ΣΙΡΙΣ 7 (2003-2007) 277-285

Παύλος Τσακιρίδης - Χρυσάνθη Σταμπουλή, Ζήλος παιδείας: Ημιγυμνάσιον Νιγρίτης 1921-1940 Γυμνάσιον εν Νιγρίτι 1940-1944 Νιγρίτα: Σύλλογος Γονέων & Κηδεμόνων Γυμνασίου Νιγρίτας, 2005, 252 σ.; εικ.; 24 εκ. ISBN 960-88574-0-6. Το 1996, 17-20 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε στη Νιγρίτα το Β επιστημονικό Συμπόσιο με θέμα «Η Νιγρίτα Βισαλτία δια μέσου της Ιστορίας» υπό την αιγίδα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. Οι επιστημονικές εισηγήσεις του συμποσίου εκδόθηκαν από το δήμο Νιγρίτας. Σε καμία δε γίνεται λόγος για την ίδρυση και την πορεία του Ημιγυμνασίου και του Γυμνασίου Νιγρίτας. Ο «Ζήλος Παιδείας» είναι από μόνος του ένα ολόκληρο συμπόσιο. Ακόμη ένα επίτευγμα της πνευματικής ζωής που θάλλει στη Νιγρίτα. Συγγραφείς του δύο ανήσυχοι ερευνητές, η εκλεκτή συναδέλφισα κ. Χρυσάνθη Σταμπουλή και ο διευθυντής του γυμνασίου κ. Παύλος Τσακιρίδης. Την έκδοση ανέλαβε ο Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων του Γυμνασίου Νιγρίτας. Προηγείται ευσύνοπτη, περιεκτική και κατατοπιστική ιστορία της Νιγρίτας. Στο Α μέρος ιχνηλατείται η ίδρυση και η πορεία του Ημιγυμνασίου στην περίοδο του μεσοπολέμου 1921-1940. Οι υπότιτλοι αφορούν τη λειτουργία και την εσωτερική οργάνωσή του, όπως την επιβράβευση της επιμέλειας και της συμπεριφοράς των μαθητών, το εκπαιδευτικό και μαθητικό δυναμικό του, τελετές, τον τρόπο εγγραφής, τον εξοπλισμό, τις σφραγίδες, τα μαθήματα που διδάσκονταν, τα διδακτικά βιβλία κ.α. Στο Β μέρος «Γυμνάσιον εν Νιγρίτη» ιστορείται η λειτουργία του γυμνασίου Νιγρίτας στα άγρια κατοχικά χρόνια 1940-1944. Στο Γ μέρος περιέχονται δημοσιεύματα της εφημερίδας «Νιγρίτα» από το 1928 που άρχισε να εκδίδεται, σχετικά με τη λειτουργία και τις δραστηριότητες των σχολείων. Μια φωτογραφία αποκαλύ- ΣΙΡΙΣ 7 (2003-2007) 277-285

278 Βιβλιοκρισίες πτει περισσότερα απ όσα μια αφήγηση. Γι αυτό οι συγγραφείς εκθέτουν ένα παράρτημα με φωτογραφίες από στιγμιότυπα της εποχής. Η έκδοση αφιερώνεται στους μαθητές και καθηγητές που αγωνίστηκαν για ιδανικά και ιδέες. υνατό έναυσμα. Γιατί στη Βισαλτία υπηρετήθηκαν ιδανικά και ιδέες από την αρχαιότητα. Θυμίζω το βασιλιά της Θρήικα, που έσφαξε τα έξι παιδιά του, επειδή ακολούθησαν τον Ξέρξη ενάντια στους Αθηναίους. Την Αμφίπολη και το λέοντά της. Τις δύο προσωπικότητες για τις οποίες γίνεται λόγος στην περιληπτική ιστορία του προκείμενου έργου. Η μία του Αθανάσιου Αργυρού που επωμίστηκε το βάρος του Μακεδονικού αγώνα: πήγε στην Αμερική για συνδρομές και εθελοντές. Συγκέντρωσε χρήματα και πενήντα χιλιάδες εθελοντές. Εκλέχτηκε βουλευτής και δεν είχε ούτε τα χρήματα για την επιστροφή του. Εισήλθε στην πολιτική φτωχός και εξήλθε φτωχότερος. Ηθικό ανάστημα και μεγαλείο. Η δεύτερη προσωπικότητα, ο εικονιζόμενος στη σελίδα δώδεκα καπετάν Γιαγκλής φαντάζει σαν να επιστρέφει τώρα από την εκκαθαριστική επιχείρηση στην κατοικία του αρχικομιτατζή Τάσκα στο Χομόνδος (Μητρούσι). Επίκεντρο του αγώνα του ήταν η Νιγρίτα. Με παρόμοια ιδανικά και ιδέες συνέχισαν την ιστορική πορεία τους και οι κατοπινοί Νιγριτινοί. Καθαρά αμιγής ελληνικός πληθυσμός οι Νιγριτινοί, μόλις απαλλάχτηκαν από την απειλή του πολέμου, επιδόθηκαν στα γράμματα. Με παραστάσεις στα αρμόδια όργανα πέτυχαν την ίδρυση του Ημιγυμνασίου τους. Για πρώτη φορά λειτούργησε το 1921 με έξι μαθητές η Α γυμνασίου και καθηγητή τον κ. Ιωάννη Σιούλα. Τον επόμενο χρόνο κινδύνεψε η λειτουργία του από έλλειψη διδακτικού προσωπικού. Την κατάσταση έσωσε ο πρόσφυγας από τον Πόντο κ. Σάββας Ιωακειμίδης. Με την υπευθυνότητα που τον διέκρινε, τη σύνεση, την εμπειρία του ως δάσκαλος και κυρίως τη διορατικότητά του αναζωογόνησε το ημιγυμνάσιο. εν περιορίστηκε στην τυπικότητα των νόμων και με δική του πρωτοβουλία παρέτεινε το χρόνο εγγραφής και προέβη σε περικοπή της διδακτέας ύλης «ίνα τονωθεί ο προς την παιδείαν ζήλος», όπως αναφέρει στην πράξη 21/8-10-1923. Αξιοπρόσεκτο επίσης είναι ότι ο στυλοβάτης αυτός δίδασκε μαθηματικά, ελληνικά και γαλλικά. Έτσι έθεσε το ημιγυμνάσιο σε τροχιά παραγωγής εκπαιδευτικού έργου. Από το 1924-25 λειτούργησε με τρεις τάξεις, αλλά πέρασε και πάλι από πολλές ατραπούς. Το εκπαιδευτικό προσωπικό το αποτελούν άλλοτε τρεις καθηγητές και άλλοτε ένας. Στις 9 Νοεμβρίου 1930 η εφημερίδα «Νιγρίτα»

Παύλος Τσακιρίδης - Χρυσάνθη Σταμπουλή, Ζήλος παιδείας 279 στη στήλη πρόσωπα και πράγματα αναφέρει: «Ονομαστικώς το Ημιγυμνάσιον Νιγρίτης κατηργήθη, ελλείψει καθηγητικού προσωπικού. Ο μοναδικός καθηγητής που εναπομένει παρ όλην την ικανότητα, την επιστημονικήν του μόρφωσιν και την εργατικότητά του είναι αδύνατον ν ανταποκριθεί εις τας υποχρεώσεις με τας οποίας όλως αδίκως τον επιβαρύνουν η Γενική ιοίκησις και το Υπουργείον. Εάν τούτο γίνεται δια λόγους οικονομίας, είναι προτιμότερον να καταργήσουν το ημιγυμνάσιον, ούτως ώστε οι φοιτώντες ήδη μαθηταί να επιδοθούν εις άλλας εργασίας και μη χάνουν τον καιρόν των επί ματαίω, διότι ως γνωστόν η ημιμάθεια δεν είναι είναι δυνατόν να δημιουργήση χαρακτήρας» και στις 23 Νοεμβρίου 1923 στην ίδια στήλη: «το ημιγυμνάσιον εξακολουθεί να λειτουργεί μ έναν καθηγητήν. Φαίνεται ότι οι αρμόδιοι ενδιαφέρονται μόνον δια την είσπραξιν των φόρων, ούτως ώστε μεταβαίνοντες ούτοι προς εξόφλησιν των μισθών των να ευρίσκωνται τα ταμεία πλήρη. Ουχί δε να προσφέρουν δικαίαν και θετικήν υπηρεσίαν εις σε, Λαέ, που πληρώνεις». Η τοπική κοινωνία σφιχταγκάλιασε το ημιγυμνάσιο και εκτίμησε την προσφορά του. Κι όταν το 1936 οι μεταρρυθμίσεις του Υ- πουργείου παιδείας πρότειναν την κατάργηση και αντικατάστασή του από αστική σχολή, σύσσωμα αντέδρασαν τα τοπικά συμβούλια, οι οργανώσεις, τα σωματεία και ο τοπικός τύπος με συλλαλητήρια, διαβήματα και υπομνήματα προς τους βουλευτές των Σερρών. ιατράνωσαν τη διαμαρτυρία τους και ακύρωσαν τη διάλυσή του (εφημ. «Νιγρίτα» 10 Μαΐου 1936, σελ. 184-185). Ο σκόπελος των μαθητών ήταν η διγλωσσία. Υπερκαθαρεύουσα στα βιβλία, δημοτική στο σπίτι και στην κοινωνία. Το Υπουργείο Παιδείας δεν εννοούσε ν απαγκιστρωθεί από τον ψευτοκλασσικισμό, τον λογιωτατισμό και τον σχολαστικισμό. υστυχώς, στις διαμαρτυρίες και τις προτάσεις των συλλόγων τηρούσε αιδήμονα σιγή. Οι εκπαιδευτικοί ταγοί μας αγνοούσαν πως η γλωσσική διδασκαλία δεν στοχεύει μόνο στην ανάπτυξη των γλωσσικών δεξιοτήτων, αλλά και στην επικοινωνιακή καλλιέργεια και κοινωνική ολοκλήρωση με τη γλωσσική επάρκεια. Εμμονή χωρίς αντίκρισμα, που ταλάνισε τις επόμενες γενιές μέχρι το 1975. Το σημαντικό μαθητικό γεγονός της χρονιάς ήταν οι γυμναστικές επιδείξεις, εφαρμόζοντας το «νους υγιής». Για την επιτυχία τους διακόπτονταν τα μαθήματα επί τριήμερον. Οι μαθητές της εποχής εκείνης έντονα χάραξαν στη μνήμη τους το αυταρχικό σχολείο. Το σχολείο της τιμωρίας, της στείρας τυπολατρίας, του καταλόγου, της

280 Βιβλιοκρισίες κόσμιας εμφάνισης, της σεμνότητας, της μάθησης μακριά από τις α- νάγκες της ζωής. Του σχολείου με τα πολλά «απαγορεύεται», όπως η κυκλοφορία μετά τις 8 μ.μ. κ.α. Το αίμα των παιδιών όμως είναι σαν το επίπαγο νερό. Τρέχει στις φλέβες τους ανεμπόδιστο. Τα παιδιά δημιουργούν τη δική τους διαλεκτική σχέση με το σχολείο. Τα ατίθασα νιάτα πάντα ήταν πρωτοπόρα στην ιστορική ροή με το δυναμισμό τους. Πάντα μεταστοιχειώνουν το αδρανές σώμα της κοινωνίας σε εκρηκτικό μηχανισμό. Την ατμόσφαιρα του σχολείου περιγράφει ο μαθητής Παλτάκης στο ημερολόγιό του «Γενέθλιος τόπος», κυρίως την περίοδο της δικτατορίας Μεταξά: «Μας υποχρεώνουν να συνταχτούμε σε φάλαγγα και διμοιρίες κατά τα στρατιωτικά πρότυπα. Να φοράμε στολές με δίκοχα και να παρακολουθούμε σε συνεδριάσεις την ανάλυση των σκοπών της ΕΟΝ». Όλες οι ομιλίες εξυμνούν τον εργάτη του τρίτου ελληνισμού, Μεταξά. Αναγκάζουν και τους καθηγητές να φορούν στολές ανάλογες με γκέτες». Το σχολείο μετατράπηκε σε οδοστρωτήρα και προκρούστη των ψυχών. Στις πέντε σφραγίδες αποτυπώνονται οι πολιτειακές μεταβολές από το 1921 έως το 1940. Στο διάστημα αυτό ανέλαβαν υπηρεσία εικοσιπέντε (25) εκπαιδευτικοί. Πρώτοι ο κ. Ιωάννης Σιούλας, ο κ. Σάββας Ιωακειμίδης και ανάμεσά τους οι νιγριτινοί κ. Φακής και η κ. Γιαγκίνη. Εφτακόσιοι δεκατρείς (713) συνολικά μαθητές και μαθήτριες γράφτηκαν στα δεκαεννιά χρόνια λειτουργίας του. Το 1939 λειτούργησε μόνο με τη Β τάξη και το 1940 παραδόθηκαν όλα τα οικονομικά και τα πενιχρά περιουσιακά στοιχεία του στο Γυμνάσιο Νιγρίτας. εκαεννιά χρόνια αποτέλεσε το βάθρο της εγγράμματης τοπικής κοινωνίας. Την πνευματογόνα πηγή που δρόσιζε τις διψασμένες για μάθηση παιδικές ψυχές και τις απαιτήσεις της κοινωνίας. Το μονοπάτι της κοινωνικοποίησης. Πνευματικό φάρο, οδηγό του νιγριτινού γονέα και μαθητή. Η κοινωνία το αγκάλιασε, το προστάτεψε. Το διοίκησε με αποτελεσματική διαφάνεια, όπως φαίνεται στα πρακτικά της σχολικής εφορείας. Σωματεία, τύπος, πρόεδροι, βουλευτές το πρόσεξαν ως κόρη οφθαλμού. Η φωτισμένη εκπαιδευτική δράση του ακτινοβόλησε και έλαμψε σ όλη την περίοδο του μεσοπολέμου στην περιοχή. Την αναβάθμισε «όπου ανοίγει ένα σχολείο, κλείνει μια φυλακή». Πρόσφερε στους μαθητές του το «εύ ζήν» του Αριστοτέλη. Πλάτυνε τον πνευματικό ορίζοντα των παιδιών. Κι όταν θα ρθούνε χρόνοι δίσεκτοι και κατο-

Παύλος Τσακιρίδης - Χρυσάνθη Σταμπουλή, Ζήλος παιδείας 281 χικοί, θα ξεπηδήσουν από τα σπλάχνα του οι φωτισμένοι της αντίστασης. Με τα ταραγμένα χρόνια της κατοχής και της αντίστασης συμπίπτει η λειτουργία του Γυμνασίου Νιγρίτας. Το γυμνάσιο υπολειτουργεί και διαφεντεύεται από τις κατοχικές δυνάμεις. Πηγή για τους συγγραφείς αποτελούν τα πρακτικά, οι συνεντεύξεις, ο τύπος και ο «Γενέθλιος τόπος» του μαθητή Παλτάκη. Καταχνιά σκέπασε την πόλη της Νιγρίτας. Παντού παρών ο χτύπος της μπότας, ο θρήνος και ο θάνατος που παραμόνευε σε κάθε γωνιά. Απάνθρωπη ζωή. Καθημερινή βιοπάλη για την πείνα, την α- νεργία, τις αρρώστιες, την καταπίεση, τις εκτελέσεις, τις μεταγωγές στου Παύλου Μελά και στα κάτεργα του ΕΣΣΕΝ. Το γυμνάσιο μεταστεγάζεται από το μητροπολιτικό μέγαρο στο καπνομάγαζο του Ρούντου. Στο μητροπολιτικό μέγαρο εγκαταστάθηκε η γερμανική διοίκηση και εκεί φυλακίστηκαν οι πρώτοι νιγριτινοί αντιστασιακοί. Από το Μάη του 1941 το αντάρτικο φούντωσε στην περιοχή. Οι κατακτητές άρχισαν το σοβαρό έργο των αντιποίνων. Γεγονότα με πανελλαδική και παγκόσμια εμβέλεια θα συγκλονίσουν τη Νιγρίτα, τους νιγριτινούς και τις άδολες μαθητικές παιδικές ψυχές. Οι αθώες παιδικές ψυχές των μαθητών σημαδεύτηκαν καταλυτικά από το καθεστώς της τυραννίας και της παραφροσύνης. Ωρίμασαν πρώιμα, ανδρώθηκαν με σθένος και με κάθε τρόπο εκδήλωναν την αντίστασή τους, αναφέρουν οι συγγραφείς. Οι καθηγητές εκλιπαρούν τη γερμανική διοίκηση να μη παραστούν οι μαθητές στην εκτέλεση Μπογατσόπουλου, αλλά οι σκληροτράχηλοι επιμένουν να συνετίσουν όλες τις ηλικίες των κατακτημένων με την αποτρόπαιη θέα του απαγχονισμού. Η ηρεμία ψυχής εξέλιπε από τους μαθητές. Ξηλώνουν αφίσες που επικηρύττουν αντάρτες. Τραγουδούν τον Εθνικό ύμνο, μεταφέρουν κρυφά μηνύματα στην αντίσταση. Τα γεγονότα επιβεβαιώνουν με αδιάσειστα στοιχεία οι συγγραφείς από την επιστολή του κ. Καρακώστα, καθηγητή τότε του Γυμνασίου (σελ. 123). Στην ίδια επιστολή γίνεται λόγος και για τη στάση του τότε επιθεωρητή κ. Μυσιρλή, να μη κλείσει το σχολείο, επειδή πολλοί σερραίοι μαθητές φοιτούσαν στο γυμνάσιο Νιγρίτας λόγω και της βουλγαρικής κατοχής. Πράγματι παρατηρώντας τη φοίτηση των μαθητών διαπιστώνουμε κατακόρυφη αύξηση του μαθητικού δυναμικού του σχολείου από το 1943-44 (σελ. 112-113). Οι μαθητές από (312) τριακόσιοι δώδεκα φτάνουν

282 Βιβλιοκρισίες τους (530) πεντακόσιους τριάντα. Ενώ μετά την απελευθέρωση 1944-45 ξανά μειώνονται στους (296) διακόσιους ενενήντα έξι. Η Μακεδονία, Ανατολικά και βόρεια του Στρυμόνα καθώς και η δυτική Θράκη παραχωρήθηκαν στο Βουλγαρικό καθεστώς και οι περιοχές αυτές περιέπεσαν σε καθεστώς δουλοκτησίας. Πρακτικά του συλλόγου των καθηγητών από το 1941-43 δεν σώθηκαν. Ένδειξη ότι το σχολείο υπολειτουργούσε. Η κατοχή επιδεινώνει χρόνο με το χρόνο την οικονομική κατάσταση των Ελλήνων. Στη σελ. 145 πράξη 34η απεικονίζεται πολύ παραστατικά η τραγική οικονομική κατάσταση των εκπαιδευτικών. Είκοσι τέσσερις (24) καθηγητές αναφέρονται στα πρακτικά του συλλόγου ότι υπηρέτησαν στο Γυμνάσιο Νιγρίτας την περίοδο 1940-44. Ανάμεσά τους και οι διευθυντές Μπαλογιάννης, Κατσάνος και Πολυχρονιάδης. Στους κορυφαίους της αντίστασης ο κ. Φακής Νικόλαος που δοκιμάστηκε στο στρατόπεδο του ΕΣΣΕΝ. Ο Πολυχρονιάδης από το Σιδηρόκαστρο που σκοτώθηκε το 1947 στη Νιγρίτα και ο πρόσφυγας από την Προύσα Αδάκτυλος. Ο χρόνος είναι γλύπτης των ανθρώπων παράφορος. Μας κυνηγά ανελέητα. Πόσο λίγο γνωρίζομε την ιστορία του τόπου μας, της ιδιαίτερης πατρίδας μας! Μας διαφεύγει. Σκουντουφλάμε πάνω της καθημερινά, όμως δεν τη νιώθουμε. Είναι χαραγμένη στο πετσί των προγόνων μας, των κοντινών συγγενών μας, κατά τον ποιητή, είμαστε η συνέχειά τους. Είναι η φωνή ότι το μέλλον είναι πίσω μας. Πρέπει να κατανοήσομε τα βαθύτερα αίτια των ενεργειών τους, για να χαράξομε πορεία μέλλοντος. εν έχει τέλος η Ιστορία, αφού τη συνεχίζουν οι άνθρωποι με τη δράση τους. Το είπε επιγραμματικά ο Παπαδιαμάντης «Σα νάχαν ποτέ τελειωμό τα βάσανα και οι κακίες του κόσμου». «Ο Ζήλος Παιδείας» είναι καθαρά ιστορική έρευνα και κριτικός αφηγηματικός λόγος, γλαφυρός και πηγαίος. Υποδαυλίζει το ζήλο για ελευθερία, προκοπή, ειρήνη, πολιτισμό και γνώση της τοπικής ιστορίας. Όλα φωτογραφίζονται από την οπτική γωνία της ίδρυσης του ημιγυμνασίου και αυτό έχουν σαν αφετηρία τους. Τάραξε τα βαλτόνερα της άγραφης ως τώρα ιστορικής πορείας του ημιγυμνασίου και του γυμνασίου. Περιέχει ρεαλιστική αναπαράσταση των γεγονότων της μαθητικής και σχολικής ζωής με την αφηγηματική τεχνική των πηγών, των μαρτυριών και των φωτογραφιών. Παρουσιάζει την αποτρόπαιη πραγματικότητα του πολέμου, όπου δοκιμάστηκαν πολλά: το πλήθος, οι διδάσκοντες, οι μαθητές, οι

Παύλος Τσακιρίδης - Χρυσάνθη Σταμπουλή, Ζήλος παιδείας 283 συνειδήσεις. Συσπειρώνει τη διάσπαρτη ιστορία του καθενός, τη συνενώνει σε μιαν άσβεστη δυναμική και εφοδιάζει την τοπική ιστορία με τους αφανείς ήρωές της. Αυτό το σχολείο ζει με τους νεκρούς του. Λειτουργεί ως μαρτυρία του τόπου και του χρόνου. Ως μνήμη τσαλακωμένη, θρυμματισμένη αλλά τελικά σωσμένη και περήφανη. Εξυψώνει σε σφαίρες μαγικές ένα κόσμο που είναι ο δικός μας κόσμος. Όλοι ζουν και πάλι ανάμεσά μας. Έτσι συγκροτούμε μια οικογένεια-κοινότητα, που αποτελείται από τους ζωντανούς και τους νεκρούς. Όπως το διατύπωσε ο ελμούζος «Λευτεριά και πατρίδα είναι το σχολείο μας, το χωράφι μας, το χωριό μας και η εκκλησία του. Είναι το παιδί και τ αγγόνι μας. εν είναι η Φραγκιά. Είναι ο τόπος μας που μας ανάστησε. Τα περασμένα, τα τωρινά όπως τα ζούμε». Από την ιστορία του Ημιγυμνασίου περνάμε στις ιστορίες των καθηγητών, των μαθητών, του κόσμου. Η Βισαλτία είναι ο πιο αιματοβαμμένος τόπος του Β παγκόσμιου πολέμου εξίσου με τα Καλάβρυτα και την Καισαριανή. Ο μαθητής Παλτάκης στο έργο του που προαναφέρθηκε γράφει: «δεν είδα πουθενά γραμμένο τον απαγχονισμό του Μπογατσόπουλου και τις εκτελέσεις στη Νιγρίτα. Μόνο κάτι λίγα». Και ο φιλόλογος Παπασυμεών Γιάννης στο «Η θύμηση των επιζώντων» λέει: «Πρέπει να πούμε πως η Ιστορία ξέχασε τον ίδιο τον εαυτό της, το παρελθόν της και σκέπασε τα μαρτύρια με λήθη. Απώθησε συστηματικά το φως της δημοσιότητας από τα διαδραματισθέντα στη Βισαλτία και στα Κερδύλια». Το θυσιαστήριο αυτό απαιτεί σεβασμό. Εραστές της ελευθερίας οι συνάδελφοι, επιλέγουν και φωτίζουν κρίσιμες ιστορικές στιγμές, ενώ παράλληλα με τη διαίσθηση του ερευνητή συμπληρώνουν τα κενά, ζωντανεύουν πρόσωπα, χαρακτήρες, επεισόδια, σκιαγραφούν το κλίμα και την ατμόσφαιρα. Αναβιώνουν μιαν εποχή του πρόσφατου παρελθόντος σε μέρη γνώριμα και αγαπημένα. Με διεισδυτική διάθεση εισχωρούν στην καθημερινή πραγματικότητα του σχολείου και της κοινωνίας της εποχής (λειτουργία σχολείων, μάθημα, πείνα, φόβος, έλλειψη διδακτικού προσωπικού, εκτελέσεις). Στο «Ζήλο Παιδείας» διαβάζομε αφηγήματα που μοιάζουν να διαδραματίζονται μπροστά μας, λες και οι λέξεις παίρνουν τρισδιάστατο χαρακτήρα. Σχολείο και κοινωνία συνοδοιπορούν στο Γολγοθά τους συμμετρικά και πνευματογόνα. Οι συγγραφείς παρακολουθούν τα ιστορικά γεγονότα και χρωματίζουν το ήθος και τα μεγάλα

284 Βιβλιοκρισίες διλήμματα που ορθώνουν μπροστά στους ανθρώπους η καρδιά και το καθήκον, η ελεύθερη ψυχή και η πραγματικότητα. Ανασταίνει την παιδική ηλικία των μεγάλων. Αποτελεί ένα πρώτης τάξεως μάθημα ιστορίας για πολλούς λόγους. Πρώτα πρώτα γιατί η γοητεία του ηρωισμού και της θυσίας και κυρίως η ιστορική αλήθεια μάς ωριμάζει όλους. ένει το σχολικό παρελθόν με το παρόν. Έχεις την αίσθηση ότι κινείσαι μέσα σ ένα έπος που δεν κόβεται σε στίχους. Είναι ένα επωφελές ταξίδι αυτογνωσίας. Μένει στον αναγνώστη μια περιουσία γνώσεων γύρω από συγκλονιστικά γεγονότα. ίνει ιδιαίτερη αίγλη στο Ημιγυμνάσιο και το γυμνάσιο Νιγρίτας, τόσο γι αυτό που αξίζουν, όσο και γι αυτό που σημαίνουν. Έ- τσι δίνει φτερά στα παιδιά, μα τα μαθαίνει και να πετάνε μόνα τους. Αιχμαλωτίζει για πάντα τον πατριωτισμό των παιδιών. Γίνεται συνειδητή μεταλλαγή σε παιδαγωγικό προϊόν, που συμβάλλει στην προσωπική ανάπτυξη των μαθητών. Υποβοηθά στην καλλιέργεια δυνατοτήτων αναγνώρισης της ταυτότητάς τους μέσα στο σύγχρονο κόσμο, για να κατανοούν οι μαθητές τη συμβολή των κοινωνικών αγώνων στη μετεξέλιξη μιας τοπικής κοινωνίας (Μακεδονικός αγώνας, Μεσοπόλεμος, ικτατορία, Κατοχή, Απελευθέρωση). Αναδεικνύεται η ταυτότητα της τοπικής ιστορίας και των φορέων της. Έτσι πετυχαίνεται η μεθοδολογική σύζευξη της τοπικής και της γενικής ιστορίας. Κανένα από τα δύο δεν μπορεί να νοηθεί μόνο του. Εξακτινώνεται στην έμφυτη τάση της κοινωνίας να μορφώνει τα παιδιά της και να τα απαλλάσσει από την αμάθεια. Τόσο που το καθένα βρίσκει το μοιράδι της ευθύνης που του αναλογεί, για να μην υπηρετεί δυνάμεις του σκοταδισμού, που μας κατεδαφίζουν. Ποτέ άλλοτε δεν εννόησα τόσο πολύ το βάθος του επιγραμματικού στίχου του Ελύτη «τούτος ο τόπος ο μικρός, ο μέγας». Από το έργο αυτό αναβλύζουν οι ωραίοι Έλληνες, που τόλμησαν να υψώσουν το κεφάλι στην πιο βάρβαρη δικτατορία της ανθρωπότητας. Έγιναν σύμβολα των αγώνων, ελπίδα και φως στα μάτια μας, πρωτοστάτες στα βημόθυρα του χρέους. Στόχος του στυγνού καθεστώτος, αλλά και φάρος ορθόκορμος της χώρας μας. Ήταν νότα ελπίδας στο τούνελ της απελπισίας μας, γιατί άντεξαν στο ξεροβόρι της κατοχής. Η αγχόνη, ο κλεμμένος πολύγραφος, του Παύλου Μελά, το ά- γριο στρατόπεδο του ΕΣΣΕΝ, είναι χώροι που νίκησαν το χρόνο, όπως ο ήρωας της Ζακλίν ντε Ρομιλύ, που λέει «με την Ελλάδα πρέ-

Παύλος Τσακιρίδης - Χρυσάνθη Σταμπουλή, Ζήλος παιδείας 285 πει να περιμένομε ότι θα δούμε το ηρωικό φως, που μεταμορφώνει τον άνθρωπο, για να τον ανυψώσει πέρα από το χρόνο, σ έναν κόσμο ομορφιάς, όπου μπορούμε να ατενίσομε τον άνθρωπο με περηφάνεια». Αυτοί οι άνθρωποι δε ζητούν την αναγνώριση καμιάς ε- ξουσίας. Ένας ολόκληρος λαός και η αγάπη που αποπνέει αυτό το σύγγραμμα είναι η αξία τους. Παίρνει το παιδί από το χέρι δείχνοντάς το πώς να συμβάλλει κι αυτό σ εκείνη στην αντίσταση. Παρουσιάζει πρότυπα για μίμηση. «Κοίτα, περπάτα, μάθε, διάβαζε, ερεύνα, σύγκρινε και αποφάσισε τη μοίρα σου». Γιατί οι Ευρωπαίοι ξέρουν πως τούτος ο τόπος, το σταυρωτό γεφύρι του κόσμου για ανατολή και δύση, βορρά και νότο, είναι ένας ευλογημένος τόπος. Αλλά δε θα τον φυλάξουν αυτοί ούτε θα τον σεβαστούν για μας, αν εμείς δεν διαφυλάξομε «το περιβόλι του ήλιου, του ουρανού και της θάλασσας». εν είμαστε τελειωμένη υπόθεση. Είμαστε παντού μες στους αρμούς του κόσμου. Εδώ απαντήθηκαν όλα τα ερωτήματα του κόσμου: δημοκρατία-δικαιοσύνηπαγκοσμιότητα. Παιδεύοντες, παιδευόμενοι και παιδευτικές αξίες βρίσκονται σε μια δυναμική αλληλενέργεια. Γιατί το χρέος του σημερινού σχολείου δεν είναι να προετοιμάσει τον άνθρωπο σύμφωνα με τα πρότυπα της αγοράς εργασίας, αλλά σύμφωνα με την ιδέα της ανθρωπότητας και τον καθολικό της προορισμό. Οι συνάδελφοι με το έργο τους και ο σύλλογος γονέων με την έκδοση αυτή, τιμούν τη Νιγρίτα, το σημερινό Γυμνάσιο, το νομό και την εκπαιδευτική κοινότητα. Πραγμάτωσαν αυτό που γράφει ο Μαρκές «να λες πάντα αυτό που νιώθεις και να κάνεις πάντα αυτό που σκέφτεσαι». Για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολύ, νεκρούς όχι, μυαλό μόνο. ΓΙΑΝΝΗΣ Α. ΡΩΜΑΝΙ ΗΣ Φιλόλογος