Σοκδοάγμκηαξ ηδκ άοθδ ανπζηεηημκζηή ιε ηδκ ακηζθδπηζηυηδηα, εζηζάγεζξ ζηδ δοκαηυηδηα κα ακηζθαιαάκεζαζ αοηυ πμο ακηζθαιαάκεηαζ μ άθθμξ ηαεχξ ηαζ ηζξ ζπέζεζξ ιεηαλφ ηςκ ανπζηεηημκζηχκ ακηζηεζιέκςκ, πχνςκ ηαζ πνδζηχκ. Σημ ζδιείμ αοηυ ακαθένεζ έκα απυζπαζια απυ ημκ Pallasmaa: «Ανηί ηης απλής όραζης η αρτιηεκηονική περιλαμβάνει ζθαίρες ηης αιζθηηηριακής εμπειρίας ποσ αλληλεπιδρούν και ζσγτωνεύονηαι». Η ακαβκχνζζδ ηδξ άοθδξ ανπζηεηημκζηήξ είκαζ ζδζαίηενα πμθφπθμηδ, ηαζ ιζα πνυηθδζδ βζα ηδ βκχνζιδ ειπεζνία ηδξ ανπζηεηημκζηήξ ( δ πνήζδ ιπμνεί κα είκαζ ακηίδναζδ ζηδ ζοκήεεζα) ηαεχξ δ ειπεζνία ηδξ πνμτπμεέηεζ ηδκ επαβνφπκδζδ υθςκ ηςκ αζζεήζεςκ, εοπάνζζηςκ ή δοζάνεζηςκ εκχ δ πμθοπθμηυηδηα ηδξ ειπεζνίαξ, ελανηάηαζ απυ ηδκ ενιδκεία ημο πνήζηδ ςξ πνμξ ημ ηζ είκαζ πανυκ ηαζ ηζ απυκ. Βαζζηή πνμτπυεεζδ, ζφιθςκα ιε ημκ Hill βζα κα ιπμνέζμοιε κα ηαηακμήζμοιε ηδκ άοθδ ανπζηεηημκζηή είκαζ ανπζηά κα απμζηαζζμπμζήζμοιε ημ ανπζηεηημκζηυ ένβμ απυ ηα ζοκήεδ υνζα ημο ηαζ κα ζοκεζδδημπμζή- Immateriality 12

ζμοιε υηζ πανυηζ ημ ηηήνζμ ηαζ δ πυθδ απμηεθμφκ αηυιδ ηεκηνζηά ζημζπεία ηδξ ανπζηεηημκζηήξ, οπάνπμοκ ανπζηεηημκζηέξ πμο ζοκδέμκηαζ ιε ηζξ ειπεζνίεξ ημο πνήζηδ ηαζ είκαζ ακελάνηδηεξ απυ ηδκ ηαηακυδζδ ημο ηηδνίμο ηαζ ηδξ πυθδξ. Πνέπεζ κα δεπεμφιε αηυιδ υηζ έκα ηηήνζμ ιπμνεί κα ιδκ είκαζ ανπζηεηημκζηή, ακ δεκ πνμηαθεί ηζξ ειπεζνίεξ πμο ζπεηίγμκηαζ ιε αοηυ, εκχ ηάηζ πμο ζε πνχηδ ακάβκςζδ θακηάγεζ άζπεημ, υπςξ έκαξ γςβναθζηυξ πίκαηαξ, ιπμνεί κα είκαζ ανπζηεηημκζηή ακ δ ειπεζνία πμο πνμηαθεί είκαζ πανυιμζα ιε αοηή εκυξ ηηδνίμο ή ιίαξ πυθδξ. Δίηε ιε ηα ζηεκά είηε ιε ηα δζεονοιέκα υνζα ηδξ ανπζηεηημκζηήξ, δ ανπζηεηημκζηή φθδ δεκ ήηακε πάκημηε ζοιααηζηυ μζημδμιζηυ οθζηυ. Ή- ηακε πάκηα αοηυ απυ ημ μπμίμ δδιζμονβμφηακ δ ανπζηεηημκζηή, είηε αοηυ είκαζ ημ θχξ είηε είκαζ ημ ιέηαθθμ. Δίκαζ ανπζηεηημκζηέξ θμζπυκ ζηζξ μπμίεξ ημ άοθμ ηαζ ημ οθζηυ είκαζ αθθδθμζοιπθδνμφιεκα, δδθαδή ανπζηεηημκζηέξ ζηζξ μπμίεξ ημ οθζηυ οπυ ζοβηεηνζιέκεξ ζοκεήηεξ ακηζθαιαάκεηαζ ςξ άοθμ. Σηδ ζοκέπεζα παναεέηεζ ιία θίζηα άοθςκ ανπζηεηημκζηχκ ζηδκ μπμία μ Hill δδιζμονβεί ιζα εκδζαθένμοζα εκαθθαβή ιεηαλφ ημο ηίηθμο ημο ο- θζημφ ηαζ ηδξ αθθαβιέκδξ ακηίθδρδξ ιαξ βζ αοηυ ιέζς ηδξ ατθυηδηαξ. Η θίζηα πενζθαιαάκεζ ιία πθδεχνα οθζηχκ, θοζζηά, ακενςπμβεκή ηαζ μνζζιέκα ιε πμθφ ζαθή άοθδ πμζυηδηα. Θα ακαθενεμφιε ζε μνζζιέκα απυ αοηά πνμηεζιέκμο, κα βίκεζ ηαηακμδηή δ πνμζπάεεζα ημο Hill κα πενζβνάρεζ ζημοξ ακαβκχζηεξ ηδκ άοθδ οπυζηαζδ ηδξ ανπζηεηημκζηήξ. Μενζηά απυ αοηά ηα παναδείβιαηα είκαζ μ αέναξ, μ ήπμξ, ημ ιέηαθθμ, ημ κοπηενζκυ θςξ, δ ζζςπή, δ ηδθευναζδ, ημ φθαζια, ημ πανηί. Ο Hill λεηζκά ιε ηδκ Ανπζηεηημκζηή ημο Αένα, δ μπμία απμηεθεί ιία ιεθέηδ ημο ηαθθζηέπκδ Yves Klein, δ μπμία πναβιαηεφεηαζ ηδκ άοθδ ανπζηεηημκζηή. Τμπμεεηχκηαξ υθεξ ηζξ οπδνεζίεξ οπμβείςξ, ηαζ ιεηαζπδιαηίγμκηαξ ημ ηθίια ζηδκ επζθάκεζα ιέζς ημο αένα, ηδξ θςηζάξ ηαζ ημο κενμφ, μ Klein πνυηεζκα ιζα μζημθμβζηά ζοκεζδδημπμζδιέκδ αθθά πανάθθδθα α- ζηζηή ανπζηεηημκζηή, πςνίξ θοζζηά υνζα, δ μπμία εα επέηνεπε ζημοξ πνήζηεξ κα γμφκε ιε άκεζδ ζηδ θφζδ. Η ανπζηεηημκζηή ημο Klein εζηζάγεζ ζηα ακαηνζαή υνζα ηαζ ζηα εοιεηάαθδηα οθζηά ζε ζοκεπή δζάθμβμ ιε ημκ πνήζηδ. Πνμηείκμκηαξ ηδ νεοζηυηδηα ημο πχνμο, ηδξ πνήζδξ ηαζ ημο οθζημφ ένπεηαζ ζε ακηίεεζδ ιε ημ ζηαεενυ ηαζ ζοβηεηνζιέκμ ακηζηείιεκμ πμο απμηαθμφιε ηηήνζμ, ημ Immateriality 13

μπμίμ δζαπςνίγεζ ηζξ ακελέθεβηηεξ θοζζηέξ δοκάιεζξ απυ ηζξ εθεβπυιεκεξ μζηζαηέξ. Πνυηεζηαζ βζα ιζα άοθδ ανπζηεηημκζηή δδιζμονβδιέκδ απυ θοζζηέξ ηαζ ηεπκδηέξ δοκάιεζξ ζηδκ μπμία «μ άκειμξ, ημ αένζμ, δ θςηζά, μ ήπμξ, δ μζιή, μζ ιαβκδηζηέξ δοκάιεζξ, μ δθεηηνζζιυξ ηαζ ηα δθεηηνμκζηά ιδπακήιαηα είκαζ ηα οθζηά». Ο ζοββναθέαξ ημκίγεζ υηζ μζ ανπζηέηημκεξ ειαοεζζιέκμζ ζημ μπηζηυ, εκδζαθένμκηαζ πενζζζυηενμ βζα ηδκ υρδ εκυξ ηηδνίμο αδζαθμνχκηαξ βζα ημκ ήπμ πμο πανάβεζ. Έηζζ ακαθένεζ ημ πανάδεζβια ημο Max Neuhaus μ μπμίμξ βνάθεζ υηζ: «μζ ήπμζ ημο ακενςπμβεκμφξ δπδηζημφ πενζαάθθμκημξ ιαξ είκαζ ζοκήεςξ απθά οπμπνμσυκηα ημ απμηέθεζια ηδξ αδζαθμνίαξ ακ ηάηζ πανάβεζ ήπμ ή υπζ, ηαζ ακ πανάβεζ αδζαθμνία βζα ημ ηζ είδμοξ ήπμ». Ο Νeuhaus πνμζπαεεί ιέζς ηςκ δπδηζηχκ ημο εβηαηαζηάζεςκ (sound installations) κα δδιζμονβήζεζ έκακ πχνμ ζημκ μπμίμ υθεξ μζ αζζεήζεζξ ηαζ ηα αζζεδηήνζα υνβακα είκαζ ζε επαβνφπκδζδ, ηαεχξ ημ αοηί βζα πανάδεζβια ιπμνεί κα ηάκεζ πνάβιαηα ηα μπμία ημ ιάηζ δεκ ιπμνεί ηαζ ημ ακηίζηνμθμ, πςνίξ ηάπμζμ κα είκαζ οπμδεέζηενμ ημο άθθμο. Γκςνίγεζ άθθςζηε υηζ ημ αημοζηζηυ ενέεζζια είκαζ θζβυηενμ αζζεδηυ απυ ημ μπηζηυ, ζδίςξ ζημ αζηζηυ πενζαάθθμκ, ςζηυζμ πνμζπαεεί κα θηζάλεζ πχνμοξ πμο είκαζ απημί, ακ υπζ οθζημί. Γζα ημ θυβμ αοηυ οπμζηδνίγεζ υηζ ημ ένβμ ημο είκαζ πενζζζυηενμ οθζηυ, ηαεχξ μ ζημπυξ ημο είκαζ κα δδιζμονβήζεζ πχνμ, ακελάνηδηα ιε ημ οθζηυ πμο πνδζζιμπμζεί πμο είκαζ άοθμ, μ ήπμξ. Ωζηυζμ ημ ένβμ ημο ιπμνεί κα παναηηδνζζηεί πανάθθδθα άοθμ ηαζ οθζηυ, βζαηί αθεκυξ ιία δπδηζηή εβηαηάζηαζδ δεκ ιπμνεί κα «αημοιπδεεί», αθεηένμο μ πχνμξ πμο δδιζμονβείηαζ είκαζ απηυξ υπςξ έκα ακηζηείιεκμ. Σηδ ζοκέπεζα μ Hill πναβιαηεφεηαζ ημ φθαζια ηαζ ημ ηφθζβια ημ μπμίμ απμηεθεί ιία ζοκδεζζιέκδ ηαεδιενζκή αζπμθία ηαζ ηαηαθφηδ βζα ηδκ θακηαζζαηή ενιδκεία. Τμ ακηζηείιεκμ ηνφαεηαζ, βίκεηαζ πμθφηζιμ ηαζ ιοζηδνζχδεξ. Ο Christo ήηακε μ πνχημξ πμο πενζέβναρε ηδκ πνυηαζδ ημο βζα ημ «ηφθζβια δδιυζζςκ ηηδνίςκ» ζημ ιακζθέζημ ημο ημ 1961. Πανυηζ είπακ πνμδβδεεί «ηοθίβιαηα» εκηυξ ηαθθζηεπκζηχκ βηαθενί, ημ «ηφθζβια» δδιυζζςκ ηηδνίςκ είκαζ πενζζζυηενμ πνμηθδηζηυ ελαζηίαξ ημο ηνυπμο ιε ημκ μπμίμκ αζχκμοιε ηα ηηήνζα αοηά. Σοκήεςξ έκα «ηφθζβια» δζανηεί ιενζηέξ εαδμιάδεξ, ηαζ δεκ δζαεέηεζ ηναηζηέξ ή ειπμνζηέξ πμνδβίεξ. Πανυηζ δεκ είκαζ ιυκζιμ ένβμ πνμζεέηεζ ηυζμ ζημ πμθζηζζηζηυ υζμ ηαζ ζημ μζημκμιζηυ ηεθάθαζμ ηςκ ηαθθζηεπκχκ. Πανυηζ ημ «ηφθζβια» ηηδνίςκ πνμέηορε ςξ ελέθζλδ ημο «ηοθίβιαημξ» ακηζηεζιέκςκ, μζ επζπθέμκ ηεπκζηέξ ηαζ μνβακςηζηέξ απαζηήζεζξ είκαζ Immateriality 14

ζδιακηζηέξ, ςζηυζμ ημ ηεθζηυ απμηέθεζια είκαζ πθμοζζυηενμ. Κάεε έκα απυ αοηά ηα ένβα απαζηεί πνυκζα αθμζζςιέκδξ μιαδζηήξ δμοθεζάξ. Τμ ένβμ πμο ακαθαιαάκεζ ηάεε ζοκενβάηδξ ημο ηαθθζηέπκδ είκαζ πανυιμζμ ιε αοηυ πμο ακαθαιαάκμοκ μζ ανπζηέηημκεξ. ςζηυζμ μζ νυθμζ δεκ ηαοηίγμκηαζ. Τμ «ηφθζβια» πνμζεηηζηά εμθχκεζ ηδκ ακηίεεζδ ιεηαλφ ηέπκδξ ηαζ γςήξ, ιε ηδ πνήζδ βζα πανάδεζβια ηαεδιενζκχκ ηεπκζηχκ ηαζ οθζηχκ. Δπίζδξ δε πνδζζιμπμζμφκηαζ ηα ίδζα οθζηά ζε ηάεε «ηφθζβια», ηα μ- πμία ελανηχκηαζ απυ ημ πθαίζζμ. Ο ηαθθζηέπκδξ πάκημηε επζθέβεζ ιία ημπμεεζία, πμο κα είκαζ πνμζαάζζιδ ζημ ημζκυ, ηαζ δ μπμία ζοιαάθεζ ζηζξ έκημκεξ ζογδηήζεζξ πνζκ αηυιδ ηδκ οθμπμίδζδ ημο ένβμο. Κάεε ηφθζβια ζοκανιμθμβείηαζ ζηδκ ημπμεεζία πμο εα ηαηαζηεοαζηεί, πνμηεζιέκμο κα δείλεζ ηδκ απαζπυθδζδ ηςκ ακενχπςκ ιε ηδ δζαδζηαζία παναβςβήξ ημο ηαζ κα δδιζμονβήζεζ έκα ακηζηείιεκμ ημ μπμίμ πνμηαθεί οθζηή ηαζ ζοκαζζεδιαηζηή ακηαπυηνζζδ ιέζς ηδξ ιεηααθδηυηδηαξ ηαζ ηςκ ιεηαπηχζεςκ ημο. Όηακ έκα «ηφθζβια» ημπμεεηείηαζ έλς απυ ιία βηαθενί, ηυηε βίκεηαζ έκα ζδζαίηενμ δδιυζζμ ένβμ, ημ μπμίμ δεκ ακηζηαεζζηά ηδκ οπάνπμοζα θεζημονβία ημο ηηδνίμο, αθθά πνμζεέηεζ πμζυηδηεξ πμο ιπμνεί κα δζεβείνμοκ ηδ δδιζμονβζηή δζάεεζδ ηςκ πνδζηχκ. O Hill φζηενα ηάκεζ ακαθμνά ζημ ένβμ All That is Solid Melts Into Air: The Experience of Modernity, ημο Marshall Berman, μ μπμίμξ δζαηοπχκεζ υηζ μ ζοκεπχξ δζεονοκυιεκμξ ηφηθμξ ηδξ οθμπμίδζδξ ηαζ ηδξ ελαΰθςζδξ ζπεηίγεηαζ ιε ημκ ηαπζηαθζζιυ. Ωζηυζμ δζαθςκεί ιε ηδκ ά- πμρδ υηζ μ εηζοβπνμκζζιυξ είκαζ ανκδηζηή ηαζ ηαπζηαθζζηζηή έκκμζα ηαζ ημκ ζοκδέεζ ιε ημκ ιμκηενκζζιυ ηαζ ημκ ιανλζζιυ. Απυ ηζξ ανπέξ ημο 20 μο αζχκα, δ ηαθθζηεπκζηή avant-garde ζπεηζγυηακ ιε ηδκ ηνζηζηή ζπεηζηά ιε ηδ ζοκ-δζαιυνθςζδ ηδξ ηέπκδξ ηαζ ηδξ γςήξ. Τμ 2001 οθμπμζήεδηε ημ Break Down ημο Michael Landy, έκα ένβμ ζημ μπμίμ 7000 ακηζηείιεκα ημο ηαθθζηέπκδ απμδμιμφκηακ ζηα ααζζηά ημοξ ιένδ απυ ενβάηεξ εκχ ημ ημζκυ παναημθμοεμφζε, εέθμκηαξ κα οπμδδθχζεζ ηυζμ ηδκ ηαηακαθςηζηή ημοθημφνα υζμ ηαζ ηδκ ελαΰθςζδ θοζζηή (ηςκ ακηζηεζιέκςκ) ηαζ δεζηή (ημο ηαθθζηέπκδ) πμο ςζηυζμ θένκεζ ηδκ ηάεανζδ. Τμ Break Down είκαζ έκα ένβμ ηέπκδξ εκχ ημ Inter-Action Centre ημο Cedric Price ηηήνζμ, ςζηυζμ ιπμνμφκ κα παναθθδθζζημφκ ηαεχξ ηαζ ηα δφμ αζπμθμφκηαζ ιε ηδκ ελαΰθςζδ ςξ ιέζμκ επακαπνμζδζμνζζιμφ ηςκ νυθςκ ηςκ πνδζηχκ ηαζ ηςκ δδιζμονβχκ. Σημ πνχημ μ πνήζηδξ/εεαηήξ εί- Immateriality 15

καζ παεδηζηυξ παναηδνδηήξ ηςκ ηεηηαζκυιεκςκ ηαζ δ ελμοζία παναιέκεζ ζηα πένζα ημο δδιζμονβμφ. Ακηίεεηα ζημ δεφηενμ μζ πνήζηεξ επειααίκμοκ ζημκ ιεηαθθζηυ ζηεθεηυ πςνίξ ημκ έθεβπμ ημο δδιζμονβμφ. Μεηά ηδκ ηαηεδάθζζδ ηςκ ένβςκ, ημ οθζηυ (ημ ιέηαθθμ) πανέιεζκε βζα ακαηφηθςζδ, ςζηυζμ ημ άοθμ πανέιεζκε ςξ ζδέα. Σε επυιεκμ ηεθάθαζμ αζπμθείηαζ ιε ηδκ ανπζηεηημκζηή ημο κοηηενζκμφ θςηυξ. Έηζζ θένεζ ημ πανάδεζβια ημο ανπζηεηημκζημφ δζαβςκζζιμφ ημο 1993 βζα ηδκ ακααάειζζδ ηδξ πυθδξ Croydon, ζημκ μπμίμκ μζ πνμηάζεζξ ηςκ θζθυδμλςκ ανπζηεηηυκςκ ήηακε δ ηαηεδάθζζδ παθαζυηενςκ ηηζζιάηςκ ηαζ δ ακηζηαηάζηαζδ ημοξ απυ ζφβπνμκα ηηήνζα ηα μπμία εα έδζκακ άθθμ φθμξ ζηδκ πενζμπή ηαζ εα ηδ ζοκέδεακ ιε ημ βεζημκζηυ Λμκδίκμ. Ο Hill ςζηυζμ οπμβναιιίγεζ ηδκ πνυηαζδ ηςκ Andrew Holmes ηαζ Mark Fisher, the Saffron Valley, πμο δεκ πενζεθάιαακε μφηε ηαηεδαθίζεζξ μφηε ηαηαζηεοή κέςκ ηηδνίςκ. Ακηζεέηςξ πνυηεζκακ ηδκ ακηζηαηάζηαζδ ηςκ παθαζχκ δθεηηνζηχκ θοπκζχκ ιε κέεξ, ιπθε πνχιαημξ, ζε ζπήια ηνυημο (οπεκεφιζζδ ηδξ ζζημνίαξ ηδξ πυθδξ), ηςκ μπμίςκ δ έκηαζδ εα ιεηααάθθεηαζ ηαηά ηδ δζάνηεζα ηδξ κφπηαξ. Τμ Saffron Valley, οπμδδθχκεζ υηζ ιία ζδιακηζηή αζηζηή αθθαβή δεκ απαζηεί απαναίηδηα ηδ δδιζμονβία κέςκ ηηδνίςκ αθθά ιπμνεί κα επζηεοπεεί ιε ηα πζμ εοβεκή ηαζ άοθα ιέζα. Θα ιπμνμφζε ηακείξ κα πεζ υηζ επζηονχκεζ ημοξ αθμνζζιμφξ ημο Mies van der Rohe, «less is more» ηαζ «almost nothing». Ο ζοββναθέαξ ηαηαθήβεζ υηζ ζήιενα αθέπμοιε ημ θςξ ιε ηεθείςξ δζαθμνεηζηυ ηνυπμ, ακενςπμβεκέξ ηαζ ζε ακηίεεζδ ιε ημ απυιαηνμ εεσηυ θςξ, κα πνμζδζμνίγεζ ηαζ κα ηαθθζενβεί ηδκ επίβεζα μιμνθζά ηδξ α- ζηζηήξ κοπηενζκήξ γςήξ. Ο Hill ημκίγεζ υηζ αίζεδζδ ημο πχνμο ελανηάηαζ απυ ημ ηζ δεκ αημφιε ηαζ ηζ δεκ αθέπμοιε, ελίζμο ιε ημ ηζ αημφιε ηαζ αθέπμοιε. Η ηαεδιενζκή ειπεζνία είκαζ βειάηδ απυ παναεέζεζξ ηέημζςκ αζζεήζεςκ. Γζα πανάδεζβια δ εέαζδ εκυξ αενμπθάκμο ηαζ δ μζιή πνζμκζδζχκ. Ο πνήζηδξ ακηζθαιαάκεηαζ ημ ηεκυ ιεηαλφ ηδξ υναζδξ ηαζ ηδξ μζιήξ, ακαβκςνίγεζ ηδκ απμοζία ζφκδεζδξ ιεηαλφ ηδξ μζιήξ ηαζ ηδξ υναζδξ, ηαζ δδιζμονβεί ιία πκεοιαηζηή εζηυκα απυ ηζξ αζζεήζεζξ πμο είκαζ πανμφζεξ. Σε αοηυ ημ πανάδεζβια δ απάκηδζδ εα ιπμνμφζε κα είκαζ έκα λφθζκμ αενμπθάκμ. Η ηαηαζημθή ηαζ δ απυημιδ απεθεοεένςζδ ιυκμ ιίαξ αίζεδζδξ είκαζ ιία βκςζηή ζηναηδβζηή, δ μπμία πνδζζιμπμζείηαζ ζοπκά ζηζξ ηαζκίεξ ηνυιμο, ηαεχξ μ εεαηήξ ζηζξ ζηδκέξ ιε ημοξ θζβυηενμοξ ήπμοξ ηείκεζ κα ζοιπθδνχζεζ ημ μπηζηυ-αημοζηζηυ ηεκυ ιε ηδ θακηαζία ημο πνμηαθχκηαξ θυαμ πςνίξ ςζηυζμ αοηυξ κα εζδςεεί. Immateriality 16

Ο ήπμξ είκαζ άοθμξ, ςξ πνμξ ημ βεβμκυξ υηζ δεκ ιπμνεί κα εζδςεεί πένακ ηςκ ζοκεπεζχκ ημο υπςξ βζα πανάδεζβια μζ δμκήζεζξ ζε ιζα επζθάκεζα. Δπίζδξ είκαζ οθζηυξ ςξ πνμξ ημ βεβμκυξ υηζ ιπμνείξ κα ημκ αημφζεζξ. Η ζζςπή υιςξ είκαζ άοθδ, ηυζμ μπηζηά υζμ ηαζ αημοζηζηά. Ωζηυζμ ιέζς ηδξ απμοζίαξ ζοβηεκηνχκεζαζ πενζζζυηενμ ζηζξ αζζεήζεζξ ηαζ ηα οθζηά πμο είκαζ πανυκηα. Η απμοζία οθζημφ δε ζοκεπάβεηαζ α- πμοζία κμήιαημξ. Σηδ ζοκέπεζα μ ζοββναθέαξ ηαηαπζάκεηαζ ιε ηδκ ζδέα ηδξ ηδθευναζδξ. Παναεέηεζ υηζ παναδμζζαηά ημ ακοπέναθδημ ζοκδοάγεηαζ άιεζα ιε ηδ θφζδ. Ωζηυζμ ζδίςξ ιεηά ηδ αζμιδπακζηή επακάζηαζδ, μζ ναβδαία ακαπηοζζυιεκεξ πυθεζξ πνμζςπμπμζμφκ ιία ηνμιαηηζηή ηαζ πανάθθδθα ζοκανπαζηζηή πανμοζία, δδιζμονβχκηαξ έκα αζηζηυ ακοπέναθδημ ημπίμ, ημ μπμίμ απεζηυκζζε ζηζξ θςημβναθίεξ ημο Λαξ Βέβηαξ, ημο Σζηάβμο ηαζ ημο Τυηομ, μ Leon Chew. Σε ακηίεεζδ ιε ημοξ ζμονεαθζζηέξ, μ Chew δεκ πανμοζζάγεζ ηδκ πυθδ ςξ απμθζεςιέκδ θφζδ, αθθά ςξ ανπζηεηημκζηή ηαζ θοζζηή. Δίηε πνυηεζηαζ βζα έκα οπυβεζμ πανηζκβη ζημ Σζηάβμ, είηε βζα ημ ηεπκδηυ θςξ ημο Λαξ Βέβηαξ, μ Chew απεζημκίγεζ δοκάιεζξ μζ μπμίεξ είκαζ ηεπκδηέξ ηαζ βεκζηέξ, μ δθεηηνμιαβκδηζηυξ ηαζνυξ ζε ακηίεεζδ ιε ημκ θοζζηυ. Η ιμκηένκα ανπζηεηημκζηή ζοπκά ζοκδέεηαζ ιε ηδκ πνμζπάεεζα βζα μ- πηζηή δζαθάκεζα ςζηυζμ μζ ηαημπηνζηέξ δοκαηυηδηεξ ημο βοαθζμφ είκαζ ελίζμο ζδιακηζηέξ, ηαζ βίκμκηαζ ζαθείξ ιέζα απυ ημ ένβμ ημο Mies van der Rohe. Σηα ένβα Evangelic ηαζ Shibuya 2am, ιυκμ δ ακηακάηθαζδ ιίαξ ηδθευναζδξ ζε έκακ βοάθζκμ ημίπμ ιαξ επζηνέπεζ κα ηαηακμήζμοιε υηζ πνυηεζηαζ βζα θςημβνάθζζδ εζςηενζημφ. Τμ ζφιαμθμ ημο ζφβπνμκμο ζπζηζμφ, δ ηδθευναζδ, ημπμεεηείηαζ ιέζα ζηδκ πυθδ, ζακ βζβακηζαίμ ικδιείμ πμο επζπθέεζ ζημκ μνίγμκηα. Η ηδθευναζδ βεκζηά αθθά ηαζ αοηή δ ζοβηεηνζιέκδ είκαζ ηυζμ ηδξ πυθδξ υζμ ηαζ ημο εζςηενζημφ, ακηζηαημπηνίγμκηαξ ηδκ πεναηυηδηα ημο ζφβπνμκμο ζπζηζμφ. Μέζα απυ ημκ θαηυ ημο αυναημο θςημβνάθμο, μζ εζηυκεξ είκαζ ηεκέξ απυ ακενχπμοξ ηαζ βειάηεξ απυ ηζξ δθεηηνμιαβκδηζηέξ δοκάιεζξ ημο αζηζημφ ακοπέναθδημο. Όθμ ηαζ πενζζζυηενμ δ ζφβπνμκδ ηαημζηία έπεζ ιυκμ έκακ έκμζημ. Τμ ακοπέναθδημ αζχκεηαζ ηαθφηενα υηακ είζαζ ιυκμξ. Τέθμξ ζηδκ ακαθμνά ιαξ ζπεηζηά ιε ηζξ άοθεξ ανπζηεηημκζηέξ πμο ιεθεηά μ Hill, ακ ηαζ οπάνπμοκ ανηεηέξ αηυιδ πμο δε εα ακαθενεμφκ ζε αοηή ηδκ πενίθδρδ, είκαζ δ ανπζηεηημκζηή ημο πανηζμφ. Immateriality 17

Τμ παναδμζζαηυ ζαπςκζηυ ζπίηζ είκαζ έκα πθέβια, αθθδθμζοκδευιεκςκ δςιαηίςκ πμο πςνίγμκηαζ απυ fusuma, ζονηά πθαίζζα ιε λφθζκα ηαθαζςηά πμο πνδζζιμπμζμφκηαζ ηυζμ εζςηενζηά υζμ ηαζ ελςηενζηά. Δθάπζζημζ πχνμζ είκαζ ιμκμθεζημονβζημί, ιε ημοξ πενζζζυηενμοξ κα ιεηααάθθμοκ ηδ θεζημονβία ημοξ ακάθμβα ιε ηζξ ακάβηεξ ημο πνήζηδ, εκχ ημ εζςηενζηυ ηαζ ημ ελςηενζηυ δζαπςνίγμκηαζ απυ ιία ηίκδζδ, ηδκ αθαίνεζδ ηςκ παπμοηζζχκ. Αοηή δ πμζυηδηα υιςξ ημο ζαπςκζημφ ζπζηζμφ ααζίγεηαζ υπζ ιυκμ ζηα ηαθαζςηά πθαίζζα αθθά ηαζ ζημ πανηί πμο ηα ζοιπθδνχκεζ. Η βμδηεία ημο πχνμο ελανηάηαζ απυ ημκ ηνυπμ πμο εζζένπεηαζ ημ θςξ ιέζς ημο πανηζμφ, ηαζ δ ζηθδνέξ ηαζ ιαθαηέξ ζηζέξ πμο αοηυ δδιζμονβεί. Ο ιμκηενκζζιυξ οζμεεηεί ημ open plan ηαζ ηδκ εοεθζλία ηςκ πχνςκ, ιε ηα ηζκμφιεκα υνζα, ςζηυζμ ηα ζηθδναίκεζ δδιζμονβχκηαξ ζοβηεηνζιέκεξ πςνζηέξ εκυηδηεξ βζα ζοβηεηνζιέκεξ πνήζεζξ, ημ ιέζα δζαπςνίγεηαζ απυ ημ έλς. Ωζηυζμ ημ πανηί ζηδκ παναδμζζαηή ζαπςκζηή, αθθά ηαζ ημνεαηζηή, ανπζηεηημκζηή δδιζμονβεί έκα πμνχδεξ υνζμ, ημ μπμίμ αθήκεζ ημ εζςηενζηυ κα πενάζεζ ζημ ελςηενζηυ ηαζ ημ ακηίζηνμθμ. Δίκαζ έκα οθζηυ πμο ηείκεζ πνμξ ημ άοθμ πενζζζυηενμ ηαζ δφζημθα ιπμνεί κα εεςνδεεί ςξ ηάηζ ημ ζηένεμ ηαζ πανυκ. Ωζηυζμ εα ήηακε ακυδημ κα ιεηαθενεεί αοηή δ βκχζδ ηαζ ειπεζνία αοημφζζα ζηδ δοηζηή ημζκςκία, πανυηζ ημ κυδια ηδξ είκαζ ζςζηυ. Καζ αοηυ ηονίςξ ηδξ δζαθμνάξ ζηδκ ημζκςκζηή πανάδμζδ, δ μπμία ζηζξ πχνεξ ηζξ Αζίαξ δε πνεζάγεηαζ κα έπεζ οθζηά υνζα πνμηεζιέκμο κα βίκεζ δζαηνζηή, ζε ακηίεεζδ ιε ηδ Γφζδ. Σηα ηεθάθαζα πμο πνμδβήεδηακ μ Hill, επζηοπχξ δζαθφεζ ηάεε αοεαίνεημ ζοιπέναζια πμο ιπμνεί κα έπμοιε ζπεηζηά ιε ημ εέια πμο ακαθφεζ, ηαζ δδιζμονβεί ιία ζηαεενή αάζδ επί ηδξ μπμίαξ ιπμνμφιε κα ακαθμβζζημφιε ζπεηζηά ιε ηδκ άοθδ ανπζηεηημκζηή. Δπζθμβζηά μ Hill, ζημ ένβμ αοηυ πνμζδζυνζζε ηα υνζα, αθθά άθδζε ηζ ηζξ απαναίηδηεξ εθεοεενίεξ πνμηεζιέκμο μζ ακαβκχζηεξ κα ενιδκεφζμοκ ημ εέια αημιζηά πνμζδίδμκηαξ μ ηαεέκαξ ηδ δζηή ημο εέαζδ πάκς ζημ εέια ηδξ άοθδξ ανπζηεηημκζηήξ. Immateriality 18

Immateriality 19