ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ : 2012-2013 ΕΞΑΜΗΝΟ : ΕΑΡΙΝΟ ΤΟΠΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΑΝΑΠΤΥΞΗ (ECO221) Ημέρα: Τετάρτη 11:00-13:00 Αίθουσα: Παπαρηγοπούλου ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ 1. Λούκα Τ. Κατσέλη, Καθηγήτρια Δ/νση: Σταδίου 5, 3 ος όροφος, Γραφείο 316, Τηλ. : 210-3689424 Ώρες Γραφείου: Τρίτη 10:00-12:00 E-Mail: lkatseli@econ.uoa.gr 2. Κωνσταντίνος Οικονόμου, Εντεταλμένος Διδασκαλίας Δ/νση: Σταδίου 5, 3 ος όροφος, Γραφείο 313, Τηλ. : 210-3689452 Ώρες Γραφείου: Τετάρτη 14:00-16:00 E-Mail: koikonom@econ.uoa.gr ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΑ (Η βιβλιογραφία που ακολουθεί είναι διαθέσιμη στη βιβλιοθήκη του τμήματος, στο αναγνωστήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών και ηλεκτρονικά (για ορισμένα άρθρα)) 1. Σημειώσεις Διδασκόντων 2. Κύριο Προτεινόμενο Σύγγραμμα: McCann, P. (2002) Αστική και Περιφερειακή Οικονομική, Εκδ. Κριτική, Αθήνα 3. Δευτερεύον Προτεινόμενο Σύγγραμμα: Πολύζος, Σ. (2011) Περιφερειακή Ανάπτυξη, Εκδ. Κριτική, Αθήνα ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Σκοπός του μαθήματος είναι η εισαγωγή στο αντικείμενο της τοπικής οικονομικής ανάπτυξης (ΤΟΑ) και η διεπιστημονική και πολύπλευρη προσέγγισή του. Αρχικά τίθεται η ΤΟΑ εντός του πλαισίου των διεθνών, παγκόσμιων και ευρωπαϊκών εξελίξεων και μετασχηματισμών, και γίνεται μια σύνθεση των κύριων χαρακτηριστικών, ανακατατάξεων και προκλήσεων σε επίπεδο πολιτικής που σχετίζονται με αυτή. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι κύριες έννοιες σχετικά με την ΤΟΑ και αναλύονται ζητήματα επικουρικότητας, διακυβέρνησης, αναπτυξιακών διασυνδέσεων και θεσμικών προκλήσεων. Παρουσιάζονται οι κύριες θεωρίες τοπικής 1
και περιφερειακής οικονομικής ανάπτυξης και δίνεται έμφαση σε υποδείγματα εγκατάστασης των επιχειρήσεων, σε θεωρίες συγκέντρωσης, στη νέα οικονομική γεωγραφία και σε θέματα μάθησης, γνώσης, καινοτομίας και «έξυπνης ανάπτυξης». Τα ζητήματα προγραμματισμού για την ΤΟΑ τίθενται διαχρονικά αλλά εξετάζονται κριτικά και οι σύγχρονες αλλαγές με το πρόγραμμα «Καλλικράτης». Ειδική μνεία γίνεται σε σύγχρονα προβλήματα και προκλήσεις, τονίζοντας το ρόλο των εμπλεκομένων φορέων στην ΤΟΑ, τις προγραμματικές συμφωνίες, τα περιφερειακά επιχειρησιακά προγράμματα, τα νέα χρηματοδοτικά εργαλεία, τη σημασία της κοινωνικής οικονομίας και ενός εύρους εργαλείων για την ΤΟΑ, όπως σχεδιαστικά εργαλεία, λογισμικά και τα γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών. Τέλος τονίζεται ο ρόλος των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, της επιχειρηματικότητας και κυρίως των clusters για την ΤΟΑ. H βαθμολογία στο μάθημα βασίζεται στη γραπτή εξέταση στο τέλος του εξαμήνου. Προαιρετικά μπορεί να εκπονηθεί εργασία από κατάλογο θεμάτων που θα διανεμηθεί στην τάξη. Η εργασία μπορεί να γίνει και από ομάδες φοιτητών με αύξηση αντίστοιχα των απαιτήσεων. Ο βαθμός της εργασίας, 0 έως 2 μονάδες, είναι πρόσθετος και λαμβάνεται υπ όψη μόνο όταν ο βαθμός του γραπτού είναι τουλάχιστον 5. ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΥΛΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ I. ΤΟΑ ΚΑΙ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1.1 Από τις Πόλεις-Κράτη στις Υπερεθνικές Συσσωματώσεις Η Αναδυόμενη Ευρωπαϊκή και Παγκόσμια Νέα Οικονομική Γεωγραφία Υπερεθνικοί Περιφερειακοί Μετασχηματισμοί (Τυπολογία, Εξέλιξη, Χαρακτηριστικά) Από την Ευρωπαϊκή Περιφερειακή Πολιτική στην Πολιτική Συνοχής: Ιστορική Αναδρομή και Εξέλιξη 1.2 Χαρακτηριστικά, Ανακατατάξεις και Προκλήσεις Πολιτικής Διεθνείς Μετασχηματισμοί και Επιπτώσεις τους στην ΤΟΑ Μεταβαλλόμενες Θεωρήσεις για τις Προτεραιότητες Πολιτικής, την Ανάπτυξη και την Αναπτυξιακή Συνεργασία Ντούσκος, Π. (2001) «Παγκοσμιοποίηση και Περιφερειακές Οικονομίες», Οι Προοπτικές Ανάπτυξης των Λιγότερο Αναπτυγμένων Περιοχών της Ευρώπης, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ, σελ. 51-70 Katseli L. (2004) «Setting Priorities in Development Cooperation : A Short Overview of an Evolving Paradigm», Bruno Kreisky Forum for International Dialogue Ναζάκης, Χ., Μάνος, Γ., (2001) «Παγκοσμιοποίηση και Ενδογενής Τοπική Ανάπτυξη», Οι Προοπτικές Ανάπτυξης των Λιγότερο Αναπτυγμένων Περιοχών της Ευρώπης, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ, σελ. 95-109 Angelidis, A. (2001) «The Cost of Peripherality», Οι Προοπτικές Ανάπτυξης των Λιγότερο Αναπτυγμένων Περιοχών της Ευρώπης, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ, σελ. 38-53 2
Πολυχρονόπουλος, Γ.Ι. (2001) «Η Εξέλιξη Βασικών Παραμέτρων του Παγκόσμιου Περιφερειακού Πληθυσμού και οι Τάσεις μέχρι το 2025», Οι Προοπτικές Ανάπτυξης των Λιγότερο Αναπτυγμένων Περιοχών της Ευρώπη, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ, σελ. 129-144 Γιαουτζή, Μ., Στρατηγέα Α. (2011) Χωροταξικός Σχεδιασμός: Θεωρία και Πράξη, Κριτική, Αθήνα, σελ. 245-288 Οικονόμου, Κ. (2012) «Εξετάζοντας τις Βάσεις και την Κατεύθυνση Ανάπτυξης στην Ευρώπη», Το Μέλλον του Αναπτυξιακού και Χωροταξικού Σχεδιασμού της Ελλάδας, 17 ο Επιστημονικό Συνέδριο Συνδέσμου Ελλήνων Περιφερειολόγων, Δελφοί, Κείμενα Συνεδρίου, σελ. 265-275 Ιστοσελίδα στο διαδίκτυο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (World Trade Organisation) για τις συμμετοχές των κρατών σε Περιφερειακές Ενώσεις Εμπορίου: http://www.wto.org/english/tratop_e/region_e/rta_participation_map_e.htm?country_selected= GRC&sense=b ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ. TOA: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ, ΚΡΙΤΗΡΙΑ, ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ 2.1 Ορισμοί, Φορείς και Κριτήρια Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτικά Κριτήρια (Κλίμακα, Γεωγραφικά Χαρακτηριστικά, Συμμετοχή & Αντιπροσώπευση) Οικονόμου, Κ. (2013) Εμπλουτίζοντας το Επιστημολογικό Υπόβαθρο της Οικονομικής Γεωγραφίας: Κύρια Σημεία Προβληματισμού, μεταφρασμένη εισήγηση σε συνέδριο (διατίθεται στο e-class) 2.2 Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα και η Πρόκληση της Επικουρικότητας Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα : Ορισμοί και Προσδιοριστικοί Παράγοντες Εμπειρικές Προσεγγίσεις Εννοιολογικές Ασάφειες Η Πρόκληση της Επικουρικότητας Περιφέρειες : Πόλοι Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας Δήμοι : Κοινωνικές Υπηρεσίες κοντά στον Πολίτη Ελλάδα : Επίπεδα Διοίκησης, Κατανομή Αρμοδιοτήτων και Πόροι OECD (2005), Building Competitive Regions: Strategy and Governance, σελ. 7-90 Bristow, G (2005) «Everyone s a Winner : Problematising the Discourse of Regional Competitiveness», Journal of Economic Geography, pp. 285-304 OECD (2006) Multilevel Governance of Regional Development : The Use of Contractual Arrangements, Chapter 1 OECD (2007) Investment Strategies and Financial Tools for Local Development, LEED 3
ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙΙ. ΘΕΩΡΙΕΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 3.1 Θεωρητικές Προσεγγίσεις Υποδείγματα Εγκατάστασης Νέα Οικονομική Γεωγραφία Θεωρίες Κατανομής/Συγκέντρωσης Θεωρίες Αστικής Ανάπτυξης, Ιεραρχίας και Αλλαγής Κύριο σύγγραμμα, McCann, P. (2002) Αστική και Περιφερειακή Οικονομική: Κεφάλαια 1 (όλο), 2 (όλο εκτός ενότητας 2.6.), 4 (σελ. 220-225) και 6 (σελ. 343-370) (χωρίς παραρτήματα) Δευτερεύον σύγγραμμα, Πολύζος, Σ. (2011) Περιφερειακή Ανάπτυξη, Εκδ. Κριτική, Αθήνα: κεφ. 6 και 13 (573-577 & 579-586) Α) Για τη Nέα Οικονομική Γεωγραφία (ΝΟΓ): Fujita, M, Krugman, P. (2004) The New Economic Geography: Past, Present and the Future, Papers in Regional Science, 83, 139-164 Krugman, P. (1998) What s New About New Economic Geography, Oxford Review of Economic Policy, 14(2): 7-17 Krugman, P. (1991) Increasing Returns and Economic Geography, Journal of Political Economy, 99 (3): 483-499, at http://www.nber.org/papers/w3275.pdf?new_window=1 Krugman, P. (1991) Geography and Trade, Cambridge, MIT Press Οικονόμου, Κ. (2013) Εμπλουτίζοντας το Eπιστημολογικό Yπόβαθρο της Oικονομικής Γεωγραφίας: Κύρια Σημεία Προβληματισμού, μεταφρασμένη εισήγηση σε συνέδριο Β) Για λοιπές θεωρίες: Richardson, H.W. (1978) Regional and Urban Economics, Penguin, New York 3.2 Σύγχρονες Θεωρητικές Προσεγγίσεις & Εργαλεία Ανθρώπινο Δυναμικό, Έρευνα και Ανάπτυξη, Εκμάθηση, Γνώση, Καινοτομία, Θερμοκοιτίδες, Τριπλή Έλικα Μοντέλο ΤΟΑ Clusters και ΤΟΑ Εργαλεία ΤΟΑ: Master Plan (χωροταξικά), Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (G.I.S.), λογισμικά ΤΟΑ Asheim, B., Cooke, P., Martin, R. (eds) (2006) Clusters and Regional Development: Critical Reflections and Explorations, Routledge, London 4
Etzkowitz (2002)The Triple Helix of University-Industry-Government, Science Policy Institute, WP Martin, R., Sunley, P. (2002) «Deconstructing Clusters: Chaotic Concept of Policy Panacea, Journal of Economic Geography», vol. 3, no 1, pp 5-35 OECD (2006) A Review of National Cluster Policies: Why Are They Popular Again?, Territorial Development Committee Perry, M. (2010) Controversies in Local Economic Development: Stories, Strategies, Solutions, Routledge, London, σελ. 79-107 Vorley, T. (2008) «The Geographic Cluster: A Historical Review», Geographical Compass, vol. 2, no 3, pp 790-813 ΕΝΟΤΗΤΑ IV. Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 4.1 Εξέλιξη των Προτύπων Περιφερειακής Ανάπτυξης στην Ελλάδα 1950-81 : Η Πολική Προσέγγιση στην Περιφερειακή Ανάπτυξη 1981-1989 : Η Ενδογενής Προσέγγιση στην Περιφερειακή Ανάπτυξη 1989-2013 : Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και Κοινοτικές Πρωτοβουλίες 4.2 Πρόγραμμα Καλλικράτης Χριστοφάκης, Μ (2001) Τοπική Ανάπτυξη και Περιφερειακή Πολιτική, Κεφ 8 (σελ.193-240) Katseli, L. (1986) «Building a Process of Democratic Planning» in Z. Tzannatos (ed) Socialism in Greece, Gower Eds, pp. 64-75 Γιαουτζή,Μ. Α.Στρατηγέα (2011) ) Χωροταξικός Σχεδιασμός: Θεωρία και Πράξη, Εκδόσεις Κριτική, Κεφ.12 (σελ. 245-265), 13 (σελ. 267-288) Θωίδου, Ε., Φουτάκης, Δ. (2011) «Η Πολιτική Συνοχής της Ε.Ε. μετά το 2013: Θέματα του Διαλόγου και Προοπτικές», Η Περιφερειακή Διάσταση της Νέας Στρατηγικής Ευρώπη 2020, 16 ο Επιστημονικό Συνέδριο Σ.Ε.Π., Πρακτικά Συνεδρίου, Οκτώβριος, σελ. 186-193 Μαυραγάνη, Μ. (2011) «Η Περιφερειακή Διάσταση της Νέας Αρχιτεκτονικής της Ελληνικής Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης. Ν. 3852/2010 Πρόγραμμα Καλλικράτης», Η Περιφερειακή Διάσταση της Νέας Στρατηγικής Ευρώπη 2020, 16 ο Επιστημονικό Συνέδριο Σ.Ε.Π., Πρακτικά Συνεδρίου, Οκτώβριος, σελ. 201-212 Λουκάκης, Π. (2012) «Ζητήματα Εδαφικής και Κοινωνικής Συνοχής και Χωρικών Ρυθμίσεων στου Καλλικρατικούς Δήμους» στο Το Μέλλον του Αναπτυξιακού και Χωροταξικού Σχεδιασμού της Ελλάδας, 17 ο επιστημονικό Συνέδριο Σ.Ε.Π., Κείμενα Συνεδρίου, Λαμία, σελ. 27-35 Ασπρογέρακας, Ε., Ζαχαρή, Β. (2012) «Εδαφική Συνοχή και Χωρικός Σχεδιασμός. Η Ανάγκη Συντονισμού των Πολιτικών στην Ελλάδα», Το Μέλλον του Αναπτυξιακού και Χωροταξικού Σχεδιασμού της Ελλάδας, 17 ο επιστημονικό Συνέδριο Σ.Ε.Π., Κείμενα Συνεδρίου, Λαμία, σελ. 243-254 Χωροταξικός σχεδιασμός: Γενικό πλαίσιο και ειδικά πλαίσια χωροταξικού σχεδιασμού & αειφόρου ανάπτυξης http://www.ypeka.gr/default.aspx?tabid=513&language=el-gr Χωροταξικός σχεδιασμός περιφερειακού επιπέδου http://www.ypeka.gr/default.aspx?tabid=514&language=el-gr 5
ΕΝΟΤΗΤΑ V. ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 5.1 Εμπλοκές και Προκλήσεις Πολιτικής για την ΤΟΑ στην Ελλάδα (Ομιλίες Προσκεκλημένων) ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Πελαγίδης, Θ. (1994) (επ.) Η Νέα Παγκόσμια Οικονομία: Χρηματιστικό Κεφάλαιο και Βιομηχανική Αποδιάρθρωση, Εξάντας, Αθήνα, σελ. 169-187 Πελαγίδης, Θ. (2001) Πόσο Εχει Προχωρήσει η Παγκοσμιοποίηση, Παπαζήσης, Αθήνα Σάσεν, Σ. (2009) Κοινωνιολογία της Παγκοσμιοποίησης, Μεταίχμιο, Αθήνα Sassen,S. (1991) The Global City: New York, London, Tokyo, Princeton, PUP Dicken, P. (1998) Global Shift: Transforming the World Economy, Paul Chapman, London Glotz, G. (1989) H Ελληνική «Πόλις», Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα (μετάφραση από την Σακελλαρίου, Α.) Σακελλαρίου, Μ.Β. (2007) Πόλις: Ένας Tύπος Aρχαίου Ελληνικού Kράτους, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα Benevolo, L. (1995) The European City, Blackwell, Oxford translated by Ipsen, C.) Η Πόλη στους Νεότερους Χρόνους: Μεσογειακές και Βαλκανικές Όψεις (19 ος -20 ος αιώνας) Πρακτικά Β Συνεδρίου, Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού, Αθήνα 2000 Σμιτ, Χ. (1999) Παγκοσμιοποίηση: Πολιτικές, Οικονομικές και Πολιτισμικές Προεκτάσεις, Εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη Borja, J., Castells, M. (1997) Local and Global: Management of Cities in the Information Age, London, Earthscan Mumford, L. (1937) «What is a City?, in LeGates, R.T. and Stout, F. (2011) The City Reader, Routledge, London, 5 th edition, pp 91-95 LeGates, R.T. and Stout, F. (2011) The City Reader, Routledge, London, 5 th edition Κατσέλη, Λ.Τ., Σαπουντζόγλου, Γ.Γ. (1992) Κοινοτικός Προϋπολογισμός και Διαρθρωτικά Ταμεία στην Προοπτική της ΟΝΕ: Προτάσεις Πολιτικής για την Ελλάδα, Ιούνιος 1992 Παπαδάκη, Γ. (2012) «Νέος Αναπτυξιακός Σχεδιασμός για την Ε.Ε. και την Ελλάδα», Το Μέλλον του Αναπτυξιακού και Χωροταξικού Σχεδιασμού της Ελλάδας, 17 ο επιστημονικό Συνέδριου Σ.Ε.Π., Δελφοί, Κείμενα Συνεδρίου, σελ. 439-448 Αλεξανδροπούλου, Ι. (2011) «Η συνεργασία δημόσιου-ιδιωτικού τομέα κατά την πολεοδομική ενεργοποίηση μιας περιοχής στην Ελλάδα», Αστική Ανάπτυξη στην Ελλάδα και την Ε.Ε.: Τάσεις και Προοπτικές, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος, σελ. 133-149 Λουκάκης, Π., Θεοδώρα, Γ. (2011) «Τάσεις εξέλιξης στο δίκτυο αστικών κέντρων της Ελλάδας», Αστική Ανάπτυξη στην Ελλάδα και την Ε.Ε.: Τάσεις και Προοπτικές, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος, σελ. 9-11 Σωτηρέλης, Γ.Χ. (2006) Η Μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης: Προκλήσεις και πολιτικές, Ινστιτούτο Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Παπαζήσης, Αθήνα Σωτηρέλης, Γ.Χ., Ξηρός, Θ.Γ. (επ.) (2010) Από τη Νομαρχιακή στην Περιφερειακή αυτοδιοίκηση, Παπαζήσης, Αθήνα Ψυχάρης, Γ. και Φώτης Γ. (επ.) (2011) Αστική Ανάπτυξη στην Ελλάδα και την Ε.Ε.: Τάσεις και Προοπτικές, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος Συστήματα Διοίκησης Μητροπολιτικών Περιοχών, Διοίκηση και Πολιτεία, Μελέτες 11 Σάκκουλα, Αθήνα, Παρουσίαση σχετικού συνεδρίου τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης ΕΚΠΑ Γετίμης, Π., Καυκαλάς, Γ. (επ.) (2003) Μητροπολιτική Διακυβέρνηση: Διεθνής Εμπειρία και ελληνική πραγματικότητα, Αθήνα, ΙΑΠΑΔ Χαντενραϊχ, Ε., Χτούρης, Σ., Ίψεν, Ν. (2007) Αθήνα: Η κοινωνική δημιουργία μιας μεσογειακής μητρόπολης, Κριτική, Αθήνα 6
Χλέπας, Ν.Κ. (2005) Ο Δήμαρχος ως αιρετός ηγέτης, Παπαζήσης, Αθήνα Καυκαλάς, Γ., Λαμπριανίδης, Λ., Παπαμίχος, Ν. (επ.) (2005) Η Θεσσαλονίκη στο μεταίχμιο: Η πόλη ως διαδικασία αλλαγών, Κριτική, Αθήνα Newman, P., Thornley, A. (1996) Urban Planning in Europe: International Competition, National Systems and Planning Projects, Routledge, London Blakely, E.J. (1994) Planning Local Economic Development: Theory and Practice, Sage, London, 2 nd edition 7