Παρουσίαση της Προσωποκεντρικής & Γνωσιακής Προσέγγισης

Πέννυ Τσιριµώκου, Προσωποκεντρική Σύµβουλος Ειδική Παιδαγωγός Παρουσίαση της Προσωποκεντρικής & Γνωσιακής Προσέγγισης Εισαγωγή «Μας αρέσει πάντα να µιλάµε και να ανακαλύπτουµε χαρακτήρες, γιατί ο ανθρώπινος χαρακτήρας είναι για µας το πιο µεγάλο αίνιγµα. Ανεξάρτητα από το πόσο καλά γνωρίζεις µια ανθρώπινη ύπαρξη δεν τη γνωρίζεις αρκετά...» (Singer, 1985 στο Παπακώστας, 1994, σελ.14). «Όταν εγώ σου ζητάω να µ ακούσεις και α) εσύ αρχίζεις να µου δίνεις συµβουλές, δεν κάνεις αυτό που σου ζήτησα, β) εσύ αρχίζεις να µου λες πως δεν πρέπει να αισθάνοµαι έτσι, ποδοπατείς τα συναισθήµατά µου, γ) εσύ νοµίζεις πως πρέπει να κάνεις κάτι για να λύσεις το πρόβληµά µου, όσο και αν σου φαίνεται παράξενο µε απογοητεύεις... εν είµαι ανήµπορος, ίσως αποθαρρυµένος και δισταχτικός αλλά όχι ανήµπορος...όταν όµως αποδεχτείς απλά πώς αισθάνοµαι...τότε µπορώ να προχωρήσω...» (Luterman, 1991 στο Μπρούζος, 2004, σελ. 381). Τα παραπάνω αποφθέγµατα επικεντρώνονται στις βασικές αρχές της γνωσιακής και προσωποκεντρικής προσέγγισης, οι οποίες συγκαταλέγονται στις πιο σηµαντικές και αποτελεσµατικές θεραπευτικές µεθόδους (Μπρούζος, 2004). Η γνωσιακή θεραπεία έκανε την εµφάνισή της στα τέλη της δεκαετίας του 50 και τις αρχές της δεκαετίας του 60 όταν οι Beck και Ellis ανέπτυξαν την κύρια δουλειά των προσεγγίσεών τους, ο µεν Beck τη γνωσιακή θεραπεία που εφαρµόστηκε σε άτοµα που έπασχαν από κατάθλιψη, ο δε Ellis τη λογικοσυναισθηµατική θεραπεία (Χαρίλα, 1995 στο Μπουλουγούρης, 1995). Η παρούσα εργασία επικεντρώνεται στη γνωσιακή ψυχοθεραπεία. Η γνωσιακή θεραπεία αναφέρεται σε ένα ευρύ φάσµα εφαρµογών τόσο σε ερευνητικό όσο και σε κλινικό επίπεδο. Αποτελεί µια δοµηµένη µορφή 1

θεραπείας η οποία εστιάζει στα συναισθήµατα και τη συµπεριφορά του ατόµου δίνοντας έµφαση στον τρόπο µε τον οποίο έχει δοµήσει και σκεφτεί τον εαυτό του και τον κόσµο γύρω του. Στοχεύει στην αλλαγή της συµπεριφοράς καθώς και των εσωτερικών διεργασιών του ατόµου. Οι εσωτερικές διεργασίες αφορούν σκέψεις, συναισθήµατα, αντιλήψεις, κτλ., οι οποίες άλλοτε ευθύνονται και άλλοτε επηρεάζουν τη συµπεριφορά του ατόµου. Είναι µια άµεση, κατευθυντική και βραχύχρονη µορφή θεραπείας, που βρίσκει εφαρµογή σε προβλήµατα άγχους, παχυσαρκίας, κατάθλιψης, σεξουαλικών δυσλειτουργιών, φόβων, φοβιών καθώς και άλλων ψυχιατρικών διαταραχών (Χαρίλα, 1995 στο Μπουλουγούρης, 1995). Αντίθετα, η προσωποκεντρική προσέγγιση, αναπτύχθηκε από τον Carl Rogers, ο οποίος, έπειτα από συνεχή και επίπονη κλινική παρατήρηση, καθώς και ακρόαση ηχογραφηµένων συνεδριών, κατέληξε στην διαµόρφωση της θεωρίας. Η θεωρία του Rogers βασίζεται στις θεµελιώδεις αρχές της φαινοµενολογίας και του υπαρξισµού οι οποίες υπήρξαν καθοριστικές για την θεωρία δόµησης της προσωπικότητας (Rogers,1951). Στόχος της προσωποκεντρικής προσέγγισης είναι να αναπτύξει το άτοµο το µέγαλο εύρος δυνατοτήτων που διαθέτει µε σκοπό να φτάσει στην τάση πραγµάτωσης. Για να επιτευχθεί αυτό ο Rogers διατύπωσε τρεις «αναγκαίες και βασικές» συνθήκες που τις θεωρούσε χαρακτηριστικές µιας ουσιαστικής ψυχοθεραπευτικής σχέσης (Μέρυ, 2002). Οι τρεις θεραπευτικές συνθήκες της προσέγγισης είναι η αυθεντικότητα, η αποδοχή και η ενσυναίσθηση. Ο θεραπευτής θα πρέπει να παραµένει αυθεντικός και αληθινός στη σχέση του µε τον πελάτη, να βιώνει και να εκδηλώνει µια βαθιά ενσυναισθητική κατανόηση για όσα ακούει από τον δεύτερο, και να τον αποδέχεται άνευ όρων (Μέρυ, 2002). Η παρούσα εργασία, επιχειρεί να παρουσιάσει τη γνωσιακή προσέγγιση και την προσωποκεντρική προσέγγιση. Αρχικά, παρουσιάζεται η γνωσιακή ψυχοθεραπεία µέσα από τις αρχές της, τα γνωσιακά επίπεδα και γνωσιακά λάθη. Στη συνέχεια αναφέρονται περιληπτικά οι θεραπευτικές τεχνικές, οι µέθοδοι αναδόµησης και οι δεξιότητες του θεραπευτή. Η εργασία ολοκληρώνεται µε τη σύγκριση των δύο προσεγγίσεων. 2

Γνωσιακή Θεραπεία Η γνωσιακή θεραπεία στηρίζεται σε τρεις βασικές αρχές. Η πρώτη υποστηρίζει ότι η γνωσιακή λειτουργία επηρεάζει τη συµπεριφορά. Η γνωσιακή λειτουργία αναφέρεται στον τρόπο που σκέφτεται ένα άτοµο. Συνεπώς, η συµπεριφορά του επηρεάζεται άµεσα από τον τρόπο αυτό και από το πώς αντιλαµβάνεται τον εαυτό του και τον κόσµο µέσα του. Η δεύτερη ισχυρίζεται ότι η γνωσιακή λειτουργία µπορεί να ελεγχθεί και να µεταβληθεί. Με άλλα λόγια, οι σκέψεις του ατόµου καθορίζονται από τα σχήµατα που έχει αναπτύξει το άτοµο από προηγούµενες εµπειρίες καθώς και από γονεϊκές ή κοινωνικές επιρροές. Τέλος, η τρίτη αρχή αναφέρεται στο γεγονός ότι οι αλλαγές στη συµπεριφορά επηρεάζονται από τις γνωσιακές αλλαγές. Η γνωσιακή θεραπεία εξετάζει και ελέγχει τον τρόπο µε τον οποίο το άτοµο σκέφτεται. Από τη στιγµή που ο τρόπος σκέψης είναι ελεγχόµενος, µε µια κατάλληλη παρέµβαση µπορεί να αλλάξει και συνεπώς να µεταβληθεί η αρνητική επιρροή που αυτός ασκεί στη συµπεριφορά (Χαρίλα, 1995 στο Μπουλουγούρης, 1995). Σύµφωνα µε τον Beck (1967) υπάρχουν τρία γνωσιακά επίπεδα που µετέχουν στη γνωσιακή διαδικασία: Οι αυτόµατες σκέψεις, που αφορούν το επιφανειακό επίπεδο σκέψης και αναφέρονται σε µια υποκειµενική εκτίµηση των καταστάσεων. Πρόκειται για ιδέες εκφρασµένες λεκτικά αλλά και για εικόνες. Συνήθως προηγούνται κάποιου συναισθήµατος. Οι βαθύτερες αντιλήψεις, οι οποίες, αναφέρονται στις σκέψεις, στις ερµηνείες και προκαταλήψεις του ατόµου. Τα γνωσιακά σχήµατα, που αναφέρονται σε εσωτερικά πρότυπα θεωρήσεως του εαυτού και του κόσµου. Χρησιµοποιούνται ως λειτουργικές κατασκευές µε σκοπό να ανασύρουν από τη µνήµη προηγούµενες πληροφορίες και εµεπιρίες. Σηµαντικό ρόλο στη δηµιουργία των σχηµάτων και ιδιαίτερα στο σχηµατισµό της εικόνας του εαυτού διαδραµατίζει το περιβάλλον. Στη γνωσιακή θεραπεία γίνεται κυρίως λόγος για τα δυσλειτουργικά σχήµατα, τα οποία διαστρεβλώνουν την πραγµατικότητα καθώς η πρόσληψη, αξιολόγηση και αποθήκευση των πληροφοριών και η ανάκλησή τους από τη µνήµη γίνεται µε ακατάλληλο τρόπο µε αποτέλεσµα να οδηγεί σε λανθασµένες εκτιµήσεις. Για παράδειγµα, ένα άτοµο που έχει νιώσει να απορρίπτουν τη δουλειά του κάποια στιγµή της ζωής του, έχει διαµορφώσει το λανθασµένο συµπέρασµα-σχήµα: «εν αξίζω τίποτα». 3

Συνεπώς, θα αναλύει όλες τις πληροφορίες που παίρνει για τον εαυτό του µέσα από αυτό το σχήµα µε αποτέλεσµα να ερµηνεύει ότι ακούει για τον εαυτό του ως αρνητικό ακόµα και αν είναι θετικό (Καλπάκογλου, 1998)(σχήµα 1&2). Τα πιο συνηθισµένα γνωσιακά λάθη είναι τα ακόλουθα: Αυθαίρετο συµπέρασµα: Το άτοµο βγάζει συµπεράσµατα, χωρίς να έχει τα απαραίτητα στοιχεία που να τα δικαιολογούν. Για παράδειγµα, ο σύζυγος που βλέπει τη σύζυγο του να φροντίζει την εµφάνιση της, πηγαίνοντας στη δουλειά της, συµπεραίνει πως «πρέπει να έχει κάποια σχέση µε κάποιον συναδελφό της, για να προσέχει έτσι το ντύσιµο της». Επιλεκτική αφαίρεση: Το άτοµο αποµονώνει µια επιµέρους πληροφορία και δεν λαµβάνει υπόψη του τα δεδοµένα µιας κατάστασης. Η γυναίκα που ο σύζυγος δεν της τηλεφωνεί κάποια µέρα από τη δουλειά συµπεραίνει ότι «είναι θυµωµένος µαζί της». Μεγέθυνση/Σµίκρυνση: Αναφέρεται σε λάθος εκτίµηση µιας κατάστασης. Το άτοµο µεγιστοποιεί τις αρνητικές, και ελαχιστοποεί τις θετικές καταστάσεις. Όταν για παράδειγµα η σύζυγος λέει, όταν βλέπει τον σύζυγο να µαλώνει µε τα παιδιά τους: «η σχέση σου µε τα παιδιά είναι απαίσια». Υπεργενίκευση: Όταν το άτοµο βγάζει γενικά συµπεράσµατα από ένα µεµονωµένο γεγονός, το όποιο το αντιλαµβάνεται ως µια µόνιµη κατάσταση. Για παράδειγµα, ο έφηβος που απογοητεύεται από τη συµπεριφορά ενός φίλου του προς αυτόν, σκέφτεται: «δεν υπάρχει πραγµατική φιλία, αν εµπιστευτώ ξανά κάποιον, θα απογοητευθώ και πάλι». Προσωποποίηση: Αναφέρεται στην τάση του ατόµου να αναλαµβάνει την ευθύνη κάποιων αρνητικών εξωτερικών γεγονότων ακόµα και όταν αυτά δεν σχετίζονται καθόλου µε το ίδιο. Για παράδειγµα, ο σύζυγος που βλέπει τη γυναίκα του να φοράει µια άλλη κολώνια από αυτή που τις χάρισε, συµπεραίνει: «δε µε αγαπά». Απολύτη σκέψη: Το άτοµο αντιµετωπίζει όλες τις καταστάσεις σε κατηγοριές άσπρου-µαύρου, επιτυχία-αποτυχία. Για παράδειγµα, ο υπάλληλος του οποίου ο προϊστάµενος δε βρίσκει τη δουλειά άψογη σκέφτεται: «δεν είµαι καλός υπάλληλος, δεν µπορώ να κάνω τίποτα σωστά». Προκατειληµµένες εξηγήσεις: Το άτοµο εδώ λειτουργεί µε καχυποψία, εξηγώντας τα γεγονότα βάσει αυτού που νοµίζει πως είναι. Χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι: όταν η γυναίκα την οποία η γειτόνισσα κερνάει καφέ, 4

σκέφτεται: «το κάνει αυτό για να µε καλοπιάσει, ώστε να µη διαµαρτυρηθώ αν κάνει κάτι άσχηµο αργότερα». ιάβασµα της σκέψης: Το άτοµο εκτιµά πως µπορεί να διαβάσει τις σκέψεις των άλλων και µε αυτό τον τρόπο ερµηνεύει τις ενέργειες τους, µε βάση αυτό που το ίδιο πιστεύει ότι σκέφτονται. Για παράδειγµα, κάποιος σκέφτεται για τον φίλο του: «ξέρω τι σκέφτεται για µένα, νοµίζει πως είµαι ηλίθιος και δεν καταλαβαίνω αυτά που λέει» (Χαρίλα, 1995 στο Μπουλουγούρης). Σηµαντικό ρόλο στη γνωσιακή θεραπεία κατέχουν οι θεραπευτικές τεχνικές αλλά και οι δεξιότητες του θεραπευτή. Η γνωσιακή ψυχοθεραπεία συνδιάζει ένα µεγάλο αριθµό θεραπευτικών τεχνικών που επικεντρώνονται στην αναγνώριση και ανακάλυψη δυσλειτουργικών σκέψεων που κάνει το άτοµο, ώστε να ελέγξει την εγκυρότητα τους και κατά συνέπεια την προσπάθεια αντικατάστασης αυτών µε άλλες πιο λειτουργικές (Καλπάκογλου, 2001 στο Ασηµάκης, 2001). Μια από τις πιο συνιθισµένες τεχνικές η οποία στοχεύει στο να αναγνωρίσει ο πελάτης τις δυσλειτουργικές ή απειλητικές του σκέψεις είναι το σενάριο των χειρότερων συνεπειών. Με την αναγνώριση αυτών των σκέψεων το άτοµο οδηγείται σε βαθύτερους φόβους που το επηρεάζουν. Τα συναισθήµατα του, µπορούν να συνοδεύονται από αυτόµατες αρνητικές σκέψεις. Κατά την διάρκεια µιας συνεδρίας το συναίσθηµα του πελάτη αλλάζει σηµατοδοτώντας την αρχή µιας σειράς από αυτόµατες αρνητικές σκέψεις. Με την αλλάγη του συναισθήµατος ο θεραπευτής µπορεί να ξεκινήσει µια συζήτηση χρησιµοποιώντας τις τεχνικές για να εκµαιεύσει τις σκέψεις αυτές. Άλλες τεχνικές που χρησιµοποιούνται είναι το ηµερολόγιο, στο οποίο καταγράφονται οι δυσλειτουργικές σκέψεις, η έκθεση, το παιχνίδι των ρόλων, η ανατροφοδότηση, ο χειρισµός συµπεριφοράς ασφαλείας (Καλπάκογλου, 2001, στο Ασηµάκης, 2001). Επιπρόσθετα, η γνωσιακή θεραπεία µε µια σειρά µεθόδων αναδόµησης στοχεύει στην µετατροπή και κατά συνέπεια αλλαγή των πιστεύω ή αντιλήψεων ενός ατόµου στο επίπεδο των αυτόµατων αρνητικών σκέψεων και σχηµάτων. Η αναδόµηση είναι προφορική (λεκτική) και στηρίζεται στη συζήτηση και τον σωκρατικό διάλογο. Οι τεχνικές της αναδόµησης επιγραµµατικά είναι ο ορισµός και χρήση των όρων που εκφράζουν ο θεραπευτής και ο πελάτης, η αναζήτηση των αποδείξεων καθώς και οι αποδείξεις για το αντίθετο, η αναγνώριση των γνωσιακών λαθών, η 5

χρήση εναλλακτικών σκέψεων ή αντιδράσεων, η ανάλυση κόστους-οφέλους, ο χάρτης, η εκπαίδευση, η συνεχής παρουσίαση του γνωσιακού µοντέλου, οι τεχνικές απεικονιστικής και τέλος τα σχέδια δράσης (Καλπάκογλου, 2001 στο Ασηµάκης, 2001). Σηµαντικό ρόλο στη εξέλιξη της θεραπευτικής διαδικασίας διαδραµατίζει ο θεραπευτής, ο οποίος καλείται να αναπτύξει µια σειρά από δεξιότητες όπως η ενσυναίσθηση, ζεστασιά, γνησιότητα, κατανόηση, ευγένεια, ικανότητα να ακούει, ελαστικότητα, το χιούµορ. Επίσης ο θεραπευτής θα πρέπει να είναι γνώστης του κλινικού συνδρόµου και να διακατλεχεται από επαγγελµατική συµπεριφορά, (Καλπάκογλου, 2001 στο Ασηµάκης). Σύγκριση Γνωσιακής και Προσωποκεντρικής Θεραπείας Η γνωσιακή θεραπεία βασίζεται στο µοντέλο των συναισθηµατικών διαταραχών, είναι βραχεία (15-22 συνεδρίες) χωρίς να αποκλείεται το ενδεχόµενο περισσότερων συνεδριών αν το άτοµο τις χρειάζεται, έχει συγκεκριµένη δοµή και είναι ενεργητικά παρεµβατική και κατευθυντική. Αποτελεί ένα µοντέλο εκπαίδευσης-µάθησης που στοχεύει στην εκµάθηση µιας περισσότερο λειτουργικής συµπεριφοράς. Σηµαντικό ρόλο σε αυτό, διαδραµατίζει ο θεραπευτής, ο οποίος λειτουργεί ως αυθεντία και µέσω του σωκρατικού διαλόγου επιδιώκει να διαµορφώσει µια θεραπευτική σχέση δασκάλου-µαθητή, µε σκοπό να αναγνωρίσει ο πελάτης υποκειµενικές σκέψεις, να διακρίνει εναλλακτικές λύσεις, κοµβικό σηµείο της θεραπείας, ή να τροποποιήσει-αναδοµήσει τα πιστεύω του (Καλπάκογλου, 2001 στο Ασηµάκης, 2001). Συγκεκριµένα, ο πελάτης µαθαίνει να αναγνωρίζει τις σκέψεις, το συναίσθηµα και τη συµπεριφορά του και πως αυτά συνδέονται και αλληλεπιδρούν µεταξύ τους, να εξετάζει αν υφίσταται µία ρεαλιστική βάση για τις σκέψεις που κάνει, να ερµηνεύει τις σκέψεις του µε βάση την πραγµατικότητα, να αναγνωρίζει και να αλλάζει τις δυσλειτουργικές αντιλήψεις και τα πιστεύω του, που τον οδηγούν στο να παραποιεί τις εµπειρίες του. Σε όλη αυτή την πορεία του πελάτη, ο γνωσιακός θεραπευτής τον βοηθά στο να µάθει να σκέφτεται πιο ρεαλιστικά σχετικά µε τα ψυχολογικά προβλήµατα που αντιµετωπίζει και επιδιώκει να τον ανακουφίσει από τη συναισθηµατική δυσφορία. Η ανεύρεση ωστόσο συναισθηµατικών εµπειριών από τον πελάτη δεν 6

θεωρείται καθοριστική της θεραπευτικής διαδικασίας (Χαρίλα, 1995 στο Μπουλουγούρης, 1995). Επιπλέον, η γνωσιακή θεραπεία επικεντρώνεται στο «εδώ και τώρα», χωρίς να ερµηνεύει ασυνείδητες καταστάσεις. Ανατρέχει στο παρελθόν του πελάτη όµως, για να εξηγήσει τους παράγοντες που συνετέλεσαν στη διαµόρφωση του συγκεκριµένου τρόπου σκέψης αυτού. Επιπρόσθετα, εστιάζει στην ανεύρεση σκέψεων και συναισθηµάτων που έχει ο πελάτης κατά τη διάρκεια της συνεδρίας αλλά και το χρονικό διάστηµα που µεσολαβεί ανάµεσα στις συνεδρίες (Χαρίλα, 1995 στο Μπουλουγούρης, 1995). Από την άλλη µεριά, η προσωποκεντρική θεραπεία βασίζεται στην αληθινή, ασφαλή και εµπιστευτική σχέση που δηµιουργεί ο θεραπευτής µε τον πελάτη του. Για να γίνει η σχέση αυτή θεραπευτική είναι σηµαντική και απαραίτητη η συνύπαρξη τριών συνθηκών από την πλευρά του θεραπευτή. Αρχικά η άνευ όρων αποδοχή της ανθώπινης οντότητας του πελάτη κι όχι της συµπεριφοράς του. Η αυθεντικότητα του θεραπευτή στην σχέση που δηµιουργείται. Η ενσυναίσθητική αναγνώριση της υπαρξιακής και συναισθηµατικής κατάστασης του πελάτη, όπως ο ίδιος τη βιώνει σε κάθε στιγµή της εξελισσόµενης θεραπευτικής πορείας. Η ικανότητα του θεραπευτή να καταλάβει το εσωτερικό πλαίσιο αναφοράς του πελάτη µε συναισθηµατική ακρίβεια σαν να ήταν ο θεραπευτής ο ίδιος ο πελάτης (Iωσηφίδη&Ιωσηφίδης, 1999 στο Ασηµάκης, 2001). Επιπρόσθετα η συναισθηµατική επικοινωνία µε τον πελάτη όταν χρησιµοποιείται σε οποιαδήποτε θεραπευτική προσέγγιση δίνει καλύτερα αποτελέσµατα (Orlinsky,1997). Οι τρείς συνθήκες, όταν λειτουργούν ως µια ενιαία και πραγµατική στάση του θεραπευτή απέναντι στον πελάτη, κι όχι ως πρόσκαιρη συµπεριφορά επιφέρουν αλλάγες στην προσωπικότητα του πελάτη (Bozart,1997). Η θεραπευτική σχέση και το ασφαλές κλίµα που δηµιουργείται καθώς και οι τρείς θεραπευτικές συνθήκες παρέχει το έδαφος για αποδοχή και εκτίµηση όλων των πτυχών της ανθρώπινης ύπαρξης από την πλεύρα του πελάτη. Αυτή η απελευθέρωση του ατόµου-πελάτη από πιθανούς περιορισµούς οδηγεί το άτοµο στο να σέβεται περισσότερο τις ανάγκες του, να θεωρεί ότι αυτό που θέλει έχει αξία. Ότι µπορεί να επιλέξει κάθε φορά τον τρόπο συµπεριφοράς του, να αναλάβει τις ευθύνες του και να πάρει αποφάσεις (Iωσηφίδη&Ιωσηφίδης, 1999 στο Ασηµάκης, 2001). Στόχος του θεραπευτή δεν είναι να δώσει λύσεις στα προβλήµατα του πελάτη ή να αλλάξει την συµπεριφορά του. Εστιάζει στα συναισθήµατα και όχι 7

αποκλειστικά στις γνωστικές διαδικασιές αλλά στο «εδώ και τώρα» της κάθε θεραπευτικής σχέσης. Ο ρόλος του στην σχέση αυτή είναι καταλυτικός, είναι συνταξιδιώτης του πελάτη µέσα στη σχέση που δηµιουργείται. Ο θεραπευτής δεν διαθέτει ερµηνευτικά η παρεµβατικά εργαλεία, κύριο θεραπευτικό του µέσο είναι ο εαυτός του. Όσο αρτιότερη είναι η κατάρτιση και η εκπαίδευση του θεραπευτή καθώς και η συνεχής διεύρυνση της προσωπικής του ανάπτυξη, τόσο απαιτητικότερη γίνεται και η συµµετοχή του στην θεραπευτική σχέση (Iωσηφίδη&Ιωσηφίδης, 1999 στο Ασηµάκης, 2001). Συµπέρασµα Ολοκληρώνοντας, δεν είναι δυνατόν να υπάρξει προσέγγιση απόλυτα µη παρεµβατική. Με την παρουσία του και µόνο ο θεραπευτής επηρεάζει τον πελάτη. Άλλωστε η αλληλεπίδραση αυτή δηµιουργεί την θεραπευτική η οποιαδήποτε άλλη σχέση. Ίσως η διαφορά µεταξύ της προσωποκεντρικής και γνωσιακής προσέγγισης είναι η εστίαση στον προσωπικό κόσµο του πελάτη όσον αφορά τον χρόνο για να κατευθύνει, να παρέµβει ή να δώσει συµβουλές ο θεραπευτής. Τέλος, καµία προσέγγιση δεν είναι καλύτερη από την άλλη, καθώς όταν µιλάµε για ανθρώπινες υπάρξεις και συµπεριφορές είναι σηµαντικό να λαµβάνεται υπόψη η ετοιµότητα και η χρονική στιγµή που επιλέγει το άτοµο να ξεκινήσει θεραπεία καθώς και η σχέση εµπιστοσύνης που θα δηµιουργηθεί µε το θεραπευτή. 8

Σχήµα 1. ΑΥΤΟΜΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΒΑΘΥΤΕΡΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΣΧΗΜΑΤΑ Σχήµα 2. ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΑΥΤΟΜΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΒΑΘΥΤΕΡΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΣΧΗΜΑΤΑ 9

Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α Παρακάτω παρουσιάζεται το γνωσιακό προφίλ από ένα περιστατικό, το οποίο είχε δοθεί ως εργασία στο πρώτο έτος εκπαίδευσης στη Γνωσιακή Συµπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία. Ιστορικό Το περιστατικό, αφορά έναν άντρα 32 ετών, ανύπαντρο, ζαχαροπλάστη στο επάγγελµα. Ζει µε τους γονείς του σε µια επαρχιακή κωµόπολη. Παραπέµφθηκε για θεραπεία από µία παιδική του φίλη. Το πρόβληµα που αντιµετωπίζει είναι σεξουαλικής φύσεως, αδυνατεί να διατηρήσει επαρκή στύση µέχρι την ολοκλήρωση της σεξουαλικής δραστηριότητας καθώς και δυσκολία στις διαπροσωπικές του σχέσεις. Συνεπακόλουθο αυτής της κατάστασης είναι η κατανάλωση µεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ όταν βγαίνει τα βράδια µε τους φίλους του. Ο πελάτης έχει ένα αδελφό και µία αδελφή. εν έχει καλή σχέση µε τον αδελφό του, ο οποίος λείπει στο εξωτερικό. Η αδελφή του δουλεύει µαζί του στο ζαχαροπλαστείο. εν ήταν ιδιαίτερα κοινωνικός όταν ήταν µικρός. Στο σχολείο ήταν σχετικά καλός µαθητής. Είχε µια σχέση για οκτώ µήνες, η οποία τελείωσε δύο µήνες πριν αρχίσει ψυχοθεραπεία (τον εγκατέλειψε η κοπέλα). Όταν είχε τη σχέση δεν έπινε και σπάνια αντιµετώπιζε πρόβληµα στύσης. εν αντιµετωπίζει συµπτώµατα ψύχωσης, όπως ψευδαισθήσεις, παραληρητικές ιδέες κτλ. Επίσης δεν αντιµετωπίζει γνωστικά προβλήµατα όπως εξασθένιση της µνήµης ή της συγκέντρωσης. Όταν πίνει θυµώνει µε τον εαυτό του γιατί χάνει τον έλεγχο και αυτό δεν του αρέσει. Έχει προκαλέσει δύο ατυχήµατα λόγω µέθης. Όταν αντιµετωπίζει το πρόβληµα της στύσης νιώθει άσχηµα και πιστεύει ότι είναι αποτυχηµένος. Επίσης αποτυχηµένος νιώθει και όταν δεν καταφέρνει να φλερτάρει επιτυχώς. Τέλος, δεν αντιµετωπίζει ιατρικά προβλήµατα. Το γνωσιακό µοντέλο όπως εφαρµόζεται στον πελάτη Τωρινά προβλήµατα/προβληµατικές συµπεριφορές 1. Κατάχρηση αλκοόλ α) κατανάλωση µεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ β) χρησιµοποίηση του αλκοόλ ως µέσο αγχόλυσης και προσέγγισης γυναικών γ) ατυχήµατα λόγω µέθης 10

2. ιαταραχή στύσης 3. Έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων (έλλειψη κοινωνικού περίγυρου) Αυτόµατες σκέψεις, συµπεριφορές και συναισθήµατα που τα ακολουθούν Αν δεν πιω, οι φίλοι µου θα µε κοροϊδεύσουν (πρέπει να πιει για να µην τον κοροϊδεύσουν οι φίλοι του -> στεναχώρια) Πρέπει να φλερτάρω (πρέπει να φλερτάρει για να είναι και εκείνος επιτυχηµένος όπως οι φίλοι του -> άγχος) Έχασα τον έλεγχο (όταν πίνει χάνει τον έλεγχο και αυτό δεν του αρέσει -> ενοχές) εν θα τα καταφέρω να έχω στύση (όταν είναι µε µια γυναίκα και δεν έχει στύση την παρατά και φεύγει -> ντροπή, αποτυχία) Υποθετικές πεποιθήσεις Αν δεν πιω, δεν µπορώ να αποτελώ µέρος της παρέας µου Αν δεν φλερτάρω όπως οι φίλοι µου, είµαι αποτυχηµένος Αν δεν τα καταφέρω στη σεξουαλική συνεύρεση, έχω αποτύχει ως άτοµο Αν αλλάξω παρέες, εγκαταλείπω τους φίλους µου Κανόνες (τα πρέπει όπως εφαρµόζονται στον εαυτό του και τους άλλους) Οι άντρες όταν βγαίνουν πρέπει να πίνουν Για να περάσει κάποιος καλά πρέπει να πιει. Ο άντρας πρέπει να έχει πάει µε πολλές γυναίκες. Πεποιθήσεις-σχήµα Είµαι αποτυχηµένος Ενσωµάτωση και αντίληψη των γνωσιακών και αναπτυξιακών προφίλ ιατύπωση της εικόνας που έχουµε για εµάς και αυτής των άλλων Αισθάνεται καλά µε τον εαυτό του όταν καταφέρνει να φλερτάρει επιτυχώς µια γυναίκα. Στην αντίθετη περίπτωση αισθάνεται αποτυχηµένος. Αποτυχηµένος και ως άτοµο νιώθει και όταν αντιµετωπίζει πρόβληµα στύσης. Θεωρεί ότι οι δύο παιδικοί του φίλοι είναι οι καλύτεροί του φίλοι,όµως σχεδόν ποτέ δεν συζητά µαζί τους για οποιοδήποτε πρόβληµα τον απασχολεί. Κατά κάποιο τρόπο θαυµάζει τον ένα φίλο του γιατί είναι πιο άνετος µε τις γυναίκες και σχεδόν πάντα καταφέρνει να τις «ρίξει». 11

Αλληλεπίδραση µεταξύ των συνηκών ζωής και της γνωσιακής ευαλωτότητας εν είναι ξεκάθαρο πώς η αποτυχία που νιώθει ο πελάτης θα µπορούσε να συνδεθεί µε γεγονότα ή καταστάσεις της ζωής του. εν δίνονται αρκετές πληροφορίες για τη σεξουαλική του ζωή ώστε να γίνει κατανοητό πως άρχισε το πρόβληµα, τι το προκάλεσε κτλ. Στρατηγικές αντιµετώπισης εν µιλά ποτέ και σε κανέναν για τα προβλήµατα που αντιµετωπίζει. Έχει επιφανειακή σχέση µε τους φίλους του. Χρησιµοποιεί το ποτό ως µέσο αγχόλυσης. Αρνείται να ζητήσει βοήθεια. Θεραπεία Εστιασµός σε δύο σηµεία: στη διαταραχή της στύσης και στο ρόλο του αλκοόλ Τεχνικές: παίξιµο ρόλων, για να µάθει πώς να µιλά σε µια γυναίκα έκθεση στην πράξη, να πηγαίνει σε µπαρ χωρίς να έχει την ανάγκη να πιει ποτό οπωσδήποτε απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων, για να δηµιουργήσει είτε φιλικές, είτε προσωπικές σχέσεις µίµηση προτύπου, ο πελάτης µαζί µε τον θεραπευτή να πάνε µαζί σε ένα µπαρ και ο πελάτης να παρατηρήσει τον τρόπο που ο θεραπευτής πλησιάζει και συζητά µε µια γυναίκα Στόχοι θεραπευτή Να µειώσει την αρνητική αυτοεικόνα που έχει ο πελάτηςνα τον ενθαρρύνει στις κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις του Να του διδάξει τον γνωσιακό µοντέλο και τις τεχνικές 12

Π Α Ρ Α Π Ο Μ Π Ε Σ Ελληνική Βιβλιογραφία 1. Ιωσηφίδη, Π., Ιωσηφιδής, Ι. (1999): Προσωποκεντρική Προσέγγιση. Στο Ασηµάκης, Π.: Σύγχρονες Ψυχοθεραπείες από την Θεωρία στην Εφαρµογή Αθήνα: Ασηµάσης Συµβουλευτική και Θεραπεία 2. Καλπάκογλου, Θ. (1998): Άγχος και Πανικός Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα 3. Καλπάκογλου, Θ. (2001): Γνωσιακή-Συµπεριφριστική Θεραπεία. Στο Ασηµάκης, Π.: Σύγχρονες Ψυχοθεραπείες από την Θεωρία στην Εφαρµογή Αθήνα: Ασηµάσης Συµβουλευτική και Θεραπεία 4. Μέρρυ, Τ.(2004): Πρόσκληση στην Προσωποκεντρική Προσέγγιση Αθήνα: Καστανιώτη. 5. Μπρούζος, Α. (2004): Προσωποκεντρική Συµβουλευτική:Θεωρία, Έρευνα και Εφαρµογές Αθήνα:Τυπωθήτω Γιώργος αρδανός 6. Χαρίλα, Ν. (1995): Γνωσιακή Θεραπεία της Συµπεριφοράς Στο Μπουλουγούρης, Γ.: Θέµατα Γνωσιακής και Συµπεριφοριστικής Θεραπείας Β Τόµος (κεφ.6) Ελληνικά Γράµµατα. Ξένη Βιβλιογραφία 1. Beck, A., T. (1967): Depression:Clinical, Experimental and Theoretical Aspects New York:Harper&Row 2. Bozart, A. (1997): Empathy from the framework of client-centered theory and the Rogerian Hypothesis. In Bohart, A and Greenberg, I. (Eds.). Empathy Reconsidered: New Directions in Psychotherapy (pp.87-102).washington, DC: Αmerican Psychological Assocation Publications. 3. Luterman, D. (1991): Counselling person with communication disorders and their families. Austin: Pro-Ed. Στο Μπρούζος, Α. (2004): Προσωποκεντρική Συµβουλευτική: Θεωρία, Έρευνα και Εφαρµογές Αθήνα:Τυπωθήτω Γιώργος αρδανός 4. Orlinsky, D., Grawe K., Parks, B.K.(1994). Process and outcome in Psychotherapy. In Belgin, A and Garfields, (Eds). Handbook of Psychotherapy and behavior change (pp.270-378). London:. Wiley. 5. Rogers, C. (1951): Client-Centered Therapy London: Constable 13

6. Singer, I.B. & Burgin, R. (1985): Conversations with Isaac Bashevis Singer Garden City, NY: Doubleday and Co. Στο Παπακώστας, Ι., Γ. (1994): Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία: Θεωρία και Πράξη Αθήνα 14