Οικονοµική Σκέψη και Οικονοµική Πολιτική στην περίοδο της Ανασυγκρότησης, 1945-1953

Οικονοµική Σκέψη και Οικονοµική Πολιτική στην περίοδο της Ανασυγκρότησης, 1945-1953 Απατάγγελος Ανδρέας Α.Μ. 10014 Πανεπιστήµιο Πατρών, Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών, Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών Επιβλέπων καθηγητής : Επίκουρος Καθηγητής Βασίλειος Πατρώνης Μέλη τριµελούς επιτροπής : Βασίλειος Πατρώνης, Γεώργιος Αργυρός, Αθηνά Ζερβογιάννη

Copyright Ανδρέας Απατάγγελος, 2011 Με επιφύλαξη παντός δικαιώµατος. All rights reserved. Η έγκριση της πτυχιακής εργασίας από το Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών του Πανεπιστηµίου Πατρών δεν υποδηλώνει απαραιτήτως και αποδοχή τυχόν απόψεων του συγγραφέα εκ µέρους του Τµήµατος. ηλώνω υπεύθυνα ότι η διπλωµατική εργασία είναι εξ ολοκλήρου δικό µου έργο κατά το οποίο ακολούθησα την πρέπουσα ακαδηµαϊκή δεοντολογία αποφυγής λογοκλοπής (σωστή χρήση αναφορών κ.ο.κ.). ηλώνω υπεύθυνα ότι έχω αποφύγει οποιαδήποτε ενέργεια καθιστά παράπτωµα λογοκλοπής. Γνωρίζω τη σοβαρότητα του παραπτώµατος και ότι επισύρει ποινή ανακλήσεως του Μεταπτυχιακού ιπλώµατος. Υπογραφή συγγραφέα Ανδρέας Απατάγγελος 2

Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή µου κ. Βασίλειο Πατρώνη για τη συνεργασία µας και την πολύτιµη καθοδήγηση που µου προσέφερε κατά τη διάρκεια της εκπόνησης της παρούσας εργασίας καθώς και τα υπόλοιπα µέλη της τριµελούς επιτροπής κ. Γεώργιο Αργυρό και κ. Αθηνά Ζερβογιάννη που δέχθηκαν να αξιολογήσουν την εργασία µου. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω τους γονείς µου για την υποστήριξη και δύναµη που µου προσέφεραν στην προσπάθειά µου. Αφιέρωση Η εργασία αφιερώνεται στην οικογένειά µου. 3

Περίληψη Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η ανάλυση της οικονοµικής σκέψης και της οικονοµικής πολιτικής στην Ελλάδα κατά την πρώτη µεταπολεµική περίοδο 1945-1953 η οποία χαρακτηρίζεται ως περίοδος ανασυγκρότησης. Επιχειρείται µια εκτενής ανάλυση όσον αφορά τα αίτια που οδήγησαν τη χώρα στην οικονοµική κυρίως, αλλά και στην κοινωνική και πολιτική της κατάρρευση µετά τη λήξη του Β Παγκοσµίου Πολέµου, το οικονοµικό χάος που άφησε πίσω του το κατοχικό καθεστώς µετά την αποχώρησή του καθώς και όλες τις προσπάθειες που κατέβαλλε το ελληνικό έθνος προκειµένου να µπει σε τροχιά ανάπτυξης και να οδηγηθεί σε µια νέα εποχή. Η περίοδος της ανασυγκρότησης που θα αναλυθεί αποτελεί µια κρίσιµη περίοδο της οικονοµικής ιστορίας της Ελλάδας καθώς θεωρείται ως ένα µεταβατικό στάδιο προς την απογείωση της ελληνικής οικονοµίας που θα ακολουθήσει µετά το 1953. Προς αυτή την κατεύθυνση, σηµαντική ήταν η συµβολή των ξένων δυνάµεων στην προσπάθεια ανάκαµψης της ελληνικής οικονοµίας, τόσο από τη βρετανική βοήθεια όσο και από την αµερικανική βοήθεια µε της εφαρµογή του όγµατος Τρούµαν (1946-1947) και του Σχεδίου Μάρσαλ (1948-1952) που άνοιγε νέους ορίζοντες και είχε σαν στόχο τη σταθεροποίηση της οικονοµίας σε επίπεδο ίδιο µε αυτό άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Στο σηµείο αυτό όµως θα φανούν οι µόνιµες και χρόνιες αδυναµίες της ελληνικής οικονοµίας οι οποίες δεν κατάφεραν να αξιοποιήσουν επαρκώς την µεγάλη παροχή οικονοµικής βοήθειας, κάτι που ανάγκασε τους Αµερικανούς να προβούν σε µείωση των πόρων που απαιτούνταν για την ανόρθωση της οικονοµίας, συντελώντας έτσι στη διαµόρφωση περαιτέρω δυσκολιών. 4

Abstract The purpose of this work is the analysis of the economic thought and the economic policies that had been implemented in Greece during the first postwar period 1945-1953 which is characterized as the period of reconstruction. It is attempted a detailed analysis as far as the reasons that leaded the country in the economic collapse mainly and secondly in the social and political disaster after the end of the Second World War is concerned, the economic disorder that had left behind the occupational regime after its departure as well as all the attempts that the greek nation tried in order to be leaded in the development and to a new economic era. The period of reconstruction constitutes a crucial period of the greek economic history because it is considered as a transitory level to the boost of the greek economy that followed the period after 1953. To this direction, the contribution of Great Britain (1946-1947) and United States under the Truman s Doctrine and the Marshall s Plan (1948-1952) was considerable. This aid aimed to open new horizons for greek economy and its purpose was the stabilization of the economy in a level equal to that of the other European countries. However, in this point there are obvious the constant weaknesses of the greek economy as it is had not succeeded in taking advantage of the great quantity of the economic aid that had been offered, forcing in this way the Americans to decrease the resources that the reconstruction of the economy required, provoking in this way additional difficulties. 5

Πίνακας Περιεχοµένων 1. Εισαγωγή: Η οικονοµική κατάσταση της χώρας κατά την απελευθέρωση (Οκτώβριος 1944)... 7 2. Οικονοµική πολιτική την πρώτη περίοδο της Ανασυγκρότησης 1944-1947... 13 2.1. Η ξένη βοήθεια από τον Οκτώβριο 1944 µέχρι τις παραµονές του δόγµατος Τρούµαν... 13 2.2. Απόψεις Βαρβαρέσου και Ζολώτα και οι πρώτες προσπάθειες σταθεροποίησης (Οκτώβριος 1944-Μάϊος 1945)... 16 2.3. Το εγχείρηµα του Κυριάκου Βαρβαρέσου... 20 2.4. Οι κυβερνήσεις Σοφούλη και Τσαλδάρη και η Ελληνο-Βρετανική Συµφωνία (1946)... 27 2.5. Οικονοµικές ιδέες της Αριστεράς για την ανασυγκρότηση... 33 3. Το όγµα Τρούµαν... 37 3.1. Εισαγωγή... 37 3.2. Η Έκθεση Porter... 39 3.3. Το όγµα Τρούµαν και η εφαρµογή του... 48 4. Το Σχέδιο Μάρσαλ... 69 4.1. Εισαγωγή... 69 4.2. Η πρώτη περίοδος του Σχεδίου Μάρσαλ (Ιούλιος 1948-καλοκαίρι 1949)... 73 4.3. Η δεύτερη περίοδος του Σχεδίου Μάρσαλ (Ιούνιος 1949-Ιούνιος 1950)... 83 4.4. Η τρίτη περίοδος του Σχεδίου Μάρσαλ (Ιούνιος 1950-Ιούνιος 1951)... 91 4.5. Η τέταρτη περίοδος του Σχεδίου Μάρσαλ (Ιούλιος 1951-Ιούνιος 1952)... 100 4.6. Η υποτίµηση του 1953... 108 5. Σε αναζήτηση αναπτυξιακής στρατηγικής... 111 5.1. Η Έκθεση Βαρβαρέσου... 111 5.2. Τι µέλλει γενέσθαι: Το τέλος της Αµερικανικής Βοήθειας... 120 6. Βιβλιογραφία... 124 6

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή: Η οικονοµική κατάσταση της χώρας κατά την απελευθέρωση (Οκτώβριος 1944). Μετά τη λήξη του Β Παγκοσµίου Πολέµου η Ελλάδα υπήρξε η χώρα που είχε υποστεί τις µεγαλύτερες καταστροφές στην οικονοµική, κοινωνική και πολιτική της δοµή. Οι επιπτώσεις της Κατοχής ήταν δραµατικές για το ελληνικό κράτος στα χρόνια που ακολούθησαν και οδήγησαν στην πλήρη αποδιοργάνωση της οικονοµίας και του κοινωνικοπολιτικού ιστού της χώρας. Όταν στις 12/10/1944 η κυβέρνηση εθνικής ενότητας έφθασε στην ελεύθερη Αθήνα ευρέθηκε ενώπιον του χάους και της οικονοµικής κατάρρευσης. Τίποτε δεν λειτουργούσε. Ο κρατικός µηχανισµός είχε εξαρθρωθεί. Η Τράπεζα της Ελλάδος εκτύπωνε συνεχώς χαρτονοµίσµατα για να ανταποκριθεί στις δηµόσιες δαπάνες. Ο πληθωρισµός κάλπαζε. ηµόσια έσοδα δεν υπήρχαν. Σε καµία κατεχόµενη χώρα της Ευρώπης ο πληθωρισµός δεν πήρε τόσο µεγάλες διαστάσεις. Οι κατακτητές υπολογίζεται ότι έλαβαν από την Τράπεζα της Ελλάδος πάνω από 16 τρισεκατοµµύρια δραχµές, δηλαδή 8 εκατοµµύρια χρυσές λίρες ως έξοδα κατοχής και ως πιστώσεις. Η γεωργία που απασχολούσε το 60% του πληθυσµού προπολεµικά και παρήγαγε το 35% του εθνικού προϊόντος, είχε συρρικνωθεί τόσο που η παραγωγή αντιστοιχούσε σε λιγότερο από το µισό της αντίστοιχης προπολεµικής. 1 Η βιοµηχανική παραγωγή δοκιµάστηκε σκληρά. εν υπήρχαν πρώτες ύλες, ανταλλακτικά και καύσιµα για την λειτουργία των εργοστασίων. Το ηλεκτρικό ρεύµα ελεγχόταν απόλυτα από τις αρχές κατοχής και δινόταν σε πρώτη προτεραιότητα στις βιοµηχανίες, που λειτουργούσαν για λογαριασµό των 1 Τα πρώτα πενήντα χρόνια της Τραπέζης της Ελλάδος 1928-1978 (1978) Αθήνα: Εκδόσεις Τραπέζης της Ελλάδος, σ.306. Γρηγοριάδης, Σ.Ν. (2009) Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974. Τόµος Β. Αθήνα: Εκδόσεις POLARIS, σ. 636. Σακελλαρόπουλος, Θ. (2005) επιµ. Οικονοµία και Πολιτική στη σύγχρονη Ελλάδα. Γ Έκδ. Τόµος Α. Αθήνα: Εκδόσεις ιόνικος, σ. 46-47. 7

κατακτητών. 2 Οι υποδοµές ευρίσκονταν σε άθλια κατάσταση. Το οδικό δίκτυο είχε υποστεί µεγάλες καταστροφές. Το ίδιο τα λιµάνια, οι γέφυρες, οι σήραγγες και ο ισθµός της Κορίνθου. Προπολεµικά κυκλοφορούσαν στην Ελλάδα 18.000 χιλιάδες περίπου οχήµατα και µε την αποχώρηση των κατακτητών είχαν µείνει ελάχιστα. Η ναυτιλία µας είχε τεράστιες απώλειες, από καίκια µέχρι µεγάλα πλοία, που υπολογίζονται στο 70% µε 80% και ο εµπορικός στόλος που το 1940 ήταν ένατος στον κόσµο κατεστράφη σχεδόν ολοσχερώς. Σηµαντικές καταστροφές είχε υποστεί και η ελληνική βιοµηχανία περισσότερο υλικές και λιγότερο παραγωγικές. Οι µεγαλύτερες καταστροφές αφορούσαν τους κλάδους των χηµικών, τους µηχανολογικούς και τα ορυχεία. Οι εξαγωγές είχαν επίσης µειωθεί στο ελάχιστο καθώς αυτές αφορούσαν ποσότητες τροφίµων που είχαν σταλεί στα γερµανικά στρατεύµατα της Βόρειας Αφρικής καθώς και προϊόντα εξόρυξης τα οποία είχαν ως προορισµό τη Γερµανία. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι µετά το 1942 το 76% των ελληνικών εξαγωγών κατευθυνόταν προς τη Γερµανία ενώ το 17% προς την Ιταλία. 3 Αξιοσηµείωτη είναι ακόµα η παροχή πυρίτη, σιδηροµεταλλεύµατος, νικελίου, χρωµίου, µαγγανίου και γρανίτη προς τους Γερµανούς. Εκθέσεις που συντάχθηκαν µεταπελευθερωτικά από την UNRRA δίνουν ζοφερή εικόνα των καταστροφών σε άψυχο και έµψυχο υλικό. Πάνω από 500.000 χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν από εκτελέσεις, πείνα και αρρώστιες. Πολλά χωριά είχαν υποστεί πυρπολήσεις και χιλιάδες σπίτια καταστράφηκαν. Πολλοί Έλληνες έµειναν άστεγοι. Το οδικό δίκτυο κατεστραµµένο, το ίδιο και τα µεταφορικά µέσα, το δε ζωϊκό κεφάλαιο µειώθηκε πάνω από το 50%. Σε εκθέσεις του ιοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος αναφέρονται και οι συνέπειες της κατοχής στην οργάνωση της ελληνικής κοινωνίας, στην κάµψη των ηθικών αξιών και σε µια έντονη κοινωνική αναταραχή. 4 Ο Κυριάκος Βαρβαρέσος στην έκθεση επί του οικονοµικού προβλήµατος της Ελλάδας, γράφει: «[ ] συνήθειες και νοοτροπίες, αίτινες απεκτήθησαν κατά την διάρκεια της κατοχής, διετηρήθησαν και µεταπολεµικώς και 2 Τα πρώτα πενήντα χρόνια της Τραπέζης της Ελλάδος 1928-1978 (1978) Αθήνα: Εκδόσεις Τραπέζης της Ελλάδος, σ. 209. 3 Ψαλιδόπουλος, Μ. http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_1_04/07/2010_406646. Η τριπλή κατοχή της Ελλάδας, Λεηλασία των πόρων της χώρας από τους κατακτητές, Καθηµερινή, [4/7/2010]. 4 Τα πρώτα πενήντα χρόνια της Τραπέζης της Ελλάδος 1928-1978 (1978) Αθήνα: Εκδόσεις Τραπέζης της Ελλάδος, σ. 210-214. 8

εµφανίζουν την Ελλάδα ως µια χώρα, όπου συνδυάζεται η απληστία και η αδιαφορία δια τας ανάγκας του συνόλου αφενός και ο φόβος και η απαισιοδοξία δια το µέλλον της χώρας αφετέρου». 5 Η κατοχική περίοδος και η οικονοµική αστάθεια που αυτή συνεπαγόταν ευνόησαν την άκρατη κερδοσκοπία διαφόρων ανώτερων κοινωνικών στρωµάτων τα οποία πλούτισαν εις βάρος των λαϊκών στρωµάτων µε συνέπεια την ολοκληρωτικά άνιση κατανοµή του εισοδήµατος και οδηγώντας ένα µεγάλο µέρος του πληθυσµού στα όρια της απόλυτης φτώχιας. Χαρακτηριστικοί είναι οι οικονοµικοί δείκτες που µαρτυρούν την τραγική κατάσταση στην οποία είχαν περιέλθει τα κατώτερα εισοδηµατικά στρώµατα. Περίπου το ένα πέµπτο του πληθυσµού ήταν άστεγοι ενώ οι υλικές υποδοµές είχαν καταστραφεί όπως το οδικό και το σιδηροδροµικό δίκτυο της χώρας, λιµάνια κλπ. Από την άλλη, η δηµιουργία της λεγόµενης µαύρης αγοράς ευνόησε µερικές οµάδες του πληθυσµού πολύ περισσότερο την περίοδο 41-42 και υπήρξε ένας σχετικά εύκολος τρόπος πλουτισµού όσων είχαν στη διάθεσή τους µεγάλες ποσότητες αποθεµάτων. Η µαύρη αγορά ήταν υπεύθυνη σε µεγάλο βαθµό για την έκρηξη του πληθωρισµού ενώ από όλη αυτή τη διαδικασία ένα µεγάλο µέρος του πλούτου των µεσαίων στρωµάτων µεταφέρθηκε στους εκφραστές της µαύρης αγοράς, συσσωρεύοντας µε αυτόν τον τρόπο τεράστιες περιουσίες. Η άνιση αυτή ανταλλαγή λοιπόν των κατόχων εµπορευµάτων µε µισθωτούς οδήγησε στην ολοκληρωτικά άνιση κατανοµή του εισοδήµατος ενώ ευνοήθηκε και η εύκολη και γρήγορη συσσώρευση του κεφαλαίου µέσω του κερδοσκοπικού πνεύµατος της µαύρης αγοράς. ραµατικές διαστάσεις πήρε κατά τη διάρκεια της κατοχής και η χρυσοφιλία, που συνεχίστηκε και µετά την απελευθέρωση. Η δραχµή είχε πλήρως απαξιωθεί από την κατοχική περίοδο, όταν οι δυνάµεις των κατακτητών προέβαιναν συνεχώς στην έκδοση νέου χρήµατος για να συντηρούν τα στρατεύµατά τους καθώς και για την πληρωµή των µισθών των υπαλλήλων κατά της κατοχικής περιόδου, µε αποτέλεσµα τη δηµιουργία υπερ-πληθωρισµού στην οικονοµία. Η εµπιστοσύνη του κοινού απέναντι στη δραχµή είχε εξαλειφθεί πλήρως και αυτό είναι ξεκάθαρο από το ότι οι συναλλαγές γίνονταν είτε µε τη χρυσή λίρα Αγγλίας είτε µε το σύστηµα του 5 Βαρβαρέσος, 2002, σ.17. 9

αντιπραγµατισµού. 6 Η αναλογία της νέας προς την παλαιά δραχµή ορίστηκε 1:50.000.000.000, κάτι το οποίο αντικατοπτρίζει σε σηµαντικό βαθµό το µέγεθος της απαξίωσης του εθνικού νοµίσµατος. 7 Η µεγάλη και υπερβολική ποσότητα παροχής τραπεζικών πιστώσεων χωρίς την άµεση εξόφλησή τους τις περισσότερες φορές υπήρξε ένας ακόµα λόγος της νοµισµατικής αστάθειας που επικράτησε στα τέλη του 1944. Η καθυστέρηση της κυβέρνησης να εισαγάγει µια νέα ισοτιµία για τη δραχµή ήταν ένας από τους σοβαρότερους λόγους που το κοινό δεν µπορούσε µε κανένα τρόπο να αποκαταστήσει την εµπιστοσύνη του προς το εθνικό νόµισµα. 8 Χαρακτηριστική είναι η πρωτοβουλία της Τράπεζας της Ελλάδος να εκδώσει το 1944 τραπεζογραµµάτιο αξίας ύψους 100.000.000.000 δραχµών για να αντιµετωπιστεί ο διαρκώς αυξανόµενος πληθωρισµός. 9 Η νοµισµατική αυτή αρρυθµία ήταν φανερό πως οδηγούσε σε υπερπληθωρισµό, επιδεινώνοντας ακόµα περισσότερο την δραµατική κατάσταση που περίβαλλε τα λαϊκά στρώµατα και εντείνοντας σε µεγάλο βαθµό τις έντονες κοινωνικές ανισότητες οι οποίες κατά τα άλλα ευνοούσαν σηµαντικά κάποιες οµάδες συµφερόντων που αύξησαν σηµαντικά τον πλούτο τους κατά την κατοχική περίοδο. Η κατάσταση στα δηµοσιονοµικά παρέµενε το ίδιο δραµατική και οι προβλέψεις δυσοίωνες. Το δηµοσιονοµικό έλλειµµα και το δηµοσιονοµικό χρέος ήταν τεράστια λόγω της υπαγωγής του δηµόσιου ταµείου στον κατακτητή. Υπέρογκοι µισθοί και ηµεροµίσθια τραπεζικών υπαλλήλων και δηµοσίων υπαλλήλων, αύξηση επιδοµάτων προς µισθωτούς, χρήση των δηµοσίων πόρων για τη συντήρηση των γερµανικών στρατευµάτων, αδυναµία είσπραξης φορολογικών εσόδων και η απουσία ενός αποτελεσµατικού διοικητικού κρατικού µηχανισµού ήταν µερικοί από τους κυριότερους λόγους της δηµοσιονοµικής κατάστασης που βρέθηκε η χώρα. Οι ανάγκες για πληρωµές µισθών και συντάξεων ήταν άµεσες, ενώ ο πρώτος προϋπολογισµός που καταρτίστηκε ήταν ελλιπής καθώς δεν περιλάµβανε 6 Στασινόπουλος, Γ., Η ρητορική της ανάπτυξης: oικονοµικές iδέες και oικονοµική πολιτική την περίοδο της ανασυγκρότησης 1944-1952. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg, σ. 55. 7 Κρεµµυδάς, Β. (1999) Εισαγωγή στη Νεοελληνική Οικονοµική Ιστορία. Αθήνα: Εκδόσεις τυπωθήτω, σ. 289. 8 Βετσόπουλος, Α., Η Ελλάδα και το Σχέδιο Μάρσαλ. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg, σ. 29. 9 «Ιστορία των ελληνικών χαρτονοµισµάτων». http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1996/02/04021996.pdf. Καθηµερινή, 4/2/1996, σ. 20. 10

τις στρατιωτικές δαπάνες και τις δαπάνες για ανασυγκρότηση. 10 Η κατάσταση ήταν επείγουσα καθώς χρειάζονταν άµεσα πόροι για τη χρηµατοδότηση των δαπανών και του ελλείµµατος, ενώ θα ήταν σίγουρα σηµαντική µια πλήρης και ολοκληρωµένη κατάρτιση του προϋπολογισµού χωρίς παραλείψεις αυτή τη φορά ούτως ώστε να είναι φανερό σε ποιόν τοµέα θα έπρεπε να δοθεί βάση για την όσο το δυνατόν ταχύτερη ισοσκέλιση του προϋπολογισµού. Ήταν λοιπόν φανερό ότι ο νοµισµατικός και δηµοσιονοµικός εκτροχιασµός της χώρας που άφησαν σαν κληροδότηµα οι δυνάµεις του Άξονα και τα παρασιτικά στρώµατα που αναπτύχθηκαν κατά την κατοχική περίοδο και οι συνέπειες αυτών, οδηγούσαν τη χώρα σε οικονοµικά και κοινωνικά αδιέξοδα, όπως φαίνεται και από το παρακάτω απόσπασµα του τηλεγραφήµατος που απέστειλαν οι Γ. Παπανδρέου και Αλ. Σβώλος προς την ελληνική πρεσβεία του Λονδίνου στο οποίο «η οικονοµική κατάστασις της Ελλάδος έχει σήµερον ως εξής: πληθωρισµός έλαβε τεραστίας διαστάσεις και συνεχίζεται άνευ ρυθµού. Κράτος δεν έχει έσοδα και αναγκάζεται καλύψη πάσας τας εξαιρετικώς αυξηθείσας δαπάνας πλήθους επιχειρήσεων αποκλειστικώς δια νέου χαρτονοµίσµατος. Τρόφιµα εις ολόκληρον Ελλάδα, ιδίως Πρωτεύουσαν, σπανίζουν εις βαθµόν επικίνδυνον. Τιµαί υπαρχόντων τροφίµων απρόσιτοι εις πολύ κόσµον. Τρόφιµα Ερυθρού Σταυρού και συµµάχων αποδεικνύονται ανεπαρκή, ως αρχήθεν υπεδείξαµεν». 11 Ο δρόµος προς την ανασυγκρότηση διαγράφονταν εξαιρετικά δύσβατος και απαιτούσε τεράστια αποφασιστικότητα από την πλευρά των κυβερνήσεων, µια σταθερή κυβέρνηση και κυρίως διάθεση συνεργασίας προς την κατεύθυνση της ανασυγκρότησης από όλες τις κοινωνικές οµάδες. Θα δούµε όµως ότι στην πορεία παρουσιάστηκαν πάρα πολλά προβλήµατα σε ότι αφορά το εγχείρηµα της ανόρθωσης της ελληνικής οικονοµίας: Πολιτικές ολιγωρίες, ο εµφύλιος πόλεµος, αδυναµία εκ µέρους των κυβερνήσεων για άρση των συµφερόντων των πλουσίων στρωµάτων, απροθυµία των τελευταίων να συνεργαστούν για το συλλογικό συµφέρον και το συµφέρον της χώρας, η µη εκµετάλλευση του παραγωγικού 10 Στασινόπουλος, Γ. «Πρίν την Απογείωση: Η Οικονοµική Πολιτική στην Ελλάδα την περίοδο της Ανασυγκρότησης, 1945-1952», Παρουσίαση Ανακοίνωσης στο Σεµινάριο Ελληνικής Οικονοµικής Ιστορίας του Οικονοµικού Τµήµατος του Πανεπιστηµίου Αθηνών-6 Φεβρουαρίου 2006, σ. 8. 11 Τηλεγράφηµα Γ. Παπανδρέου-Αλ. Σβώλου, προς ελληνική πρεσβεία Λονδίνου, 22/10/1944. Παρατίθεται στο: Κωνσταντοπούλου-Τοµαή, Φ. (2002) Η Ελλάδα στο µεταίχµιο ενός νέου κόσµου: Ψυχρός πόλεµος- όγµα Τρούµαν-Σχέδιο Marshall(Μέσα από διπλωµατικά και ιστορικά έγγραφα). Τόµος δεύτερος. Αθήνα: Eκδόσεις Καστανιώτη,, σ. 27-28. 11

δυναµικού της Ελλάδας και η γενικότερη ηττοπάθεια και εξάρτηση από τον εξωτερικό παράγοντα µε το όγµα Τρούµαν και το Σχέδιο Μάρσαλ ήταν µερικοί από τους ανασταλτικούς παράγοντες που ήρθαν στην επιφάνεια και συνέβαλαν στην καθυστέρηση της οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης της χώρας κατά τη µεταπολεµική περίοδο. 12

Κεφάλαιο 2 Οικονοµική Πολιτική της πρώτη περίοδο της Ανασυγκρότησης 1944-1947 2.1 Η ξένη βοήθεια από τον Οκτώβριο 1944 µέχρι τις παραµονές δόγµατος Τρούµαν. Αµέσως µετά την απελευθέρωση και την είσοδο του αγγλικού στρατού στην Ελλάδα, η M.L άρχισε να διανέµει τρόφιµα. Η M.L ήταν µια αγγλική στρατιωτική υπηρεσία αρωγής (Military Liaison), η οποία έφερνε τρόφιµα και άλλα εφόδια µέχρι τον Μάρτιο του 1945. Στην συνέχεια το έργο αυτό ανέλαβε η UNRRA. Η M.L µοίρασε 142.000 τόνους τρόφιµα, 61.000 τόνους καύσιµα, ιµατισµό, γεωργικά εφόδια, 943 αυτοκίνητα, 135 ελκυστήρες κλπ. 12 Την 1/3/1945 µεταξύ του ελληνικού κράτους και της UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration), υπογράφηκε συµφωνία η οποία προέβλεπε ότι το ελληνικό κράτος θα είχε την ευθύνη της διανοµής των εφοδίων περίθαλψης και αποκατάστασης και η UNRRA θα ήταν παρατηρητής και σύµβουλος. Η αποστολή της UNRRA είχε 231 υπαλλήλους και 270 εθελοντές. Συνέβαλε µε τα τρόφιµα, είδη ιµατισµού και διάφορα είδη αγροτικά και βιοµηχανικά που µας χορήγησε, ώστε να καλυφθούν οι άµεσες ανάγκες του λαού και να προωθηθεί η ανασυγκρότηση. Τα εφόδια πωλούνταν στον πληθυσµό σε τιµές που όριζε ειδική επιτροπή που µετείχαν και εκπρόσωποι της UNRRA. Μετά την αφαίρεση των εξόδων διαχείρισης τα χρήµατα πήγαιναν στο κράτος και µε τον τρόπο αυτό εξασφάλιζε µια πηγή εσόδων για να καλύψει τις διάφορες δαπάνες του. Ένα µέρος των εφοδίων, ιδίως σε υγειονοµικό υλικό και τρόφιµα, δινόταν δωρεάν στους άπορους. 13 12 Τα πρώτα πενήντα χρόνια της Τραπέζης της Ελλάδος 1928-1978 (1978) Αθήνα: Εκδόσεις Τραπέζης της Ελλάδος, σ. 270. 13 Τα πρώτα πενήντα χρόνια, όπ.πρ. σ. 270-271. 13

Πίνακας 1. Βοήθεια της UNRRA προς την Ελλάδα (Απρίλιος 1945-Μάϊος 1947) (Σε εκατοµµύρια δολάρια) Τρόφιµα 186,3 Ιµατισµός 40,3 Είδη ιατρικά και υγιεινής 11,9 Είδη βιοµηχανικής ανασυγκροτήσεως 53,9 Είδη αγροτικής ανασυγκροτήσεως 58,3 ιάφορα 65,5 Σ ύ ν ο λ ο 416,2 Πηγή: Τα πρώτα πενήντα χρόνια της Τραπέζης της Ελλάδος 1928-1978 (1978). Αθήνα: Εκδόσεις Τραπέζης της Ελλάδος, σ. 271. Μια τρίτη πηγή βοήθειας εκτός από την M.L και την UNRRA, ήταν το άτοκο δάνειο που χορήγησε η Μ. Βρετανία µε τη συµφωνία του Λονδίνου στις 26/1/1946, που ανερχόταν στο ποσό των 10 εκατοµµυρίων στερλινών. Επίσης, η Μ. Βρετανία παραιτήθηκε από το άτοκο δάνειο των 46 εκατοµµυρίων στερλινών, που µας είχε χορηγήσει για τις ανάγκες του πολέµου του 1940-1941. Το 1946 οι Η.Π.Α χορήγησαν δύο δάνεια στην Ελλάδα, το ένα ύψους 54 περίπου εκατοµµυρίων δολαρίων, εξοφλητέο σε 25 δόσεις, µε επιτόκιο 2% και που θα άρχιζε η εξόφλησή του από το 1952 και το άλλο ύψους 15 περίπου εκατοµµυρίων δολαρίων, εξοφλητέο σε 30 χρόνια µε επιτόκιο 3%. 14 Τέλος, µια άλλη βοήθεια που παρείχαν οι Η.Π.Α πριν το δόγµα Τρούµαν και το σχέδιο Μάρσαλ, ήταν η συµφωνία που υπογράφηκε µεταξύ των δύο χωρών για την πώληση 100 εµπορικών πλοίων τύπου Liberty, σε Έλληνες εφοπλιστές οι οποίοι θα πλήρωναν το 25% της αξίας τους και το υπόλοιπο σε 17 χρόνια µε επιτόκιο 3% περίπου µε την εγγύηση του ελληνικού δηµοσίου, χωρίς το δηµόσιο να θέσει κανένα όρο στους εφοπλιστές για την εγγύηση που τους παρέχει. Το αυτονόητο ήταν να δεσµευτούν ότι τα πλοία θα µείνουν στο ελληνικό νηολόγιο και ότι θα χρησιµοποιούν ελληνικά πληρώµατα αν και στη συνέχεια αρκετοί κατέφυγαν σε σηµαίες ευκαιρίας. 15 14 Τα πρώτα πενήντα χρόνια, όπ.πρ. σ. 272-273. 15 Προγουλάκης, Γ. http://www.econ.uoa.gr/. Από τη µικρασιατική καταστροφή στις παραµονές της µεταπολίτευσης. [4 Ιουλίου 2011], σ. 99. 14

Σύµφωνα µε το καταστατικό της UNRRA, απαγορευόταν η χρησιµοποίηση των εφοδίων της για προνοµιακή ωφέλεια µιας µερίδας του πληθυσµού και ότι η διανοµή πρέπει να είναι δίκαιη και ίση στον πληθυσµό. Στην πράξη όµως διαπιστώθηκαν ανισότητες και υπήρξε έντονη δυσαρέσκεια για τον τρόπο διανοµής. Εκ µέρους των Η.Π.Α δεν υπήρχε ικανοποίηση για τη διαχείριση των εφοδίων της UNRRA και πίστευαν ότι παρέµεναν αδιάθετα στις αποθήκες ή κατέληγαν στην µαύρη αγορά. 16 Εκ µέρους της αριστεράς διατυπώθηκαν επίσης αρνητικές κριτικές για µηχανισµούς παράνοµου πλουτισµού, σχετικά µε την παραλαβή, κατεργασία και διανοµή των εφοδίων της UNRRA και ότι δεν υπήρχε έστω και ένας υποτυπώδης κρατικός έλεγχος. 17 Όπως ήταν φυσικό η βοήθεια αυτή, δεδοµένης της ανεπάρκειας του κρατικού µηχανισµού και των κυβερνήσεων, δεν αξιοποιήθηκε σωστά: «[ ] µεγάλα αποθέµατα εφοδίων έµειναν αχρησιµοποίητα στις αποθήκες για πολύ καιρό και έπαθαν σηµαντικές φθορές. Εξάλλου και τα αγαθά που διατέθηκαν στον πληθυσµό επιβαρύνθηκαν µε σχετικά υψηλά έξοδα διαχείρισης και διακίνησης, µε αποτέλεσµα τα καθαρά έσοδα του προϋπολογισµού από την πώληση των ειδών αυτών να µην είναι τόσο σηµαντικά». 18 Τέλος, σχετικά µε το µέγεθος της βοήθειας που χορηγήθηκε στην Ελλάδα, ο παρακάτω Πίνακας δείχνει ότι ήταν η µεγαλύτερη σε σύγκριση µε άλλες γειτονικές χώρες, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα: Πίνακας 2. Χορήγηση εφοδίων Μέχρι τέλους Ιουλίου Αναλογία κατά κάτοικο (σε κιλά) Από Αύγουστο µέχρι εκέµβριο Αναλογία κατά κάτοικο (σε κιλά) 1945 (σε τόνους) 1945 (σε τόνους) Ελλάδα 786.138 112,3 1.034.000 144,9 16 Στασινόπουλος, Γ. (2010) Η ρητορική της ανάπτυξης: οικονοµικές ιδέες και οικονοµική πολιτική την περίοδο της ανασυγκρότησης 1944-1952. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg, σ. 200. 17 Μπάτσης,. (1946) http://www.iospress.gr/ios19970622b.htm/. Η διπλή εκµετάλλευση. [31 Μαίου 2011] 18 Τα πρώτα πενήντα χρόνια, όπ.πρ. σ. 273. 15

Γιουγκοσλαβία 199.000 14,2 868.000 61,3 Πολωνία 88.938 4,4 929.000 46,8 Τσεχοσλοβακία 76.743 5,1 384.000 58,9 Ιταλία 76630 1,9 99.000 2,5 Αλβανία - - 99.000 91,0 Πηγή: Ανακοίνωση της UNRRA, εκέµβριος 1945, Γρηγοριάδης, Σ.Ν. (2009), Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974, Αθήνα: Εκδόσεις POLARIS, σ. 42. 2.2 Απόψεις Βαρβαρέσου και Ζολώτα και οι πρώτες προσπάθειες σταθεροποίησης (Οκτώβριος 1944-Μάιος 1945). Στα κρίσιµα πρώτα χρόνια της Απελευθέρωσης µε την κοινωνία να ασφυκτιά και µε την κυβέρνηση εθνικής ενότητας να καλείται να αναλάβει το δύσκολο ρόλο της εφαρµογής των κατάλληλων µέτρων για την έναρξη της ανασυγκρότησης στα οποία θα αναφερθούµε παρακάτω, ήταν εξαιρετικά χρήσιµες οι απόψεις των διαπρεπών καθηγητών Κυριάκου Βαρβαρέσου και Ξενοφώντα Ζολώτα, συνδιοικητή τα Τράπεζας της Ελλάδας. Ο Κυριάκος Βαρβαρέσος ήταν οικονοµολόγος µε µεγάλη θεωρητική και διοικητική κατάρτιση και καθηγητής Πολιτικής Οικονοµίας στο Πανεπιστήµιο Αθηνών. Από το Λονδίνο όπου ζούσε παρακολουθούσε τα τεκταινόµενα στην κατεχόµενη Ελλάδα και οι απόψεις του ήταν εξαιρετικά σηµαντικές για την ανάληψη οικονοµικών πρωτοβουλιών, ικανών να συντελέσουν στην νοµισµατική και δηµοσιονοµική ισορροπία. Ο Βαρβαρέσος ήταν θερµός υποστηρικτής µιας ενεργού παρέµβασης του κράτους στα ελληνικά οικονοµικά δρώµενα. Πίστευε ότι η επίτευξη της νοµισµατικής σταθερότητας θα ξεκινούσε µε την εισαγωγή της νέας δραχµής της οποίας η ισοτιµία σε σχέση µε την παλιά δραχµή θα υπολογιζόταν στο 1/5 της κυκλοφορίας των αγαθών την προπολεµική περίοδο. Ο υπολογισµός αυτής της ισοτιµίας θα γινόταν την νοµισµατική κυκλοφορία κατά την απελευθέρωση δια της προπολεµικής και πολλαπλασιάζοντας το πηλίκο επί την αξία της λίρας την 16

προπολεµική περίοδο. 19 Η πολιτική της σύνδεσης της δραχµής µε τη χρυσή λίρα που επικρατούσε στην ελληνική οικονοµία, ένδειξη της έλλειψης εµπιστοσύνης προς το εθνικό νόµισµα, αποτελούσε κατά τον Βαρβαρέσο τροχοπέδη στην προσπάθεια ανασυγκρότησης. Έτσι λοιπόν η αγοραπωλησία χρυσών λιρών έπρεπε πάση θυσία να αποφευχθεί σε µια προσπάθεια ανάκαµψης της νοµισµατικής αξίας της δραχµής. Ένα άλλο ζήτηµα που ο Βαρβαρέσος θεωρούσε επίσης σηµαντικό ήταν η αντιµετώπιση του υπερπληθωρισµού που είχε δηµιουργηθεί σαν αποτέλεσµα της δηµοσιονοµικής και νοµισµατικής αστάθειας που επικρατούσε. Έδωσε ιδιαίτερη σηµασία στην επέκταση του δικτύου διανοµής µε δελτίο σε είδη πρώτης ανάγκης, εισαγόµενα και εγχώρια. Επιπρόσθετα, επισήµανε πως η φορολόγηση των εισαγόµενων αγαθών θα µπορούσε να αποφέρει σηµαντικά έσοδα στα κρατικά ταµεία. Σε ότι αφορά τη βιοµηχανία, ο Βαρβαρέσος πρότεινε την χορήγηση πιστώσεων από τις τράπεζες προς τις βιοµηχανίες για τις παραγωγικές τους ανάγκες. Επιθυµώντας όµως την όσο δυνατόν καλύτερη αξιοποίηση των πιστώσεων αυτών και για να αποτρέψει την κερδοσκοπική χρήση τους, πρότεινε αυστηρούς κρατικούς ελέγχους. Το γεγονός αυτό, όπως θα δούµε και στη συνέχεια θα προκαλέσει την έντονη αντίδραση του ΣΕΒ (Σύνδεσµος Ελληνικών Βιοµηχανιών) καθώς αντελήφθη ότι η εφαρµογή του µέτρου των ελεγχόµενων τραπεζικών πιστώσεων θα έθιγε κατά κύριο λόγο τα βιοµηχανικά συµφέροντα. Γενικότερα, ο Βαρβαρέσος υποστήριζε µε θέρµη την επιβολή κρατικών ελέγχων σε όλες τις δοµές της ελληνική οικονοµίας (έλεγχος τιµών εγχώριων και εισαγόµενων προιόντων, σύστηµα διανοµής µε δελτίο, συγκέντρωση προιόντων από το κράτος, έλεγχος κερδών) προκειµένου η ενδεχόµενη ξένη βοήθεια και η όλη προσπάθεια ανόρθωσης να αξιοποιηθεί µε αποτελεσµατικό τρόπο. Πίστευε ότι η ανεξέλεγκτη λειτουργία της αγοράς θα συντελούσε στην περαιτέρω αύξηση της κερδοσκοπίας εις βάρος των φτωχών στρωµάτων και κατά συνέπεια στη διαιώνιση του υπερπληθωρισµού. Μια άλλη σηµαντική προσωπικότητα που διαδραµάτισε σηµαντικό ρόλο στην προσπάθεια ανασυγκρότησης της ελληνικής οικονοµίας και είχε µεγάλο µερίδιο σε αυτή ήταν ο καθηγητής και σπουδαίος οικονοµολόγος Ξενοφών Ζολώτας. Οι πρωτοποριακές του ιδέες σε νοµισµατικά θέµατα αποτέλεσαν τον 19 Ψαλιδόπουλος, Μ. http://www.uadphilecon.gr/ua/files/1314616383..pdf. Η έκθεση Porter στο ιστορικό της πλαίσιο: Όψεις της οικονοµικής σκέψης και των εξελίξεων της εποχής (1944-1947), σ. 1-21. 17

θεµέλιο λίθο για την εφαρµογή των κατάλληλων οικονοµικών πολιτικών που θα οδηγούσαν στην πολυπόθητη ανασυγκρότηση. Σε αντίθεση µε το Βαρβαρέσο, ο Ζολώτας ήταν υπέρ µιας περισσότερο φιλελεύθερης οικονοµίας µέσω της οποίας θα διαµορφωνόταν από µόνη της η ισοτιµία της δραχµής προς το ξένο συνάλλαγµα. Πρότεινε την ελεύθερη πώληση χρυσών λιρών από την Τράπεζα της Ελλάδος καθώς µε τον τρόπο αυτό το κοινό θα επανακτούσε την εµπιστοσύνη του προς τη δραχµή. Έτσι, σε συνδυασµό και µε άλλες κινήσεις όπως η εισαγωγή αγαθών και πρώτων υλών η οικονοµία θα ξεκινούσε την ανοδική της πορεία. 20 Στο δηµοσιονοµικό τοµέα τώρα, ο Ζολώτας πρότεινε αρχικά την απόλυση των υπεράριθµων δηµοσίων υπαλλήλων, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν προσληφθεί κατά την κατοχική περίοδο και επιβάρυναν σε µεγάλο βαθµό το δηµόσιο ταµείο. Η εισαγωγή ειδών πολυτελείας µέσω των συναλλαγµατικών πόρων της ξένης βοήθειας και κατόπιν η φορολόγησή τους ήταν ένας άλλος τρόπος µείωσης του δηµοσιονοµικού ελλείµµατος. Ο Ζολώτας απέρριπτε την άποψη για περιορισµό του ελλείµµατος µέσω της έκδοσης χρήµατος καθώς µια τέτοια κίνηση θα τροφοδοτούσε εκ νέου πληθωριστικές πιέσεις. Μια άλλη σηµαντική άποψη είναι ότι έδινε προτεραιότητα στη φορολόγηση των «κατοχικών» κερδών, κάτι που φαίνεται εξάλλου και από την πρόταση για εισαγωγή ειδών πολυτελείας το φόρο των οποίων θα πλήρωναν οι πλουτίσαντες της κατοχής. Η κυβέρνηση της εθνικής ενότητας µε πρωθυπουργό το Γεώργιο Παπανδρέου και υπουργό και υφυπουργό οικονοµικών τους εκπροσώπους του Ε.Α.Μ Αλέξανδρο Σβώλο συνταγµατολόγο και Άγγελο Αγγελόπουλο οικονοµολόγο και καθηγητή του Πανεπιστηµίου Αθηνών, οι οποίοι επωµίστηκαν το βάρος της οικονοµικής πολιτικής. Πρωταρχικό µέληµα αποτελούσε η δηµοσιονοµική και νοµισµατική εξοµάλυνση. Λαµβάνοντας υπόψη την τραγική νοµισµατική κατάσταση, ο υφυπουργός οικονοµικών της κυβέρνησης Άγγελος Αγγελόπουλος συµφώνησε µε το Βρετανικό υπουργείο εξωτερικών να κυκλοφορήσει ένα νέο νόµισµα που θα είχε την ονοµασία British Military Authority Pound (BMA). Το εν λόγω νόµισµα θα το χρησιµοποιούσαν οι βρετανικές στρατιωτικές δυνάµεις στην Ελλάδα και θα είχε σαν στόχο της σταθεροποίηση της δραχµής. Όταν θα έφτανε η στιγµή της απόσυρσής του από την κυκλοφορία από την Τράπεζα της Ελλάδας 20 Ψαλιδόπουλος, Μ. http://www.uadphilecon.gr/ua/files/1314616383..pdf. Η έκθεση Porter στο ιστορικό της πλαίσιο, οπ.πρ., σ. 1-21. 18

(σταθεροποίηση της δραχµής), το αντίστοιχο ποσό θα πιστωνόταν ισόποσα από την Τράπεζα της Αγγλίας µε λίρες στερλίνες. Το µέτρο αυτό είχε ισχύ µέχρι την 31 η Μαΐου 1945. Η πρώτη νοµισµατική µεταρρύθµιση πραγµατοποιήθηκε στις 9 Νοεµβρίου 1944 και αφορούσε την αντικατάσταση της προπολεµικής δραχµής µε τη νέα. Η σχέση της παλιάς µε τη νέα δραχµή ήταν 1:50 δισεκατοµµύρια. Ισοτιµία µε τη χρυσή λίρα δεν υπήρχε σε µια προσπάθεια απεξάρτησης της ελληνικής οικονοµίας από το χρυσό. Ήταν η πρώτη προσπάθεια επιβολής της κατάλληλης νοµισµατικής πολιτικής κατά τη µεταπολεµική περίοδο µε στόχο να αποτραπεί η περαιτέρω νοµισµατική κατάρρευση. Ωστόσο, όπως αποδείχτηκε στη συνέχεια, η συγκεκριµένη πολιτική είχε αρκετές αδυναµίες καθώς δε συνδυάστηκε και από άλλα κατάλληλα µέτρα πολιτικής προς την κατεύθυνση της νοµισµατικής σταθεροποίησης. Η κυκλοφορία του χρήµατος αυξήθηκε κατακόρυφα, ο υπερπληθωρισµός συνέχιζε την ανοδική του πορεία και το χάσµα µεταξύ πλούσιων και φτωχών διαρκώς µεγάλωνε. Είναι εµφανές ότι η οικονοµική πολιτική που προσπάθησε να εφαρµόσει ο Σβώλος µαζί µε τον Αγγελόπουλο επιχειρούσε να αντιµετωπίσει τα άµεσα κοινωνικά προβλήµατα που αντιµετώπιζε η χώρα όπως η ανεργία, το κόστος ζωής και τις επισιτιστικές ανάγκες του πληθυσµού. Παρόλα αυτά, ο έντονος κοινωνικός δυϊσµός ανάµεσα σε πλούσια και φτωχά κοινωνικά στρώµατα, η επιθυµία των πρώτων να προστατέψουν τα συµφέροντά τους και οι πολιτικές τριβές που δηµιουργήθηκαν αποτέλεσαν τροχοπέδη στην αποτελεσµατική και ορθολογική εφαρµογή των µέτρων που προσπάθησε να επιβάλλει η κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Η εµπιστοσύνη του κοινού προς τη νέα δραχµή δεν επιτεύχθηκε ποτέ. Αυτό έχει να κάνει περισσότερο µε την ψυχολογική δοκιµασία που πέρασε ο ελληνικός λαός κατά την κατοχική περίοδο και τις συνέπειες του επερχόµενου πληθωρισµού. Ως ένα βαθµό θα µπορούσαµε να πούµε ότι ευθύνεται επίσης και η έντονη τάση που διακατείχε ανέκαθεν του Έλληνες και αφορά την προτίµηση τους για τη σιγουριά του χρυσού. Το επιχείρηµα αυτό ενισχύεται ακόµα περισσότερο αν αναλογιστούµε τα κοινωνικά στρώµατα εκείνα που έχουν δυσανάλογο πλούτο σε σχέση µε τα άλλα στρώµατα και λάµβαναν τραπεζικές πιστώσεις ανταλλάσοντάς τες µε χρυσές λίρες µε κυριότερο µέληµα τον αποθησαυρισµό. Ένας άλλος τρόπος επιστροφής προς τη νοµισµατική οµαλότητα θα ήταν η αύξηση του κατεστραµµένου παραγωγικού ιστού και µέσω αυτής η αύξηση της προσφοράς προϊόντων για την αντιµετώπιση του επισιτισµού. 19

Μια χρήσιµη πολιτική προς αυτή την κατεύθυνση θα µπορούσε να είναι η αύξηση των τραπεζικών πιστώσεων στις βιοµηχανίες για την επίτευξη του παραγωγικού επιπέδου που απαιτούνταν. Ωστόσο η κυβέρνηση δεν έδειχνε διατεθειµένη για κάτι τέτοιο. Τελικά ο έλεγχος της ιδιωτικής πρωτοβουλίας δεν εφαρµόστηκε λόγω έντονων αντιδράσεων και αυτό είχε σαν αποτέλεσµα την συνεχιζόµενη προτίµηση της χρυσής λίρας σε βάρος της νέας δραχµής. Συνοψίζοντας, το αποτέλεσµα ήταν ότι η νέα δραχµή δεν µπόρεσε να ανταποκριθεί στο νέο της ρόλο. Οι παραγωγικές δυνατότητες δεν µπόρεσαν να αξιοποιηθούν ενώ ενισχύθηκε η κερδοσκοπία συγκεκριµένων κοινωνικών οµάδων. Παράλληλα, στο δηµοσιονοµικό τοµέα δεν επιτεύχθηκε κάτι το αξιόλογο, αν λάβουµε υπόψη µας ότι οι εξαγγελίες περί φορολόγησης των κατοχικών κερδών και σταθεροποίησης των µισθών δεν πραγµατοποιήθηκαν ποτέ. Ήταν πλέον φανερό ότι το εγχείρηµα της οικονοµικής ανασυγκρότησης απαιτούσε ένα διαφορετικό τρόπο προσέγγισης των πραγµατικών προβληµάτων της ελληνικής οικονοµίας και εφαρµογή των πολιτικών εκείνων που θα αντιµετώπιζαν αποτελεσµατικά και ουσιαστικά τις διαρθρωτικές αδυναµίες της. 2.3 Το εγχείρηµα του Κυριάκου Βαρβαρέσου Παρά τις προσπάθειες της κυβέρνησης εθνικής ενότητας το διάστηµα εκέµβρης 1944-Μάιος 1945 και παρά τη Συµφωνία της Βάρκιζας, η οικονοµία δεν είχε απεµπλακεί ακόµη από το τέλµα στο οποίο είχε περιέλθει. Η ενδιάµεση κυβέρνηση του Γρηγορίου Κασιµάτη (Απρίλιος-Μάιος 1945) απέτυχε στο να αποδείξει ότι τα προβλήµατα της οικονοµίας πηγάζουν από την έλλειψη κινήτρων προς τους βιοµήχανους για τόνωση της παραγωγικής δραστηριότητας. Από την άλλη πλευρά η βρετανική κυβέρνηση ασκούσε πιέσεις στην ελληνική για κατάρτιση ετήσιου προϋπολογισµού ενώ εµφανίζονταν απογοητευµένοι από τις προσπάθειες των κυβερνήσεων προς την κατεύθυνση της ανόρθωσης της οικονοµίας. Μέσα σε αυτό το κλίµα αβεβαιότητας και πόλωσης, οι Βρετανοί πρότειναν τον διακεκριµένο καθηγητή και διοικητή της ΤτΕ Κυριάκο Βαρβαρέσο ως αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Βούλγαρη. Η αγγλική κυβέρνηση περιέβαλλε µε απεριόριστη εµπιστοσύνη τον Βαρβαρέσο, θεωρώντας τον ικανό να ασκήσει τις οικονοµικές 20