Εδώ παρουσιάζονται τα κυριότερα κείμενα προβληματισμού που έγραψε η Ρούλα Σκούταρη ( scoutari@otenet.gr ) για το φεμινιστικό και γυναικείο κίνημα και για το γυναικείο ζήτημα από τον Ιούλιο του 2003 και έπειτα... Προωθήθηκαν από την προσωπική της ηλεκτρονική διεύθυνση και κάποια από αυτά παρουσιάστηκαν στην φεμινιστική λίστα ανταλλαγής απόψεων και πληροφοριών Feministacttalk. ΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ Περί δικτύων και ομάδων του φεμινιστικού κινήματος Αύγουστος `03 Φθάσαμε, λοιπόν φίλες μου, στην εποχή των Δικτύων. Η αυγή του 21ου αιώνα βρίσκει το ελληνικό φεμινιστικό κίνημα με δύο δίκτυα, το «Δίκτυο για την καταπολέμηση της ανδρικής βίας κατά των Γυναικών» και το ελληνικό δίκτυο της «Παγκόσμιας Πορείας γυναικών ενάντια στη φτώχεια και τη βία». (Στο κείμενο αυτό δεν θα αναφερθώ στα δίκτυα πληροφόρησης του κινήματος που λειτουργούν κυρίως μέσω Internet). Και στα δύο προαναφερθέντα δίκτυα συμμετείχα στη γέννηση και σύστασή τους και νιώθω πλέον την ανάγκη να αναφερθώ στις δράσεις και στη λειτουργία τους. Οπωσδήποτε, πρόκειται για δίκτυα που έχουν πολύ σημαντικές διαφορές μεταξύ τους, όμως, υπάρχουν και κοινά στοιχεία σ αυτά όσον αφορά τη λειτουργία τους και τους σκοπούς της σύστασής τους. Καταρχήν, πιστεύω ότι η ύπαρξη των δικτύων έχει ένα ιδιαίτερα θετικό στοιχείο. Τα δίκτυα αποτελούν συνένωση δυνάμεων, η οποία μπορεί να αναπτύξει μια πολύ σημαντική δυναμική, όσον αφορά τη διεκδίκηση αιτημάτων, τον έλεγχο της εξουσίας, την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και την αλληλεγγύη μεταξύ των γυναικών. Συνένωση δυνάμεων για την επίτευξη κάποιων πολύ σημαντικών στόχων. Το «Δίκτυο για την καταπολέμηση της ανδρικής βίας κατά των Γυναικών» θέτει ως στόχο την αντιμετώπιση του προβλήματος της βίας κατά των γυναικών, κλασικό αίτημα του γυναικείου κινήματος, και έχει ήδη θέσει κάποιες βασικές αρχές, σχετικά με τη φυσιογνωμία του. Κάποιες απ αυτές τις αρχές έλκουν την καταγωγή τους από το αυτόνομο φεμινιστικό κίνημα. Συγκεκριμένα, υιοθετεί τη φεμινιστική θέση για τη βία κατά των γυναικών και δεν δέχεται ως μέλη του κόμματα. Από την άλλη πλευρά η «Παγκόσμια Πορεία Γυναικών» θέτει επίσης ως στόχο αφενός την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών αλλά και την καταπολέμηση της φτώχειας, ένα κατεξοχήν αριστερό αίτημα και γι αυτό συγκεντρώνει στους κόλπους της εκτός από φεμινιστικές ομάδες και οργανώσεις και αριστερά κόμματα. Εντάσσεται στο κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση και συνεργάζεται με όλες τις δυνάμεις που δρουν στο χώρο αυτό. Κάτι που χαρακτηρίζει και τα δύο αυτά δίκτυα είναι η πολυσυλλεκτικότητά τους, η συγκέντρωση στους κόλπους τους ετερόκλιτων και διαφορετικών μεταξύ τους δυνάμεων. Το στοιχείο αυτό είναι περισσότερο εμφανές και έντονο στην «Παγκόσμια 1
Πορεία Γυναικών» αλλά υπάρχει και στο «Δίκτυο για την καταπολέμηση της ανδρικής βίας κατά των Γυναικών». Η «Παγκόσμια Πορεία Γυναικών» έχει μέλη της φεμινιστικές οργανώσεις και ομάδες, αυτόνομες φεμινίστριες και λεσβίες φεμινίστριες αλλά και αριστερά κόμματα, οργανώσεις και άτομα, τα οποία δεν έχουν καμία σχέση με την φεμινιστική ιδεολογία και κουλτούρα. Αν και κατά πόσο μπορεί να λειτουργήσει και ν αντέξει στο χρόνο αυτή η αμφιλεγόμενη και τόσο ετερόκλιτη συμμαχία; Αν και κατά πόσο είναι θεμιτό να μετέχουν τα κόμματα στο φεμινιστικό κίνημα ή σε όποιο άλλο κίνημα και να καθορίζουν την πολιτική τους; Ως γνωστόν τα κόμματα, και δη τα αριστερά, ενδιαφέρονται πρώτα και κύρια για την ικανοποίηση των δικών τους ιδιαίτερων συμφερόντων ή για τη διεκδίκηση των αιτημάτων των λαϊκών στρωμάτων και δευτερευόντως για τα δικαιώματα των Γυναικών. Άραγε του χρόνου που θα έχουμε εκλογές τα κόμματα θα συνεχίσουν να δουλεύουν για την «Παγκόσμια Πορεία Γυναικών» ή θα εξαφανιστούν ως δια μαγείας; Το στοιχείο της πολυσυλλεκτικότητας δεν λείπει και από το «Δίκτυο για την καταπολέμηση της ανδρικής βίας κατά των Γυναικών». Κι εδώ παρατηρούμε ετερόκλιτες μεταξύ τους δυνάμεις. Γυναίκες και ομάδες που προέρχονται από τον αυτόνομο φεμινιστικό χώρο, όπως η «Γυναικεία Ομάδα Αυτοάμυνας», γυναικείες οργανώσεις όπως ο «Σύνδεσμος για τα δικαιώματα της Γυναίκας», η «Κίνηση Δημοκρατικών Γυναικών», το «Δίκτυο Γυναικών Ευρώπης», η «ΕΓΕ Ιωαννίνων» και η «Αδέσμευτη Κίνηση Γυναικών» αλλά και γυναικεία τμήματα οργανώσεων Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Και εδώ βέβαια τίθεται το ερώτημα αν και κατά πόσον μπορούν να συνεργαστούν και να συνυπάρξουν όλες αυτές οι διαφορετικές μεταξύ τους δυνάμεις. Κατά πόσον είναι δυνατόν να συνυπάρξουν γυναίκες και ομάδες του αυτόνομου χώρου με συλλογικότητες ή γυναίκες που έχουν αυταρχικές ή και ολοκληρωτικές ίσως αντιλήψεις για τα διάφορα θέματα. Τελικά πιστεύω ότι το ζητούμενο για τα δίκτυα είναι πάνω απ όλα ποιες δυνάμεις και αντιλήψεις θα επικρατήσουν. Οπωσδήποτε τα ενδιαφέρει η επιβίωσή τους και η προσέλκυση όσο το δυνατόν περισσότερων δυνάμεων σ αυτά, όμως, αυτό που κυρίως τα ενδιαφέρει είναι να εξυπηρετήσουν συγκεκριμένους βασικούς στόχους. Για το «Δίκτυο για την καταπολέμηση της ανδρικής βίας κατά των Γυναικών» ο βασικός στόχος της περιόδου αυτής είναι η λειτουργία του «Παρατηρητηρίου για τη βία κατά των Γυναικών» ενώ για την «Παγκόσμια Πορεία Γυναικών», ο βασικός στόχος είναι η ενίσχυση του κινήματος κατά της παγκοσμιοποίησης. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι στόχοι και η λειτουργία τους καθορίζονται από συλλογικότητες ή και άτομα που έχουν κυρίαρχο ή και ηγετικό ρόλο στα δίκτυα αυτά, ακόμα κι αν δεν είναι κάτι τέτοιο θεσμοθετημένο. Αυτή είναι η σκιαγράφηση των δύο δικτύων του κινήματός μας, όπως τουλάχιστον την αντιλαμβάνομαι εγώ. Εκτός όμως από τα δίκτυα υπάρχουν και οι αυτόνομες ομάδες. Περιορισμένες σήμερα σε αριθμό που λειτουργούν κυρίως στα πλαίσια του Φεμινιστικού Κέντρου Αθήνας. Οι ομάδες αυτές οργανώνονται βάσει των αρχών του αυτόνομου φεμινιστικού κινήματος, αρνούνται την ένταξή τους στα δίκτυα και το τελευταίο διάστημα έχουν 2
δείξει αξιόλογα δείγματα δουλειάς και δράσης κυρίως πάνω στο θέμα της εξαναγκαστικής πορνείας. Θεωρώ την ύπαρξη αυτόνομων ομάδων μέσα στο κίνημα πολύ σημαντική. Όχι μόνο γιατί κάποιες απ αυτές συνεχίζουν μια ιστορία χρόνων, όπως η «Γυναικεία Ομάδα Αυτοάμυνας», αλλά και γιατί συνεχίζουν την παράδοση του αυτόνομου φεμινιστικού κινήματος, ακόμα κι αν οι σημερινές ομάδες δεν έχουν την ίδια δυναμική με κείνες του παρελθόντος. Οι ομάδες αποτελούν τη βάση, αποτελούν τη μαγιά. Στο παρελθόν οι αυτόνομες κινήσεις και ομάδες έπαιξαν πρωτοποριακό ρόλο στα πλαίσια του κινήματος. Έθεσαν και ανέπτυξαν ζητήματα που αποτελούσαν ταμπού για την ελληνική κοινωνία των δεκαετιών `70 και `80, αντιτάχθηκαν δυναμικά στην πολιτική εξουσία και διεκδίκησαν δικαιώματα, συγκέντρωσαν ένα μεγάλο αριθμό γυναικών που εντάχθηκε και λειτούργησε σε αντιϊεραρχική και αντιεξουσιαστική βάση. (Γράφοντας αυτά για το αυτόνομο φεμινιστικό κίνημα οπωσδήποτε δεν παραγνωρίζω τη δουλειά, τις δράσεις και την αποτελεσματικότητα φεμινιστικών και γυναικείων συλλογικοτήτων που δεν ανήκουν στο χώρο αυτό). Προερχόμενη κι εγώ από τον αυτόνομο φεμινιστικό χώρο, πιστεύω ότι οι αρχές και οι θέσεις του μπορούν να εμπεύσουν και να μπολιάσουν θετικά το κίνημα, κυρίως στην εποχή μας. Το αυτόνομο φεμινιστικό κίνημα θεωρεί τον ίδιο τον Φεμινισμό ως πολιτική, δεν αποσκοπεί απλά να εντάξει τον φεμινισμό στην πολιτική, κάτι που τείνει να επικρατήσει ως αντίληψη στην εποχή μας σε ορισμένες τάσεις του κινήματος. Να αναδείξουμε, φίλες μου, τον Φεμινισμό, να αναδείξουμε την ιδιαιτερότητα της καταπίεσης και των διακρίσεων που υφίστανται οι γυναίκες στα πλαίσια της πατριαρχίας, να αναδείξουμε τις ιδιαίτερες γυναικείες διεκδικήσεις και τον αγώνα για τα δικαιώματα των γυναικών. Ο αγώνας για την αντιμετώπιση των ποικίλων προβλημάτων του πλανήτη δεν πρέπει με κανένα τρόπο ν αποτελεί τροχοπέδη στον αγώνα για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων του φύλου μας. Οι γυναίκες, σίγουρα έχουμε πολλές διαφορές μεταξύ μας. Όμως, αυτό που μπορεί και πρέπει να μας ενώνει είναι ο κοινός μας αγώνας για την εξάλειψη των διακρίσεων φύλου, ο αγώνας για τη διεκδίκηση και το σεβασμό των δικαιωμάτων μας, ο αγώνας για την εξάλειψη στερεοτύπων και προκαταλήψεων. Αυτά πιστεύω ότι μας ενώνουν όλες γιατί, λίγο-πολύ, μας θίγουν όλες. Αλλά ακόμα και να μη μας θίγουν άμεσα όλες, οι όποιες διακρίσεις φύλου και οι καταπατήσεις δικαιωμάτων, μας καθιστούν όλες ευάλωτες. Όταν θίγονται, προσβάλλονται ή καταπατούνται τα δικαιώματα έστω και μιας γυναίκας στον πλανήτη μας, τότε η θέση όλων μας καθίσταται επισφαλής. Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω ότι η συνέχιση της δράσης και της λειτουργίας όλων των συλλογικοτήτων του φεμινιστικού και γυναικείου κινήματος είναι πολύ σημαντική, ιδιαίτερα στην εποχή μας που το γυναικείο κίνημα έχει πλέον απομαζικοποιηθεί. Η κάθε συλλογικότητα και η κάθε γυναίκα χωριστά έχει τη δική της προσφορά στον αγώνα για την ισότητα των φύλων και για την απελευθέρωση της γυναίκας κι οπωσδήποτε η συνεισφορά όλων είναι πολύτιμη. Προσωπικά δηλώνω ότι σέβομαι και τιμώ όλες τις συλλογικότητες και τις γυναίκες που ακούραστα συνεχίζουν τον αγώνα αλλά και όσες δούλεψαν κι αγωνίστηκαν στο παρελθόν και συνέβαλαν στην κατάκτηση βασικών δικαιωμάτων για το φύλο μας. 3
Θέλησα, φίλες μου, να μοιραστώ μαζί σας όλες αυτές τις σκέψεις και τους προβληματισμούς. Ελπίζω να θέτω έτσι τις βάσεις για να ξεκινήσει ένας ανοικτός και ειλικρινής διάλογος. -------------------------------------------- Βία κατά των γυναικών: Το πρόβλημα - Η αντιμετώπιση - Οι διεκδικήσεις Σεπτέμβριος `03 Α. Μια γενική θεώρηση του προβλήματος. Η βία κατά των γυναικών αποτελεί δομικό χαρακτηριστικό των πατριαρχικών κοινωνιών και ανάγεται στις εξουσιαστικές σχέσεις που σ αυτές τις κοινωνίες έχουν διαμορφωθεί ανάμεσα στα δύο φύλα. Αποτελεί μορφή καταπάτησης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Γυναικών και ως φαινόμενο είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο σε όλες τις κοινωνίες και τις κοινωνικές τάξεις. Η βία κατά των γυναικών ως μηχανισμός καταστολής και καθυπόταξης στοχεύει στη διατήρηση της καθεστυκυίας τάξης πραγμάτων ανάμεσα στα φύλα, στον έλεγχο και στην υποταγή των γυναικών. Η σεξιστική βία παίρνει διάφορες μορφές και διαστάσεις. Κάποιες από αυτές τις μορφές απαντώνται σε όλες τις πατριαρχικές κοινωνίες διαχρονικά και κάποιες άλλες μορφές εξαρτώνται από τις δομές κάθε επιμέρους κοινωνίας, την κουλτούρα, τη νοοτροπία και τα έθιμα του κάθε λαού και της κάθε εποχής. Σε όλες τις σύγχρονες πατριαρχικές κοινωνίες, συμπεριλαμβανομένης και της ελληνικής, συναντώνται οι εξής βασικές μορφές σεξιστικής βίας: η βία κατά των γυναικών στα πλαίσια της οικογένειας, η κακοποίηση και ο βιασμός, το εμπόριο γυναικών με σκοπό τη σεξουαλική τους εκμετάλλευση και η σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο της εργασίας. Επιπλέον, μπορούμε να προσθέσουμε και τις δομικού τύπου μορφές βίας, που είναι η πορνογραφία και η σεξιστική διαφήμιση. Υπάρχουν μορφές βίας που συναντώνται με ιδιαίτερη έμφαση σε ορισμένες περιοχές, όπως ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων και οι λιθοβολισμοί γυναικών στην Αφρική και στην Ασία, οι θανατώσεις θηλυκών βρεφών στην Ινδία και στην Κίνα, οι αναγκαστικοί γάμοι σε χώρες της Ασίας κλπ. Οι μορφές βίας κατά των γυναικών εντείνονται σε περιόδους πολιτικών ή κοινωνικοοικονομικών κρίσεων. Έτσι, κατά τη διάρκεια ή μετά τις εμπόλεμες συρράξεις παρατηρείται έξαρση των ομαδικών βιασμών και της σεξουαλικής δουλείας. Το φαινόμενο της σεξουαλικής εκμετάλλευσης των γυναικών εντείνεται από τη φτώχεια και το ρατσισμό. Ακόμα, παρατηρείται και διαπλοκή ψυχοκοινωνικών παραγόντων με ορισμένες μορφές σεξιστικής βίας. Η κακοποίηση των γυναικών συνδέεται και με τη δυναμική των ανθρωπίνων σχέσεων καθώς και με την κοινωνική μάθηση και διαπαιδαγώγηση. Ιδιαίτερα ευάλωτες στη σεξιστική βία καθίστανται ορισμένες κατηγορίες γυναικών, όπως τα κορίτσια και οι έφηβες (σεξουαλική βία και εκμετάλλευση), οι ανάπηρες 4
γυναίκες (σεξουαλική και φυσική βία), οι πρόσφυγες και οι μετανάστριες (σεξουαλική βία και εκμετάλλευση). Εδώ θα πρέπει να προσθέσουμε και την άσκηση βίας σε βάρος των λεσβιών σε όλες τις κοινωνίες. Η βία αυτή σχετίζεται άμεσα με την ομοφοβία και το σεξισμό αλλά και με τη γενικότερη τακτική της περιστολής της γυναικείας σεξουαλικότητας. Β. Στοιχεία από τη χώρα μας. 1. Σχετικά με την ενδοοικογενειακή βία και κακοποίηση, δόθηκαν στη δημοσιότητα το Μάιο του 2003 στατιστικά στοιχεία που αφορούν τις γυναίκες που απευθύνθηκαν στα συμβουλευτικά κέντρα της Γενικής Γραμματείας Ισότητας. Σύμφωνα λοιπόν με αυτά, έγγαμες είναι το 67% των γυναικών που έπεσαν θύματα οικογενειακής βίας. Από αυτές, το 56% άρχισε να κακοποιείται μετά το γάμο. Απόφοιτες Δευτεροβάθμιας και Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης είναι το 68%. Δράστης στο 81% των περιπτώσεων είναι ο σύζυγος. Τα στοιχεία, λοιπόν, που έχουμε είναι καθαρά ενδεικτικά και δεν μπορούν να μας βοηθήσουν να δούμε το πρόβλημα σε όλη του τη διάσταση γιατί αφορούν μόνο τις γυναίκες που ζήτησαν βοήθεια από τα Κέντρα Κακοποιημένων Γυναικών. Εκτιμάται ότι το εν λόγω πρόβλημα είναι πολύ πιο έντονο. 2. Σχετικά με το βιασμό υπάρχουν στοιχεία από μία έρευνα που είχε διεξαχθεί το 2001 από το ΠΑΝΤΕΙΟ Πανεπιστήμιο. Σύμφωνα με την έρευνα αυτή κάθε χρόνο διαπράττονται στην Ελλάδα περίπου 4500 βιασμοί και σε ποσοστό 36,5%, η ηλικία των θυμάτων είναι κάτω των 18 ετών. Από αυτούς τους βιασμούς, οι 270 γίνονται γνωστοί στην αστυνομία, οι 183 καταλήγουν σε σύλληψη κάποιου υπόπτου, οι 47 φτάνουν στο ακροατήριο, οι 20 καταλήγουν σε καταδικαστική απόφαση και τελικά σε λιγότερους από 10 βιασμούς η στερητική της ελευθερίας ποινή που επιβάλλεται στο δράστη είναι μεγαλύτερη από 5 χρόνια. 3. Όσον αφορά την πορνεία, τα στοιχεία που υπάρχουν προέρχονται από το βιβλίο του καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου Γρηγόρη Λάζου «Πορνεία και διεθνική σωματεμπορία στη σύγχρονη Ελλάδα». Σύμφωνα με αυτά, το έτος 1990 τα εξαναγκαστικά εκδιδόμενα άτομα ήταν 2100, ενώ οι μη εξαναγκαστικά εκδιδόμενες ήταν 3400 άτομα. Μετά από μια δεκαετία, το έτος 2000 τα εξαναγκαστικά εκδιδόμενα άτομα ήταν 19400 ενώ οι μη εξαναγκαστικά εκδιδόμενες ήταν μόνο 3800. Εκτιμάται ότι κατά το διάστημα 1990-2000 εκδόθηκαν συνολικά περίπου 77500 εξαναγκαστικά εκδιδόμενες. Για την ίδια περίοδο, οι 77500 εξαναγκαστικά εκδιδόμενες έφεραν το βάρος περίπου 145000000 πορνικών μισθώσεων και τα οικονομικά έσοδα της πορνείας απέδωσαν σε ετήσια έσοδα 7,3 δισεκατομμύρια ευρώ. 4. Τέλος, όσον αφορά τη σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας, σύμφωνα με φυλλάδιο που είχε κυκλοφορήσει η Γραμματεία Γυναικών της ΓΣΕΕ το 1997, το 65% των εργαζομένων ελληνίδων είχε υποστεί κάποιας μορφής σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας. Γ. Αντιμετώπιση του προβλήματος. 1. Νομοθετικό πλαίσιο. Η ελληνική νομοθεσία ρυθμίζει και αντιμετωπίζει τη βία κατά των γυναικών με τους παρακάτω νόμους: 5
* Νόμος 3500/2006 για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας. Με το νόμο αυτό ποινικοποιήθηκε η κακοποίηση των γυναικών κι ο συζυγικός βιασμός. * Νόμος 1419/1984 βάσει του οποίου ορίζεται ως κακούργημα το έγκλημα του βιασμού. Με το νόμο αυτό καθιερώθηκε η αυτεπάγγελτη δίωξη για το έγκλημα του βιασμού. Ειδικότερα για τη βία κατά των παιδιών υπάρχουν οι εξής επιπλέον διατάξεις στον Ποινικό Κώδικα: o Αποπλάνηση παιδιών o Κακοποίηση ανηλίκων με ασελγείς πράξεις o Παρά φύση ασέλγεια o Παραμέληση της εποπτείας ανηλίκων Το 2002 ψηφίστηκε στη χώρα μας ο νόμος 3064, «Για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, των εγκλημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας, της πορνογραφίας ανηλίκων και γενικότερα της οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής και αρωγή στα θύματα των πράξεων αυτών». Το άρθρο 8 του νόμου αυτού, ποινικοποιεί τη σωματεμπορία, ενώ το άρθρο 12, παρ. 1, προβλέπει τη σύσταση Προεδρικού Διατάγματος για τη ρύθμιση των θεμάτων που αφορούν την αρωγή προς τα θύματα. Σχετικά με τη σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας, το 2006 ψηφίστηκε η σχετική διάταξη που περιλαμβάνεται στο νόμο "Εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών όσον αφορά στην πρόσβαση στην απασχόληση, στην επαγγελματική εκπαίδευση και ανέλιξη, στους όρους και στις συνθήκες εργασίας και άλλες συναφείς διατάξεις". Επίσης, υπάρχει η από 27/11/91 Σύσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προστασία γυναικών και ανδρών κατά την εργασία και η νομολογία που έχει διαμορφωθεί μετά τις καταδικαστικές αποφάσεις δικαστηρίων σε βάρος εργοδοτών που παρενόχλησαν σεξουαλικά υπαλλήλους τους. 1. Κοινωνική Υποδομή. Στην Ελλάδα, η Γενική Γραμματεία Ισότητας λειτουργεί 2 Κέντρα Κακοποιημένων Γυναικών στην Αθήνα και στον Πειραιά και έναν ξενώνα - καταφύγιο κακοποιημένων γυναικών στην Αθήνα, σε συνεργασία με το Δήμο Αθηναίων. Τα παραρτήματα του Κέντρου Ερευνών για Θέματα Ισότητας σε 5 μεγάλες πόλεις της χώρας είναι στελεχωμένα με ειδικό προσωπικό που ασχολείται με τη στήριξη και την προστασία γυναικών θυμάτων βίας. Tο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Aλληλεγγύης (ΕΚΚΑ) (πρώην ΕΚΑΚΒ), είναι ο καθ' ύλην αρμόδιος κρατικός φορέας για την υποστήριξη και φιλοξενία θυμάτων κακοποίησης, ο οποίος λειτουργεί 4 ξενώνες φιλοξενίας, 9 Κέντρα Κοινωνικής Στήριξης σε Aθήνα και Θεσσαλονίκη και την Τηλεφωνική Γραμμή Aμεσης Κοινωνικής Βοήθειας 197, η οποία λειτουργεί 24 ώρες και παρέχει ψυχολογική υποστήριξη, συμβουλευτική πληροφόρηση και ενημέρωση για θέματα πρόνοιας. Το φθινόπωρο του 2004 είχαμε τη δημιουργία Κέντρου υποστήριξης και φιλοξενίας για θύματα σωματεμπορίας από το Υπουργείο Μακεδονίας Θράκης στη Βόρεια Ελλάδα. Σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη οι «Γιατροί του Κόσμου» λειτουργούν ξενώνα για γυναίκες θύματα σωματεμπορίας και στην πόλη των Ιωαννίνων οι γυναικείες οργανώσεις λειτουργούν μονάδα υποδοχής γυναικών θυμάτων βίας. Στήριξη σε γυναίκες που υφίστανται βία προσφέρει το Κέντρο Γυναικών Καρδίτσας, σε μια 6
προσπάθεια να απαλύνει τον πόνο των ατόμων αυτών που δεν έχουν τη δυνατότητα να ξεφύγουν από την καθημερινότητα που τις ταλαιπωρεί. Ο «Σύνδεσμος για τα δικαιώματα της Γυναίκας» επί σειρά ετών παρέχει δωρεάν νομικές συμβουλές για τη βία στην οικογένεια και έχει δραστηριοποιηθεί στην κατεύθυνση της αντιμετώπισης του προβλήματος της σωματεμπορίας. Το «Δίκτυο Γυναικών Ευρώπης» λειτουργεί τη γραμμή ΣΟΣ «δίπλα σου» για θύματα οικογενειακής βίας και γραμμή ΣΟΣ για θύματα σωματεμπορίας. Επίσης, λειτουργεί καταφύγιο για θύματα ενδοοικογενειακής βίας και σωματεμπορίας. Στην Αθήνα λειτουργεί από το 1987 η «Γυναικεία Ομάδα Αυτοάμυνας» με εβδομαδιαίες προπονήσεις και λεκτική αυτοάμυνα. Διοργανώνει ανοικτά σεμινάρια αυτοάμυνας στην περιοχή της πρωτεύουσας και στην επαρχία. Ακόμα, έχει διαμορφώσει ειδική κατάσταση συμβουλών αυτοάμυνας που διακινεί δωρεάν στις γυναίκες. Θα πρέπει ακόμα να τονίσουμε και τις δράσεις που αναπτύσσει η «Αδέσμευτη Κίνηση Γυναικών», η οποία δραστηριοποιείται για το πρόβλημα της πορνείας επί σειρά ετών, ερευνώντας και δημοσιοποιώντας το, καταγγέλοντας τη λειτουργία των παράνομων κυκλωμάτων, ασκώντας πίεση για τη λήψη σοβαρών μέτρων αντιμετώπισής του προβλήματος αυτού και διαμορφώνοντας δομές συμπαράστασης και αλληλεγγύης προς τις γυναίκες θύματα αυτής της μορφής βίας. Ανάλογες δράσεις αναπτύσσει τα τελευταία χρόνια η «Φεμινιστική Πρωτοβουλία για την καταναγκαστική πορνεία των αλλοδαπών γυναικών», με στόχο τη συμπαράσταση και πληροφόρηση των προσφύγων γυναικών, την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης, την άσκηση πίεσης προς την πολιτική εξουσία για τη λήψη μέτρων αντιμετώπισης του προβλήματος της σωματεμπορίας και τις κινητοποιήσεις στα δικαστήρια με σκοπό την παραδειγματική τιμωρία των μαστροπών. Το Stop Now against trafficking είναι ένα από τα προγράμματα του «Κέντρου Έρευνας και Δράσης για την Ειρήνη». Υπό το συντονισμό του προγράμματος αυτού συστάθηκε η «Ομάδα Γαλατσίου» αποτελούμενη από διάφορες οργανώσεις, η οποία επεξεργάστηκε το θεσμικό πλαίσιο για τη σωματεμπορία. Το 2003 η Ομάδα Γυναικών Θεσσαλονίκης ξεκίνησε καμπάνια για την καταναγκαστική πορνεία. Επίσης, θα πρέπει να σημειώσουμε τις ποικίλες πρωτοβουλίες και κινητοποιήσεις της Ομάδας και του Δικτύου Γυναικών Θεσσαλονίκης για την αντιμετώπιση της βίας. Σε επίπεδο ηλεκτρονικής ενημέρωσης είναι σημαντική η δράση του Φεμινιστικού Δικτύου και του ηλεκτρονικού περιοδικού Infofemina. Κινώντας την πληροφόρηση και τις καμπάνιες ασκούν πίεση τόσο προς την ελληνική όσο και προς ξένες κυβερνήσεις για την καταπολέμηση του προβλήματος της βίας κατά των γυναικών και συμβάλλουν στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης. Στις 31 Μαϊου 2003 συστάθηκε το Εθνικό Παρατηρητήριο για τη βία κατά των γυναικών, με βασικούς φορείς το «Ευρωπαϊκό Λόμπυ Γυναικών» και το «Δίκτυο για την καταπολέμηση της ανδρικής βίας κατά των γυναικών» από την πλευρά των μη 7
κυβερνητικών οργανώσεων και τη «Γενική Γραμματεία Ισότητας» από την πλευρά των κυβερνητικών οργανώσεων. Το φεμινιστικό και γυναικείο κίνημα ενεργοποιείται, επίσης, στην κατεύθυνση της δημοσιοποίησης του προβλήματος και της ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης, της συμπαράστασης σε γυναίκες θύματα βίας σε δικαστήρια και φορείς, συμβάλλοντας έτσι στην παραδειγματική τιμωρία των δραστών. Τέλος, στήριξη και βοήθεια παρέχεται και από άλλες υπηρεσίες, κυβερνητικών φορέων, όπως οι ιατροδικαστικές υπηρεσίες, τα νοσοκομεία, η αστυνομία και οι Δικηγορικοί Σύλλογοι και μη κυβερνητικών φορέων, όπως οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κοινωνικής αρωγής, το «Κέντρο Στήριξης Οικογένειας» της «Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών», συνδικαλιστικά σωματεία κλπ. 3. Μια μικρή ιστορική αναδρομή. Θα πρέπει όμως να καταγράψουμε και τις αξιόλογες δράσεις και πρωτοβουλίες που αναπτύχθηκαν στο παρελθόν. Το «Σπίτι των Γυναικών», το «Βιβλιοπωλείο των Γυναικών» καθώς και αυτόνομες φεμινιστικές ομάδες και κινήσεις αναπτύσσουν πλούσιο προβληματισμό και δράσεις ενάντια στη σεξιστική βία τις δεκαετίες του `70 και του `80. Διοργανώνουν πλήθος κινητοποιήσεων ενάντια στο βιασμό και διαδηλώσεις για την ελεύθερη κυκλοφορία των γυναικών τη νύχτα. Διαμαρτύρονται και καταγγέλουν τη βία κατά των γυναικών καθώς και το ρόλο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Οι γυναικείες οργανώσεις όπως ο «Σύνδεσμος για τα δικαιώματα της Γυναίκας», η «Κίνηση Δημοκρατικών Γυναικών», η «Ένωση Γυναικών Ελλάδας» κλπ. συνέβαλλαν στη διαμόρφωση του υπάρχοντος θεσμικού πλαισίου για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών και γενικότερα την θεσμική κατοχύρωση της ισότητας των φύλων, συμμετέχοντας και παρεμβαίνοντας στις ανάλογες νομοπαρασκευαστικές επιτροπές. Η «Φεμινιστική Ομάδα Καισαριανής» λειτουργούσε επί σειρά ετών τηλεφωνική γραμμή S.O.S. σε καθαρά εθελοντική βάση. Ακόμα, είχαμε τη λειτουργία κοινωνικού γραφείου καταγγελιών με τηλεφωνική γραμμή S.O.S. από το «Παρατηρητήριο για τα Δικαιώματα της Γυναίκας». Τηλεφωνική γραμμή S.O.S. λειτούργησε επί σειρά ετών και στη Θεσσαλονίκη. Στα πλαίσια της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας «ΔΑΦΝΗ», γυναικείες οργανώσεις και συγκεκριμένα η «Κίνηση Δημοκρατικών Γυναικών» σε συνεργασία με την «Επιτροπή για την καταπολέμηση της ανδρικής βίας κατά των Γυναικών» και η «Αδέσμευτη Κίνηση Γυναικών» υλοποιούν προγράμματα που περιλαμβάνουν: α) Δημοσιοποίηση του προβλήματος και ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης, β) Εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση αστυνομικών και δικαστών, γ) Έρευνα σχετικά με τη στάση του πληθυσμού για τις γυναίκες πρόσφυγες και τη σεξουαλική τους εκμετάλλευση, δ) Ενημέρωση και πληροφόρηση των προσφύγων γυναικών, ε) Δημιουργία δικτύου γυναικείων οργανώσεων με σκοπό την ανάπτυξη πολιτικών για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών. Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος «ΑΡΙΑΔΝΗ», το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης συνεργάστηκε με γυναικείες οργανώσεις για την οργάνωση σεμιναρίου 8
ευαισθητοποίησης αστυνομικών σε θέματα βίας και σεξουαλικής εκμετάλλευσης γυναικών. Ακόμα, είχαμε το σεμινάριο που διοργάνωσε η «Παναθηναϊκή», με στόχο την ευαισθητοποίηση των φοιτητών της αστυνομίας σε θέματα βίας κατά των γυναικών. Το «Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας» ανέπτυξε καμπάνια με θέμα: «ΣΠΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΣΙΩΠΗ, Βία στην Οικογένεια Ένα έγκλημα πίσω από κλειστά παράθυρα», κατά το 2000. Το «Δίκτυο για την καταπολέμηση της ανδρικής βίας κατά των Γυναικών» δραστηριοποιήθηκε στην κατεύθυνση της δημοσιοποίησης του προβλήματος, της συμπαράστασης προς τις γυναίκες θύματα βίας και της διευκόλυνσης στην παροχή βοήθειας. Ακόμα, συμμετείχε σε διεθνείς εκστρατείες συμπαράστασης και αλληλεγγύης, όπως η καταδίκη βιασμών σε εμπόλεμες συρράξεις. Το «Ινστιτούτο Ισότητας» έχει δραστηριοποιηθεί κυρίως στην ενημέρωση και δημοσιοποίηση του προβλήματος του Ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων αλλά και άλλων προβλημάτων όπως η πορνεία και προβλήματα υγείας των γυναικών. Τέλος, το «Φεμινιστικό Κέντρο Αθήνας» εκφράζοντας την αλληλεγγύη του προς γυναίκες της Νιγηρίας καταδικασμένες σε θάνατο με λιθοβολισμό βάσει του νόμου της Σαρία, έχει διοργανώσει κινητοποιήσεις στην πρεσβεία της Νιγηρίας στην Αθήνα. 4. Μελλοντικοί σχεδιασμοί. Θα πρέπει, ακόμα, να σταθούμε και στις αξιόλογες πρωτοβουλίες που σχεδιάζονται για το άμεσο μέλλον. Η σύσταση και λειτουργία Κέντρου για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας και της Εμπορίας Γυναικών και Παιδιών στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη Μετανάστευση με πρωτοβουλία της κ. Aννας Καραμάνου, Βουλευτή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Προέδρου της Επιτροπής Δικαιωμάτων των Γυναικών και Ίσων Ευκαιριών. Η εθελοντική προσφορά 15 περίπου μη κυβερνητικών οργανώσεων - φεμινιστικών, γυναικείων καθώς και οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κοινωνικής αρωγής - για την αρωγή στα θύματα της σωματεμπορίας, όπως προβλέπει ο νόμος 3064. Η επί 24ωρου βάσεως μονάδα στήριξης θυμάτων κακοποίησης που σχεδιάζεται από την Πανελλαδική Οργάνωση Γυναικών «Παναθηναϊκή». Δ. Προτεινόμενες Διεκδικήσεις Πρώτα και κύρια θα πρέπει να διεκδικήσουμε την κάλυψη των νομοθετικών κενών με την άμεση κατάθεση και ψήφιση από τη Βουλή του ήδη διαμορφωμένου νομοσχεδίου που ποινικοποιεί την ενδοοικογενειακή βία και το βιασμό στα πλαίσια του γάμου. Επίσης, τη διαμόρφωση νομικού πλαισίου σχετικά με το πρόβλημα της σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο της εργασίας. Να διεκδικήσουμε να εξασφαλιστεί η δυνατότητα για τις ενώσεις υπεράσπισης των δικαιωμάτων των γυναικών να παρίστανται ως πολιτική αγωγή στα θύματα κατά την εκδίκαση υποθέσεων βίας κατά των γυναικών. 9
Να διεκδικήσουμε την επέκταση της κοινωνικής υποδομής με τη λειτουργία Κέντρων Κακοποιημένων Γυναικών και ξενώνων για γυναίκες θύματα κακοποίησης και βίας σε όλες τις πρωτεύουσες των νομών της χώρας μας καθώς και τη λειτουργία Κέντρων για θύματα βιασμών. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι σχετική οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης προβλέπει τη λειτουργία Κέντρων Κακοποιημένων Γυναικών ανά 10000 κατοίκους σε κάθε χώρα. Να διεκδικήσουμε τη σύσταση Ειδικών Αστυνομικών Μονάδων άμεσης επέμβασης σε περιπτώσεις ενδο-οικογενειακής βίας, όπως λειτουργούν σε άλλες χώρες. Να διεκδικήσουμε την επέκταση σεμιναρίων ευαισθητοποίησης σε αστυνομικούς, δικαστικούς, γιατρούς, ψυχολόγους, νοσηλευτικό προσωπικό, εκπαιδευτικούς και γενικότερα σε όλους όσους εμπλέκονται με το πρόβλημα της βίας κατά των γυναικών. Να διεκδικήσουμε να κυρωθεί από τη χώρα μας η Συνθήκη του ΟΗΕ της 2/12/1949, για την δίωξη της χρησιμοποίησης ανθρώπων και της εκμετάλλευσης της πορνείας άλλων. Να διεκδικήσουμε δραστικά μέτρα για την καταστολή του φαινομένου της σωματεμπορίας, την παραδειγματική τιμωρία των μαστροπών και άμεσα μέτρα για την αρωγή στα θύματα των πράξεων αυτών. Να διεκδικήσουμε τη διαμόρφωση Κώδικα Δεοντολογίας για τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης έτσι ώστε, ει δυνατόν, να περιοριστούν τα φαινόμενα της πορνογραφίας και των σεξιστικών διαφημίσεων. Να διεκδικήσουμε αυστηρότερες ποινές για την άσκηση βίας έναντι ανήλικων, ανάπηρων, ανίκανων, ανήμπορων ή ηλικιωμένων γυναικών. Να διεκδικήσουμε την καταδίκη της βίας που ασκείται στις λεσβίες λόγω της ταυτότητάς τους και να περιληφθεί στους νόμους ως αρνητικό στοιχείο. Να διεκδικήσουμε τη διοργάνωση δωρεάν σεμιναρίων αυτοάμυνας για γυναίκες σε όλους τους δήμους της χώρας. Στα πλαίσια της πρόληψης του προβλήματος της σεξιστικής βίας, να διεκδικήσουμε τη διαμόρφωση εκστρατειών με σκοπό την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και ειδικό μάθημα στα σχολεία για την ισότητα των φύλων και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Όλοι οι εκπαιδευτικοί πρέπει να καταρτίζονται οι ίδιοι σ αυτόν τον τομέα. Υ.Γ. Το κείμενο αυτό αποτελεί την προσωπική μου συμβολή και προσφορά στο φεμινιστικό και γυναικείο κίνημα της χώρας μας που μάχεται για την αντιμετώπιση του προβλήματος της βίας κατά των γυναικών, του σοβαρότερου κατά τη γνώμη μου, προβλήματος που αντιμετωπίζουν σήμερα οι γυναίκες παγκοσμίως. Ελπίζω να σας φανεί χρήσιμο. Αρχικά δημιουργήθηκε για τη διαμόρφωση διεκδικητικού πλαισίου του ελληνικού δικτύου της Παγκόσμιας Πορείας Γυναικών και κατόπιν εμπλουτίστηκε. Εάν άθελά μου κάτι έγραψα λάθος ή παρέλειψα κάτι, παρακαλώ να μου το επισημάνετε. -------------------------------------------- Μετανάστριες και δυτικός φεμινισμός / Μια κριτική Σεπτέμβριος `03 Το διαβάσαμε, λοιπόν, κι αυτό φίλες μου. «Οι φτωχοί του κόσμου πληρώνουν το δυτικό φεμινισμό, λέει η συγγραφέας Μπάρμπαρα Ερενρέιχ. Να και κάτι ακόμα για το οποίο κατηγορείται ο φεμινισμός. Η κριτική μου αυτή αφορά το άρθρο Η 10
κουλτούρα των υπηρετών «διαλύει οικογένειες και τρέφει το ρατσισμό», το οποίο παρουσιάζεται από τη Γιώτα Μπούζιου στο ηλεκτρονικό φεμινιστικό περιοδικό Infofemina, www.genderissues.org.gr. Σε πρόσφατη ομιλία της η συγγραφέας Μπάρμπαρα Ερενρέιχ αναφέρει ότι πολλά από τα ευεργετήματα που ο φεμινισμός έδωσε για τις γυναίκες της μεσαίας τάξης στην Δύση πληρώνονται με την σκλαβιά των φτωχών μεταναστριών γυναικών. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Ποια είναι τα πραγματικά αίτια της σκλαβιάς των φτωχών μεταναστριών γυναικών; Αποπειρώμενη κατ αρχήν μια ιστορικο-κοινωνική ανάλυση, θα ήθελα να τονίσω τα εξής: α) Για τη σκλαβιά των φτωχών μεταναστριών ευθύνεται κατ αρχήν ο ανεπτυγμένος δυτικός κόσμος όπου στις περιόδους της αποικιοκρατίας εκμεταλλεύθηκε τις πλουτοπαραγωγικές πηγές και το εργατικό δυναμικό των λεγόμενων σήμερα αναπτυσσόμενων χωρών καθηλώνοντας τις χώρες αυτές και τον πληθυσμό τους σε κατάσταση υπανάπτυξης, φτώχειας και ανέχειας και β) οι κυβερνήσεις των αναπτυσσόμενων χωρών από τις οποίες λείπει πολλές φορές η πραγματική πολιτική βούληση να αντιμετωπίσουν και να επιλύσουν τα προβλήματα των πιο ευάλωτων στρωμάτων του πληθυσμού τους. Για τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης ένα βασικό αίτιο είναι η μετάβαση από το ένα κοινωνικό-οικονομικό σύστημα (σοσιαλιστική οικονομία) στο άλλο (καπιταλιστική οικονομία) χωρίς να πληρούνται οι κατάλληλοι όροι και προϋποθέσεις. Στην εκμετάλλευση του πληθυσμού όλων αυτών των χωρών θα πρέπει βέβαια να τονίσουμε και τη σεξουαλική εκμετάλλευση γυναικών και παιδιών. Όσον αφορά την πρώτη αιτία, θεμιτό είναι να αναφέρουμε ότι τις περιόδους της αποικιοκρατικής εκμετάλλευσης, οι γυναίκες του δυτικού κόσμου όχι μόνο δεν είχαν αναπτύξει το φεμινιστικό κίνημα αλλά στερούντο ακόμα και θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως μαθαίνουμε από ιστορικές πηγές και καταγραφές. Συγκεκριμένα, αναφέρω το βιβλίο «Ιστορία των Γυναικών στην Ευρώπη (1500-1800) της Όλουεν Χάφτον, ένα εξαιρετικό βιβλίο, το οποίο μας βοηθά να μάθουμε και να καταλάβουμε ποια ήταν η θέση των γυναικών στην Ευρώπη μερικούς αιώνες πίσω και τι προόδους έχουν κάνει, πρόοδοι οι οποίοι οφείλονται κατά βάση στο φεμινιστικό κίνημα. Επομένως, δεν μπορώ να δω ως προς το πρώτο αίτιο κάποια υπευθυνότητα των γυναικών. Σχετικά τώρα με την δεύτερη θέση που αναπτύσσει η προαναφερόμενη συγγραφέας, η οποία λίγο πολύ στηρίζεται στην αντίληψη ότι η ζήτηση οικιακών βοηθών από τις δυτικές οικογένειες οδηγεί στη διάλυση των οικογενειών των αναπτυσσόμενων χωρών και τρέφει το ρατσισμό, θα ήθελα να θέσω το εξής ερώτημα. Εάν σταματούσε η ζήτηση οικιακών βοηθών από τις δυτικές οικογένειες, πως θα ήταν τα πράγματα για τις γυναίκες των αναπτυσσόμενων χωρών; Θα μπορούσαν να βρουν δουλειές στις χώρες τους των οποίων οι απολαβές να τις βοηθήσουν να ζήσουν και να μεγαλώσουν τα παιδιά τους; Έχοντας μιλήσει με αρκετές μετανάστριες, κυρίως από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, έχω διαπιστώσει ότι κάτι τέτοιο είναι αδύνατον. Οι απολαβές για τις εργασίες, αν και όταν υπάρχουν, είναι ανεπαρκείς για την επιβίωση των οικογενειών τους κι αυτό είναι το βασικό αίτιο που τις ωθεί στη μετανάστευση. Απ την άλλη πλευρά, είναι πράγματι σκλαβιά η οικιακή εργασία; Σίγουρα, η οικιακή εργασία έχει τη δική της κούραση, η φύλαξη παιδιών συνεπάγεται μεγάλη ευθύνη και 11
η φροντίδα ηλικιωμένων μεγάλη κούραση και ίσως και φθορά ψυχική. Όμως, ποια εργασία είναι λιγότερο βαριά και κουραστική; Συζητώντας και πάλι με μετανάστριες, καταλαβαίνει κανείς ότι προτιμούν να εργάζονται ως οικιακοί βοηθοί παρά σε εργοστάσια, ταβέρνες κλπ. και οι λόγοι γι αυτό είναι απλοί. Κατ αρχήν η δουλειά σε εργοστάσιο κλπ είναι πολύ πιο βαριά και τους όρους εργασίας τους καθορίζουν αποκλειστικά κάποιοι άλλοι. Μα, θα μου πείτε, υπάρχουν και οι υπηρεσίες. Μπορούν όμως οι μετανάστες/ριες να δουλέψουν ως δημόσιοι υπάλληλοι και γενικά να ασκήσουν επαγγέλματα γραφείου εφόσον δεν γράφουν, δεν διαβάζουν και δε μιλούν καλά τη γλώσσα μας; Οπωσδήποτε, οι δουλειές του σπιτιού για ένα μέρος της μεσαίας τάξης της χώρας μας έχουν πλέον επαγγελματοποιηθεί. Δεν ασκούνται ούτε από τις γυναίκες ούτε απ τους άνδρες αλλά από κάποιες γυναίκες επαγγελματίες καθαρίστριες πλέον, και γι αυτό η αιτία δεν είναι ο φεμινισμός αλλά η άνοδος του βιοτικού επιπέδου. Η μεσαία τάξη στην Ελλάδα έχει πλέον την οικονομική δυνατότητα να απασχολεί οικιακές βοηθούς. Το ζητούμενο είναι το εξής. Τις δουλειές αυτές ανέκαθεν τις έκανε ή ως επί το πλείστον τις κάνει κάποια γυναίκα, νοικοκυρά ή επαγγελματίας καθαρίστρια. Αυτό μας βοηθάει να καταλάβουμε πόσο λίγο έχουν αλλάξει οι στερεοτυπικοί ρόλοι άνδρα γυναίκας και πόσο δειλά βήματα έχουν γίνει στην ανατροπή του παραδοσιακού καταμερισμού των εργασιών ανάμεσα στα δύο φύλα. Όσον αφορά το πρόβλημα του ρατσισμού, όντως διαμορφώνεται η αντίληψη, κυρίως στις νεώτερες γενιές, ότι οι έγχρωμοι/ες και οι μετανάστες/ριες είναι για τις χειρωνακτικές και πιο κακοπληρωμένες εργασίες. Όμως, πιστεύω ότι όσο αυξάνονται οι έγχρωμοι/ες που δημιουργούν πνευματικό έργο και ασκούν ποικίλες άλλες εργασίες, τόσο και θα καταπολεμάται αυτή η αντίληψη και ο ρατσισμός που συνεπάγεται. Φταίει όμως ο φεμινισμός για την ανάπτυξη αυτού του ρατσισμού; Όχι βέβαια. Είναι οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες που έχουν οδηγήσει εδώ τα πράγματα. Αυτό που δεν κατάφερε να κάνει στην προκειμένη περίπτωση ο φεμινισμός ήταν να αλλάξει τους στερεοτυπικούς ρόλους και να ανατρέψει τον παραδοσιακό καταμερισμό εργασιών ανάμεσα στα δύο φύλα. Εδώ έγκειται η αδυναμία του. Γι αυτό και η νοικοκυρά αντικαταστάθηκε από την επαγγελματία οικιακή βοηθό. Γι αυτό ίσως και η συγκεκριμένη συγγραφέας επιρρίπτει στο φεμινισμό την ευθύνη για την απελευθέρωση των δυτικών γυναικών και τη σκλαβιά των μεταναστριών. Όμως, αυτό όπως επιχειρηματολόγησα παραπάνω αφορά μόνο μια επιφανειακή αιτιολόγηση του προβλήματος. Αντιθέτως, ο φεμινισμός κατά τα τελευταία 10-15 χρόνια έχει κάνει ένα πολύ σημαντικό άνοιγμα, ασχολούμενος και με τα ιδιαίτερα προβλήματα των μεταναστριών, των προσφύγων και των φτωχών γυναικών. Κινεί εκστρατείες για την αντιμετώπιση ιδιαίτερων μορφών βίας που υφίστανται οι γυναίκες των χωρών του Τρίτου Κόσμου και της Ανατολικής Ευρώπης, όπως ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων, η διεθνική σωματεμπορία, οι αναγκαστικοί γάμοι, οι λιθοβολισμοί και τα εγκλήματα τιμής. 12
Θεωρώ ότι είναι τουλάχιστον άδικο να κατηγορείται σήμερα ο φεμινισμός για τα πάντα. Από τα σεξουαλικά προβλήματα ανδρών και γυναικών έως τα προβλήματα των μεταναστριών. Μάλλον είναι αυτή η εύκολη λύση για να μην αναζητήσουμε τα πραγματικά αίτια που ίσως πονούν και πιο πολύ. Αντίθετα, μόνο με την ενδυνάμωση του φεμινιστικού κινήματος μπορούν οι γυναίκες, όλες ανεξαιρέτως και χωρίς διακρίσεις φυλετικές, ταξικές ή όποιες άλλες μεταξύ τους, να βρουν πραγματικά την απελευθέρωση. Αν περιμένουμε κάτι τέτοιο από κάποια άλλα κινήματα (αριστερό, συνδικαλιστικό, αντιρατσιστικό κλπ) που η τακτική τους απέναντι στα ζητήματα φύλου υπολείπεται σταθερότητας και ολοκληρωμένης στρατηγικής, τότε φοβάμαι ότι θα έχουμε χάσει το παιγνίδι. Τέλος, θα ήθελα να τονίσω το εξής. Σίγουρα οφείλουμε στις μετανάστριες τη φροντίδα των δικών μας παιδιών όμως κι εκείνες οφείλουν σε μας την επιβίωση των δικών τους παιδιών, κι αυτό είναι κάτι που δεν πρέπει να παραλείπεται. -------------------------------------------- Περί πορνείας και πάλι... Οκτώβριος `03 Πολλά έγιναν, πολλά ακούστηκαν και πολλά γράφτηκαν το τελευταίο διάστημα σχετικά με την πορνεία και πάλι. Η κάθε πλευρά προσπαθεί να διαμορφώσει μια κατάσταση, να επηρρεάσει, να εκφέρει άποψη. Δύο ήταν τα σημαντικά εκείνα στοιχεία που καθόρισαν και τείνουν να διαμορφώσουν και να παγιώσουν μια κατάσταση στο άμεσο και ίσως απώτερο μέλλον. Η γνωστή απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Αθήνας σχετικά με την επέκταση της πορνείας εν όψει των Ολυμπιακών Αγώνων [981/17-5-2003] και στη συνέχεια η απόφαση της ΚΕΔΚΕ σχετικά με τις τροποποιήσεις του ν. 2734/1999 για τα εκδιδόμενα με αμοιβή πρόσωπα, η οποία ανοίγει το δρόμο για την ενεργοποίηση του νόμου αυτού. Οι αντιδράσεις απέναντι σ αυτές τις αποφάσεις ποικίλουν ανάλογα με την τοποθέτηση οργανώσεων, ομάδων και ατόμων σχετικά με το θέμα της πορνείας. Σίγουρα θα μπορούσε ν αναρωτηθεί κανείς. Πού βρίσκεται η αλήθεια σε όλα αυτά; Ποια είναι η σωστότερη τοποθέτηση; Αποτελεί η πορνεία μορφή βίας κατά των γυναικών; Αν και κατά πόσον έχουν οι άνθρωποι το δικαίωμα της προσωπικής επιλογής; Η αλήθεια είναι μία.. Η εφαρμογή του ν. 2734/1999 και η συνακόλουθη «απελευθέρωση» της πορνείας ανοίγει τους ασκούς του Αιόλου. Κατ αυτόν τον τρόπο παγιώνεται και νομιμοποιείται πλέον η σεξουαλική εκμετάλλευση των γυναικών γιατί τώρα πια προσφέρονται εναλλακτικές λύσεις στα σωματεμπορικά κυκλώματα, ενώ η βιομηχανία του σεξ κέρδισε μια ακόμα νίκη. Οι αντιδράσεις και οι τοποθετήσεις φεμινιστικών και γυναικείων συλλογικοτήτων καθώς και η σχετική αρθρογραφία φεμινιστριών προς την κατεύθυνση της αποτροπής και καταδίκης αυτών των αποφάσεων ήταν απόλυτα σωστές και θεμιτές. 13
Η πορνεία αποτελεί μορφή βίας κατά των γυναικών είτε αυτή η βία ασκείται άμεσα, με τα γνωστά φαινόμενα της διακίνησης και της σωματεμπορίας είτε έμμεσα, λόγω των συνθηκών διαβίωσης. Η φτώχεια και η ανέχεια κατατάσσονται στα κύρια αίτια που ωθούν τις γυναίκες στην πορνεία και ως γνωστόν οι γυναίκες αποτελούν το 70% των φτωχών του πλανήτη μας, όντας επί αιώνες ολόκληρους αποκλεισμένες από την κοινωνική και οικονομική ζωή, από πλουτοπαραγωγικές πηγές και απ τον δημόσιο βίο γενικότερα. Ακόμα, θα πρέπει να τονίσουμε ότι η ίδια η φτώχεια είναι ίσως θεμιτό να χαρακτηριστεί ως μορφή βίας κατά των ανθρώπων γενικά. Σίγουρα υπάρχουν και τα αντίθετα φαινόμενα στη σύγχρονη κοινωνία. Υπάρχουν γυναίκες και άνδρες, ετεροφυλόφιλες/οι ή ομοφυλόφιλες/οι που με προσωπική τους επιλογή εκπορνεύονται, σίγουρα υπάρχει και η πορνεία πολυτελείας που αποφέρει υψηλά κέρδη σε γυναίκες και άνδρες που την ασκούν. Όμως, θα πρέπει να τονίσουμε το εξής. Αφενός, τα άτομα αυτά αποτελούν μια μικρή μειοψηφία και σίγουρα θα συνεχίσουν να πωλούν τα κορμιά τους άσχετα με τους ισχύοντες ή όχι νόμους και αφετέρου, με το άλλοθι της δικής τους προσωπικής επιλογής και ελευθερίας που ούτως ή άλλως είναι δεδομένο, τα παράνομα κυκλώματα και η βιομηχανία του σεξ προσπαθούν να νομιμοποιηθούν και να κάνουν ανεκτό το φαινόμενο της πορνείας στη σύγχρονη κοινωνία. Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε ότι δεν αποτελεί τυχαίο γεγονός η ανάπτυξη της πορνογραφίας και των ροζ αγγελιών που μπορούμε πλέον να τις βρούμε παντού. Όλα αυτά συνεπικουρούν, διαμορφώνουν μια κατάσταση και πάνω απ όλα διαμορφώνουν έναν τρόπο ζωής και μια κουλτούρα. Οπωσδήποτε εδώ θα πρέπει να τονίσουμε ότι τα φαινόμενα αυτά είναι άκρως αντίθετα με το όραμα της σεξουαλικής απελευθέρωσης των γυναικών, όπως το έθεσε κυρίως το αυτόνομο φεμινιστικό κίνημα. Σεξουαλική απελευθέρωση σημαίνει αυτοδιάθεση και όχι εμπορευματοποίηση του σώματός μας, σημαίνει δικαίωμα στη σεξουαλική ζωή και απόλαυση και όχι εμπορικό ξεπούλημα της σεξουαλικής μας υπόστασης. Η πορνεία, οποιαδήποτε μορφή κι αν παίρνει, σημαίνει εκχώρηση και απαλλοτρίωση της σεξουαλικότητάς μας. Σημαίνει ότι ως γυναίκες δεν έχουμε σεξουαλική υπόσταση, τα δικαιώματα πάνω στο κορμί μας και στη σεξουαλικότητά μας εκχωρούνται στους άνδρες, των οποίων βέβαια η σεξουαλικότητα ποτέ δεν αμφισβητήθηκε στα πλαίσια της πατριαρχίας. Στην πραγματικότητα, κάτω από το μανδύα της «ελεύθερης» πορνείας καλύπτεται η σεξουαλική, κοινωνικο-οικονομική και ανθρώπινη υποτέλεια των γυναικών. Ο αγώνας μας ενάντια στα φαινόμενα αυτά πορνεία, πορνογραφία κλπ - δεν πρέπει να σχετίζεται μόνο με τους αγώνες ενάντια στη βία κατά των γυναικών αλλά και με τους αγώνες για την κατοχύρωση των σεξουαλικών και αναπαραγωγικών μας δικαιωμάτων, που σήμερα παγκοσμίως τίθενται υπό αμφισβήτηση από πολλές πλευρές της συντήρησης και του κατεστημένου. Ο αντίποδας της σωματεμπορίας είναι ο σεβασμός της σεξουαλικότητας και γενικότερα της ανθρώπινης υπόστασης των γυναικών και όχι η «απελευθερωμένη» πορνεία που επί της ουσίας είναι μια άλλη πλευρά της σεξουαλικής εμπορίας και της σεξουαλικής σκλαβιάς. Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε ότι η πολιτική εξουσία που νομοθετεί και κατ ουσίαν παγιώνει τα φαινόμενα της σεξουαλικής εκμετάλλευσης των γυναικών φέρει ακέραιες τις ευθύνες της και για τη σημερινή κατάσταση αλλά και για την ένταση ίσως, των φαινομένων αυτών μελλοντικά. Η ενεργοποίηση του ν. 2734/1999 μακροπρόθεσμα θα ακυρώσει τη νομοθεσία και τα μέτρα ενάντια στη σωματεμπορία. 14
Ευθύνες όμως φέρουν και οι πολίτες, που «αφήνονται στα ρεύματα των καιρών», που δέχονται, ανέχονται ή και ενισχύουν τέτοιου είδους καταστάσεις. Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω ότι οι καιροί είναι πονηροί, ότι τα πράγματα είναι πλέον πολύ ρευστά όσον αφορά το θέμα της πορνείας και βέβαια θα πρέπει να επαγρυπνούμε, να βρισκόμαστε σε εγρήγορση και πάνω απ όλα να είμαστε ενωμένες. -------------------------------------------- Προτάσεις μέτρων για την εξάλειψη του προβλήματος της πορνείας Οκτώβριος `03 Σχετικά με την εξάλειψη της πορνείας, θα χωρίσω 6 διαφορετικές κατηγορίες μέτρων. 1) Το μεγαλύτερο μέρος της πορνείας αφορά τις καταναγκαστικά εκδιδόμενες γυναίκες, οι οποίες θυματοποιούνται από τα παράνομα κυκλώματα. Πρόκειται για το γνωστό δουλεμπόριο των γυναικών που αποτελεί μορφή οργανωμένου εγκλήματος. Έτσι, αναγκαία είναι τα κατασταλτικά μέτρα για την εξάρθρωση των παράνομων κυκλωμάτων που δρουν στη χώρα μας και στις άλλες χώρες. Επίσης, χρειάζονται αυστηρότεροι έλεγχοι στα σύνορα και ποινικοποίηση της πελατείας. 2) Οι γυναίκες θύματα προέρχονται είτε από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης που τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζουν τρομερή οικονομική κρίση είτε από τις αναπτυσσόμενες χώρες του τρίτου κόσμου είτε και από το λεγόμενο τέταρτο κόσμο των αναπτυγμένων χωρών. Με άλλα λόγια, η υπανάπτυξη και η φτώχεια αποτελούν βασικά αίτια δημιουργίας και συντήρησης του φαινομένου. Ας μη γελιόμαστε, οι γυναίκες που γίνονται πόρνες, δεν ασκούν αυτό το «επάγγελμα» επειδή το έχουν επιλέξει. Στην ουσία πρόκειται για γυναίκες που δεν είχαν άλλες επιλογές ή σωστότερα δεν είχαν καν τη δυνατότητα επιλογής. Επομένως, απαραίτητα είναι τα μέτρα που έχουν σαν στόχο τόσο την ανάπτυξη των χωρών που βρίσκονται σε κρίση όσο και την εξάλειψη της φτώχειας και της ανεργίας σε όλο τον κόσμο. 3) Μέτρα για την εξάλειψη της πορνογραφίας. Η πορνογραφία εντάσσεται στη βιομηχανία του σεξ και έχει σαν στόχο να παρουσιάσει μια ορισμένη εικόνα για το σεξ και τις γυναίκες, έτσι ώστε να κεντρίσει τη σεξουαλική διάθεση και επιθυμία των ανδρών. Οι γυναίκες εμφανίζονται ως σεξουαλικά αντικείμενα, προκλητικά ενδεδυμένες ή με προκλητικές στάσεις που σκοπός τους είναι να ικανοποιούν κάθε ερωτική φαντασίωση κι επιθυμία των ανδρών. Ακόμα και σε πολλές διαφημίσεις η εικόνα των γυναικών και του γυναικείου σώματος δεν είναι πολύ καλύτερη. Το γυναικείο σώμα απογυμνώνεται και η ερωτική πρόκληση χρησιμοποιείται για την προβολή και διαφήμιση διαφόρων προϊόντων. Τέτοιου είδους εικόνες για τις γυναίκες επόμενο είναι να δημιουργούν την υποτίμηση και τον υποβιβασμό τους σε σεξουαλικά αντικείμενα, χωρίς μυαλό κι αισθήματα. 4) Υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις νεαρών γυναικών από τις ανατολικές χώρες που ξεγελάστηκαν από αγγελίες για εύρεση δουλειάς στις δυτικές χώρες ή παιδιών που δόθηκαν από τους φτωχούς γονείς τους επειδή κάποιοι επιτήδειοι τους πλησίασαν και τα πήραν έναντι αμοιβής και υποσχόμενοι ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά αυτά. Έτσι, απαραίτητη είναι μια σχετική καμπάνια ενημέρωσης στις χώρες προέλευσης των θυμάτων. 15
5) Μέτρα αρωγής και κοινωνικής επανένταξης των θυμάτων. Αυτά αφορούν τόσο τη δημιουργία καταφυγίων όσο και εκπαιδευτικά επιμορφωτικά προγράμματα που στόχο θα έχουν την επαγγελματική κατάρτιση των θυμάτων, έτσι ώστε να μπορέσουν να επανενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο. 6) Ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης. Μια διαρκής καμπάνια για το θέμα αυτό είναι απολύτως αναγκαία. Κανένα κοινωνικό πρόβλημα δεν πρέπει ν αποσιωπάται, πόσο μάλλον ένα τέτοιο πρόβλημα. Να ενημερωθεί η κοινωνία για αυτού του είδους τις κατάφωρες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων γυναικών και ανηλίκων, να ενημερωθούν οι άνδρες πελάτες για την πραγματική κατάσταση των θυμάτων. Κλείνοντας με το θέμα αυτό, πρέπει να τονίσω ότι κάποια απ αυτά τα μέτρα εφαρμόζονται τόσο στη χώρα μας όσο και σε άλλες χώρες, αλλά κατά τη γνώμη όχι σε ευρεία κλίμακα ούτε και τόσο αποτελεσματικά. -------------------------------------------- Για τη φτώχεια των γυναικών Οκτώβριος `03 Αγαπητές φίλες / Αγαπητοί φίλοι, Λίγες μόνο μέρες μας χωρίζουν ακόμα από τη 17η Οκτώβρη, τη Διεθνή μέρα για την εξάλειψη της φτώχειας. Αν και κατά πόσο το σοβαρότατο αυτό κοινωνικό πρόβλημα αφορά τις γυναίκες; Αν και κατά πόσο είναι δυνατόν να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα αυτό και τις δυσμενείς επιπτώσεις που προκαλεί στη ζωή μας; Καταρχήν, μιλώντας για τη φτώχεια των γυναικών θα ήθελα να αποφύγω στατιστικές και οικονομικού τύπου αναλύσεις, άλλωστε αυτές βγαίνουν κατά καιρούς στη δημοσιότητα από άλλους φορείς. Εγώ εδώ θα προσπαθήσω να προσεγγίσω τη «γυναικεία» πλευρά του προβλήματος αυτού εξετάζοντάς το με όρους ιστορικοκοινωνικούς, καταγράφοντας τις επιπτώσεις του στη σύγχρονη ζωή των γυναικών και στη διαμόρφωση ενός συγκεκριμένου ρεύματος στα πλαίσια του φεμινιστικού κινήματος. Γιατί λοιπόν μιλάμε για τη φτώχεια των γυναικών; Γιατί οι γυναίκες ήταν ανέκαθεν οι φτωχοί των φτωχών; Οι γυναίκες σχεδόν ποτέ στη ιστορία δεν είχαν τους πρώτους ρόλους στα πλαίσια του δημόσιου βίου και των οικονομικών δραστηριοτήτων. Η θέση και ο ρόλος των γυναικών ήταν στα πλαίσια της οικογένειας. Κύριο μέλημα για κάθε γονιό μέχρι και τις αρχές του περασμένου αιώνα ήταν να παντρέψει και ει δυνατόν να προικίσει όσο μπορούσε καλύτερα τις θυγατέρες του. Έτσι, περνούσαν από την εξουσία του πατέρα στην εξουσία του συζύγου με ό,τι αυτό συνεπάγετο για τις ζωές τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις και κυρίως για τις γυναίκες της ανώτερης και μεσαίας τάξης αυτό σήμαινε περιορισμό των δραστηριοτήτων τους στο χώρο της οικογένειας και αποκλεισμό από κάθε οικονομική δραστηριότητα που θα τις καθιστούσε υπεύθυνες για τις ζωές τους, αυτόνομες κι ανεξάρτητες. Τις προίκες τους τις διαχειρίζονταν οι σύζυγοί τους κι εκείνες πολύ σπάνια μπορούσαν να εκφέρουν λόγο σχετικά με τη διαχείριση αυτή. Τι συνέβαινε όμως με τις γυναίκες των κατώτερων κοινωνικών τάξεων; Οι γυναίκες αυτές βγήκαν νωρίτερα στην παραγωγική διαδικασία λόγω των συνθηκών ζωής των 16
ιδίων και των οικογενειών τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις το μεροκάματό τους ερχόταν να προστεθεί και να ενισχύσει το ήδη χαμηλό οικογενειακό εισόδημα. Πως κυμαινόταν η αμοιβή τους και ποιες οι συνθήκες που αντιμετώπιζαν στους χώρους εργασίας τους; Τα μεροκάματα και οι μισθοί των γυναικών ήταν πάντα κατώτερα απ αυτά των ανδρών, ένα πρόβλημα που δυστυχώς φθάνει μέχρι τις μέρες μας παρότι στη χώρα μας αλλά και σε άλλες χώρες η νομοθεσία κατοχυρώνει την ίση αμοιβή για ίσης αξίας εργασία άσχετα με το φύλο των εργαζομένων. Που έγκειται, όμως, αυτή η υπερβολική εκμετάλλευση των γυναικών; Δεν πρέπει να ξεχνάμε κάτι. Ότι η πατριαρχία προϋπήρχε όλων των ιστορικά γνωστών κοινωνικοοικονομικών συστημάτων. Η πατριαρχία με όλες τις διακρίσεις, το μισογυνισμό και τη βία που κουβαλούσε σε βάρος των γυναικών. Ο καπιταλισμός, όπως και όλα τα προηγούμενα κοινωνικοοικονομικά συστήματα, αυτό που κατάφερε να κάνει ήταν να εκμεταλλευθεί αυτή, όπως και άλλες κοινωνικές ανισότητες, και να χτίσει έτσι τα θεμέλιά του. Γι αυτό και οι γυναίκες ήταν ανέκαθεν οι φτωχοί των φτωχών. Αλλά ακόμα και σε πλούσιες οικογένειες κι αν ανήκαν, στις περισσότερες περιπτώσεις σε εκείνες δεν ανήκε τίποτα. Ο πλούτος ανέκαθεν ανήκε στους άνδρες. Εκείνοι τον διαχειρίζονταν, εκείνοι τον αντάλλασαν μεταξύ τους με τη μορφή της προίκας των γυναικών. Τι γίνεται, όμως, στις μέρες μας; Στις μέρες μας ο καπιταλισμός έχει περάσει στη φάση της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Αν και κατά πόσον αυτό αφορά τις γυναίκες; Πλήττονται όλες οι γυναίκες ως φύλο ή μήπως μόνο οι γυναίκες των κατώτερων ή και των μεσαίων κοινωνικών τάξεων; Για να θέσουμε τα πράγματα στη σωστή τους βάση, η φτώχεια δεν αποτελεί σήμερα ένα ιδιαίτερο γυναικείο πρόβλημα παρότι η πλειονότητα των φτωχών του πλανήτη είναι και σήμερα οι γυναίκες. Αιτιολογώ αμέσως τη θέση μου αυτή. Η είσοδος της γυναίκας στην κοινωνική και οικονομική ζωή - στο δημόσιο βίο γενικότερα - από τις αρχές του περασμένου αιώνα σταδιακά και αργότερα με ταχύτερους ρυθμούς, είχε σαν αποτέλεσμα να επιφέρει την οικονομική τους ανερξαρτησία και την κοινωνική τους αυτοτέλεια. Στον ανεπτυγμένο αλλά σε κάποιες περιπτώσεις και στον αναπτυσσόμενο κόσμο σήμερα υπάρχουν γυναίκες που κατέχουν ανώτερες θέσεις σε εργασιακούς, κοινωνικούς, πολιτιστικούς και πολιτικούς χώρους. Υπάρχουν γυναίκες που αναπτύσσουν επιχειρηματικές δραστηριότητες, που είναι ελεύθεροι επαγγελματίες. Σε περιορισμένο αριθμό έναντι αυτού των ανδρών, όμως, σήμερα υπάρχουν. Τότε, θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς, γιατί όλη αυτή η κινητοποίηση για τη φτώχεια και για τα εργασιακά δικαιώματα των γυναικών από συλλογικότητες όπως η «Παγκόσμια Πορεία Γυναικών» και γενικότερα από τις αριστερές φεμινίστριες; Τα τελευταία χρόνια, στα πλαίσια της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, παρατηρείται έντονα η υποχώρηση ή και η καταπάτηση των εργασιακών δικαιωμάτων με δυσμενέστερες επιπτώσεις για τις γυναίκες γιατί βέβαια αυτές ήταν πάντα η χειρότερα αμοιβόμενες και αυτές έρχονται σήμερα σε πολλές περιπτώσεις να επιλέξουν ανάμεσα στη δημιουργία οικογένειας και στη διαμόρφωση καριέρας. Κι αυτό συμβαίνει όχι μόνο γιατί τα ωράρια έχουν γίνει σε πολλές περιπτώσεις εξουθενωτικά για μια νέα μητέρα που, εκτός απ τη δουλειά έχει να φροντίσει και μικρά παιδιά αλλά και γιατί σε κάποιες περιπτώσεις καταπατούνται και οι ίδιοι οι 17
νόμοι που προστατεύουν τη μητρότητα. Χαρακτηριστικό ήταν το τελευταίο σχετικό παράδειγμα που έφερε στο φως της δημοσιότητας το Τμήμα Γυναικών του Συνασπισμού και βέβαια, αρκετά άλλα χαρακτηριστικά παραδείγματα. Επιπλέον η ανεργία των γυναικών είναι διπλάσια και υπερδιπλάσια αυτής των ανδρών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη διαβίωση και την ανεξαρτησία τους. Αυτά είναι τα κύρια εργασιακά προβλήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα οι γυναίκες στη χώρα μας αλλά και σε άλλες χώρες του δυτικού κόσμου. Τι συμβαίνει, όμως, με τις αναπτυσσόμενες χώρες και με τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες; Στις χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου η ανεργία των γυναικών τείνει να μειωθεί έναντι αυτής των ανδρών κι αυτό συμβαίνει γιατί τα μεροκάματα των γυναικών είναι πραγματικά εξευτελιστικά. Έτσι, οι επιχειρήσεις και οι εργοδότες προτιμούν ν απασχολούν γυναίκες γιατί τις πληρώνουν πολύ λιγότερο από τους άνδρες για τις ίδιες εργασίες. Όσο για τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες; Εκεί η κατάσταση είναι πραγματικά απελπιστική. Η ανεργία και τα μεροκάματα της πείνας οδήγησαν πολλές γυναίκες στους δρόμους της μετανάστευσης και της ξενιτιάς, πολλές από αυτές θυματοποιήθηκαν από παράνομα κυκλώματα εμπορίας και διακίνησης και κατέληξαν θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης σε χώρες του δυτικού κόσμου. Η αλήθεια είναι ότι η φτώχεια σήμερα ταλανίζει τις ζωές πάρα πολλών γυναικών σ ολόκληρο τον πλανήτη. Η υποχώρηση και η καταπάτηση των εργασιακών δικαιωμάτων γενικότερα, επέφερε ιδιαίτερα πλήγματα στα εργασιακά δικαιώματα των γυναικών. Επιπλέον, η φτώχεια εντείνει κάποιες μορφές βίας κατά των γυναικών, όπως η σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας και η σεξουαλική εκμετάλλευση. Προβλήματα που βέβαια, ανέκαθεν υπήρχαν και απορρέουν από την άνιση κατανομή κοινωνικής δύναμης και ισχύος ανάμεσα στα δύο φύλα, από τις έμφυλες διακρίσεις και την πατριαρχία. Όλη αυτή η κατάσταση οδήγησε στη δημιουργία ενός παγκόσμιου κοινωνικού κινήματος, της Παγκόσμιας Πορείας Γυναικών ενάντια στη φτώχεια και στη βία. Οπωσδήποτε, οι αγώνες του γυναικείου κινήματος για την αντιμετώπιση των δύο αυτών καίριων προβλημάτων είναι απόλυτα θεμιτοί, για όλους τους λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω. Όμως, θα ήθελα να τονίσω το εξής. Καλό είναι να έχουμε υπόψη μας κάτι πολύ σημαντικό. Η αντιμετώπιση του προβλήματος της φτώχειας αποτελεί τακτικό και όχι στρατηγικό στόχο για το φεμινιστικό κίνημα. Ο στρατηγικός μας στόχος είναι η απελευθέρωση της γυναίκας, με άλλα λόγια η κατάρρευση ολόκληρου του οικοδομήματος της πατριαρχίας, της άνισης ισχύος ανάμεσα στα δύο φύλα, και όλων των επιπτώσεών της στη ζωή των γυναικών. Κι αυτό το τονίζω για τους εξής λόγους. Το φεμινιστικό κίνημα θα πρέπει να στοχεύει στη εξάλειψη όλων των διακρίσεων και κάθε ανισότητας και βίας που υφίστανται οι γυναίκες σε όλα τα επίπεδα της ζωής. Οι διακρίσεις λόγω φύλου, η σεξιστική βία, οι στερεοτυπικοί ρόλοι και όλο το ιδεολογικό οικοδόμημα της 18
πατριαρχίας είναι πράγματα πολύ ευρύτερα από τις επιπτώσεις της φτώχειας και της παγκοσμιοποίησης, και έτσι πρέπει να αντιμετωπιστούν. Άλλωστε, το γυναικείο ζήτημα ήταν και είναι διαταξικό. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει το φεμινιστικό κίνημα να περιοριστεί σε κάποιους μινιμαλιστικούς στόχους αλλά πάντοτε να στοχεύει στον απώτερο στρατηγικό στόχο που είναι η απελευθέρωση της γυναίκας και κατ αυτό τον τρόπο να διαμορφώνει όλες τις πολιτικές του. -------------------------------------------- Γιατί γερνάει το κίνημά μας; Οκτώβριος `03 Φίλες μου, Το κίνημά μας γερνάει κι αυτό έχει φανεί πλέον καθαρά. Στις περισσότερες ενεργές οργανώσεις και ομάδες σήμερα, οι κατώτερες ηλικίες γυναικών που τις στελεχώνουν είναι 35-40 ετών και είναι λίγο σπάνιο να βρεις κάποια νεώτερη γυναίκα (εξαιρουμένης της Γυναικείας Ομάδας Αυτοάμυνας). Όμως, γιατί γερνάει το κίνημά μας; Μήπως οι νέες γυναίκες σήμερα δεν έχουν προβλήματα; Μήπως ο κρατικός φεμινισμός και η θεσμική κατοχύρωση των δικαιωμάτων των γυναικών λειτουργούν πλέον αποθαρρυντικά στη διαμόρφωση κινήματος όπως πριν από μια εικοσαετία και πλέον; Ας τα πάρουμε όλα με τη σειρά τους. Καταρχήν οι νέες γυναίκες σήμερα έχουν προβλήματα κι αυτό φάνηκε καθαρά στην ιδρυτική της Παγκόσμιας Πορείας Γυναικών, στη θεματική που αφορούσε τις νέες γυναίκες. Η αίθουσα ήταν γεμάτη και οι νέες γυναίκες που μίλησαν αναφέρθηκαν σε πολλά προβλήματα που αντιμετωπίζουν, κάποια εκ των οποίων είναι κοινά με τα προβλήματα που αντιμετωπίζαμε όταν εμείς ήμασταν στην ηλικία τους. Όμως γιατί στις δεκαετίες `70 και `80 οι γυναίκες αυτοοργανώνονταν σε φεμινιστικά σχήματα και ομάδες; Γιατί τότε σε κάθε πανεπιστημιακή σχολή υπήρχε μια ομάδα νέων γυναικών φοιτητριών που συνευρίσκονταν, συζητούσαν και ενίοτε δρούσαν; Γιατί δεν παρατηρούνται και σήμερα τα ίδια φαινόμενα; Αρκετές φορές κάνω ένα νοερό πέρασμα στο παρελθόν προσπαθώντας να κατανοήσω το τότε και το τώρα του φεμινιστικού κινήματος. Πως ήμασταν τότε; Πως είμαστε τώρα; Στη δεκαετία του `80, όταν εγώ ήμουνα φοιτήτρια, υπήρχε ένας σημαντικός αριθμός αυτόνομων ομάδων γυναικών σε αρκετές πανεπιστημιακές σχολές και σε αρκετές περιοχές και χώρους. Τότε μιλούσαμε σε πρώτο ενικό αριθμό, τα προβλήματα τα αντιμετωπίζαμε εμείς, εμείς βιώναμε την καταπίεση, τον υποβιβασμό, την έλλειψη θεσμικής κατοχύρωσης αρκετών δικαιωμάτων μας. Εμείς, ως γυναίκες, βιώναμε μια παράλογη υποτίμηση λόγω του φύλου μας και μόνο. Διαδηλώναμε για τα δικά μας δικαιώματα, είχαμε τα δικά μας αιτήματα. 19
Στη δεκαετία του `80, όμως, εμφανίστηκε κι ένα άλλο φαινόμενο. Ο κρατικός φεμινισμός με τη μορφή του «φεμινιστικού» ΠΑΣΟΚ ήρθε και ενστερνίστηκε πολλά από τα αιτήματα του φεμινιστικού κινήματος και η αλήθεια είναι ότι κατοχύρωσε θεσμικά πολλά από τα δικαιώματά μας. Έτσι, πολλές από τις αυτόνομες ομάδες άρχισαν σιγά σιγά να διαλύονται στα τέλη της δεκαετίας του `80 εφόσον δεν υπήρχε πλέον το παλιό αντικείμενο και πλαίσιο δράσης τους γιατί πολλά από τα αιτήματά τους είχαν πλέον ικανοποιηθεί. Παρέμειναν οι παραδοσιακές γυναικείες οργανώσεις κι αυτές όμως φανερά απομαζικοποιημένες. Τι συμβαίνει, όμως, σήμερα με το φεμινιστικό κίνημα; Σήμερα έχουν συγκροτηθεί κάποιες ομάδες, κινήσεις και δίκτυα. Όμως, ως κίνημα, παραμένουμε απομαζικοποιημένες και πάλι. Σήμερα μιλάμε στο τρίτο πληθυντικό πρόσωπο. Τα προβλήματα τα έχουν κάποιες άλλες. Κάποιες φτωχές, κάποιες μετανάστριες, κάποιες διακινούμενες, κάποιες κακοποιημένες, κάποιες λεσβίες, πάντοτε κάποιες άλλες. Μοιάζουμε λίγο με αδελφές του ελέους που αγωνίζονται για την τιμή κάποιων άλλων γυναικών που εκείνες έχουν το πρόβλημα, εκείνες καταπιέζονται, εκείνες δεινοπαθούν. Εμείς είμαστε οι δυνατές που σπεύδουμε για να τις σώσουμε. Ο λόγος, κυρίως των αριστερών φεμινιστριών, πολλές φορές είναι ξύλινος και στεγνός. Δεν έχει αμεσότητα, δεν έχει ζεστασιά. Περιγράφει ουδέτερα μια κατάσταση, κάποια προβλήματα από τα οποία, ίσως, δεν διαφαίνεται ελπίδα σωτηρίας από πουθενά. Κάποιες από τις θεωρητικούς του φεμινισμού και κάποιες αριστερές φεμινίστριες κατακερμάτισαν τα τελευταία χρόνια το υποκείμενο «γυναίκα», ελαχιστοποίησαν το στοιχείο των διακρίσεων λόγω φύλου, ορισμένες αρνούνται και τους όρους «πατριαρχία» και «σεξισμός». Έδωσαν μεγαλύτερη έμφαση σε άλλα κοινωνικά χαρακτηριστικά που γεννούν κοινωνικές ανισότητες και διαφοροποιούν τις γυναίκες, όπως και τους άνδρες άλλωστε, μεταξύ τους. Έτσι, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην τάξη, στη φυλή ή και στη σεξουαλική ταυτότητα. Το γυναικείο κίνημα ήρθε πιο κοντά σε άλλα κινήματα (αριστερό, συνδικαλιστικό, αντιρατσιστικό, αντιπολεμικό, κίνημα ομοφυλόφιλων) και ίσως κινδυνεύει να αφομοιωθεί από αυτά. Από αρκετά χείλη ακούγεται σήμερα η ρήση: «Όλες οι γυναίκες δεν είναι ίδιες». Σ αυτή τη ρήση, φίλες μου, εγώ έρχομαι προκλητικά να αντιπαραθέσω: «ΟΛΕΣ ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΕΙΜΑΣΤΕ ΙΔΙΕΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΑΣ». Ναι, γιατί όλες οι γυναίκες κουβαλάμε ένα συλλογικό ασυνείδητο υποτίμησης, υποβιβασμού και υποτέλειας που οι ρίζες και οι αιτίες διαμόρφωσής του χάνονται στα βάθη της πατριαρχίας. Όλες τις γυναίκες μας θίγουν οι διακρίσεις φύλου, οι προκαταλήψεις, τα στερεότυπα, ο μισογυνισμός. Οι περισσότερες από εμάς έχουμε υπάρξει θύματα κάποιας μορφής σεξιστικής βίας. Η πατριαρχία και ο σεξισμός ζουν και βασιλεύουν όσο κι αν οι νόμοι, οι διακηρύξεις, τα διατάγματα προσπαθούν να τον εξορκίσουν. Η κατηγοριοποίηση και ο κατακερματισμός του υποκειμένου «Γυναίκες» με βάση άλλα κοινωνικά χαρακτηριστικά, όπως ανέφερα παραπάνω, δεν βοηθά τις νέες γυναίκες να προσεγγίσουν σήμερα το φεμινιστικό κίνημα. Δεν βοηθά κι αυτό γιατί 20