Οδηγός Οργάνωσης και Λειτουργίας Ολοκληρωμένου Κέντρου για Άτομα με Διαταραχές του φάσματος του Αυτισμού Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Υγεία Πρόνοια 2000-2006» Οδηγός Οργάνωσης και Λειτουργίας Ολοκληρωμένου Κέντρου για Άτομα με Διαταραχές του φάσματος του Αυτισμού Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές ΜΟΝΑΔΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ & ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ «ΨΥΧΑΡΓΩΣ Β ΦΑΣΗ» Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Ιατρική Σχολή Ψυχιατρική Κλινική Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) Όμιλος Μελετών & Αναπτυξιακού Σχεδιασμού (ΟΜΑΣ ΑΕ) Αθήνα, Δεκέμβριος 2005

Ο «Οδηγός Οργάνωσης και Λειτουργίας Ολοκληρωμένου Κέντρου για Άτομα με Διαταραχές του φάσματος του Αυτισμού - Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές» εκπονήθηκε στα πλαίσια της Μονάδας Υποστήριξης Παρακολούθησης ΨΥΧΑΡΓΩΣ-Β Φάση. Στόχος του είναι να αποτελέσει ένα εργαλείο που θα διευκολύνει τους Φορείς και τα στελέχη τους στα πρώτα βήματα οργάνωσης των Ολοκληρωμένων Κέντρων και των υπηρεσιών τους. Με αυτή την οπτική έχει δομηθεί το περιεχόμενο του. Σε περίπτωση που το παρόν κείμενο αποτελέσει υλικό για την σύνταξη υπουργικής απόφασης σχετικής με την οργάνωση ή/και την λειτουργία Ολοκληρωμένων Κέντρων, θα χρειαστεί να συμπληρωθεί με σειρά στοιχείων γύρω από το νομικό πλαίσιο που αφορούν τα άτομα με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές και ειδικότερα την εκπαίδευση τους, την κατ οίκον νοσηλεία ή παρακολούθηση, την επιδοματική πολιτική και τις προνοιακές υπηρεσίες που τα εξυπηρετούν. Στην εκπόνηση του λήφθηκαν υπόψη οι συμβουλές, παρατηρήσεις, και προτάσεις των: Γενά Αγγελική, Επικ. Καθηγήτρια Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιαννουλάτος Πέτρος, στέλεχος του Υπουργείου Υγείας Νότας Στέργιος, Κλινικός Ψυχολόγος Κωτσόπουλος Σωτήρης, Ψυχίατρος, Μαυρέας Βενετσάνος, Καθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Ραντοίκοβιτς Ντέγιαν, ψυχίατρος, και Βουτσά Νικολέττα, ψυχολόγος, η οποία συνέγραψε μέρος του κειμένου. Την κύρια ευθύνη για την σύνταξη του καθώς και την επιμέλεια του κειμένου είχε η Πάλλη Αλεξάνδρα, ψυχολόγος, μέλος της Ομάδας Έργου της Μονάδας Υποστήριξης και Παρακολούθησης. 2

Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή...6 Η μεταρρύθμιση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην χώρα μας...6 Οι υπάρχουσες υπηρεσίες για άτομα με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές...6 Η αναγκαιότητα δημιουργίας Ολοκληρωμένων Κέντρων Παρέμβασης για άτομα με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές...7 Τα προβλεπόμενα Ολοκληρωμένα Κέντρα για διαταραχές του φάσματος του αυτισμού..8 Η δικτύωση των Ολοκληρωμένων Κέντρων...10 2. Ολοκληρωμένο Κέντρο για άτομα με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές - Διαταραχές του φάσματος του Αυτισμού...11 Περιγραφή...11 Σκοπός του Ολοκληρωμένου Κέντρου...11 Στόχοι του Ολοκληρωμένου Κέντρου...11 Άμεσα και Έμμεσα Επωφελούμενοι...12 3. Η οργάνωση του Ολοκληρωμένου Κέντρου...13 3.1. Κέντρο Ημέρας για άτομα με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές...13 Σκοπός...13 Πλαίσιο λειτουργίας...14 Ενδεικτικό Ωράριο Ημερήσιου Προγράμματος Εκπαίδευσης Παιδιών...16 Ενδεικτικό Ωράριο Προγράμματος Εκπαίδευσης και Υποστήριξης Οικογενειών...16 Παρέμβαση στην κρίση...17 Στελέχωση...17 Χώροι Κέντρου Ημέρας...19 Διαδικασία Διαχείρισης Περιστατικού...20 Πρώτη Επικοινωνία...20 Αξιολόγηση Διάγνωση...21 3

Θεραπεία Εκπαίδευση των παιδιών με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές...21 Το Ατομικό Πρόγραμμα...23 Ατομική Εκπαίδευση...25 Ομαδική Εκπαίδευση...26 Διάλειμμα...26 Εκπαίδευση Γονέων στο Κέντρο...27 Γενίκευση κατ' οίκον...27 Ενημέρωση...27 Εκπαίδευση και εποπτεία κατ' οίκον σε παλιούς μαθητές του Ημερήσιου Προγράμματος...27 Παρεχόμενες Υπηρεσίες Προγράμματος Εκπαίδευσης και Υποστήριξης Οικογενειών...28 Αξιολόγηση...28 Εκπαίδευση Γονέων κατ' οίκον...29 Συμβουλευτικές Συνεδρίες Υποστήριξης Οικογένειας...30 Ομάδες Οικογενειών...30 Αρμοδιότητες Προσωπικού...31 Επιστημονικά Υπεύθυνος του Κέντρου Ημέρας...31 Ψυχολόγοι...32 Παιδοψυχίατρος...35 Εργοθεραπευτής...36 Δάσκαλος Φυσικής Αγωγής...36 Ειδικός Παιδαγωγός...37 Άλλες ειδικότητες...38 Συναντήσεις Προσωπικού...38 Κλινικές Συναντήσεις της Ομάδας Θεραπευτών...38 Ομάδα Εποπτείας...39 4

Ομάδα Αξιολόγησης...39 Εκπαιδευτικό Υλικό...39 Ενημερωτικό Υλικό...40 3.2 Ξενώνας...41 Σκοπός λειτουργίας του Ξενώνα...41 Κριτήρια Ένταξης...41 Διάρκεια Παραμονής στον Ξενώνα...42 Λειτουργία...43 Προσωπικό...43 Ατομικό Πρόγραμμα...44 Παρεχόμενες Υπηρεσίες Ξενώνα...44 Ατομική Εκπαίδευση...45 Ομαδική Εκπαίδευση...45 Εργοθεραπεία...46 Αθλητικές Δραστηριότητες...46 Ελεύθερες 'Ώρες...47 Εκπαίδευση Γονέων στον Ξενώνα...47 Συμβουλευτικές Συνεδρίες Υποστήριξης Οικογένειας...47 Αρμοδιότητες Προσωπικού...48 Μάγειρας...49 Νοσηλευτές...49 Συναντήσεις Προσωπικού...49 Κλινική συνάντηση Θεραπευτικής Ομάδας...49 Ομάδα Εποπτείας...50 Υποδομή...50 5

3.3 Κέντρο Εκπαίδευσης και Έρευνας...52 Σκοπός του Κέντρου Εκπαίδευσης και Έρευνας...52 Οργάνωση του Κέντρου Εκπαίδευσης και Έρευνας...52 Προσωπικό...52 Επιστημονικά Υπεύθυνος...52 Εκπαιδευτές...52 Γραμματέας...53 Ερευνητές...53 Στατιστικολόγος...53 Εκπαιδευόμενοι...54 4. Βιβλιογραφία...56 6

1. Εισαγωγή Η μεταρρύθμιση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην χώρα μας Σύμφωνα με τον Νόμο 2716/1999 για την ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό των υπηρεσιών ψυχικής υγείας «το κράτος έχει την ευθύνη για την παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας, που έχουν σκοπό την πρόληψη, διάγνωση, θεραπεία, περίθαλψη ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και κοινωνική επανένταξη ενηλίκων, παιδιών και εφήβων με ψυχικές διαταραχές και διαταραχές αυτιστικού τύπου και με μαθησιακά προβλήματα (Άρθρο1, παρ.1). Με το πρίσμα και το πνεύμα αυτό, στα πλαίσια της συντελούμενης μεταρρύθμισης των υπηρεσιών ψυχικής υγείας της χώρας, δημιουργούνται τα πρώτα Ολοκληρωμένα Κέντρα για άτομα με διαταραχές του φάσματος του αυτισμού - Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές, που έρχονται να καλύψουν ορισμένες από τις τεράστιες ελλείψεις που υπάρχουν στην παροχή υπηρεσιών προς τα άτομα αυτά. Με τα Κέντρα αυτά επιχειρείται η δημιουργία σύγχρονων υπηρεσιών που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα αναγκών των ίδιων των πασχόντων όπως και των οικογενειών τους και των θεραπευτών-μελετητών. Στις υπηρεσίες που παρέχουν, περιλαμβάνεται η διάγνωση, αξιολόγηση, θεραπεία και εκπαίδευση των παιδιών με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές κατ οίκον και στους χώρους του Κέντρου Ημέρας, η εκπαίδευση και υποστήριξη των οικογενειών τους, η παρέμβαση κατ οίκον σε περιπτώσεις κρίσεων των οικογενειακών συστημάτων, η παροχή βραχείας στεγαστικής κάλυψης και η συνέχιση της παρακολούθησης του ατόμου μετά την ολοκλήρωση των θεραπευτικών παρεμβάσεων που του παρέχονται στο Ολοκληρωμένο Κέντρο. Οι υπάρχουσες υπηρεσίες για άτομα με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές Οι εξειδικευμένες υπηρεσίες για άτομα με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές είναι μέχρι σήμερα εξαιρετικά σπάνιες. Κατά κανόνα ο πληθυσμός αυτός εξυπηρετείται από τα Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα ( των οποίων η διασπορά είναι πολύ περιορισμένη), από τα ψυχιατρικά τμήματα και τα κέντρα Ψυχικής Υγείας. 7

Έως την έναρξη του προγράμματος ΨΥΧΑΡΓΩΣ, υπήρχαν μόνο ορισμένες δομές από ιδιωτικές μη κερδοσκοπικές εταιρείες, όπως: 1. Θεραπευτική Μονάδα Αυτισμού, Αγ. Παρασκευή Αττικής. Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής. 2. «ΠΕΡΙΒΟΛΑΚΙ Ι», Χαλάνδρι Αττικής. Ελληνικό Κέντρο για την Ψυχική Υγεία και Θεραπεία του Παιδιού και της Οικογένειας. Μονάδα Αυτιστικών Ατόμων «ΕΛΠΙΔΑ», Ωραιόκαστρο Θεσσαλονίκης. Σύλλογος Γονέων και Φίλων του Ειδικού Παιδιού «Ελπίδα». 3. Στέγη Αυτιστικών Ατόμων «ΕΛΕΝΗ ΓΥΡΑ», Ζίτσα Ιωαννίνων. Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Αυτιστικών Ατόμων. 4. Μονάδα Ειδικής Αγωγής «SOS», Ν. Μάκρη Αττικής. Σύλλογος Γονέων - Κηδεμόνων και Φίλων Αυτιστικών Παιδιών. 5. «ΖΩΟΔΟΧΟΣ ΠΗΓΗ», Ηράκλειο Κρήτης. Γονείς παιδιών με Ειδικές Ανάγκες. 6. Οικοτροφείο Αυτιστικών «ΑΝΑΔΥΣΗ», Αίγινα. 7. Ίδρυμα για το παιδί «Η ΠΑΜΜΑΚΑΡΙΣΤΟΣ», Ν. Μάκρη Αττικής. Αποτελείται από Κ.Η., Παιδικό Σταθμό, Ειδικό Σχολείο. 8. «Η ΜΕΓΑΛΟΧΑΡΗ», Χανιά Κρήτης. Σύλλογος Προστασίας Αυτιστικών Παιδιών. 9. «Η ΑΡΓΩ», Ν. Φάληρο Πειραιά. Σωματείο Γονέων Ναυτικών. ενώ κάποιες ιδιωτικές δομές που εξυπηρετούσαν Άτομα με Ειδικές Ανάγκες γενικότερα, παρέχουν υπηρεσίες σε άτομα με διαταραχές του φάσματος του αυτισμού, κινητικά προβλήματα και άλλες ψυχικές παθήσεις. Σήμερα έχουν προστεθεί τα πρώτα Ολοκληρωμένα Κέντρα ή τμήματα τους, όπως καταγράφονται σε επόμενο κεφάλαιο. Η αναγκαιότητα δημιουργίας Ολοκληρωμένων Κέντρων για άτομα με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές Η δημιουργία Ολοκληρωμένων Κέντρων για άτομα με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές εντάσσεται στο πλαίσιο του Ν.2716/99 για την «Ανάπτυξη και τον 8

εκσυγχρονισμό των υπηρεσιών ψυχικής υγείας» και συνδέεται με τις πολιτικές που αναπτύσσονται στον τομέα της ψυχικής υγείας. Η λειτουργία του Ολοκληρωμένου Κέντρου παρέμβασης για άτομα με διαταραχές του φάσματος του αυτισμού φαίνεται επιβεβλημένη, δεδομένου ότι στην περιοχή ευθύνης των περισσότερων ΤΟΨΥ (ΤΟΨΥΠΕ) της χώρας δεν υπάρχουν αντίστοιχες δομές, ή οι υφιστάμενες υπηρεσίες δεν επαρκούν για την κάλυψη των αναγκών, με αποτέλεσμα τα περιστατικά να παραπέμπονται σε μη- εξειδικευμένες υπηρεσίες ή σε κέντρα άλλων περιοχών ή και άλλων πόλεων. Επιπλέον στοιχεία που προέρχονται από διεθνείς έρευνες μελέτες καταστούν επιτακτική την ανάγκη δημιουργίας ολοκληρωμένων κέντρων αφού οι επιδημιολογικές μελέτες αναφέρουν ότι ανά 10.000 άτομα γενικού πληθυσμού υπάρχουν 18 30 άτομα με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές-αυτισμό, ενώ τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται αυξητική τάση, κυρίως λόγω της διεύρυνσης των νοσολογικών κατηγοριών. Έτσι ο επιπολασμός που δίνεται από μελετητές για το σύνολο των διαταραχών του φ ασματος του αυτισμού-διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών, όποιας βαρύτητας, αγγίζει το 50 ανά 10.000 κατοίκους. Ο επιπολασμός αυτός έχει καταγραφεί σε διεθνείς μελέτες, για την Ελλάδα όμως δεν έχει γίνει ποτέ επιδημιολογική μελέτη, και έτσι συμπεραίνεται ότι η συχνότητα των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών αντιστοιχεί στα διεθνή δεδομένα, σε αναλογία πάντα με τον πληθυσμό της χώρας. Με δεδομένο την συχνότητα εμφάνισης των διαφόρων μορφών των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών καθώς και την έλλειψη συναφών υπηρεσιών είναι προφανής η ανάγκη άμεσης δημιουργίας εξειδικευμένων υπηρεσιών και προγραμμάτων για άτομα που πάσχουν από αυτισμό. Τα προβλεπόμενα Ολοκληρωμένα Κέντρα για διαταραχές του φάσματος του αυτισμού Τα Εξειδικευμένα Κέντρα για άτομα που πάσχουν από διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές που προβλέπονται και έχουν εγκριθεί στην Β Φάση ΨΥΧΑΡΓΩΣ είναι 20. Από αυτά λειτουργούν ήδη σήμερα τα εξής 5: 1. Ξενώνας 10 ατόμων, Σύλλογος Γονέων Κηδεμόνων & Φίλων Αυτιστικών ατόμων Λάρισας, Λάρισα, Δ.Υ.ΠΕ Θεσσαλίας 9

2. Κέντρο Ημέρας για παιδιά με σοβαρές εξελικτικές διαταραχές, Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.Α., Μεσολόγγι, Δ.Υ.ΠΕ Δυτικής Ελλάδας 3. Ολοκληρωμένο Κέντρο Αντιμετώπισης Αυτισμού και Διάχυτης Διαταραχής της Ανάπτυξης - ΠΕΡΙΒΟΛΑΚΙ ΙΙ, Ελληνικό Κέντρο για την Ψυχική Υγεία & Θεραπεία Παιδιού & Οικογένειας «Το Περιβολάκι», Χαλάνδρι, Β Δ.Υ.ΠΕ Αττικής 4. Κέντρο Ημέρας «Λιθαράκι», Παιδοψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, Παπάγου, Β Δ.Υ.ΠΕ Αττικής 5. Κέντρο Ημέρας «ΕΘΜΑ», Παιδοψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, Π. Ψυχικό, Β Δ.Υ.ΠΕ Αττικής ενώ προβλέπεται να λειτουργήσουν ακόμα τα: 1. Ολοκληρωμένο Κέντρο, Γ.Ν. «Ιπποκράτειο», Θεσ/νίκη, Α Δ.Υ.ΠΕ Κεντρικής Μακεδονίας 2. Ολοκληρωμένο Κέντρο, Γ.Ν. ΑΧΕΠΑ, Θεσ/νίκη, Α Δ.Υ.ΠΕ Κεντρικής Μακεδονίας 3. Ολοκληρωμένο Κέντρο, Γ.Ν. «Παπανικολάου», Θεσ/νίκη, Β Δ.Υ.ΠΕ Κεντρικής Μακεδονίας 4. Κέντρο Ημέρας, Γ.Ν. Πρέβεζας, Πρέβεζα, Δ.Υ.ΠΕ Ηπείρου 5. Ολοκληρωμένο Κέντρο, Π.Γ.Ν. Ιωαννίνων, Ιωάννινα, Δ.Υ.ΠΕ Ηπείρου 6. Ξενώνας, Γ.Ν. Καρδίτσας, Καρδίτσα, Δ.Υ.ΠΕ Θεσσαλίας 7. Κέντρο Ημέρας, Γ.Ν. Κέρκυρας, Κέρκυρα, Δ.Υ.ΠΕ Ιονίων Νήσων 10

8. Ολοκληρωμένο Κέντρο, Γ.Ν. Πατρών «Άγιος Ανδρέας», Αχαΐα, Δ.Υ.ΠΕ Δυτικής Ελλάδας 9. Κέντρο Ημέρας, Γ.Ν.Ν.Θ. «Σωτηρία», Αττική, Β Δ.Υ.ΠΕ Αττικής 10. Μονάδα Φιλοξενίας ατόμων που παρουσιάζουν ιδιαίτερη επιθετικότητα, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Αυτιστικών Ατόμων, Αττική, Γ Δ.Υ.ΠΕ Αττικής 11. Ολοκληρωμένο Κέντρο, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Αυτιστικών Ατόμων, Αττική, Γ Δ.Υ.ΠΕ Αττικής 12. Κέντρο Ημέρας, Γ.Ν Κορίνθου, Κόρινθο, Δ.Υ.ΠΕ Πελοποννήσου 13. Κέντρο Ημέρας, Γ.Ν Ναυπλίου, Αργολίδα, Δ.Υ.ΠΕ Πελοποννήσου 14. Ολοκληρωμένο Κέντρο για τον Αυτισμό, Γ.Ν Τρίπολης, Αρκαδία, Δ.Υ.ΠΕ Πελοποννήσου 15. Ολοκληρωμένο Κέντρο, Π.Γ.Ν. Ηρακλείου, Ηράκλειο, Δ.Υ.ΠΕ Κρήτης. Η δικτύωση των Ολοκληρωμένων Κέντρων Ένα Ολοκληρωμένο Κέντρο περιλαμβάνει ένα μικρό δίκτυο υπηρεσιών που απαντά με τον πλέον κατάλληλο τρόπο σε πολλά επίπεδα αναγκών των ατόμων με διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή και των οικογενειών τους. Επειδή όμως ο αυτισμός και οι διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές είναι σύνδρομα ιδιαίτερα σύνθετα που επηρεάζουν όλη την αναπτυξιακή πορεία του ατόμου και πλήττουν κάθε τομέα της ζωής τους, οι υπηρεσίες ενός τέτοιου κέντρου αλλά ούτε και καμία άλλη υπηρεσία δεν επαρκεί. Είναι απαραίτητη η δικτύωση με τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας και τα ιατροπαιδαγωγικά κέντρα, με τις υπηρεσίες της πρόνοιας, με τα Κ.Δ.Α.Υ., με τα εκπαιδευτικά πλαίσια κάθε βαθμίδας, με τα Κέντρα Προεπαγγελματικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, με τα προστατευμένα εργαστήρια, καθώς και με τους φορείς της κοινότητας στην οποία ζουν οι επωφελούμενοι από το Ολοκληρωμένο 11

Κέντρο. Γιατί μόνο αντιμετωπίζοντας τις συνέπειες των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών ολιστικά και παρεμβαίνοντας σε κάθε πλαίσιο είτε αφορά την σχολική τάξη, είτε τον χώρο εργασίας, είτε τις δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου, μπορεί κανείς να αναμένει μεγιστοποίηση των θεραπευτικών παρεμβάσεων και σταθεροποίηση των αποτελεσμάτων στο χρόνο. 2. Ολοκληρωμένο Κέντρο για Άτομα με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές - Διαταραχές του φάσματος του Αυτισμού Περιγραφή Το Ολοκληρωμένο Κέντρο για άτομα με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές αποτελείται από τρία εξειδικευμένα τμήματα, που καλύπτουν τις ανάγκες για θεραπεία, εκπαίδευση, στέγαση και ψυχοκοινωνική αποκατάσταση των πασχόντων, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην εξειδίκευση επιστημονικού προσωπικού στην αντιμετώπιση των Διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών. Τα τμήματα που συγκροτούν ένα Ολοκληρωμένο Κέντρο είναι: 1. Κέντρο Ημέρας για άτομα με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές 2. Ξενώνας για άτομα με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές 3. Κέντρο Εκπαίδευσης και Έρευνας Σκοπός του Ολοκληρωμένου Κέντρου Η δημιουργία και λειτουργία Ολοκληρωμένου Κέντρου Παρέμβασης για άτομα με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές αποσκοπεί στην αντιμετώπιση των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών και στην άρση των επιπτώσεων τους στο άτομο και στην οικογένειά του. Στόχοι του Ολοκληρωμένου Κέντρου Ο κύριος στόχος είναι η έγκαιρη παρέμβαση, διάγνωση και η εφαρμογή ενός ρεαλιστικού και αποτελεσματικού θεραπευτικού σχεδιασμού για τα άτομα με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές και τις οικογένειες τους. 12

Επιμέρους στόχοι είναι και οι εξής: 1. Παροχή υπηρεσιών πρώιμης διάγνωσης και θεραπευτικής αντιμετώπισης ατόμων με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές. 2. Παροχή ειδικών υπηρεσιών υγείας, φροντίδας, εκπαίδευσης και πρόνοιας τόσο για τα αυτιστικά παιδιά όσο και για τις οικογένειες τους και το κοινωνικό τους περιβάλλον. 3. Λειτουργική διασύνδεση με οικογένειες που έχουν αυξημένες ανάγκες και εκπαίδευση των μελών της οικογένειας. 4. Οργάνωση και παρέμβαση στα σχολεία όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων, με στόχο την ευαισθητοποίηση τόσο σε γενικά (κοινωνική ευθύνη, ψυχική υγεία, διαφορετικότητα, κλπ) όσο και σε εξειδικευμένα θέματα (διαταραχές του φάσματος του αυτισμού: αντιμετώπιση και ανάγκες αυτών των ατόμων, κλπ). 5. Ακριβής καταγραφή και δημιουργία βάσης δεδομένων με στόχο την ανίχνευση αναγκών, την παροχή φροντίδας την αξιολόγηση και την έρευνα. 6. Λειτουργική διασύνδεση με άλλους φορείς και υπηρεσίες Υγείας, Παιδείας, Ειδικής Αγωγής και Επαγγελματικής Αποκατάστασης ατόμων με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές. Άμεσα και Έμμεσα Επωφελούμενοι Άμεσα επωφελούμενοι του έργου είναι: 1. Τα ίδια τα άτομα με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές που χρήζουν παρέμβασης. Ειδικότερα στα ολοκληρωμένα Κέντρα παρέχονται υπηρεσίες σε άτομα που πάσχουν από: Αυτισμό της παιδικής ηλικίας (παλαιότερα αναφερόμενο και ως αυτιστική διαταραχή, βρεφικός αυτισμός, βρεφική ψύχωση, σύνδρομο Kanner). Άτυπος αυτισμός (παλαιότερα αναφερόμενο και ως άτυπη ψύχωση της παιδικής ηλικίας, νοητική καθυστέρηση με αυτιστικά χαρακτηριστικά). Σύνδρομο Rett. Άλλη αποργανωτική διαταραχή της παιδικής ηλικίας (παλαιότερα αναφερόμενο και ως βρεφική άνοια, αποδιοργανωτική αποαπαρτιωτική ψύχωση, σύνδρομο Heller). Διαταραχή υπερδραστηριότητας σχετιζόμενη με νοητική καθυστέρηση και στερεότυπες κινήσεις 13

Σύνδρομο Asperger (παλαιότερα αναφερόμενο και ως αυτιστική ψυχοπαθητική διαταραχή, σχιζοειδής διαταραχή της παιδικής ηλικίας). Άλλες διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές Διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή, μη καθοριζόμενη οποιασδήποτε βαρύτητας, λειτουργικότητας και νοημοσύνης. 2. Οικογένειες παιδιών με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές που έχουν ανάγκη στήριξης, εκπαίδευσης και ενίσχυσης. Έμμεσα επωφελούμενοι του έργου είναι: 1. Η κοινότητα της περιοχής, μέσω της προαγωγής της ψυχικής υγείας και της πρόσβασης στις παρεχόμενες υπηρεσίες του Ολοκληρωμένου Κέντρου 2. Η εκπαιδευτική κοινότητα. 3. Επαγγελματίες υγείας μέσω της ενημέρωσης και της γενικότερης συνεργασίας. 4. Εκπαιδευόμενοι. 3. Οργάνωση του Ολοκληρωμένου Κέντρου 3.1 Κέντρο Ημέρας για άτομα με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές Σκοπός Το Κέντρο Ημέρας είναι μία από τις τρεις υπηρεσίες του Ολοκληρωμένου Κέντρου. Έχει ως κύριο στόχο την κοινωνικοποίηση και την ένταξη στην κοινότητα ατόμων με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές. Στο Κέντρο Ημέρας προσφέρεται εκπαίδευση στις δεξιότητες όσο το δυνατόν περισσότερο αυτόνομης διαβίωσης των ατόμων αυτών στην κοινότητα με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής τους. Το Κέντρο Ημέρας είναι ένα μεταβατικό στάδιο στην πορεία ενός παιδιού και όχι ένας δια βίου χώρος απασχόλησης. 14

Πλαίσιο λειτουργίας Το Κέντρο Ημέρας δέχεται παιδιά που υποφέρουν από όλες τις Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές (σύνδρομο Rett, σύνδρομο Asperger, άλλη αυτοδιοργανωτική διαταραχή της παιδικής ηλικίας, Αυτιστική Διαταραχή) και ανεξάρτητα του επιπέδου νοημοσύνης. Παρέχει Ημερήσιο Πρόγραμμα Εκπαίδευσης και Θεραπείας παιδιών καθώς και Πρόγραμμα Εκπαίδευσης και Υποστήριξης Οικογενειών. Παράλληλα το Κέντρο Ημέρας λειτουργεί και ως Μονάδα Παρέμβασης στην Κρίση, σε μια τομεοποιημένη περιοχή ευθύνης. Το Κέντρο Ημέρας λειτουργεί καθημερινά σε πλήρες πρωινό ωράριο. Έχει τη δυνατότητα να εξυπηρετεί χωρικά αλλά και από πλευράς στελέχωσης έναν ορισμένο αριθμό παιδιών, συνήθως γύρω στα 10, ηλικίας από 3 μέχρι 12 χρόνων. Στο Ημερήσιο πρόγραμμα προτιμούνται παιδιά προσχολικής ηλικίας έτσι ώστε να κατευθυνθεί η προσπάθεια της εκπαίδευσης προς την ένταξη τους σε δημοτικό σχολείο. Αυτό δεν σημαίνει πως η ηλικία αποτελεί κριτήριο αποκλεισμού, γιατί σε παιδιά μεγαλύτερα των 8 χρόνων οι προσπάθειες κατευθύνονται προς την ένταξη σε ένα άλλο πλαίσιο, όπως ειδικό σχολείο ή άλλα εκπαιδευτικά προγράμματα ή προεπαγγελματικά εργαστήρια. Είναι όμως σημαντική η έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση από την προσχολική ηλικία, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι μειονεξίες και οι αναπηρίες και να αποφεύγονται οι κοινωνικοί αποκλεισμοί. Στόχος του Ημερήσιου Προγράμματος του Κέντρου Ημέρας είναι να διδαχθεί το παιδί τις απαραίτητες δεξιότητες για να μπορεί να λειτουργεί ικανοποιητικά στο σπίτι καθώς και να ενταχθεί σε ένα άλλο πλαίσιο που θα το κρατάει απασχολημένο με ένα δομημένο και δημιουργικό τρόπο. Το εξατομικευμένο πρόγραμμα διαμορφώνεται με τέτοιο τρόπο ώστε αυτό το εγχείρημα να ολοκληρωθεί μέσα σε τρία χρόνια και να ικανοποιούνται οι εξής όροι: να πηγαίνουν τα παιδιά εγκαίρως στο σχολείο και να δίνεται η ευκαιρία και σε άλλα παιδιά με τις οικογένειες τους να εκμεταλλευτούν τις υπηρεσίες του Κέντρου Ημέρας. Πολύ πιθανό είναι να υπάρχουν περιπτώσεις που κάποια παιδιά να χρειάζονται περισσότερα από τρία χρόνια εκπαίδευσης. Σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να παραταθεί η παρακολούθηση του προγράμματος του Κέντρου Ημέρας αφού πραγματοποιηθεί αξιολόγηση προκειμένου να γίνουν οι απαραίτητες τροποποιήσεις των 15

εξατομικευμένων θεραπευτικών προγραμμάτων. Σε περιπτώσεις επαναλαμβανομένων παρατάσεων και εάν το παιδί δεν έχει ακόμα κατακτήσει τις απαιτούμενες δεξιότητες για να ενταχθεί σε ένα άλλο πλαίσιο, ενδείκνυται να εξεταστεί η δυνατότητα δημιουργικής απασχόλησης στο σπίτι. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται η δυνατότητα σε νέα παιδιά να επωφεληθούν από τις υπηρεσίες του Κέντρου Ημέρας. Σε καμία όμως περίπτωση δεν επιτρέπεται να διακόπτεται η παροχή υπηρεσιών σε κάποιο παιδί που μπορεί να επωφεληθεί από τα προγράμματα του Κέντρου Ημέρας χωρίς να έχει εξασφαλιστεί η διατήρηση της υπάρχουσας ποιότητας ζωής του. Σε όλες τις περιπτώσεις όταν έχουν επιτευχθεί οι στόχοι και τα παιδιά δεν συμμετέχουν πια σε κάποιο πρόγραμμα, η συνεργασία με το Κέντρο δεν διακόπτεται αλλά συνεχίζεται η παρακολούθηση τους σε τακτική (εβδομαδιαία) βάση από κάποιον θεραπευτή του Κέντρου. Παράλληλα στο Κέντρο Ημέρας αναπτύσσονται προγράμματα Εκπαίδευσης και Υποστήριξης Οικογενειών. Στα προγράμματα αυτά παρέχεται εκπαίδευση σχετικά με τη διαχείριση των προβλημάτων και της συμπεριφοράς του ατόμου με Διάχυτη Αναπτυξιακή Διαταραχή και συμβουλευτική υποστήριξη στις οικογένειες των παιδιών που παρακολουθούν το Ημερήσιο Πρόγραμμα του Κέντρου Ημέρας. Ακόμα εκπαίδευση, θεραπεία και υποστήριξη παρέχεται στις οικογένειες των εφήβων που φιλοξενούνται στον Ξενώνα. Επιπρόσθετα στα προγράμματα αυτά συμμετέχουν και οικογένειες των οποίων τα παιδιά δεν απασχολούνται στο Κέντρο Ημέρας αλλά λαμβάνουν όποιου είδους εκπαίδευση, θεραπεία ή υποστήριξη στο Ολοκληρωμένο Κέντρο. Από το πρόγραμμα Εκπαίδευσης και Υποστήριξης Οικογενειών μπορούν να επωφεληθούν εξίσου οικογένειες με παιδιά προσχολικής ηλικίας καθώς και οικογένειες με μακρόχρονη πορεία και βιώματα από τις συνέπειες των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών. Ειδικότερα η υποστήριξη οικογενειών σε ομάδες, πέραν του μικρού κόστους το οποίο συνεπάγεται έχει και πρόσθετα οφέλη που αφορούν την μείωση της απομόνωσης και του αυτοστιγματισμού των οικογενειών, την αίσθηση ότι δεν είναι οι μόνοι που αντιμετωπίζουν τέτοιες δυσκολίες και την αλληλοϋποστήριξη. Δεν υπάρχει χρονικός περιορισμός για την επίτευξη των στόχων αλλά υπάρχουν σαφή επιστημονικά κριτήρια για τον προσδιορισμό τους ώστε να είναι καθορισμένο πότε θα έχουν επιτευχθεί. Ενδεικτικό Ωράριο Ημερήσιου Προγράμματος Εκπαίδευσης Παιδιών 16

Καθημερινό Πρωινό Πρόγραμμα 08:00 08:30 Προσέλευση προσωπικού και παιδιών 08:30 10:30 Ατομική εκπαίδευση όλων των παιδιών 1:1 10:30 11:00 Διάλειμμα 11:00 13:00 Ατομική εκπαίδευση όλων των παιδιών 1:1 13:00 14:30 Ομαδική εκπαίδευση (τα παιδιά βρίσκονται σε ομάδες των 2 3 ατόμων αλλά είναι 1:1 με τους θεραπευτές) Απογευματινά Προγράμματα 2 φορές την εβδομάδα πραγματοποιείται η ομάδα θεραπευτών όπου συζητούνται κλινικά θέματα και επαναπροσδιορίζονται τα ατομικά θεραπευτικά προγράμματα. 2 φορές την εβδομάδα οι θεραπευτές κάνουν εκπαίδευση και εποπτεία κατ οίκον μαθητών που φοιτούσαν παλιότερα στο Κέντρο Ημέρας και τώρα έχουν ενταχθεί σε γενικό σχολείο ή απασχολούνται σε άλλα πλαίσια. Εφόσον υπάρχει ανάγκη η κατ οίκον παρακολούθηση να γίνει σε πρωινές ώρες και κατά συνέπεια κάποιοι θεραπευτές να βρίσκονται σε πρωινές ώρες εκτός Κέντρου, δεν τροποποιείται το Ημερήσιο Πρόγραμμα του Κέντρου Ημέρας αλλά η ομαδική εκπαίδευση των παιδιών πραγματοποιείται με λιγότερους θεραπευτές. 1 φορά ανά δεκαπενθήμερο πραγματοποιούνται ομάδες εποπτείας. Άλλες Δραστηριότητες 1 φορά την εβδομάδα, σε προκαθορισμένο και κατά προτίμηση σταθερό χρόνο, οι γονείς συμμετέχουν παρακολουθούν την ομαδική εκπαίδευση. Οι αξιολογήσεις δεν έχουν προκαθορισμένη ώρα. Το ραντεβού ρυθμίζεται μεταξύ του αξιολογητή και της οικογένειας. Ενδεικτικό Ωράριο Προγράμματος Εκπαίδευσης και Υποστήριξης Οικογενειών Κατά την διάρκεια της ημέρας και κάποιων απογευμάτων προσφέρονται σε όλες τις οικογένειες που συμμετέχουν στο Πρόγραμμα ωριαίες συνεδρίες συμβουλευτικής, υποστηρικτικής και ψυχοεκπαιδευτικής ψυχοθεραπείας, σε σταθερή βάση και για όσο 17

χρόνο χρειαστεί. Στόχος των συνεδριών αυτών είναι η εκπαίδευση ως προς το πώς να διαχειρίζονται και να εκπαιδεύουν οι ίδιοι το παιδί και η υποστήριξη τους. Η συχνότητα και το περιεχόμενο τους ρυθμίζονται κατόπιν αξιολόγησης της κατάστασης, των αναγκών και των δεξιοτήτων κάθε οικογένειας μεμονωμένα και σύμφωνα με το εκάστοτε σχέδιο παρέμβασης. Ορισμένες δε από τις συνεδρίες αυτές πραγματοποιούνται στο σπίτι της οικογένειας ώστε να αυξάνεται η δυνατότητα εφαρμογής και η γενίκευση. Επιπλέον, οι οικογένειες μπορούν να συμμετέχουν και σε ομάδα εκπαίδευσης ή σε ομάδα υποστήριξης οικογενειών που πραγματοποιείται στο Κέντρο Ημέρας κάποιο απόγευμα την εβδομάδα. Με τον τρόπο αυτό έρχονται σε επαφή με άλλες οικογένειες που αντιμετωπίζουν παρόμοιες δυσκολίες και τους δίνεται η δυνατότητα να μοιραστούν τα βιώματα τους, να διαπιστώσουν ότι δεν είναι οι μόνοι που αντιμετωπίζουν τέτοιες δυσκολίες και να αλληλοϋποστηριχθούν. Παρέμβαση στην κρίση Μια άλλη υπηρεσία που παρέχει το Κέντρο Ημέρας είναι η παρέμβαση στην κρίση. Αφορά περιστατικά του Κέντρου Ημέρας που παρουσιάζουν τόσο διαταρακτική συμπεριφορά που το περιβάλλον τους δεν μπορεί να διαχειριστεί, ή συχνότερα ενδοοικογενεικές εντάσεις που εκλύονται ή εκλύουν συμπτωματολογία. Στο Κέντρο Ημέρας δημιουργείται μια ομάδα παρέμβασης στην κρίση που περιλαμβάνει παιδοψυχίατρο και ψυχολόγους και παρεμβαίνει κατ οίκον όποτε αυτό χρειαστεί. Η ομάδα αυτή μπορεί να διαφοροποιείται στην σύνθεση της όταν πρόκειται για περιπτώσεις που το άτομο με διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή έχει παρακολουθηθεί από το Κέντρο Ημέρας. Τότε στην ομάδα παρέμβασης συμμετέχει ο κύριος θεραπευτής. Εφόσον η υπηρεσία αυτή λειτουργεί σκόπιμο είναι να αξιοποιείται και ο ξενώνας του Ολοκληρωμένου Κέντρου, για την παροδική στέγαση του παιδιού που βρίσκεται σε κρίση. Στελέχωση Τα μέλη του προσωπικού λειτουργούν με τη φιλοσοφία λειτουργίας Διεπιστημονικής Διεπαγγελματικής Ομάδας, ώστε να μπορούν να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στη μεγάλη κλίμακα των αναγκών των παιδιών με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές. 18

Η συναλλαγή των μελών του προσωπικού στα πλαίσια της Διεπιστημονικής Διεπαγγελματικής Ομάδας δίνει την ευκαιρία να χρησιμοποιούν υπό διαφορετικό πρίσμα τις διαφορές σαν βάση για σφαιρική κατανόηση του προβλήματος. Στο πλαίσιο αυτό όλα τα μέλη του προσωπικού συντάσσονται σε καθορισμένο πρόγραμμα το οποίο στηρίζεται σε εγκατεστημένους θεσμούς. Τα γεγονός αυτό επιτρέπει τη δημιουργία ενός οργανωμένου προγράμματος φροντίδας και θεραπείας σεβαστού από όλους, καθώς και την ανάπτυξη πρωτοβουλιών από κάθε επαγγελματία σε σχέση με τη σχετική αυτονομία του ρόλου του. Το προσωπικό που θα στελεχώσει το Κέντρο Ημέρας πρέπει να είναι εκπαιδευμένο και να έχει εμπειρία στην αξιολόγηση και στην θεραπεία ατόμων με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές. Όλα τα μέλη του προσωπικού ασχέτως ειδικότητας αποτελούν ισότιμα μέλη της Ομάδας Προσωπικού. Η αμοιβαία και ισότιμη συνεργασία των μελών της αποτελεί βασική αρχή λειτουργίας της Ομάδας Προσωπικού. Η σύνθεση που προτείνεται για την πλήρη λειτουργία του Κέντρου Ημέρας είναι: Επιστημονικά Υπεύθυνος Γραμματέας Δάσκαλος Φυσικής Αγωγής Εργοθεραπευτής Κοινωνικός Λειτουργός Λογοθεραπευτής Νηπιαγωγός Παιδοψυχίατρος Ειδικοί παιδαγωγοί Ψυχολόγοι (σε αναλογία σχεδόν 1:1 με τον αριθμό των παιδιών που εκπαιδεύονται στο Ημερήσιο Πρόγραμμα του Κέντρου Ημέρας καθώς είναι κατά κανόνα οι κύριοι θεραπευτές στο Ημερήσιο Πρόγραμμα του Κέντρου Ημέρας και στο Πρόγραμμα Εκπαίδευσης και Υποστήριξης Οικογενειών). Ανάλογα με το πληθυσμό που εξυπηρετεί και τα προγράμματα που αναπτύσσει το Κέντρο ενδέχεται ορισμένα από τα στελέχη του να απασχολούνται μερικά. 19

Χώροι Κέντρου Ημέρας Το Κέντρο Ημέρας, εφόσον εξυπηρετεί καθημερινά στο Ημερήσιο Πρόγραμμα του έναν ενδεικτικό αριθμό 10 παιδιών, αποτελείται από: 5 μεγάλα δωμάτια τα οποία είναι χωρισμένα το καθένα στα 2 όπου εκεί διεξάγονται οι ατομικές εκπαιδεύσεις. Ηχομόνωση υπάρχει σε όλα τα δωμάτια. 1 γραφείο. Αυτό είναι το γραφείο του Επιστημονικού Υπεύθυνου που λειτουργεί και ως γραφείο για τις συμβουλευτικές συνεδρίες υποστήριξης ή συνεδρίες αξιολόγησης όποτε λείπει ο επιστημονικός υπεύθυνος. 1 γραφείο. Αυτό χρησιμεύει για συμβουλευτικές συνεδρίες υποστήριξης ή συνεδρίες αξιολόγησης. 2 αίθουσες. Σε αυτές διεξάγεται η ομαδική εκπαίδευση των παιδιών, οι κλινικές συναντήσεις της θεραπευτικής ομάδας, η ομάδα εποπτείας, οι ομάδες αξιολόγησης της πορείας των παιδιών και οι ομάδες οικογενειών. 1 κουζίνα, αρκετά μεγάλη ώστε να χωράει και τραπέζι. 3 τουαλέτες. 20

Διαδικασία Διαχείρισης Περιστατικού Πρώτη Επικοινωνία Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να καλούν το Κέντρο Ημέρας για να κλείσουν ένα ραντεβού στις ώρες λειτουργίας. Τα τηλέφωνα τα απαντάει ο/η γραμματέας του Κέντρου. Όταν παίρνει κάποιος για να κλείσει ένα ραντεβού, ο/ η γραμματέας ζητούν κάποιες πληροφορίες τις οποίες συμπληρώνουν σε ένα συγκεκριμένο έντυπο. Το έντυπο αυτό έχει το ρόλο μιας πολύ σύντομης, πρώτης αξιολόγησης για να είναι σίγουρο ότι έχουν απευθυνθεί στο σωστό μέρος, και μπορεί να περιλαμβάνει ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΓΙΑ ΡΑΝΤΕΒΟΥ Ημερομηνία: Όνομα πατέρα/ μητέρας: Όνομα και ηλικία παιδιού: Τηλέφωνο: Ποιο είναι το πρόβλημα; Έχετε επισκεφτεί άλλον ειδικό; Ποιος σας παρέπεμψε σε μας; Από που ενημερωθήκατε για μας; Λόγοι παραπομπής: Διάγνωση (αν έχει δοθεί): Αν η υπηρεσία δεν προσφέρει τις υπηρεσίες που ζητά (είναι ακατάλληλος) τότε παραπέμπεται στην πιο πιθανή κατάλληλη υπηρεσία (Κέντρο Ψυχικής Υγείας της περιοχής του). Υπάρχει λίστα με όλους τους φορείς Ψυχικής Υγείας όλης της χώρας. Αν φαίνεται να είναι κατάλληλο περιστατικό, ενημερώνεται ο ενδιαφερόμενος για την ύπαρξη λίστας αναμονής και τον μέσο χρόνο που απαιτείται μέχρι να τον πάρει κάποιος τηλέφωνο να του κλείσει ραντεβού. Αν είναι ακατάλληλος, το έντυπο τοποθετείται στο βιβλίο «Ακατάλληλα Περιστατικά». Αν είναι κατάλληλο τοποθετείται στο κουτί της λίστας αναμονής. Όλα τα έντυπα της λίστας αναμονής μοιράζονται με σειρά προτεραιότητας στην Κλινική Ομάδα των Θεραπευτών. Στην συνέχεια πραγματοποιείται νέα επικοινωνία με τους γονείς και δίνεται το πρώτο ραντεβού λήψης ιστορικού και έναρξης της διαδικασίας αξιολόγησης. 21

Αξιολόγηση - Διάγνωση Αξιολόγηση παρέχεται σε όλα τα παιδιά του Ολοκληρωμένου Κέντρου για άτομα με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές. Πραγματοποιείται όταν προκύψει κενή θέση είτε στο Κέντρο Ημέρας (Ημερήσιο Πρόγραμμα και Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Οικογενειών) είτε στον Ξενώνα. Διεξάγεται από την ομάδα προσωπικού όπου ο κάθε ειδικός αξιολογεί τον τομέα του. Η αρχική αξιολόγηση γίνεται κατά τη διάρκεια μιας ημέρας και συμπληρώνεται από τους ειδικούς στον 1 ο μήνα της παρουσίας του παιδιού στο Κέντρο. Περιλαμβάνει συνέντευξη με τους γονείς για λήψη ιστορικού, παρατήρηση του παιδιού και εξέταση του παιδιού με σταθμισμένα εργαλεία. Τα δεδομένα που συλλέγονται κατά την λήψη ιστορικού προκειμένου να αξιολογηθεί ένα παιδί με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές πρέπει να συμβαδίζουν με αυτά που συλλέγονται από άλλα κέντρα και με την διεθνή βιβλιογραφία. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται (κλίμακες και ερωτηματολόγια) πληρούν κριτήρια εγκυρότητας και αξιοπιστίας ενώ κάποιες από αυτές δίνονται σε όλα τα παιδιά για να είναι εφικτή μια σύγκριση μεταξύ τους για κλινικούς και ερευνητικούς λόγους. Οι κλίμακες που χρησιμοποιούνται περιλαμβάνουν ένα προσδιορισμό του Νοητικού Πηλίκου και έναν έλεγχο τόσο γενικών λειτουργικών δεξιοτήτων όσο και ειδικών για την διάγνωση Διάχυτης Αναπτυξιακής Διαταραχής. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης καταχωρούνται στο ατομικό φάκελο ακόμα και όταν το παιδί παραπέμπεται αλλού, προσδιορίζοντας τους λόγους παραπομπής. Θεραπεία- Εκπαίδευση των παιδιών με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές Τα συμπεράσματα του κλινικού από την αξιολόγηση οδηγούν σε Ατομικό Θεραπευτικό Σχέδιο που ακολουθείται σε όλη τη διάρκεια της θεραπείας, όπου περιλαμβάνονται όλες οι ατομικές και ομαδικές παρεμβάσεις που θα ακολουθηθούν, τόσο στο Κέντρο Ημέρας όσο και στο νηπιαγωγείο ή σχολείο που φοιτά το παιδί. Για την εκπόνηση του ατομικού θεραπευτικού σχεδίου και τον σχεδιασμό της παρέμβασης, λαμβάνονται υπόψη οι εξής παράγοντες: τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του παιδιού το εύρος και την ένταση των διαταραχών του, 22

το επίπεδο των ικανοτήτων του, πόσο διαταρακτική είναι η συμπεριφορά του, τα αναμενόμενα αποτελέσματα από κάθε παρέμβαση, κατά πόσο ταιριάζει η προσέγγιση με το προσωπικό στυλ, τις ιδέες, τη φιλοσοφία των γονέων, την δυνατότητα παροχής των απαιτούμενων παρεμβάσεων στο Κέντρο Ημέρας και την ανάγκη αξιοποίησης του δικτύου των υπηρεσιών του Τομέα το κόστος. Ακόμα λαμβάνονται υπό διάφορες επιστημονικές προσεγγίσεις που αφορούν την θεραπεία και την εκπαίδευση των ατόμων με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές. Οι επικρατέστερες από αυτές είναι : 1. Προσέγγιση TEACCH DIVISION TEACCH 2. Συμπεριφοριστικές προσεγγίσεις BEHAVIOURAL APPROACHES, APPLIED BEHAVIOUR ANALYSIS (A.B.A.) 3. Προσεγγίσεις ενσωμάτωσης - ολοκλήρωσης INTEGRATION APPROACHES 4. Θεραπεία καθημερινής ζωής σχολείο HIGASHI DAILY LIFE THERAPY AT THE BOSTON HIGASHI SCHOOL 5. Αλληλεπιδραστικές προσεγγίσεις INTERACTIVE APPROACHES, OPTION APPROACH, THE PLAYSCHOOL CURRICULUM, INFANT DEVELOPMENT PROGRAMΜE 6. Ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις ψυχαναλυτικού τύπου. 7. «Θετικές προσεγγίσεις» - POSITIVE APPROACHES Πλέον αυτών στο Ατομικό Θεραπευτικό Σχέδιο μπορούν να περιλαμβάνονται και άλλες ειδικές θεραπευτικές και εκπαιδευτικές παρεμβάσεις που παρέχονται στο Κέντρο Ημέρας, ανάλογα με τις ανάγκες του συγκεκριμένου παιδιού και τις ειδικεύσεις των στελεχών του. Ενδεικτικά στο Ατομικά Σχέδιο μπορούν να περιλαμβάνονται: Λογοθεραπεία, αγωγή του λόγου 23

Αισθητηριακή ολοκλήρωση και Αισθητηριακή χαλάρωση Εργοθεραπεία Δραματοθεραπεία Χοροθεραπεία Εκπαίδευση και υποβοήθηση της επικοινωνίας PECS, MAKATON Θεραπεία συμπεριφοράς Θεραπεία μουσικής αλληλεπίδρασης μουσικοθεραπεία, θεραπεία με τη βοήθεια της τέχνης Μάθηση υποβοηθούμενη από τη χρήση υπολογιστών Ψυχοκινητική Ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις αλληλεπιδραστικού χαρακτήρα Όποια όμως από τις προσεγγίσεις και να ακολουθείται στο συγκεκριμένο Κέντρο Ημέρας, σε όλες περιλαμβάνονται τα εξής κοινά χαρακτηριστικά: 1. Η έμφαση που δίνεται στην επικοινωνία 2. Η έμφαση στην κοινωνική αλληλεπίδραση 3. Η διδασκαλία αποδεκτών εναλλακτικών Προτύπων 4. Η χρήση οπτικών μέσων 5. Η προβλεψιμότητα των καταστάσεων 6. Το παιχνίδι 7. Η εξατομικευμένη και ομαδική εκπαίδευση 8. Η σημασία της γενίκευσης των κεκτημένων δεξιοτήτων 9. Η δυνατότητα προσαρμογής και γενίκευσης από το ένα πλαίσιο στο άλλο 10. Η συμμετοχή των γονέων Το Ατομικό Πρόγραμμα Απώτερος σκοπός για όλα τα παιδιά με Διάχυτη Αναπτυξιακή Διαταραχή που παρακολουθούνται από το Κέντρο Ημέρας είναι η κοινωνική ένταξη. 24

Λόγω του ότι όλα τα παιδιά με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές, παρά τις ιδιαιτερότητες τους, εμφανίζουν προβλήματα σε κοινούς τομείς, σε γενικές γραμμές οι στόχοι είναι κοινοί και περιλαμβάνουν: βελτίωση ήδη υπαρχόντων ικανοτήτων, εκμάθηση καινούργιων δεξιοτήτων, εξάλειψη, της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς και μείωση, αν όχι εξάλειψη της διασπαστικής συμπεριφοράς και των στερεοτυπιών. Όσον αφορά το Ημερήσιο Πρόγραμμα, τον πρώτο χρόνο η εκπαίδευση αποσκοπεί στο να ανταποκρίνεται και να επικοινωνεί το παιδί με τους δασκάλους του και την οικογένεια του και γενικότερα με τους ενήλικες και τους συνομηλίκους του να κατανοεί και να χρησιμοποιεί επικοινωνιακά τον προφορικό λόγο να μπορεί να παίζει δομημένα και να έχει φτάσει σε ένα βαθμό αυτόαπασχόλησης να έχει μάθει σωστές πρακτικές ατομικής υγιεινής να έχει κερδίσει την αυτονομία του σε ορισμένες δραστηριότητες Τον δεύτερο χρόνο κάποιοι από τους στόχους που τίθενται είναι η περαιτέρω ανάπτυξη του προφορικού λόγου η εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων Αυτά που διδάσκονται αυτόν τον χρόνο προετοιμάζουν το παιδί για την ένταξη του στο επόμενο πλαίσιο. Το παιδί έχοντας αποκτήσει κάποιες βασικές γνώσεις τον πρώτο χρόνο, εξοικειώνεται με προσχολικές δεξιότητες ή με δεξιότητες τις οποίες θα χρειαστεί στη δομή που θα απασχοληθεί μετά την αποχώρηση του από το Κέντρο Ημέρας. Παρόλο όμως που οι γενικοί στόχοι είναι κοινοί, οι συγκεκριμένες δεξιότητες που επιλέγονται να διδαχθούν διαμορφώνονται ανάλογα με τις ανάγκες του παιδιού. Κανένα παιδί που υποφέρει με Διάχυτη Αναπτυξιακή Διαταραχή δεν είναι όμοιο με άλλο. Καθένα έχει διαφορετικές ικανότητες, προτιμήσεις και δυσκολίες όπως και νοημοσύνη. Έτσι, είναι απολύτως απαραίτητο οι δεξιότητες που επιλέγονται να διδαχθούν να βασίζονται σε ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα, ειδικά σχεδιασμένο για το κάθε παιδί ξεχωριστά. Ο κύριος θεραπευτής, βασιζόμενος στα πορίσματα της αξιολόγησης, στο ιστορικό, στη δική του συστηματική και εις βάθος αξιολόγηση της συμπεριφοράς του παιδιού (τόσο στο κέντρο όσο και στο σπίτι του παιδιού) καθώς και στις παρατηρήσεις της υπόλοιπης θεραπευτικής ομάδας έχει κατανοήσει τις ελλείψεις, τις ανάγκες και τις ικανότητες του παιδιού. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω καθώς και τον τρόπο ζωής, τις ανάγκες και 25

τα ενδιαφέροντα της οικογένειας (π.χ. αν η οικογένεια πάει συχνά στο θέατρο, ωφέλιμο είναι να μάθει το παιδί να παρακολουθεί θεατρικές παραστάσεις) ο κύριος θεραπευτής διαμορφώνει ένα ατομικό πρόγραμμα το οποίο πρώτα συζητιέται με την θεραπευτική ομάδα του παιδιού (τον ειδικό παιδαγωγό, τον εργοθεραπευτή, τον δάσκαλο φυσικής αγωγής και τον λογοθεραπευτή) και μετά στην Κλινική Ομάδα. Το Ατομικό Πρόγραμμα κάθε παιδιού περιλαμβάνει τους στόχους και τα βήματα που θα ακολουθηθούν προκειμένου αυτοί οι στόχοι να πραγματοποιηθούν. Το πρόγραμμα πρέπει να έχει πολύ αυστηρή δομή και το παιδί να απασχολείται καθ όλη την διάρκεια παραμονής του στο Κέντρο Ημέρας. Ο τρόπος διδασκαλίας και οι εκπαιδευτικές μέθοδοι που θα χρησιμοποιηθούν έχουν προκαθοριστεί ενώ η κάθε δραστηριότητα που διδάσκεται αναλύεται σε μικρότερα βήματα και καταγράφεται με λεπτομέρεια. Στο Ατομικό Πρόγραμμα εκτός από τον σχεδιασμό του παιδαγωγικού προγράμματος συμπεριλαμβάνονται ο προγραμματισμός των ειδικών αναγκαίων θεραπειών (π.χ. λογοθεραπεία) και των δραστηριοτήτων ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης (π.χ. εκμάθηση οργάνου, συμμετοχή σε αθλητικό όμιλο, κτλ), ο σχεδιασμός της εκπαιδευτικής ή επαγγελματικής προκατάρτισης και κατάρτισης του, ο σχεδιασμός της συνεργασίας με την οικογένεια καθώς και ο τρόπος του συντονισμού της συνεργασίας με τις τυχόν άλλες υπηρεσίες ή άλλους ειδικούς ψυχικής υγείας. Το Ατομικό Πρόγραμμα συντάσσεται εγγράφως και αρχειοθετείται στο προσωπικό φάκελο του παιδιού. Κατά την διάρκεια κάθε συνεδρίας όλοι οι θεραπευτές συμπληρώνουν στο έντυπο του προγράμματος τις δραστηριότητες που διεξήχθησαν κατά την διάρκεια του μαθήματος, τις δεξιότητες που διδάχθηκαν καθώς και τον βαθμό βοήθειας που προσφέρθηκε και την επίδοση του παιδιού σε αυτές. Το ατομικό αυτό πρόγραμμα βρίσκεται στο φάκελο του παιδιού και έτσι οποιοσδήποτε ανά πάσα στιγμή μπορεί να ενημερωθεί για το στάδιο στο οποίο βρίσκεται το παιδί σε κάθε τομέα εκπαίδευσης του. Η πορεία του κάθε παιδιού συζητιέται στην διάρκεια της Κλινικής Ομάδας και όποτε κρίνεται αναγκαίο γίνονται οι απαραίτητες τροποποιήσεις στο Ατομικό Θεραπευτικό Πρόγραμμα. Ατομική Εκπαίδευση 26

Η ατομική εκπαίδευση που προσφέρεται στο Κέντρο Ημέρας διαρκεί 2 ώρες την φορά. Το παιδί λαμβάνει τουλάχιστον 4 ώρες ατομικής εκπαίδευσης καθημερινά από Δευτέρα έως και Παρασκευή. Η ατομική εκπαίδευση διεξάγεται από όλους τους θεραπευτές (παιδοψυχίατρο, ψυχολόγο, λογοθεραπευτή, εργοθεραπευτή, δάσκαλο φυσικής αγωγής), ένας από τους οποίους ορίζεται ως κύριος θεραπευτής του συγκεκριμένου παιδιού και αναλαμβάνει την εκπαίδευση του. Στην ατομική εκπαίδευση το παιδί βρίσκεται στο δωμάτιο μόνο του με τον θεραπευτή και διδάσκεται τις δεξιότητες που αναφέρονται στο ατομικό πρόγραμμα. Οι δραστηριότητες που διδάσκονται εναλλάσσονται συστηματικά και συχνά με ευχάριστες δραστηριότητες που διαρκούν λίγα λεπτά για να ξεκουράζεται το παιδί. Ομαδική Εκπαίδευση Η ομαδική εκπαίδευση διαρκεί 1 ώρα και 30 λεπτά. Το παιδί λαμβάνει ομαδική εκπαίδευση καθημερινά από Δευτέρα έως Παρασκευή στο τέλος της ατομικής εκπαίδευσης ή σε όποιον χρόνο έχει καθοριστεί από τον προγραμματισμό του Κέντρου ως κατάλληλος. Στην ομαδική εκπαίδευση η αναλογία των θεραπευτών προς τα παιδιά είναι 1:1 ή 1:2. Στην ομαδική εκπαίδευση δίνεται η δυνατότητα να διδαχθούν ομαδικά παιχνίδια. Τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες, μαθαίνοντας να παίζουν δομημένα μαζί με άλλα παιδιά. Την ώρα της ομαδικής εκπαίδευσης μπορούν τα παιδιά να πάνε σε μια παιδική χαρά για να τρέξουν και να παίξουν, να συναντηθούν με τα παιδιά που διαμένουν στον ξενώνα ή επειδή είναι η ώρα του φαγητού, αφού θα έχουν φέρει φαγητό από το σπίτι, να διδαχθούν πως στρώνεται το τραπέζι, πως σερβίρεται το φαγητό, πώς τρώμε σωστά, πώς ξεστρώνουμε το τραπέζι και πώς καθαρίζουμε τα πιάτα. Αν κρίνεται απαραίτητο, κάποιες φορές μπορεί το παιδί να λάβει ατομική εκπαίδευση αυτή την ώρα αντί να συμμετέχει σε ομαδικές δραστηριότητες. Διάλειμμα Το διάλειμμα (που διαρκεί μισή ώρα ή περισσότερο) σε σταθερή καθημερινή ώρα αποτελεί και αυτό μέρος του εκπαιδευτικού προγράμματος. Αυτή την ώρα το παιδί δεν αφήνεται μόνο του αλλά διδάσκεται σωστές συμπεριφορές: να πάρει το κολατσιό του από την σάκα, να ζητήσει νερό από τον θεραπευτή ή από κάποιον άλλον και αφού φάει 27

να ζητήσει από κάποιο παιδάκι να παίξουν κάτι μαζί, να ζητήσει ένα παιχνίδι από κάποιον, κ.α. Εκπαίδευση Γονέων στο Κέντρο Από την αρχή της θεραπείας και για όσο χρόνο χρειάζεται, οι γονείς υποχρεωτικά παρακολουθούν ως παρατηρητές κάποιες ώρες μαθημάτων ( όπως περιγράφεται στο ενδεικτικό ωράριο καθημερινής λειτουργίας του Κέντρου Ημέρας) και σιγά - σιγά αρχίζουν να αναλαμβάνουν πιο ενεργό ρόλο με την βοήθεια του θεραπευτή. Σκοπός αυτής της εκπαίδευσης είναι οι γονείς να μάθουν να διαχειρίζονται τα παιδιά τους, ώστε να μπορούν να τα βοηθήσουν να αναπτύξουν τις ικανότητες τους και να αυξήσουν την αυτονομία τους. Ακόμα, αυτή η εκπαίδευση αποσκοπεί στην δημιουργία κοινού μετώπου μεταξύ της οικογένειας και των θεραπευτών, ώστε να αντιμετωπίζεται το παιδί με τον ίδιο τρόπο τόσο στο κέντρο όσο και στο σπίτι, για να αποφεύγεται η σύγχυση του παιδιού και να μεγιστοποιούνται τα οφέλη. Τέλος γνωρίζοντας τον κατάλληλο τρόπο διδασκαλίας οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν το παιδί στην γενίκευση των γνώσεων: τις δεξιότητες που κατέκτησε στο Κέντρο να τις χρησιμοποιεί και στο σπίτι. Γενίκευση κατ οίκον Δυο φορές τον μήνα ένας θεραπευτής επισκέπτεται το σπίτι του παιδιού για να παρατηρήσει την συμπεριφορά του παιδιού στο σπίτι και αν χρησιμοποιεί τις κεκτημένες γνώσεις. Ακόμα, αξιολογεί την συμπεριφορά του γονέα με το παιδί και αν αυτός εφαρμόζει τις τεχνικές που διδάχθηκε. Ο θεραπευτής προσφέρει περαιτέρω καθοδήγηση και διευκρινίσεις. Ενημέρωση Κάθε μέρα όταν ο γονιός έρχεται να πάρει το παιδί του ενημερώνεται για την πορεία του. Δεξιότητες που έχουν κατακτηθεί επισημαίνονται ώστε ο γονιός να απαιτεί από το παιδί να τις εκτελεί και στο σπίτι. Εκπαίδευση και εποπτεία κατ οίκον σε παλιούς μαθητές του Ημερήσιου Προγράμματος 28

Η εκπαίδευση και εποπτεία κατ οίκον πραγματοποιείται από τους κύριους θεραπευτές. Δύο φορές την εβδομάδα, οι κύριοι θεραπευτές φεύγουν από το Κέντρο Ημέρας για να πάνε στο σπίτι παλιού μαθητή που παρακολουθούσε το Ημερήσιο Πρόγραμμα του Κέντρου Ημέρας και τώρα βρίσκεται σε πρόγραμμα ένταξης σε άλλη δομή (π.χ. νηπιαγωγείο, σχολείο, κέντρο απασχόλησης, κ.α.). Ο κύριος θεραπευτής, την μια ημέρα επισκέπτεται το σπίτι ενός μαθητή και την άλλη ημέρα το σπίτι του άλλου μαθητή του (υποθέτουμε ότι μέσα σε τρία χρόνια έχουν καταφέρει να ενταχθούν και οι δυο μαθητές που είχε αναλάβει ο κύριος θεραπευτής). Σκοπός αυτής της συνεδρίας είναι να παρακολουθείται η πορεία του παιδιού και να παρέχεται εποπτεία στους τωρινούς θεραπευτές του παιδιού (τον συνοδό στο σχολείο και τους άλλους θεραπευτές κατ οίκον) που δεν είναι απαραίτητα εργαζόμενοι του Κέντρου Ημέρας αλλά ίσως να έχουν εκπαιδευτεί στο κέντρο (μεταπτυχιακοί φοιτητές ή εθελοντές). Εάν έχει επιτευχθεί συνεργασία με τον δάσκαλο του σχολείου ο θεραπευτής μπορεί κάποιες μέρες να επισκέπτεται το σχολείο του παιδιού. Τα τρία πρώτα χρόνια λειτουργίας του Κέντρου ή σε άλλη περίπτωση που δεν έχει «αποφοιτήσει» μαθητής από το Κέντρο Ημέρας, αυτές οι ώρες χρησιμοποιούνται ως γενίκευση κατ οίκον ή ομαδική εκπαίδευση. Παρεχόμενες Υπηρεσίες Προγράμματος Εκπαίδευσης και Υποστήριξης Οικογενειών Το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης και Υποστήριξης Οικογενειών του Κέντρου Ημέρας προσφέρει συμβουλευτικές συνεδρίες υποστήριξης οικογενειών και θεραπευτικές ομάδες υποστήριξης ή/και ψυχοεκπαίδευσης οικογενειών στις οικογένειες που τα παιδιά τους απασχολούνται στο Ημερήσιο Πρόγραμμα του Κέντρου Ημέρας, καθώς και σε οικογένειες που έχουν ή είχαν όποιου είδους συμβουλευτική ή θεραπευτική σχέση με τις υπηρεσίες του Ολοκληρωμένου Κέντρου και τα παιδιά τους δεν απασχολούνται στο Ημερήσιο Πρόγραμμα. Αξιολόγηση Όπως προαναφέρθηκε, η αξιολόγηση παρέχεται σε όλα τα παιδιά του Ολοκληρωμένου Κέντρου για άτομα με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές. 29

Για την ένταξη στο Πρόγραμμα Εκπαίδευσης και Υποστήριξης Οικογενειών απαιτείται πρόσθετη εκτίμηση της οικογένειας. Η εκτίμηση αυτή γίνεται από τον ψυχολόγο ή όποιον άλλο οικογενειακό θεραπευτή συμμετέχει στο Πρόγραμμα και περιλαμβάνει εκτίμηση στοιχείων του κάθε μέλους της οικογένειας αλλά και ολόκληρης της οικογένειας. Ιδιαίτερα χρήσιμη είναι η εκτίμηση της επιβάρυνσης, των προσδοκιών και των στόχων του κάθε μέλους αλλά και η δυναμική και η επικοινωνία ολόκληρης της οικογένειας. Η οικογενειακή εκτίμηση οδηγεί σε σχέδιο ένταξης στο Πρόγραμμα Οικογενειών και σε σχεδιασμό των παρεμβάσεων στην μεμονωμένη οικογένεια. Βάσει αυτού προσδιορίζονται οι ατομικές συνεδρίες που θα λάβει η οικογένεια καθώς και οι ομάδες στις οποίες θα συμμετάσχουν τα μέλη της. Είναι δεδομένο ότι τα αποτελέσματα της κοινοποιούνται στην κλινική ομάδα των θεραπευτών και σε όλη την διάρκεια των παρεμβάσεων υπάρχει συστηματική και αμφίδρομη ενημέρωση μεταξύ του κύριου θεραπευτή του παιδιού και του οικογενειακού θεραπευτή. Εκπαίδευση Γονέων Κατ οίκον Για τις οικογένειες που παρακολουθούν μόνο το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης και Υποστήριξης Οικογενειών, ο υπεύθυνος οικογενειακός θεραπευτής του προγράμματος, αναλαμβάνει την εκπαίδευση τους στην διαχείριση της συμπεριφοράς του παιδιού τους. Για το λόγο αυτό τις επισκέπτεται δυο φορές την εβδομάδα για δυο ώρες, αναμένοντας μεγαλύτερη γενίκευση και των αποτελεσμάτων όταν η εκπαίδευση γίνεται κατ οίκον. Αυτές τις δυο ώρες ο ψυχολόγος εκπαιδεύει όσο το δυνατόν περισσότερα μέλη της οικογένειας στην αντιμετώπιση των καθημερινών προβλημάτων που προκύπτουν από την συναλλαγή με το πάσχον παιδί τους. Σκοπός αυτής της εκπαίδευσης είναι οι γονείς να μάθουν να διαχειρίζονται τα παιδιά τους, ώστε να μπορούν να τα βοηθήσουν να αναπτύξουν τις ικανότητες τους και να αυξήσουν την αυτονομία τους. Απώτερος στόχος είναι να μπορέσουν τα παιδιά αυτά να ενταχθούν σε ένα πλαίσιο που θα απασχολούνται καθημερινά με ένα δημιουργικό και δομημένο τρόπο. Ο αριθμός των συνεδριών που γίνονται κατ οίκον εξαρτάται από την κάθε οικογένεια, η δε διάρκεια τους εξατομικεύεται επίσης. Ο υπεύθυνος για το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης και Υποστήριξης Οικογενειών λειτουργεί και αυτός πάντα βάσει ατομικού προγράμματος στο οποίο καταγράφονται με λεπτομέρεια όλες οι ενέργειες που πραγματοποιούνται. 30

Αυτές τις δυο ώρες ο οικογενειακός θεραπευτής μπορεί να παρέχει και εποπτεία σε θεραπευτές που δεν είναι απαραίτητα εργαζόμενοι του Ολοκληρωμένου Κέντρου αλλά είναι ενταγμένοι στα προγράμματα του Κέντρου Εκπαίδευσης και Έρευνας. Συμβουλευτικές Συνεδρίες Υποστήριξης Οικογένειας Οι συμβουλευτικές συνεδρίες υποστήριξης της οικογένειας διαρκούν 60 λεπτά. Διεξάγονται από τον ψυχολόγο του Κέντρου Ημέρας ή όποιον άλλο οικογενειακό θεραπευτή είναι υπεύθυνος για το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Οικογενειών. Πραγματοποιούνται μια φορά την εβδομάδα στο Κέντρο, δεν υπάρχει προκαθορισμένη ώρα αλλά συμφωνείται μεταξύ της οικογένειας και του ψυχολόγου. Στις συνεδρίες χρειάζεται να είναι οι δυο γονείς ή ο κύριος φροντιστής του παιδιού και όπου είναι εφικτό τα αδέλφια. Ομάδες Οικογενειών Η ομάδα υποστήριξης οικογένειας διαρκεί 2 ώρες και διεξάγεται από τον ψυχολόγο ή τον οικογενειακό θεραπευτή που είναι υπεύθυνος για το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης και Υποστήριξης Οικογενειών. Πραγματοποιείται στο Κέντρο Ημέρας σε σταθερή μέρα και σε απογευματινές ώρες ώστε να διευκολύνεται η συμμετοχή των εργαζόμενων γονέων. Είναι μια θεραπευτική ομάδα με υποστηρικτικό χαρακτήρα. Εφόσον υπάρχει η δυνατότητα από πλευράς κατάρτισης των θεραπευτών του Κέντρου, παρέχεται και ομαδική συμπεριφορική θεραπεία οικογενειών, προσανατολισμένη στην ψυχοεκπαιδευτική παρέμβαση. Στην ομάδα αυτή οι γονείς λαμβάνουν εκπαίδευση γύρω από τις διαταραχές του φάσματος του αυτισμού και τον τρόπο διαχείρισης των συγκεκριμένων συμπεριφορών που εμφανίζει το παιδί τους, τροποποιούν την ενδοοικογενειακή επικοινωνία, υποστηρίζονται και μαθαίνουν τεχνικές επίλυσης προβλημάτων. Εφόσον υπάρχει ικανός αριθμός αδελφών για να συγκροτηθεί μια ομάδα, παρέχεται η ψυχοεκπαιδευτική παρέμβαση σε ξεχωριστή ομάδα αδελφών. Οι Συμβουλευτικές Συνεδρίες Υποστήριξης Οικογένειας και οι Ομάδες Οικογενειών είναι υπηρεσίες που παρέχονται από τον ψυχολόγο ή όποιον άλλο οικογενειακό θεραπευτή του Προγράμματος Εκπαίδευσης και Υποστήριξης Οικογενειών και όχι από τους κύριους θεραπευτές των παιδιών του Ημερήσιου Προγράμματος. Οι οικογένειες 31

μπορούν να λαμβάνουν ταυτόχρονα παρεμβάσεις σε μεμονωμένη οικογένεια, παρεμβάσεις κατ οίκον και να συμμετέχουν στις ομαδικές θεραπείες, ανάλογα με την εκτίμηση των αναγκών τους και τον σχεδιασμό που έχει γίνει. Αρμοδιότητες Προσωπικού Επιστημονικά Υπεύθυνος του Κέντρου Ημέρας Ο Επιστημονικά Υπεύθυνος του Κέντρου Ημέρας είναι παιδοψυχίατρος ή ψυχολόγος με εμπειρία στην αξιολόγηση και την θεραπεία ατόμων με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές καθώς και εκπαίδευση στην Κοινοτική Ψυχιατρική. Οι αρμοδιότητες του περιλαμβάνουν τον συντονισμό της λειτουργίας των προγραμμάτων του Κέντρου Ημέρας καθώς και του Ξενώνα και του Κέντρου Εκπαίδευσης, τον σχεδιασμό των δραστηριοτήτων του Ολοκληρωμένου Κέντρου καθώς και την διασφάλιση της λειτουργίας του Κέντρου μέσα σε ένα τομεοποιημένο πλαίσιο υπηρεσιών ψυχικής υγείας καθώς και την δικτύωση με κάθε είδους συναφή υπηρεσία εντός της ΔΥΠΕ., αλλά και παιδικών σταθμών, σχολείων, εργαστηρίων, χώρων ψυχαγωγίας, εργασιακών χώρων και φορέων της τοπικής κοινότητας. Ακόμη αξιοποιεί το επιστημονικό δυναμικό του Ολοκληρωμένου Κέντρου για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων όπως: Ενημέρωση της Κοινότητας Ο επιστημονικός υπεύθυνος είναι αυτός που φροντίζει να γίνει γνωστό το έργο του Κέντρου στην κοινότητα και να αναπτυχθούν δράσεις ευαισθητοποίησης της κατοίκων και άρσης των προκαταλήψεων. Είναι υπεύθυνος για την διοργάνωση ημερίδων σε άλλους φορείς (π.χ. επίσκεψη του Κέντρου σε σχολεία και ενημέρωση στα παιδιά ή ακόμα και εκπαίδευση στους δασκάλους σχετικά με τις Διάχυτες Αναπτυξιακές διαταραχές). Επίσης ενεργεί κατάλληλα για την εύρεση ανάδοχων οικογενειών. Συνεργασία με άλλους φορείς Είναι υπεύθυνος για την προαγωγή στενής συνεργασίας με άλλους φορείς ψυχικής υγείας και μη. Συνεργάζεται στενά με Ειδικά Κέντρα Κοινωνικής Ένταξης και Μονάδες Αποκατάστασης, Κέντρα Προεπαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κέντρα Επαγγελματικής 32