ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ. Κατερίνα Αδάμ, Μ.Sc., Ph. D * ΠΕΡΙΛΗΨΗ

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Κατερίνα Αδάμ, Μ.Sc., Ph. D * ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία συνοψίζει τις βασικές αρχές της Διαχείρισης Έργων όπως αυτή εφαρμόζεται για την αειφόρο ανάπτυξη της μεταλλευτικής βιομηχανίας. Κρίσιμες παράμετροι όπως σχεδιασμός, φάσεις ανάπτυξης, χρονικός προγραμματισμός καθώς και προγραμματισμός των διαφόρων πόρων αναπτύσσονται καταρχήν σε γενικό πλαίσιο και στη συνέχεια εξειδικεύονται στην περίπτωση των μεταλλευτικών έργων. Τα επιμέρους στάδια που προβλέπονται από την κείμενη Μεταλλευτική και Περιβαλλοντική Νομοθεσία για την αειφόρο ανάπτυξη ενός μεταλλευτικού έργου, από το στάδιο της σύλληψης μέχρι την ολοκλήρωση των εργασιών εξόρυξης και την αποκατάσταση των μεταλλευτικών χώρων μετά το κλείσιμο του έργου, αναπτύσσονται αναλυτικά και με τη μορφή διαγραμμάτων. Ως παράδειγμα εφαρμογής των αρχών της Διαχείρισης Έργου στη Μεταλλευτική Βιομηχανία παρουσιάζονται τα κύρια στάδια ανάπτυξης μεταλλευτικού έργου που προγραμματίζεται την τρέχουσα περίοδο στην Ελλάδα. * Μηχανικός Μεταλλείων Μεταλλουργός Μηχανικός, ECHMES Ltd. Διαχείριση Μεταλλευτικών Έργων και Αειφόρος Ανάπτυξη, Κ. Αδάμ, τελική έκδοση 1

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τις τελευταίες δεκαετίες αποτελεί πλέον κοινή διαπίστωση στην παγκόσμια αγορά ότι η διατήρηση της ανταγωνιστικότητας μίας επιχειρηματικής μονάδας που δραστηριοποιείται στον πρωτογενή, στο μεταποιητικό, στον κατασκευαστικό, ή στον τομέα των υπηρεσιών, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με μία διαρκή αναθεώρηση και αναβάθμιση των διαδικασιών, με στόχο τη συνεχή βελτίωση της ποιότητας και της οικονομικής βιωσιμότητας. Η ανάγκη για συνεχή προσαρμογή και βελτίωση της επίδοσης και της ποιότητας μίας δραστηριότητας, είναι το αποτέλεσμα των ολοένα αυξανόμενων και διαφοροποιούμενων απαιτήσεων της παγκόσμιας κοινότητας όσον αφορά τα προϊόντα και υπηρεσίες. Αυτές οι διαρκώς μεταβαλλόμενες και αυξανόμενες απαιτήσεις συνδέονται αφενός με την εφαρμογή καινοτομιών στην τεχνολογία, αφετέρου με την πρόκληση που αντιμετωπίζει σήμερα ο «ανεπτυγμένος» κόσμος, και μεταξύ των πρωτοπόρων η Ευρωπαϊκή Ένωση, για την εξασφάλιση των όρων και των προϋποθέσεων που επιτυγχάνουν την Αειφόρο Ανάπτυξη. Δηλαδή εκείνο το ολοκληρωμένο μοντέλο Ανάπτυξης, το οποίο μπορεί να εγγυηθεί την οικονομική και κοινωνική ευημερία, εξασφαλίζοντας παράλληλα την ενεργό προστασία του περιβάλλοντος. Όσον αφορά την προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης στην εξορυκτική βιομηχανία, αυτοί οι στόχοι εξειδικεύονται στην πολιτική με την οποία εξασφαλίζεται η ανάγκη για σύγχρονες, ασφαλέστερες και με βελτιωμένες περιβαλλοντικές επιδόσεις εξορυκτικές δραστηριότητες επιτυγχάνοντας παράλληλα την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου. [1] Σε συμμόρφωση με τις σημερινές τεχνικοοικονομικές, κοινωνικές και θεσμικές απαιτήσεις, προϋπόθεση για την επίτευξη αειφορικού αποτελέσματος από μία επιχείρηση, είναι ο σχεδιασμός, η εφαρμογή και παρακολούθηση ενός σχεδίου διαχείρισης με σαφείς βασικούς Διαχείριση Μεταλλευτικών Έργων και Αειφόρος Ανάπτυξη, Κ. Αδάμ, τελική έκδοση 2

και αντικειμενικούς στόχους, που συνιστά τη στρατηγική της. Για την υλοποίηση αυτής της στρατηγικής, απαιτούνται συγκεκριμένες επιμέρους εργασίες που κατά περίπτωση αφορούν στη διοικητική ή οργανωτική δομή των παραγωγικών δραστηριοτήτων, επενδύσεις στην έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη, την εκπαίδευση του προσωπικού, την αναβάθμιση του εξοπλισμού κλπ. οι οποίες περιγράφονται ως Έργο. Στις ενότητες που ακολουθούν συνοψίζονται οι βασικές αρχές της Διαχείρισης Έργων, καταρχήν σε γενικό πλαίσιο και στη συνέχεια όσον αφορά τα μεταλλευτικά έργα. Ειδικότερα περιγράφονται τα στάδια για την ανάπτυξη ενός μεταλλευτικού έργου σύμφωνα με το κείμενο θεσμικό πλαίσιο και παρουσιάζονται χαρακτηριστικοί δείκτες για την αποτίμηση της αειφορίας μιας μεταλλευτικής ανάπτυξης. Επίσης, δίνονται χαρακτηριστικά παραδείγματα εφαρμογής από μεταλλευτικό έργο που αναπτύσσεται στη χώρα μας την τελευταία δεκαετία. 2. ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΡΓΟΥ - ΑΡΧΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΡΓΟΥ 2.1. Ορισμός Έργου Σύμφωνα με το εγχειρίδιο του διεθνώς αναγνωρισμένου «Ινστιτούτου Διαχείρισης Έργου» [2], ως Έργο ορίζεται το προσωρινό εγχείρημα που στοχεύει στη δημιουργία ενός μοναδικού προϊόντος ή υπηρεσίας. Προσωρινό, γιατί όπως προαναφέρθηκε το έργο έχει μία συγκεκριμένη ημερομηνία έναρξης και λήξης, μοναδικό δε διότι το προϊόν ή υπηρεσία διαφέρει κατά διακριτό τρόπο από όλα τα παρόμοια προϊόντα ή υπηρεσίες. [2], [3] Καθοριστικές παραμέτρους ενός έργου συνιστούν οι προδιαγραφές του, οι διαθέσιμοι πόροι (πρώτες ύλες, θέση, ανθρώπινο δυναμικό, μέθοδοι και υλικοτεχνική υποδομή) που θα Διαχείριση Μεταλλευτικών Έργων και Αειφόρος Ανάπτυξη, Κ. Αδάμ, τελική έκδοση 3

αξιοποιηθούν για την υλοποίησή του, το χρονοδιάγραμμα, ο προϋπολογισμός υλοποίησής του και η αγορά στην οποία εντάσσεται / απευθύνεται. Στην περίπτωση που η κλίμακα ενός έργου απαιτεί τον επιμερισμό του σε υποέργα, ο συντονισμός των εργασιών των υποέργων και/ή ο συντονισμός των επιμέρους υπευθύνων αποτελεί καθοριστική συνιστώσα για την έγκαιρη και απρόσκοπτη υλοποίησή του. Όσον αφορά το ανθρώπινο δυναμικό, είναι κρίσιμο να επιλεγούν τα στελέχη με τις κατάλληλες δεξιότητες και γνώσεις που θα αποτελέσουν την Ομάδα του Έργου. Σύμφωνα με τους παραπάνω ορισμούς, ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη ενός μεταλλείου, η κατασκευή μιας υπόγειας στοάς, η αναβάθμιση μίας μονάδας εμπλουτισμού, η ολοκληρωμένη αποκατάσταση μίας μεταλλευτικής περιοχής μετά την ολοκλήρωση της παραγωγικής περιόδου, συνιστούν έργα σχετικά με τη μεταλλευτική δραστηριότητα. Επιπλέον, η κατάλληλη οργάνωση της μεταλλευτικής έρευνας, ο υπολογισμός των αποθεμάτων, η αξιολόγηση, επιλογή και σχεδιασμός της μεθόδου εκμετάλλευσης και κατεργασίας με τεχνικοοικονομικά και περιβαλλοντικά κριτήρια, η αδειοδότηση και η προμήθεια εξοπλισμού, η κατασκευή των εγκαταστάσεων, η εγκατάσταση δικτύων υποδομών, η θέση σε λειτουργία κλπ. αποτελούν υποσύνολα ενός ολοκληρωμένου μεταλλευτικού έργου, των οποίων η διαχείριση είναι ευκολότερη εάν θεωρηθούν υποέργα του συνολικού σχεδιασμού και ανάπτυξης του μεταλλείου. Διαχείριση Μεταλλευτικών Έργων και Αειφόρος Ανάπτυξη, Κ. Αδάμ, τελική έκδοση 4

2.2. Αρχές Διαχείρισης Έργου Η διαχείριση έργων «αφορά τον συνεπή σχεδιασμό, την παρακολούθηση και τον έλεγχο των πόρων ενός οργανισμού με σκοπό την επίτευξη ενός συγκεκριμένου, προκαθορισμένου, με σχετικά βραχυπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα, στόχου» [4]. Η διοικητική οργάνωση και διαχείριση των επιμέρους δράσεων κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής ενός Έργου είναι εξαιρετικά σημαντικές για τη επιτυχή έκβασή του. Η διοίκηση του έργου ασχολείται με τον προγραμματισμό, την οργάνωση, τη διεύθυνση (management), τη βέλτιστη αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων για την ολοκλήρωση των προκαθορισμένων εγχειρημάτων. Σημαντική παράμετρος για την επιτυχή υλοποίησή ενός έργου εντός των προβλεπόμενων χρονικών ορίων και προϋπολογισμού, είναι επίσης η οργάνωση κατάλληλου μηχανισμού παρακολούθησης και ελέγχου και η επιλογή των κατάλληλων δεικτών παρακολούθησης της προόδου του για την έγκαιρη λήψη και εφαρμογή προληπτικών ή/και διορθωτικών μέτρων διοικητικής, οικονομικής ή τεχνικής φύσεως, εφ όσον υπάρχουν αποκλίσεις από τον αρχικό προγραμματισμό. Όπως προαναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, στόχος και επιδίωξη σήμερα των επιχειρήσεων συμπεριλαμβανομένων των μεταλλευτικών, είναι η ενσωμάτωση των αρχών της αειφόρου ανάπτυξης στην πολιτική και στις δραστηριότητές τους. Τα συμβατικά πλαίσια διαχείρισης έργου, τα οποία εφαρμόζονταν μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες στη μεταλλευτική βιομηχανία δεν ελάμβαναν πάντοτε ισόρροπα υπόψη τους τρεις βασικούς στόχους της αειφόρου ανάπτυξης, δηλ. την κοινωνική και οικονομική ευημερία και την περιβαλλοντική προστασία. Σύμφωνα με την έκθεση του έργου «Αειφόρος Μεταλλευτική Ανάπτυξη» [Mining, Minerals, Sustainable Development Project (MMSD)] [5], θεμελιώδης προϋπόθεση για την εφαρμογή Διαχείριση Μεταλλευτικών Έργων και Αειφόρος Ανάπτυξη, Κ. Αδάμ, τελική έκδοση 5

των αρχών της αειφόρου ανάπτυξης στη μεταλλευτική βιομηχανία, είναι η ανάπτυξη ολοκληρωμένων, ευέλικτων εργαλείων διοίκησης και λήψης αποφάσεων. Όπως αναφέρεται στην ίδια έκθεση, τα ως άνω εργαλεία πρέπει να είναι αποτελεσματικά, οικονομικώς αποδοτικά, να θέτουν κίνητρα για σταθερή βελτίωση και εφαρμογή καινοτόμων μεθόδων, να εξασφαλίζουν διαφάνεια στην επικοινωνία και να είναι αξιόπιστα. [5] Επιπλέον, σύμφωνα με τα εγχειρίδια και τα πρότυπα συστήματα Διαχείρισης Ολικής Ποιότητας (Total Quality Management Systems) οι προτεινόμενες δράσεις πρέπει εκτός από συμβατές με τις αρχές της αειφόρου διαχείρισης, να βασίζονται σε σαφώς καθορισμένους στόχους και κίνητρα προώθησης της καινοτομίας και βελτίωσης των επιδόσεων. Οι στόχοι αυτοί πρέπει να υπακούουν στην γνωστή αρχή SMART (Specific, Measurable, Achievable, Realistic, Time-bound) δηλαδή να είναι Συγκεκριμένοι, Μετρήσιμοι, Εφικτοί, Ρεαλιστικοί και με Χρονική Αναφορά και η επίτευξή τους να παρακολουθείται από αντίστοιχους δείκτες. Η αναβάθμιση και επικαιροποίηση των παραπάνω συστημάτων διαχείρισης ολικής ποιότητας ακολουθεί τις αρχές της διαδικασίας της συνεχούς βελτίωσης. Μία ευρύτερα γνωστή κωδικοποίηση του κύκλου βελτίωσης ενός έργου είναι ο λεγόμενος Κύκλος PDCA, (ή Κύκλος Shewart, ή Κύκλος Deming). Τα στοιχεία του ακρωνυμίου PDCA αντιστοιχούν στις αγγλικές λέξεις Plan (δηλαδή προσδιορισμός των στόχων ποιότητας), Do (υλοποίηση του έργου/λειτουργία), Check (μέτρηση στοιχείων που σχετίζονται με την παρακολούθηση των δεικτών υλοποίησης/στόχων ποιότητας), Act (αξιολόγηση των μετρήσεων των δεικτών υλοποίησης, οργάνωση απαιτούμενων διορθωτικών μέτρων σε περίπτωση αποκλίσεων). Η Διαχείριση Μεταλλευτικών Έργων και Αειφόρος Ανάπτυξη, Κ. Αδάμ, τελική έκδοση 6

παραπάνω διαδικασία συνεχούς βελτίωσης του συστήματος διαχείρισης ενός έργου, των μεταλλευτικών έργων συμπεριλαμβανομένων, απεικονίζεται γραφικά στο Σχήμα 1. Αξιολόγηση ACT Προσδιορισμός Στόχων Ποιότητας PLAN Κύκλος Deming (PDCA) σε επίπεδο συστήματος DO CHECK Μέτρηση Συλλογή και επεξεργασία στοιχείων και υπολογισμός Κρίσιμων Επιχειρησιακών Δεικτών (Key Business Indicators) Λειτουργία Σχήμα 1 Διαδικασία συνεχούς βελτίωσης Έργου με βάση τον κύκλο PDCA ή κύκλο Deming [6] Continuous improvement process according to PCDA or Deming cycle [6] 3. ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΟ ΕΡΓΟ 3.1. Κύκλος ζωής έργου Ο καθορισμός και η διαδοχή των επί μέρους φάσεων του κύκλου ζωής ενός μεταλλευτικού έργου είναι αντίστοιχες εκείνων του κύκλου ζωής ενός συστήματος [4], και έχουν ως ακολούθως: Εννοιολογική φάση (conceptual): Σύλληψη και προκαταρκτικός σχεδιασμός. Φάση καθορισμού (definition): Λεπτομερής μελέτη των βασικών στοιχείων που περιγράφηκαν στην εννοιολογική φάση, Σχεδιασμός και Ανάπτυξη. Φάση υλοποίησης (implementation/production): Υλοποίηση, τεκμηρίωση, έλεγχος. Διαχείριση Μεταλλευτικών Έργων και Αειφόρος Ανάπτυξη, Κ. Αδάμ, τελική έκδοση 7

Φάση λειτουργίας (operation): Παραγωγική και οικονομική δραστηριότητα, όπου η θέση λειτουργίας, (start up) αποτελεί διακριτή περίοδο. Φάση αποεπένδυσης (de-investment): Ολοκλήρωση έργου και περιβαλλοντική αποκατάσταση μετά την κατά θέσεις ολοκλήρωση ή και οριστική παύση της παραγωγικής δραστηριότητας. Στην περίπτωση ενός μεταλλευτικού έργου, η πρώτη φάση αντιστοιχεί στο στάδιο της μεταλλευτικής έρευνας, της εκτίμησης των αποθεμάτων, του προκαταρκτικού σχεδιασμού, και της προκαταρκτικής μελέτης σκοπιμότητας. Σε περίπτωση που τα παραπάνω καταδείξουν τη δυνατότητα οικονομικής αξιοποίησης της εξεταζόμενης μεταλλοφορίας, στο στάδιο αυτό εκπονείται και η προκαταρκτική περιβαλλοντική εκτίμηση του έργου. Στην επόμενη φάση διενεργείται ο βασικός σχεδιασμός του έργου, (μέθοδος εκμετάλλευσης και κατεργασίας, διαχείριση στερεών και υγρών αποβλήτων, έργα υποδομής), και εκπονείται η μελέτη σκοπιμότητας και οι σχετικές μελέτες για την περιβαλλοντική αδειοδότηση. Στη φάση υλοποίησης οριστικοποιείται ο σχεδιασμός του έργου, υποβάλλονται οι μελέτες για την έκδοση της άδειας κατασκευής, και ολοκληρώνεται η κατασκευή του έργου. Η φάση λειτουργίας ακολουθεί και δίνεται έμφαση στην εφαρμογή συστημάτων διαχείρισης ολικής ποιότητας για τη βελτίωση της επίδοσης και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Η φάση αποεπένδυσης, αφορά στο σχεδιασμό του περιβαλλοντικά ασφαλούς «κλεισίματος» και της ολοκληρωμένης αποκατάστασης των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων μετά την ολοκλήρωση του παραγωγικού χρόνου ζωής του έργου. Ο σχεδιασμός του κλεισίματος ενός μεταλλείου, συνιστά μία δυναμική διαδικασία, που ξεκινά από τα πρώτα στάδια του έργου, και συνεχίζει μέχρι την ολοκλήρωση της λειτουργίας, προσαρμοζόμενος στις τυχόν τροποποιήσεις των Διαχείριση Μεταλλευτικών Έργων και Αειφόρος Ανάπτυξη, Κ. Αδάμ, τελική έκδοση 8

εφαρμοζόμενων μεθόδων και αναβαθμίσεις των εγκαταστάσεων σύμφωνα με τις εκάστοτε τεχνολογικές και θεσμικές εξελίξεις. [7] Στη μεταλλευτική βιομηχανία για την αναβάθμιση του συστήματος διαχείρισης έργου σύμφωνα με τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης, είναι απαραίτητη η κατανόηση των διαφόρων φάσεων των κύκλων ζωής του έργου καθώς και των μεταξύ τους αλληλεπιδράσεων. Οι φάσεις για ένα μεταλλευτικό έργο απεικονίζονται γραφικά στο Σχήμα 2. Στο Σχήμα 3, παρουσιάζεται επίσης και η μεταβολή του τυχόν επιχειρηματικού κινδύνου και του επιπέδου διακινδύνευσης καθώς το έργο εξελίσσεται σε σχέση με τις κύριες φάσεις του κύκλου ζωής ενός έργου. Διαχείριση Μεταλλευτικών Έργων και Αειφόρος Ανάπτυξη, Κ. Αδάμ, τελική έκδοση 9

ΕΠΙΠΕΔΟ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΦΑΣΗ ΦΑΣΗ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΥ ΦΑΣΗ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΘΕΣΗ ΣΕ ΛΕΙΤΟΥ- ΡΓΙΑ ΦΑΣΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΦΑΣΗ ΑΠΟ- ΕΠΕΝΔΥ- ΣΗΣ Σωρευτική προσπάθεια Ρυθμός προσπάθειας Σύλληψη και αρχικός σχεδιασμός - Άδεια Μεταλλευτικής έρευνας - Γεωλογικές έρευνες - Εκτίμηση αποθεμάτων - Προκαταρκτικός σχεδιασμός μεθόδου εκμετάλλευσης - Δοκιμές κατεργασίας - Διάθεσης - Προμελέτη σκοπιμότητας - Έγκριση οριστικής παραχώρησης - Χωροθέτηση - Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Εκτίμηση και Αξιολόγηση (Π.Π.Ε.Α) Σχεδιασμός και Ανάπτυξη - Βασικός σχεδιασμός, Μεταλλείο - Εμπλουτισμός/Μεταλλουργία/Διαχείριση αποβλήτων/υποδομές/κλείσιμο - Μελέτη σκοπιμότητας - Επιχειρηματικό Σχέδιο - Περιβαλλοντική Αδειοδότηση (Μ.Π.Ε) - Άδεια διάθεσης υγρών-στερεών αποβλήτων Υλοποίηση/Κατασκευή - Λεπτομερής σχεδιασμός - Άδεια κατασκευής - Κατασκευή - Ποιοτικός έλεγχος κατασκευής Λειτουργία/Ολοκλήρωση - Άδεια λειτουργίας - Θέση σε λειτουργία - Παραγωγή (Εξόρυξη, Κατεργασία, Διαχείριση - Ποιοτικός έλεγχος λειτουργίας και προϊόντων - Αναβάθμιση εγκαταστάσεων/σχεδιασμός - Περιβαλλοντική διαχείριση - Υγιεινή και ασφάλεια Αποκατάσταση/Κλείσιμο - Έργα αποκατάστασης - Παρακολούθηση απόδοσης έργων αποκατάστασης Σχήμα 2 Κύκλος ζωής και φάσεις ανάπτυξης ενός Μεταλλευτικού Έργου Life cycle and development phases of a Mining Project Διαχείριση Μεταλλευτικών Έργων και Αειφόρος Ανάπτυξη, Κ. Αδάμ, τελική έκδοση 10

Σχήμα 3 Επιχειρηματικός κίνδυνος κατά τη διάρκεια ζωής ενός έργου, PMBOK [2] Business risk during the life cycle of a project, PMBOK [2] Όπως φαίνεται στο Σχήμα 2, η φάση της υλοποίησης του έργου απαιτεί μεγαλύτερη προσπάθεια και περισσότερες δαπάνες σε σχέση με τις άλλες φάσεις και για αυτό στα πρώτα συστήματα διαχείρισης έργου που αναπτύχθηκαν στις δεκαετίες 1950 και 1960, ιδιαίτερη έμφαση δινόταν στο στάδιο αυτό. Στα σύγχρονα όμως συστήματα διαχείρισης, το επίκεντρο της προσοχής μετατοπίζεται από τη φάση της υλοποίησης προς τις αρχικές φάσεις του έργου, καθώς σε αυτές η πιθανότητα να δημιουργηθεί πρόσθετη αξία ή να γίνουν μοιραίες επιλογές για την επιτυχή έκβαση του επιχειρηματικού εγχειρήματος παρουσιάζεται αυξημένος. Διαχείριση Μεταλλευτικών Έργων και Αειφόρος Ανάπτυξη, Κ. Αδάμ, τελική έκδοση 11

Σύμφωνα με τον Οδηγό διαχείρισης της γνώσης ενός έργου PMBOK (Project Management Body of Knowledge) [2], Σχήμα 3, στα πρώτα στάδια της σύλληψης και σχεδιασμού του έργου τόσο οι ευκαιρίες όσο και ο επιχειρηματικός κίνδυνος είναι σε υψηλά επίπεδα. Ειδικά για τα μεταλλευτικά έργα είναι σύνηθες να μεσολαβεί ένα χρονικό διάστημα 7-10 ετών μεταξύ του αρχικού εντοπισμού κοιτασμάτων και της εκμετάλλευσής τους σε πλήρη κλίμακα. Στην αρχική φάση ενός μεταλλευτικού έργου και σε περίπτωση όπου η κλίμακα της επένδυσης είναι σημαντική, είναι δυνατόν να απαιτηθεί η δέσμευση αξιόλογων κεφαλαίων για τα στάδια της απαιτούμενης γεωλογικής και μεταλλευτικής έρευνας, της αξιολόγησης, επιλογής και σχεδιασμού των παραγωγικών μεθόδων και της χωροθέτησης των εγκαταστάσεων κατεργασίας. Με άλλα λόγια, πραγματοποιείται μία μεγάλη οικονομική δαπάνη σε μία περίοδο που ο επιχειρηματικός κίνδυνος είναι υψηλότερος λόγω της αβεβαιότητας που υπάρχει σε σχέση με τη δυνατότητα πραγμάτωσης και εν συνεχεία της απόδοσης της σχεδιαζόμενης επένδυσης. Η αβεβαιότητα αυτή αφορά σε πλήθος παραμέτρων όπως είναι η αξία του μεταλλεύματος και το κόστος εξόρυξης, οι χρήσεις γης στην περιοχή του έργου, η εξέλιξη της τεχνολογίας, η ανάπτυξη εναλλακτικών προϊόντων, τα χαρακτηριστικά της διεθνούς αγοράς μετάλλων και βιομηχανικών ορυκτών, οι δυνητικές επιπτώσεις του έργου, η συναίνεση των κοινωνικών εταίρων, κ.α. Επιπλέον, όσον αφορά στις δαπάνες της περιβαλλοντικής προστασίας, μεγάλο μέρος τους αναλώνεται σε αυτά ακριβώς τα αρχικά στάδια μίας επένδυσης, κατά την μελέτη της υφιστάμενης κατάστασης του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, και την αξιολόγηση των δυνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων του έργου όπως επίσης και κατά τον σχεδιασμό των μέτρων προστασίας και των μεθόδων περιβαλλοντικής παρακολούθησης. Διαχείριση Μεταλλευτικών Έργων και Αειφόρος Ανάπτυξη, Κ. Αδάμ, τελική έκδοση 12

Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι ένα μεταλλευτικό έργο, όπως και κάθε έργο, επηρεάζεται από το ευρύτερο περιβάλλον, δηλ. από το κοινωνικό, θεσμικό, τεχνολογικό και επιχειρηματικό πλαίσιο εντός του οποίου καλείται να λειτουργήσει. Όπως τεκμηριώνεται από τη διεθνή εμπειρία και απεικονίζεται στο Σχήμα 2, στις πρώτες φάσεις του κύκλου ζωής ενός έργου, σημαντική δραστηριότητα και ιδιαίτερα καθοριστική, όσον αφορά την τήρηση του προγραμματιζόμενου χρονοδιαγράμματος, αποτελεί η αδειοδότησή του, με έμφαση στην έγκριση των περιβαλλοντικών όρων λειτουργίας του. Για τους παραπάνω λόγους, στην ενότητα που ακολουθεί, παρουσιάζεται συνοπτικά το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο εντός του οποίου καλείται να σχεδιασθεί και να υλοποιηθεί ένα μεταλλευτικό έργο στην Ελλάδα σήμερα, και το οποίο καθορίζει τις σχετικές διαδικασίες αδειοδότησης. 3.2. Θεσμικό πλαίσιο 3.2.1. Ελληνική Νομοθεσία Σύμφωνα με Άρθρο 18 του Ελληνικού Συντάγματος προβλέπεται ότι «ειδικοί νόμοι ρυθμίζουν τα σχετικά με τη ιδιοκτησία και τη διάθεση των μεταλλείων, ορυχείων..., ιαματικών, ρεόντων και υπόγειων υδάτων και γενικά του υπόγειου πλούτου». Σε εφαρμογή του Συντάγματος, οι μεταλλευτικές και λατομικές εξορυκτικές εργασίες διέπονται γενικά από το Ν. 210/1973 Περί Μεταλλευτικού Κώδικα, όπως αυτός τροποποιήθηκε με το Ν. 274/1976. Ο Μεταλλευτικός Κώδικας ρυθμίζει θέματα διοικητικής φύσεως σχετικά με τη μεταλλευτική έρευνα, τον τρόπο αποκτήσεως μεταλλευτικών δικαιωμάτων από ιδιώτες, τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των μεταλλειοκτητών κ.α. Στις γενικές διατάξεις του Μεταλλευτικού Κώδικα, γίνεται η διάκριση μεταξύ μεταλλευτικών ορυκτών ή μεταλλευμάτων και λατομικών ορυκτών. Σε συνέχεια του Διαχείριση Μεταλλευτικών Έργων και Αειφόρος Ανάπτυξη, Κ. Αδάμ, τελική έκδοση 13

Μεταλλευτικού Κώδικα, ο Κανονισμός Μεταλλευτικών και Λατομικών Εργασιών, ΚΜΛΕ, Κ.Υ.Α. 17402/31.12.1984, αναπτύσσει και καλύπτει διεξοδικά τα θέματα ορθολογικής δραστηριότητας, ασφάλειας και προστασίας της υγείας των εργαζομένων, για τον εντοπισμό ή εκμετάλλευση ή αξιοποίηση ή επεξεργασία των ορυκτών υλών. Επίσης με τον ΚΜΛΕ καθορίζονται οι διαδικασίες για την απόκτηση και ανάκληση αδειών για τις μεταλλευτικές και λατομικές εργασίες, όπως και ρυθμίσεις σχετικά με την προστασία του αέρα, των υδάτων, του εδάφους και του περιβάλλοντος γενικότερα κ.λ.π. Ο ΚΜΛΕ τροποποιήθηκε και συμπληρώθηκε με μία σειρά από Υπουργικές Αποφάσεις, 1986-1996 [8]. Επίσης ειδικά Νομοθετήματα καλύπτουν τα περί αδειοδότησης και λειτουργίας λατομείων, εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, γεωθερμίας. [8] Όσον αφορά την προστασία του περιβάλλοντος και την περιβαλλοντική αδειοδότηση των εξορυκτικών δραστηριοτήτων, σχετικές διατάξεις περιλαμβάνονται στα νομοθετήματα, που αναφέρονται συνοπτικά στην συνέχεια. Ο Ν.1650/86 «Για την Προστασία του Περιβάλλοντος», όπως τροποποιήθηκε με το Νόμο 3010/2002 «Εναρμόνιση του Ν. 1650/1986 με τις Οδηγίες 97/11 Ε.Ε και 96/61 Ε.Ε., διαδικασία οριοθέτησης και ρυθμίσεις θεμάτων για τα υδατορέματα και άλλες διατάξεις», θεσπίζει μεταξύ άλλων την εκπόνηση ειδικών κατά περίπτωση μελετών για την έγκριση περιβαλλοντικών όρων, ως προαπαιτούμενο για την πραγματοποίηση των έργων που κατατάσσονται σε κατηγορίες κατά τις διατάξεις του ως άνω νόμου και των σχετικών κατ εξουσιοδότηση Κοινών Υπουργικών Αποφάσεων (ΚΥΑ) που αναφέρονται κατωτέρω. Διαχείριση Μεταλλευτικών Έργων και Αειφόρος Ανάπτυξη, Κ. Αδάμ, τελική έκδοση 14

Όσον αφορά την κατηγορία των απαιτούμενων περιβαλλοντικών μελετών, αυτή εξαρτάται από τη σοβαρότητα των δυνητικών επιπτώσεων που συνεπάγεται η υλοποίηση του έργου. Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, τα μεταλλευτικά έργα, νέα ή υφιστάμενα, ξεκινώντας από τις ερευνητικές γεωτρήσεις, τον καθορισμό λατομικών και μεταλλευτικών ζωνών, τις εργασίες εξόρυξης, και τις επιφανειακές εγκαταστάσεις εμπλουτισμού που τις συνοδεύουν, υπάγονται στο σύνολό τους στην Πρώτη Κατηγορία της 5 ης Ομάδας («Εξορυκτικές και Συναφείς Δραστηριότητες») έργων και δραστηριοτήτων, της ΚΥΑ Η.Π. 15393/2332/2002, όπως τροποποιήθηκε από την ΚΥΑ υπ αριθ. οικ.145799/04.07.2005. Το περιεχόμενό των περιβαλλοντικών μελετών και τα στοιχεία που υποβάλλονται με αυτές ακολουθούν τα οριζόμενα στην ΚΥΑ Η.Π. 11014 /703/Φ104 «Διαδικασία Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης και Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων», και την ΚΥΑ 69269/1990. Ο τρόπος συμμετοχής του κοινού κατά τη διαδικασία έγκρισης περιβαλλοντικών όρων εξειδικεύονται από τα οριζόμενα στην ΚΥΑ 37111/2021/2003. Σε περίπτωση που η μεταλλευτική δραστηριότητα χωροθετείται σε δασική έκταση, απαιτείται έγκριση του Ν.998/79, όπως τροποποιήθηκε από το Ν.3208/03. Τα επί μέρους στάδια της διαδικασίας για τη αδειοδότηση των μεταλλευτικών έργων όπως προκύπτουν από το κείμενο θεσμικό πλαίσιο, από το στάδιο της Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης, μέχρι την άδεια κατασκευής και λειτουργίας των μεταλλείων και των συνοδών εγκαταστάσεων, συνοψίζονται γραφικά στο Σχήμα 4. Διαχείριση Μεταλλευτικών Έργων και Αειφόρος Ανάπτυξη, Κ. Αδάμ, τελική έκδοση 15

Π.Π.Ε.Α ΕΓΚΡΙΣΗ ΑΠΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΓΚΡΙΣΗ Μ.Π.Ε ΑΔΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΗΛΕΚΤΡΟ- ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΕΓΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Άρθρου 4 ΕΓΚΡΙΣΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗΣ ΣΕ ΔΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ* ΑΔΕΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΜΕΤΑΛΛΕΙΟΥ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΑΔΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΑΠΟΘΗΚΗΣ ΕΚΡΗΚΤΙΚΩΝ ΕΓΚΡΙΣΗ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΑΔΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΓΙΑ ΚΤΙΡΙΑ ΕΓΚΡΙΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΑΔΕΙΟΔΟΤΗΣΗ ΚΑΤΑΣΚΕΗΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΑ ΑΚΟΛΟΥΘΑ ΕΓΚΡΙΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΜΕΛΕΤΗ ΑΔΕΙΑ ΧΡΗΣΗΣ ΕΓΚΡΙΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΥΡΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΜΕΛΕΤΗ ΑΠΟΘΗΚΗΣ ΕΚΡΗΚΤΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΥ ΑΔΕΙΟΔΟΤΗΜΕΝΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΣΤΑΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΧΩΡΩΝ ΑΠΙΘΕΣΗΣ ΜΕΤΑΛ. ΣΤΕΙΡΩΝ ΚΑΙ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΑΙΓΙΑΛΟΥ & ΠΑΡΑΛΙΑΣ ΓΙΑ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΦΟΡΤΟ- ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΥ ΕΚΦΟΡΤΩΣΗΣ * σε περίπτωση που η μεταλλευτική δραστηριότητα χωροθετείται σε δασική έκταση Σχήμα 4 Διαδικασία αδειοδότησης μεταλλευτικών έργων σύμφωνα με το κείμενο νομοθετικό πλαίσιο Permitting procedure for mining projects according to the prevailing Legislation Το εξειδικευμένο θεσμικό πλαίσιο όσον αφορά την προστασία του περιβάλλοντος, (π.χ. ενδιαιτήματα, βιοποικιλότητα, νερά, ατμοσφαιρικό περιβάλλον κλπ.), διαχείριση ορισμένων τύπων στερεών αποβλήτων (αδρανή, επικίνδυνα κλπ.), ο καθορισμός ορίων για συγκεκριμένους τύπους ρύπων κλπ, παρουσιάζεται συνοπτικά στην ενότητα που ακολουθεί σχετικά με το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο για την προστασία του περιβάλλοντος κατά τις εξορυκτικές δραστηριότητες. 3.2.2. Ευρωπαϊκό Θεσμικό πλαίσιο Σήμερα, το 40% περίπου του νομοθετικού έργου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αφορά σε περιβαλλοντικά θέματα. Τα νομοθετήματα αυτά χαρακτηρίζονται από οριζόντια και κάθετη θεματική ανάπτυξη, όπως παρουσιάζεται στα Σχήματα 5α και 5β. Η οριζόντια (horizontal) Διαχείριση Μεταλλευτικών Έργων και Αειφόρος Ανάπτυξη, Κ. Αδάμ, τελική έκδοση 16

νομοθεσία περιλαμβάνει τα γενικά νομοθετήματα που σχετίζονται με την περιβαλλοντική διαχείριση, συλλογή και αξιολόγηση πληροφοριών για το περιβάλλον και την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και έργα. Παράλληλα διαμορφώνεται το εξειδικευμένο κάθετο (vertical) θεσμικό πλαίσιο, που αφορά σε ειδικότερους, προσδιορισμένους τομείς, ορισμένα προϊόντα ή συγκεκριμένους τύπους ρύπων. Σχήμα 5(α) Συνοπτική παρουσίαση του Ευρωπαϊκού Θεσμικού Πλαισίου για το περιβάλλον Σχηματική συσχέτιση μεταξύ στρατηγικών, διαχείρισης και τομεακών εργαλείων Διαχείριση Μεταλλευτικών Έργων και Αειφόρος Ανάπτυξη, Κ. Αδάμ, τελική έκδοση 17

EU Framework Overview highlighting the horizontal relationship between strategies, management and Sector-specific Instruments Σχήμα 5(β) Σχηματική απεικόνιση νομοθετικών τομέων και αλληλεπίδραση των συναφών θεσμικών εργαλείων σχετικά με τη Περιβαλλοντική Ευρωπαϊκή Νομοθεσία Overview highlighting various vertical Sectors and relevant Interrelated Instruments regarding the European Environmental Legislation Διαχείριση Μεταλλευτικών Έργων και Αειφόρος Ανάπτυξη, Κ. Αδάμ, τελική έκδοση 18

Σύμφωνα με το ισχύον πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον (2001-2010), η αειφόρος χρήση των φυσικών πόρων, όπου και εντάσσεται η μεταλλευτική δραστηριότητα, συνιστά μια από τις τέσσερις περιοχές προτεραιότητας για δράση, Σχήμα 5(α). Η πολιτική ή στρατηγική κατεύθυνση προς την οποία η προστασία του περιβάλλοντος κατά την εξορυκτική δραστηριότητα αποκτά μεγαλύτερη σημασία αντανακλάται και σε μια σειρά από νέα ή υπό διαμόρφωση κοινοτικά νομοθετήματα. Στην παρούσα φάση ιδιαίτερη σημασία για τη εξορυκτική βιομηχανία έχει μεταξύ άλλων η πρόταση Οδηγίας για τη διαχείριση των αποβλήτων από την εξορυκτική βιομηχανία (COM(2003) 319 και COM(2005) 170) [9]. 3.2.3. Δείκτες αειφόρου ανάπτυξης Εντούτοις, εκτιμάται ότι η συμμόρφωση με το κείμενο θεσμικό πλαίσιο αποτελεί μόνο ένα τμήμα της διαδικασίας για την αειφόρο ανάπτυξη του μεταλλευτικού κλάδου. Με δεδομένη τη σημασία που έχει για την παρακολούθηση της επίδοσης ενός μεταλλευτικού έργου, η επιλογή και καταγραφή των κατάλληλων Συγκεκριμένων, Μετρήσιμων, Εφικτών, Ρεαλιστικών και με Χρονική Αναφορά δεικτών, στον Πίνακα 1, συνοψίζεται μία σειρά από επιλεγμένους δείκτες παρακολούθησης για τη μη ενεργειακή εξορυκτική βιομηχανία. Αυτοί οι δείκτες αειφόρου ανάπτυξης (Sustainable Development Indicators, SDI) καθορίστηκαν από το Raw Materials Supply Group (RMSG) στα πλαίσια έργου υποστηριζόμενου από τη Γενική Διεύθυνση Επιχειρήσεων (DG Enterprise), της Ε.Ε [10]. Η ομάδα του ως άνω έργου, απαρτιζόταν από εκπροσώπους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, των κρατών-μελών της Ε.Ε. των υπό ένταξη και υποψηφίων προς ένταξη χωρών, των βιομηχανικών συνδέσμων, σωματείων εργαζομένων, καθώς και εκπροσώπων Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Διαχείριση Μεταλλευτικών Έργων και Αειφόρος Ανάπτυξη, Κ. Αδάμ, τελική έκδοση 19

Πίνακας 1 Δείκτες αειφόρου ανάπτυξης για τη μη ενεργειακή εξορυκτική βιομηχανία [10] Sustainable development indicators for the non-energy extractive industry [10] 1. ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ (Σύνολο άμεσων και έμμεσων θέσεων απασχόλησης) 2. ΚΟΣΤΟΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ (Συνολικό κόστος γεωλογικών εργασιών ανά κύκλο εργασιών) 3. ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΣΕ ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ (Συνολικές δαπάνες ανά κύκλο εργασιών) 4. ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΣΤΙΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ (Μέση απόσταση από το σημείο εξόρυξης στον πελάτη, % μεταφορών οδικώς, σιδηροδρομικώς και από θαλάσσης) 5. ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ (Συνολικός αριθμός εργάσιμων ωρών που απωλέσθησαν λόγω επαγγελματικών ατυχημάτων, Συνολικός αριθμός ωρών κατάρτισης στον τομέα της υγείας και ασφάλειας, Συνολικός αριθμός θανατηφόρων ατυχημάτων) 6. ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ (Η Εταιρία διαθέτει σύστημα καταχώρισης και παρακολούθησης των παραπόνων των πολιτών (Ναι/Όχι), Συνολικός αριθμός εκδηλώσεων στις οποίες συμμετείχε η τοπική κοινωνία) 7. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ (Ώρες κατάρτισης προς συνολικό αριθμό ωρών εργασίας) 8. ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ (MJ ανά t του συνολικού εμπορεύσιμου προϊόντος) 9. ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΕ ΝΕΡΟ (m 3 ανά tn του συνολικού εμπορεύσιμου προϊόντος) 10. ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΗ ΕΚΤΑΣΗ ΓΗΣ (Συνολική έκταση γης που χρησιμοποιείται για την εξόρυξη ορυκτών) 11. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΗΣ (Συνολική έκταση γης που αποκαθίσταται, Συνολική νέα έκταση γης που χρησιμοποιείται για την εξόρυξη ορυκτών) 12. ΧΡΗΣΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ (Ποσοστό ουσιών οι οποίες θεωρούνται ως επικίνδυνες για το περιβάλλον ή την ανθρώπινη υγεία ανά παραγωγική μονάδα) 13. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΣΥΜΒΑΝΤΑ (Συνολικός αριθμός και αριθμός ανά επιμέρους κατηγορία δημοσιοποιημένων συμβάντων που συνιστούν παραβίαση της εθνικής Νομοθεσίας για το περιβάλλον, π.χ. διαρροές, εκπομπές στον αέρα, απορρίψεις στο έδαφος και σε υδατικούς αποδέκτες) Οι Δείκτες Αειφόρου Ανάπτυξης (SDI), που αποτέλεσαν το προϊόν της συνεργασίας του RMSG, αντικατοπτρίζουν ισόρροπα τους τρεις πυλώνες της αειφόρου ανάπτυξης, δηλ. τις περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές συνιστώσες. Οι ως άνω δείκτες αποτελούν μετρήσιμα μεγέθη και μπορούν να αποτελέσουν αξιοποιήσιμα και αξιόπιστα εργαλεία στα πλαίσια της διαχείρισης των μεταλλευτικών έργων και της επίτευξης των στόχων για βελτίωση Διαχείριση Μεταλλευτικών Έργων και Αειφόρος Ανάπτυξη, Κ. Αδάμ, τελική έκδοση 20

της ποιότητας και της βιωσιμότητας του κλάδου, προβλέπεται δε η αξιολόγηση και η επικαιροποίησή τους σε τακτά χρονικά διαστήματα. 4. ΑΝΑΔΡΑΣΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ Ο σχεδιασμός ενός μεταλλευτικού έργου, που όπως προαναφέρθηκε αποτελεί αρχική φάση του κύκλου ζωής ενός έργου, με υψηλά επίπεδα επιχειρηματικού κινδύνου αλλά και ευκαιριών, αξιοποιεί τα αποτελέσματα της συνεργασίας διεπιστημονικών ομάδων μελετητών-επιστημόνων (Γεωλόγων, Τοπογράφων, Υδρολόγων, Υδρογεωλόγων, Μεταλλειολόγων, Μεταλλουργών, Πολιτικών Μηχανικών, Μηχανολόγων, Αρχιτεκτόνων, Στατικών, Δασολόγων, Περιβαλλοντολόγων, Οικονομολόγων, Κοινωνιολόγων κλπ.). Στο στάδιο αυτό και μετά τον προκαταρκτικό σχεδιασμό του έργου, εκπονείται η Προμελέτη Σκοπιμότητας του έργου κατά την οποία αξιολογείται αρχικά η βιωσιμότητά του. Στην περίπτωση που το έργο αξιολογηθεί ως βιώσιμο σύμφωνα με το ισχύον θεσμικό, τεχνολογικό και οικονομικό πλαίσιο, εκπονείται η Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Εκτίμηση και Αξιολόγηση (Π.Π.Ε.Α). Η αξιολόγηση της σημασίας των δυνητικών επιπτώσεων στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, επιβάλλει κατά περιπτώσεις την τροποποίηση του σχεδιασμού του έργου για την πρόληψη και αντιμετώπιση τυχόν αρνητικών επιπτώσεων στις εξεταζόμενες περιβαλλοντικές παραμέτρους, γεγονός που καλεί την ομάδα του έργου να συνεργαστεί εκ νέου για την αποτίμηση της βιωσιμότητας του τροποποιημένου αυτού σχεδιασμού. 4.1. Έργο Χρυσού Σαπών Στα πλαίσια της παρούσης, ως παράδειγμα μεταλλευτικού έργου, του οποίου ο σχεδιασμός εκπονήθηκε ως μία δυναμική διαδικασία με στόχο τη βελτίωση της βιωσιμότητας και της Διαχείριση Μεταλλευτικών Έργων και Αειφόρος Ανάπτυξη, Κ. Αδάμ, τελική έκδοση 21