Σ Η Μ Ε I Ω Μ Α Τ Η Σ Ε Κ O Τ Ρ Ι Α Σ Ρεαλισµός ή ψευδαισθήσεις; Σ υµπληρώνεται σε λίγες εβδοµάδες ένας χρόνος από την υπογραφή του Μνηµονίου. Τα αποτελέσµατα από την εφαρµογή του δεν δικαιώνουν τους συντάκτες και τους υποστηρικτές του. Οι διαρθρωτικές αλλαγές παραµένουν µετέωρες, ενώ η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονοµίας καθηλώνεται. Το χειρότερο είναι ότι, παρά τα πρωτοφανή και άδικα µέτρα λιτότητας, τα δηµοσιονοµικά ελλείµµατα µειώνονται ελάχιστα. Το σπάταλο κράτος απαιτεί από τους πολίτες του περιορισµούς που δεν διανοείται να θέσει στον εαυτό του, κυρίως στους κοµµατικούς στρατούς που το συντηρούν επί δεκαετίες. Αλλά η κρίση πλήττει τελικά τους περισσότερους µε τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Καταρχάς πλήττει τον ιδιωτικό τοµέα που εξαρτάται, δυστυχώς, ακόµα από τη ροή χρήµατος από το ηµόσιο, και καταγράφει τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας. Αλλά συµπαρασύρει µε τη µορφή ντό- µινο κάθε πεδίο οικονοµικής δραστηριότητας. Η βαρειά φορολογία διώχνει τις επενδύσεις και πνίγει τις επιχειρήσεις χωρίς να φέρνει έσοδα στο ηµόσιο, αφού η έλλειψη ρευστότητας συσσωρεύει οφειλές: ο ένας χρωστά στον άλλο και όλοι µαζί στο κράτος. Αυτό σηµαίνει ολοένα µικρότερη ρευστότητα στην αγορά. Ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται. Πριν από ένα χρόνο, πολλοί βλέπαµε στην κρίση µια ευκαιρία, µια ώθηση ώστε να αλλάξει σελίδα η Ελλάδα της παρωχηµένης πια µεταπολίτευσης. Στο µεταξύ και αυτό διαψεύδεται. Φαίνεται ότι ούτε η κρίση αρκεί, πιθανότατα γιατί δεν αγγίζει όλους ή πάντως δεν αγγίζει αρκετά εκείνους που διαµορφώνουν και χαράσσουν πολιτική. Από πού θα έλθει, λοιπόν, η προοπτική για να διασωθεί η χώρα από την οικονοµική κρίση και τις αποτυχίες της οικονοµίας της και της πολιτικής; Ήδη ακούγονται αναλύσεις για τον «από µηχανής Θεό» της Ε.Ε. που δεν θα µας αφήσει να καταρρεύσουµε για να µην τη συµπαρασύρουµε. Η Ελλάδα πολλές φορές σώθηκε στο παρελθόν από τον «Θεό της», αλλά υπήρξαν και φορές που αυτό δεν συνέβη (1897, 1922, 1967) ή συνέβη αφού κατέβαλε υψηλότατο τίµηµα (1915-17, 1944, 1946-1949, 1974). Οι ιστορικές δυνάµεις που κρατήθηκαν στη ζωή ήταν εκείνες που είχαν και δεύτερο, κακό «σενάριο» για την κρίση, εκτός από τη λύση της αναπόφευκτης έξωθεν διάσωσης. Ο λα κισµός προ όν της µειωµένης κοινωνικής εµπιστοσύνης είναι βασικό εµπόδιο. Πολλοί Έλληνες πληρώνουν µε εκπτώσεις στο µέλλον τους και στο µέλλον των παιδιών τους την αδυναµία της εξουσίας να µειώσει τα προνόµια των θεσµικών «πελατών» ανοίγοντας την οικονο- µία ώστε να ευηµερήσει ξανά η κοινωνία. Οι σηµερινές γενιές και να θέλουν δεν µπορούν να επιστρέψουν στην απατηλή ευηµερία της µεταπολίτευσης. Μια άλλη, όχι κρατικοδίαιτη οικονοµία και ένας πιο υπεύθυνος ιδιωτικός τοµέας µπορούν να τους προσφέρουν ευκαιρίες και τη φιλοδοξία να ξεφύγουν από τη δανεική ευηµερία. Στην πολιτική και στην ιστορία, η επιλογή της κατάλληλης συγκυρίας, το timing, µπορεί να είναι η διαφορά ανάµεσα στην επιτυχία και την αποτυχία. Ειδικά στις κρίσεις, ο χρόνος δεν είναι άπειρος. Για να «δουλέψει», όµως, πρέπει κανείς να ξεκινήσει λέγοντας την αλήθεια.
Το Σύμφωνο για το Ευρώ Γιάννης Μουρμούρας 1. Εισαγωγικά Αναµφίβολα, ενώ η Σύνοδος Κορυφής της 24ης-25ης Μαρτίου στις Βρυξέλλες είχε καλλιεργήσει µεγάλες προσδοκίες τόσο στο πεδίο βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας όσο και σε αυτό της επίλυσης της κρίσης χρέους στην ευρωζώνη, οι αποφάσεις του Ευρωπα κού Συµβουλίου υπόκεινται σε (καλόπιστη) κριτική. Το Συµβούλιο ενέκρινε το περιώνυµο «Σύµφωνο για το Ευρώ+» (τελευταία µετονο- µασία του Συµφώνου Ανταγωνιστικότητας), πρωταρχικός στόχος του οποίου είναι ο συντονισµός των οικονοµικών πολιτικών των χωρών της ζώνης του ευρώ ώστε να επιτευχθεί υψηλότερος βαθ- µός σύγκλισης µεταξύ αυτών. Επιπλέον, επικυρώθηκαν ουσιαστικά οι αποφάσεις της 11ης Μαρτίου για τη δηµιουργία του (αµφίσηµου) Ευρωπα κού Μηχανισµού Σταθερότητας (ESM) και την (ηµιτελή) τροποποίηση του προσωρινού Ευρωπα κού Ταµείου Χρηµατοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF). Η διαδροµή µέχρι την επικύρωση των παραπάνω συµφωνιών έχει επίσης ενδιαφέρον. Ενώ η ευρωπα κή ατζέντα πριν από ένα χρόνο αφορούσε τα θέµατα της οικονοµικής διακυβέρνησης (δηλαδή την αναθεώρηση του Συµφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης µε έµφαση στο κριτήριο του χρέους και τις κυρώσεις, τη διαδικασία της υπερβολικής µακροοικονοµικής ανισορροπίας κ.λπ.) που προετοιµάστηκαν από το Rompuy Task Force, το ξέσπασµα της κρίσης χρέους στην Ελλάδα και σε άλλα κράτη-µέλη 6 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 11
Á Ñ È Ñ Á Ã Í Ù Ì Ç Ó Ο Πρόεδρος της Ν.. κ. Αντώνης Σαµαράς και ο αρχηγός της αξιωµατικής αντιπολίτευσης της Πορτογαλίας και Πρόεδρος του PSD Dr. Pedro Passos Coelho κατά τη συνάντησή τους στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του Ευρωπα κού Λα κού Κόµµατος. (Βρυξέλλες, 24/03/11) της ευρωπεριφέρειας, καθώς και το ενδεχόµενο ενός ντόµινο αρνητικών εξελίξεων σε ολόκληρη την ευρωζώνη, οδήγησαν από τη µία µεριά στη δηµιουργία του Μόνιµου Μηχανισµού ιάσωσης και από την άλλη στο Σύµφωνο για το Ευρώ. Τέσσερις είναι οι βασικοί στόχοι του Συµφώνου: η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, η προώθηση της απασχόλησης, η επίτευξη της διατηρησιµότητας των δηµόσιων οικονοµικών και η ενίσχυση της χρηµατοπιστωτικής σταθερότητας, µέσω της λήψης µέτρων σε εθνικό επίπεδο που θα εξασφαλίσουν ισόρροπα τη βιώσιµη οικονοµική ανάπτυξη σε ολόκληρη την επικράτεια της Ένωσης. Για πρώτη φορά, σοβαρές δυσκολίες στην αντιµετώπιση αυτών των προβληµάτων θα εντοπίζονται βάσει µιας σειράς (κοινών) δεικτών, όπως είναι το κόστος εργασίας ανά µονάδα προ όντος (ΚΕΑΜΠ), το ποσοστό µακροχρόνιας ανεργίας, ο βαθµός συµµετοχής στην αγορά εργασίας κ.λπ. Επιπλέον, ένα σηµαντικό στοιχείο του Συµφώνου για το ΧΕΙΜΩΝΑΣ 11 7
Ευρώ είναι η δέσµευση των κρατών-µελών για την υιοθέτηση ενός κανόνα δηµοσιονοµικής πειθαρχίας, µε την υποχρέωση παράλληλα αυτό να έχει δεσµευτικό και µόνιµο χαρακτήρα (Σύνταγµα ή νόµος). 2. Το Μνηµόνιο και η ανταγωνιστικότητα στην Ελλάδα Η µείωση της ανταγωνιστικότητας της Ελλάδας δεν θα πρέπει να αποδίδεται αποκλειστικά και µόνο στην αύξηση του κόστους εργασίας, αλλά επίσης είναι αναγκαίο να λαµβάνεται υπόψη και η ανατίµηση του ίδιου του ευρώ Όπως είναι γνωστό, εδώ και ένα χρόνο περίπου το έλλειµµα της αντα γωνιστικότητας της χώρας µας αντιµετωπίζεται µέσα από τις πο λιτικές του Μνηµονίου και πιο συγκεκριµένα µέσω των διαρθρωτι - κών µεταρρυθµίσεων και της εσωτερικής υποτίµησης. Αν και όλοι συµ φωνούµε µε το ρόλο των διαρθρωτικών αλλαγών, η πολιτική της εσω τερικής υποτίµησης, µέσω της µείωσης των µισθών, στηρίζεται εν πολλοίς σε µια εσφαλµένη διάγνωση του προβλήµατος. Είναι γεγονός πως την περίοδο 2000-2010 ο δείκτης του ΚΕΑΜΠ στην Ελλάδα αυξήθηκε περίπου κατά 25% έναντι της Γερµανίας, υποσκάπτοντας ση µα ντικά την ανταγωνιστικό τητα της χώρας µας. Ωστό σο, το ποσοστό αυ τό, αν και υψηλό, βρίσκεται πολύ κοντά σε εκείνο της Ιταλίας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας. Προφανώς, δεν επαρκεί να συγκρίνουµε µόνο τα κόστη της Ελλάδας µε αυτά της Γερµανίας, καθώς η Ελλάδα συναλλάσσεται µε αρκετές άλλες χώρες εντός και εκτός της ευρωζώνης. Πράγ- µατι, όταν η σύγκριση γίνει µε 35 αναπτυγµένες χώρες, τα στοιχεία της Ευ ρωπα κής Επιτροπής δείχνουν πως το ΚΕΑΜΠ στην Ελλάδα αυξήθη κε µόλις κατά 9%, ενώ για την ίδια περίοδο το ευρώ ανατι- µήθηκε πε ρίπου 16% αναφορικά µε την ίδια οµάδα των αναπτυγµένων χω ρών. Με άλλα λόγια, η µείωση της ανταγωνιστικότητας της Ελλάδας δεν θα πρέπει να αποδίδεται αποκλειστικά και µόνο στην 8 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 11
Á Ñ È Ñ Á Ã Í Ù Ì Ç Ó αύξηση του κόστους εργασίας, αλλά επίσης είναι αναγκαίο να λαµβάνεται υπό ψη και η ανατίµηση του ίδιου του ευρώ. Από την άλλη µεριά, οι µεγάλες αποκλίσεις στο ΚΕΑΜΠ, που παρατηρούνται σε διαφορετικούς κλάδους της οικονοµίας, δηµιουργούν ένα διαφορετικό ζήτηµα. Για παράδειγµα, η αύξηση του ΚΕΑΜΠ είναι σα φώς µεγαλύτερη στον τοµέα της µεταποίησης συγκριτικά µε τον το µέα των µεταφορών και τηλεπικοινωνιών. Συνεπώς, οριζόντια µέ τρα περικοπής µισθών, όπως για παράδειγµα είναι η κατάργηση του 13ου και του 14ου µισθού στον ιδιωτικό τοµέα, δεν είναι κατάλληλα, καθώς αυτά καταστρέφουν τα κίνητρα εργασίας και καθίστανται µη αποτελεσµατικά. Άλλωστε, η πολιτική της εσωτερικής υποτί- µησης στον πρώτο χρόνο εφαρµογής του Μνηµονίου έχει οδηγήσει ήδη σε µια δραστική περικοπή των µισθών της τάξεως του 15% (σε δηµόσιο και ιδιωτικό τοµέα). Ο αποδοτικότερος τρόπος για να βελτιωθεί η αντα γωνιστικότητα της ελ - λη νικής οικονοµίας εί ναι µέ σω της αύξησης της πα ρα γωγικότητας της ερ - γα σίας. Η υψηλότερη πα - ρα γωγικότητα της ερ γα - σίας αυξάνει την αγορα - στι κή δύναµη και την αντα γωνιστικότητα µιας οι κο νοµίας, η οποία στην περίπτωση της Ελ λάδος µπορεί να επιτευχθεί µέσα από το άνοιγµα των κλειστών επαγγελµάτων, αλλά και µέσα από την ενίσχυ ση του ανταγωνισµού στην αγορά αγαθών και υπηρεσιών. Επίσης, µε δεδοµένο ότι το «εξω γενές» κόστος των επιχειρήσεων στην Ελ λάδα ανέρχεται στο 40% του συνολικού κόστους εργασίας, καθίστα ται αναγκαία η εφαρµο γή πολιτικών που θα µειώνουν το κόστος αυτό, όπως είναι η µείω ση των δηµοτικών φόρων, η µείωση στις εργοδοτικές εισφορές κ.λπ. Τέλος, είναι αλήθεια πως σε µια χώρα-µέλος µίας νοµισµατικής Με δεδοµένο ότι το «εξωγενές» κόστος των επιχειρήσεων στην Ελλάδα ανέρχεται στο 40% του συνολικού κόστους εργασίας, καθίσταται αναγκαία η εφαρµογή πολιτικών που θα µειώνουν το κόστος αυτό, όπως είναι η µείωση των δηµοτικών φόρων, η µείωση στις εργοδοτικές εισφορές κ.λπ. ΧΕΙΜΩΝΑΣ 11 9
ένωσης µε υψηλό δηµόσιο χρέος, η εσωτερική υποτίµηση, µέσω ενός αυστηρού προγράµµατος λιτότητας, προκαλώντας παρατεταµένη ύφεση (µείωση του ΑΕΠ), αυξάνει το χρέος της και υποσκάπτει τη δυνατότητα της χώρας να το εξυπηρετήσει (παγίδα χρέους). 3. Ένας δηµοσιονοµικός κανόνας για την Ελλάδα Το Σύµφωνο του Ευρώ ορίζει, επίσης, ότι κάθε κράτος µπορεί να επιλέγει µόνο του το δηµοσιονοµικό κανόνα, όπως επίσης και το εάν ο κανόνας αυτός θα είναι συνταγµατικά κατοχυρωµένος ή όχι. Παραδείγµατα τέτοιων κανόνων είναι ο ισοσκελισµένος προ πολογισµός, ο χρυσός κανόνας των δηµόσιων οικονοµικών, το όριο δαπανών (το οποίο ορίζει ότι η ετήσια αύξηση των δαπανών δεν θα πρέπει να υπερβαίνει ένα µεσοπρόθεσµο ρυθµό ανάπτυξης του ΑΕΠ, διασφαλίζοντας έτσι ότι τα αυξηµένα έσοδα δεν θα δαπανώνται αλλά, αντιθέτως, θα προορίζονται για τη µείωση του χρέους), κ.ά. Περιπτώσεις χωρών που ο δηµοσιονοµικός κανόνας είναι συνταγ- µατικά κατοχυρωµένος είναι η Γερµανία και η Ελβετία. Στη Γερµανία ο κανόνας περιορίζει το διαρθρωτικό έλλειµµα στο 0,35% του ΑΕΠ, ενώ απαιτούνται αυστηρά ισοσκελισµένοι προ πολογισµοί για τα κρατίδιά της από το 2020. Τυχόν αποκλίσεις από τα επιτρεπτά όρια εγγράφονται σε έναν ειδικό λογαριασµό που δεν θα πρέπει να ξεπερνά το 1,5% του ΑΕΠ. Ανάλογη περίπτωση είναι και αυτή της Ελβετίας, η οποία έχει κατοχυρώσει στο Σύνταγµά της κανόνα προ- πολογισµού που στοχεύει σε ισοσκελισµένο διαρθρωτικό ισοζύγιο του οµοσπονδιακού της προ πολογισµού ετησίως. Ως εργαλείο για την επίτευξη αυτού του στόχου χρησιµοποιούνται όρια δαπανών τα Σε κάθε περίπτωση, το Σύµφωνο του Ευρώ αποτελεί τουλάχιστον µια ρητή αναγνώριση για την ανάγκη συντονισµού των πολιτικών των κρατών-µελών µε στόχο την ενίσχυση και του οικονοµικού πυλώνα της νοµισµατικής ένωσης στην Ευρώπη που είναι και το µεγάλο ζητούµενο 10 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 11
Á Ñ È Ñ Á Ã Í Ù Ì Ç Ó οποία θεσπίζονται για το επόµενο οικονοµικό έτος, εξισώνοντας τις δαπάνες µε τα προβλεπόµενα έσοδα. Οποιαδήποτε εκ των υστέρων παρέκκλιση (θετική ή αρνητική) από τον κανόνα αυτό συγκεντρώνεται σε έναν ειδικό λογαριασµό. Ωστόσο, ενδιαφέρον έχει να παρατηρήσουµε πως τα παραπάνω παραδείγµατα συνταγµατικής κατοχύρωσης του δηµοσιονοµικού κανόνα αφορούν οµοσπονδιακά κράτη µε τη δυνατότητα δηµοσιονοµικών µεταβιβάσεων (fiscal transfers). Στην Ελλάδα η συνταγµατική κατοχύρωση θα προκαλέσει µια µόνιµη ακαµψία στην άσκηση της δηµοσιονοµικής πολιτικής µε πενιχρά οφέλη. Σηµαντικότερο ερώτηµα για εµάς είναι ποια µορφή θα έχει ένας τέτοιος κανόνας παρά εάν είναι συνταγµατικά κατοχυρωµένος ή όχι. Το κόµµα της αξιωµατικής αντιπολίτευσης (Ζάππειο, Ιούλιος 2010) είναι το πρώτο στην Ελλάδα που µίλησε για την ανάγκη ενός ισοσκελισµένου προ πολογισµού στη διάρκεια του οικονοµικού κύκλου, µε στόχο τον έλεγχο της δυναµικής του δηµόσιου χρέους και τη διατηρησιµότητα των δηµόσιων οικονοµικών της χώρας. Κλείνοντας, είναι αλήθεια ότι αρκετοί ισχυρίζονται πως το Σύµφωνο για το Ευρώ φαίνεται να αποτελεί µια αναθεωρηµένη εκδοχή της Συνθήκης της Λισαβόνας, της οποίας φιλόδοξος στόχος, θυµίζου- µε, ήταν να καταστήσει την Ευρώπη την πιο ανταγωνιστική και δυνα- µική οικονοµία του κόσµου µέχρι το 2010, µε τα γνωστά αποτελέσµατα που µας οδήγησαν σήµερα στη στρατηγική για την Ευρώπη 2020 Αυτό γιατί, ενώ το Σύµφωνο απαριθµεί µια σειρά από επιθυµητές πολιτικές-στόχους, δεν περιλαµβάνει καµιά ολοκληρωµένη πρόταση για τον τρόπο εφαρµογής αυτών λόγω και της (συγκαλυµµένης) διστακτικότητας των κρατών-µελών να απολέσουν ακόµα ένα κοµµάτι της εθνικής τους κυριαρχίας. Σε κάθε περίπτωση, το Σύµφωνο του Ευρώ αποτελεί τουλάχιστον µια ρητή αναγνώριση για την ανάγκη συντονισµού των πολιτικών των κρατών-µελών, µε στόχο την ενίσχυση και του οικονοµικού πυλώνα της νοµισµατικής ένωσης στην Ευρώπη που είναι και το µεγάλο ζητούµενο. Ο κ. Γιάννης Μουρµούρας είναι Καθηγητής Μακροοικονοµίας στο Οικονοµικό Τµήµα του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας και Σύµβουλος του Προέδρου της Νέας ηµοκρατίας. ΧΕΙΜΩΝΑΣ 11 11
Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α Στρατηγικές για την εκπαίδευση του μέλλοντος (μέρος δεύτερο) Το αφιέρωµα για την εκπαίδευση, που παρουσιάστηκε στο προηγούµενο τεύχος, στάθηκε αφορ- µή γόνιµων συζητήσεων. Η διαπίστωση κοινή: η εκπαίδευση µπορεί και πρέπει να αποτελέσει το βασικό όχηµα για την έξοδο της χώρας από το τέλµα οικονοµικό και όχι µόνο στο οποίο έχει περιέλθει. Η εφαρµογή καινοτόµων πρακτικών σε όλες τις βαθµίδες του εκπαιδευτικού συστή- Σπύρος Ταλιαδούρος Φίλιππος Τσαλίδης Βασίλης Τόλιας Μαρία Παραδιά Κωνσταντίνος Τσαµαδιάς Ισµήνη Κριάρη µατος, η αξιολόγηση του παραγόµενου έργου και η διασύνδεση της εκπαίδευσης µε τις ανάγκες της κοινωνίας, αλλά και της αγοράς, αποτελούν τους κύριους άξονες των αναγκαίων µεταρρυθµίσεων, ειδικότερες πτυχές των οποίων περιγράφονται στις σελίδες που ακολουθούν.
Το µέλλον της εκπαίδευσης στη χώρα µας: για µία εκπαίδευση ποιότητας Σπύρος Ταλιαδούρος 1. Η σηµασία της εκπαίδευσης στη σύγχρονη εποχή Ζούµε σε µια εποχή που χαρακτηρίζεται από την επανάσταση της γνώσης και της τεχνολογίας. Ο κόσµος µας αλλάζει µε ταχύτατους ρυθµούς και δηµιουργούνται νέα δεδοµένα και προκλήσεις. Στη σύγχρονη αυτή εποχή της «κοινωνίας της γνώσης» συντελούνται ραγδαίες µεταβολές και ανατροπές, οι οποίες διατρέχουν όλα τα πεδία των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, επηρεάζουν δραστικά και την εκπαίδευση και αλλάζουν τον τρόπο οργάνωσης της παραγωγής και της διανοµής αγαθών και υπηρεσιών. Η νέα αυτή κοινωνική και οικονοµική πραγµατικότητα αναδεικνύει τον πρωτεύοντα ρόλο της εκπαίδευσης, ως βασικού συντελεστή της οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Στη νέα πραγµατικότητα το κέντρο βάρους στην παραγωγή µετακινείται από τους παραδοσιακούς συντελεστές (κεφάλαιο, εργασία και έδαφος) στη γνώση. Η κοινωνία της γνώσης αναδεικνύεται σε κυρίαρχο αίτηµα και στόχο της νέας εποχής για την ανάπτυξη δεξιοτήτων επικοινωνίας, προσαρµοστικότητας, ανεκτικότητας µε την έννοια της ευρύτητας πνεύµατος και αποδοχής της διαφοράς, συνεργασίας, ταχείας αντίδρασης σε προκλήσεις, ευρηµατικότητας, ανάληψης πρωτοβουλιών και διαχείρισης επιλογών. Η γνώση είναι η δύναµη που κινεί τη διεθνή οικονοµία στις µεταβιοµηχανικές κοινωνίες του 21ου αιώνα. Μια χώρα που δεν επενδύει στη γνώση, στην έρευνα και στην ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου της είναι καταδικασµένη να µείνει πίσω στον αγώνα για τη δηµιουργία συνθηκών ευηµερίας και εγκλωβισµένη σε µια διαδικασία που οδηγεί αναπότρεπτα στην υπανάπτυξη, στη 58 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 11
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ φτώχεια και στη µεγέθυνση των οικονοµικών ανισοτήτων και του κοινωνικού χάσµατος. Στο πλαίσιο αυτό, σε έναν κόσµο που αλλάζει ραγδαία και υπαγορεύει νέες εξειδικεύσεις σε συνεχώς δηµιουργούµενους καινούργιους κλάδους δραστηριοτήτων, αναδεικνύεται η στρατηγική σηµασία της εκπαίδευσης, ως του κατεξοχήν µηχανισµού σχηµατισµού και ανάπτυξης του ανθρώπινου κεφαλαίου. Ιδιαίτερα, µάλιστα, στις µέρες µας, που η χώρα µας βρίσκεται στη µέση µιας εξαιρετικά δύσκολης οικονοµικής συγκυρίας, η αναµόρφωση του εκπαιδευτικού συστήµατος και η επένδυση στην κοινωνία της γνώσης είναι εξαιρετικά σηµαντική. Η επένδυση στη γνώση αποτελεί βασικό µοχλό ανάπτυξης της πατρίδας µας. Άλλωστε η εκπαίδευση και η παιδεία αποτελούν βασικά στοιχεία της ποιότητας κάθε κοινωνίας, καθώς συνδέονται άµεσα µε την ανάπτυξη, την κοινωνική συνοχή και την παρέµβαση υπέρ του πολίτη. 2. Προτάσεις για το µέλλον της εκπαίδευσης Ι) Προτάσεις για την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση Για µια καλύτερη εκπαίδευση, είναι απαραίτητο να ληφθούν µέτρα βελτίωσης της ποιότητας της πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης. Η αναβάθµισή τους αποτελεί τη βάση για µια καλύτερη τριτοβάθµια εκπαίδευση. Προς την κατεύθυνση αυτή, θεωρώ ότι είναι απαραίτητο να ληφθούν τα εξής µέτρα: α) Νέο, πιο «ανθρώπινο», σχολείο µε σύγχρονα αναλυτικά προγράµµατα σπουδών Για την εξασφάλιση της ποιότητας της εκπαίδευσης απαιτούνται σύγχρονα αναλυτικά προγράµµατα που να εξυπηρετούν τους βασικούς µορφωτικούς στόχους και κυρίως την ποιότητα της προσφερόµενης σχολικής παιδείας, καθώς και καθορισµό κριτηρίων ποιότητας για τα προγράµµατα σπουδών. 1 Σηµαντική, επίσης, είναι η αναγνώριση και αξιοποίηση της ελευθερίας του δασκάλου για την επίτευξη των στόχων, καθώς και η σύνταξη νέων αναλυτικών προγραµµάτων που θα στηρίζονται στο τρίπτυχο «γνώσεις ικανότητες δεξιότητες». Στο πλαίσιο αναµόρφωσης των αναλυτικών προγραµµάτων σπουδών πρέπει να επιδιώκεται µία ανθρωποκεντρική προσέγγιση, ώστε να γίνει πραγµατικότητα ένα περισσότερο «ανθρώπινο σχολείο» που να εξασφαλίζει ισόρροπη συναισθηµατική, πνευµατική και σωµατική ανάπτυξη σε όλους τους µαθητές. Πρέπει οι µαθητές να µην φορτώνονται µε όγκους αναφοµοίωτων πληροφοριών τις οποίες θα πρέπει να αποστηθίζουν, αλλά να επικεντρώνονται σε ουσιαστικές γνώσεις, τόσο κλασικής παιδείας (αρχαία, ιστορία, πολιτισµός, γλώσσα) όσο και θετικής κατεύθυνσης (µαθηµατικά, φυσική, κ.ά.), τις ΧΕΙΜΩΝΑΣ 11 59
οποίες θα επεξεργάζονται και θα αφοµοιώνουν µε κριτική σκέψη. Επίσης, το σχολείο θα πρέπει να δια- µορφώνει ελεύθερους και δηµοκρατικούς πολίτες, οι οποίοι θα µετέχουν στην κοινωνία της γνώσης, ως πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά ταυτόχρονα θα έχουν τα απαραίτητα εφόδια για τη διασφάλιση της εθνικής και πολιτισµικής µας ταυτότητας µε δηµιουργικό και ανοιχτό τρόπο. Η αναδιοργάνωση των αναλυτικών προγραµµάτων σπουδών θα πρέπει να επικεντρώνεται στο να αναπτύξουν οι µαθητές «ικανότητες-κλειδιά» για δηµιουργικότητα, καθώς και ικανότητες για ευέλικτη, ανοιχτή, οµαδοσυνεργατική, καθοδηγούµενη και αυτοκατευθυνόµενη µάθηση, για επικοινωνία, καθώς και για καλλιέργεια θετικής στάσης απέναντι στη διά βίου µάθηση. β) Συνεχής αξιολόγηση του εκπαιδευτικού συστήµατος Επίσης, απαιτείται συνεχής ουσιαστική αξιολόγηση του εκπαιδευτικού µας συστήµατος καθώς και του εκπαιδευτικού έργου, 2 και στην πρωτοβάθµια και δευτεροβάθµια εκπαίδευση, ώστε να καταγραφούν τυχόν προβλήµατα και αδυναµίες, καθώς και σηµεία τα οποία χρειάζονται βελτίωση. Ήδη, η ανώτατη εκπαίδευση από το 2006 έχει υπαχθεί σε αξιολόγηση, µε στόχο την καταγραφή των προβληµάτων και τη διατύπωση προτάσεων, ώστε µε τον τρόπο αυτό να επιτευχθεί βελτίωση στην ποιότητα της παρεχόµενης εκπαίδευσης. γ) Αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναµικού της εκπαίδευσης Ιδιαίτερη σηµασία πρέπει να δοθεί στην ανάπτυξη και αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναµικού της εκπαίδευσης. Είναι απαραίτητο να εµπιστευτούµε και παράλληλα να ευαισθητοποιήσουµε τον εκπαιδευτικό, ώστε να δρα µε ελευθερία και να αναπτύσσει πρωτοβουλίες στην άσκηση του έργου του. Επίσης, απαραίτητη είναι η ορθή προετοιµασία των εκπαιδευτικών, µε την κατάλληλη µόρφωση, κατάρτιση και συνεχή επιµόρφωση για την επιτέλεση του εκπαιδευτικού τους έργου. Το ζήτηµα αυτό είναι εξαιρετικά σοβαρό και πρέπει να τεθεί ως αντικείµενο συζήτησης και διαλόγου µε τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα της χώρας µας. Ακόµη, πρέπει να επανεξεταστεί το νοµικό καθεστώς της επιλογής των διοικητικών στελεχών της εκπαίδευσης, ώστε να εξασφαλιστεί ένα σταθερό, αντικειµενικό και αξιοκρατικό σύστηµα επιλογής, χωρίς παρεµβάσεις, κοµµατικές ή συνδικαλιστικές. δ) Αξιοποίηση του Εθνικού Συµβουλίου Παιδείας Παράλληλα, για να γίνει πράξη η µεταρρύθµιση στην εκπαίδευση, απαραίτητη είναι η διαρκής λειτουργία και αξιοποίηση ενός αξιόπιστου συµβουλευτικού κέντρου, όπως το Συµβούλιο Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθ- µιας Εκπαίδευσης που λειτουργεί στο πλαίσιο του Εθνικού Συµβουλίου Παιδείας (ΕΣΥΠ), το οποίο θα παρα- 60 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 11
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ κολουθεί την πραγµατοποίηση των αναγκαίων παρεµβάσεων στην εκπαίδευση, ώστε να υπάρχει κεντρικός σχεδιασµός και παρακολούθηση και να µην αποδυναµώνεται το έργο αυτό από την παρεµβολή των εµπλεκό- µενων φορέων. Αντίστοιχα, στην ανώτατη εκπαίδευση τα τελευταία 6 χρόνια ενεργοποιήθηκαν το Συµβούλιο Ανώτατης Πανεπιστηµιακής Εκ - παίδευσης (ΣΑΠΕ) και το Συµβούλιο Ανώτατης Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (ΣΑΤΕ), τα οποία προσέφεραν πολύτιµο έργο στη βελτίωση της ποιότητας της προσφερόµενης εκπαίδευσης από τα πανεπιστήµια και τα ΤΕΙ, ενώ καθοριστικός ήταν ο ρόλος τους στη χωροταξική αναδιάταξη των πανεπιστηµίων και των ΤΕΙ στη χώρα µας. ε) Ενίσχυση της τεχνικής επα - γγε λ µατικής εκπαίδευσης Ακόµη, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έµφαση στην τεχνική επαγγελµατική εκπαίδευση, ώστε να ληφθούν τα απαραίτητα µέτρα για την παραµονή των µαθητών στο σχολείο και να περιοριστεί η παρατηρούµενη διαρροή. Για τη λήψη όµως των κατάλληλων µέτρων απαραίτητη είναι πριν από όλα η αξιολόγηση της τεχνικής εκπαίδευσης, όπως λειτουργεί σήµερα στη χώρα µας. στ) Εξάλειψη λειτουργικού αναλφαβητισµού Ιδιαίτερη έµφαση πρέπει να δοθεί στην εξάλειψη του γνωστού προβλή- µατος του λειτουργικού αναλφαβητισµού, όπου απόφοιτοι της µέσης εκπαίδευσης δεν µπορούν να εκφραστούν, σε ικανοποιητικό επίπεδο, γραπτά και προφορικά. Το ζήτηµα αυτό πρέπει να εξεταστεί σε συνεργασία και µε τα ΑΕΙ της χώρας µας, ώστε η πρωτοβάθµια και η δευτεροβάθµια εκπαίδευση να παρέχουν ουσιαστική γνώση στους µαθητές. Σε έναν κόσµο που αλλάζει ραγδαία και υπαγορεύει νέες εξειδικεύσεις σε συνεχώς δηµιουργούµενους καινούργιους κλάδους δραστηριοτήτων, αναδεικνύεται η στρατηγική σηµασία της εκπαίδευσης, ως του κατεξοχήν µηχανισµού σχηµατισµού και ανάπτυξης του ανθρώπινου κεφαλαίου ζ) Αναµόρφωση του συστήµατος πρόσβασης στην ανώτατη εκπαίδευση Σηµαντική ανάγκη ακόµη αποτελεί η αναµόρφωση του συστήµατος πρόσβασης στην τριτοβάθµια εκπαίδευση, αξιοποιώντας και τα πορίσµατα στα οποία κατέληξε το Συµβούλιο Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης της χώρας, µε Πρόεδρο τον Καθηγητή κ. Γ. Μπαµπινιώτη. 3 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 11 61
ΙΙ) Προτάσεις για την ανώτατη εκπαίδευση Σε ό,τι αφορά στον τοµέα της ανώτατης εκπαίδευσης έχουν συντελεστεί σηµαντικές αλλαγές σε ευρωπαϊκό επίπεδο που επιτάσσουν την προσαρ- µογή των Ανώτατων Εκπαιδευτικών µας Ιδρυµάτων στα νέα δεδοµένα. Στην Ελλάδα η µεγάλη προσπάθεια που έγινε από το 2004 έως και το 2009 στη µεταρρύθµιση για την ανώτατη εκπαίδευση κινήθηκε στο πλαίσιο αυτό. Η µεγάλη αυτή προσπάθεια που έγινε από τη Νέα ηµοκρατία για την αναβάθµιση της δηµόσιας εκπαίδευσης πρέπει να αξιοποιηθεί και να συνεχιστεί. Σήµερα εκείνο που χρειάζεται είναι η αξιοποίηση όλων των σηµαντικών θεσµών που για πρώτη φορά θεσπίστηκαν µε στόχο τη βελτίωση και τη διόρθωσή τους, όπου αυτό χρειάζεται, αξιοποιώντας την εµπειρία του παρελθόντος. Ειδικότερα: α) Εφαρµογή του ήδη υφιστάµενου νοµοθετικού πλαισίου Ιδιαιτέρως σηµαντικό είναι να προχωρήσει η εφαρµογή των νοµοθετικών µεταρρυθµίσεων της Νέας ηµοκρατίας στον τοµέα της ανώτατης εκπαίδευσης. Ειδικότερα, την περίοδο 2004-2009 συντελέστηκε ένα πολυµερές και πολυδιάστατο έργο, το οποίο αφενός αποσκοπούσε στην επίλυση και διευθέτηση των σοβαρών εκκρεµοτήτων του παρελθόντος και αφετέρου στο να θέσει τις βάσεις για την αναβάθµιση της ανώτατης εκπαίδευσης, προκειµένου τα ΑΕΙ της χώρας µας να καταστούν ισότιµα µέρη του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης και του διεθνούς ακαδηµαϊκού γίγνεσθαι. Προς την κατεύθυνση αυτή, το Υπουρ γείο Παιδείας προέβη σε συγκεκριµένες νοµοθετικές πρωτοβουλίες και µεταρρυθµίσεις, µερικές από τις οποίες είναι οι εξής: Η ενίσχυση του δηµοκρατικού χαρακτήρα της διοικητικής λειτουργίας των ΑΕΙ 4 και της εξωστρέφειάς τους. Η καθιέρωση ενός αντικειµενικού και αδιάβλητου συστήµατος για τις µετεγγραφές φοιτητών και σπουδαστών ΑΕΙ. 5 Η καθιέρωση ενός νέου συστήµατος αναγνώρισης τίτλων σπουδών της αλλοδαπής µε την ίδρυση ενός νέου οργανισµού, του.ο.α.τ.α.π. 6 Η ενίσχυση του ακαδηµαϊκού χαρακτήρα των ΤΕΙ. Η εισαγωγή της αξιολόγησης των ΑΕΙ και η καθιέρωση του Ευρωπαϊκού Συστήµατος Μεταφοράς και Συσσώρευσης Πιστωτικών Μονάδων (ECTS). 7 Η διεύρυνση των αρµοδιοτήτων του Γραµµατέα του ΑΕΙ για την καλύτερη διαχείριση των διοικητικών και οικονοµικών θεµάτων τους. 8 Η θεσµοθέτηση των Ινστιτούτων ιά Βίου Εκπαίδευσης στα Ιδρύµατα Ανώτατης Εκπαίδευσης. 9 Η επίλυση των εκκρεµοτήτων του παρελθόντος όσον αφορά την κατοχύρωση των επαγγελµατικών δικαιωµάτων αποφοίτων πανεπιστη- µίων και ΤΕΙ. 62 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 11
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ Σήµερα το πανεπιστηµιακό άσυλο δεν εξασφαλίζει την προστασία της ακαδηµα κής ελευθερίας και ως πρόβληµα πρέπει να λυθεί άµεσα, δραστικά, µε τόλµη και αποφασιστικότητα. Η αύξηση της χρηµατοδότησης των ΑΕΙ. Ενδεικτικά, κατά την περίοδο 2004-2009 η επιχορήγηση για τις λειτουργικές δαπάνες των πανεπιστηµίων αυξήθηκε κατά 60%, για τα συγγράµµατα κατά 87% και για τις λειτουργικές δαπάνες των ΤΕΙ κατά 95,84%. Η µεγάλη αυτή προσπάθεια πρέπει να αξιοποιηθεί και να συνεχιστεί. β) Θέσπιση σαφών και αντικει- µενικών κανόνων λήψης αποφάσεων Η θέσπιση σαφών και αντικειµενικών κανόνων για όλα τα θέµατα που αφορούν την ακαδηµαϊκή κοινότητα, που δεν θα επιδέχονται ελεύθερες εκτιµήσεις, αποτρέπουν την αυθαιρεσία και εξασφαλίζουν τη νοµιµότητα, όπως συνέβη ακριβώς στην περίπτωση των µετεγγραφών µε το ν. 3282/2004, καθώς και στη διαδικασία αναγνώρισης πτυχίων της αλλοδαπής από το.ο.α.τ.α.π. µε το ν. 3328/2005. Εποµένως, θα πρέπει να εισαχθούν αντικειµενικοί και αδιάβλητοι κανόνες σε όλους τους τοµείς δράσεις των ΑΕΙ, όπως στον τρόπο επιλογής των µεταπτυχιακών φοιτητών, στον τρόπο βαθµολόγησης, και αλλού. Ειδικότερα, ως προς την εκλογή του Πρύτανη, είναι σηµαντικό να διατηρηθεί η αυτοδιοίκηση ως προς την επιλογή του προσώπου του από τα µέλη της ακαδηµαϊκής κοινότητας. Είναι, επίσης, σηµαντικό ότι µε το ν. ΧΕΙΜΩΝΑΣ 11 63
3549/2007 καθιερώθηκε τετραετής θητεία των πρυτανικών αρχών χωρίς δικαίωµα επανεκλογής, παρά µόνο µετά παρέλευση τετραετίας για µία ακόµη φορά, έτσι ώστε να µην δηµιουργούνται σχέσεις εξάρτησης εντός της ακαδηµαϊκής κοινότητας, να απαλλάσσεται η πρυτανική αρχή από τις όποιες πιέσεις και να αποτρέπεται η αυθαιρεσία. γ) Καλύτερη διοίκηση των ΑΕΙ µε την αξιοποίηση του θεσµού του Γραµµατέα και τη διεύρυνση των αρµοδιοτήτων του Θα πρέπει να ενισχυθεί η αξιοπιστία του δηµόσιου πανεπιστηµίου και η σύνδεσή του µε τις σύγχρονες ανάγκες της κοινωνίας και της οικονο- µίας. Η αναγκαία διοικητική ευελιξία, η οικονοµική ευρωστία, η ερευνητική εξωστρέφεια και η ανταγωνιστική εκπαιδευτική ποιότητα µπορούν να διασφαλιστούν µόνο αν η Σύγκλητος, ο Πρύτανης και το Πρυτανικό Συµβούλιο διατηρήσουν τον κυρίαρχο ρόλο τους ως αυτοδιοικητικά όργανα και αξιοποιηθεί ο θεσµός του Γραµµατέα. Ο Γραµµατέας, σύµφωνα µε το ισχύον καθεστώς, 10 δεν διοικεί, ούτε υποκαθιστά, αλλά επικουρεί τα εκλεγµένα αυτοδιοικητικά όργανα διοίκησης του ΑΕΙ κυρίως σε θέµατα αξιοποίησης της περιουσίας του και εξεύρεσης πόρων χρηµατοδότησης του τετραετούς ακαδηµαϊκού αναπτυξιακού προγράµµατος, συµµετέχει στις διαδικασίες σύνταξης και υλοποίησής του και παρακολουθεί την ορθή εφαρµογή του. Για την αναγκαία υποστήριξη του Γραµµατέα προβλέπεται µάλιστα Γραµµατεία που απαρτίζεται από ειδικούς επιστήµονες, ιδίως σε θέµατα λογιστικής, σύµφωνα µε τα οριζόµενα στον εσωτερικό κανονισµό λειτουργίας του ιδρύµατος, ενώ ο ίδιος ο Γραµµατέας αποτελεί µαζί µε τη Γραµµατεία Υποστήριξης µία νέα υπηρεσία που δεν εντάσσεται στη διοικητική ιεραρχία του ΑΕΙ. Πέραν των ως άνω αρµοδιοτήτων που προβλέπονται από το ισχύον νο- µοθετικό καθεστώς, ο ρόλος του Γραµµατέα θα µπορούσε να ενισχυθεί περαιτέρω µε διεύρυνση των αρµοδιοτήτων του. Συγκεκριµένα: ο Γραµ- µατέας µπορεί να αποκτήσει επιπλέον αρµοδιότητες, ώστε να είναι πλήρως επιφορτισµένος µε τη χρηστή διοίκηση και τη διαχείριση των πόρων, την εύρυθµη λειτουργία των υπηρεσιών, την ανάπτυξη των υποδοµών, τη διαχείριση του ανθρώπινου δυνα- µικού και την προσέλκυση νέων πόρων χωρίς να θίγεται η συνταγµατικά κατοχυρωµένη διοικητική και οικονοµική αυτοτέλεια και «πλήρης» αυτοδιοίκηση των πανεπιστηµίων (άρθρο 16 παρ. 5 Συντ.). Ο Γραµµατέας θα µπορούσε να υποβάλει στη Σύγκλητο Σχέδιο ράσης και να ζητά την έγκριση του Πρυτανικού Συµβουλίου για κάθε τυχόν απόκλιση. Θα µπορούσε, επίσης, να προβλεφθεί ο Γραµµατέας να υποστηρίζεται από οµάδα ειδικών εξωτερικών συνεργατών και συµβούλων και να έχει ελεγκτικές και αποφασιστικές αρµοδιότητες για την ορθή λειτουργία του εκ- 64 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 11
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ παιδευτικού και διοικητικού προσωπικού, οι οποίες θα του εκχωρηθούν από τον Πρύτανη ή θα προβλέπονται από τον εσωτερικό κανονισµό λειτουργίας του ιδρύµατος. Στο τέλος της θητείας του θα µπορούσε να προβλεφθεί να λογοδοτεί στη Σύγκλητο, η οποία τον επέλεξε αξιοκρατικά ύστερα από διεθνή προκήρυξη και τον εξουσιοδότησε να εφαρµόσει ένα συγκεκριµένο σχέδιο ανάπτυξης και λειτουργίας του πανεπιστηµίου. Κάθε Γραµµατέας θα κρίνεται έτσι από µετρήσιµα αποτελέσµατα της δουλειάς και του έργου του. δ) Αξιοποίηση της υπηρεσίας Εσωτερικού ηµοσιονοµικού Ελέγχου Επιπλέον, ο ν. 3549/2007 11 καθιερώνει µε βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα Υπηρεσία Εσωτερικού ηµοσιονο- µικού Ελέγχου για τη διασφάλιση της χρηστής διαχείρισης των οικονοµικών κάθε ΑΕΙ Για το σκοπό αυτό, τα καθήκοντα του οργάνου που ενεργεί πράξη µε εξωτερικές δηµοσιονοµικές συνέπειες («διατάκτη») διακρίνονται από τα καθήκοντα του οργάνου που ελέγχει την πράξη αυτή («ελεγκτή»). Ο έλεγχος ασκείται τόσο πριν όσο και µετά την ενέργεια της πράξης κάθε φορά από διαφορετικό όργανο. Το ιδιαίτερο υπηρεσιακό καθεστώς των υπαλλήλων που θα στελεχώσουν το σύστηµα εσωτερικού δηµοσιονοµικού ελέγχου, ο τρόπος διορισµού, οι αρµοδιότητες, η λειτουργική ανεξαρτησία και τα προσόντα τους προβλέπεται ότι καθορίζονται µε κοινή υπουργική απόφαση. Η διάταξη αυτή µέχρι σήµερα δεν έχει αξιοποιηθεί. Η ενεργοποίησή της, µε την έκδοση της προβλεπόµενης υπουργικής απόφασης, θα είναι ιδιαιτέρως χρήσιµη για τη διασφάλιση της χρηστής διοίκησης των οικονοµικών κάθε ΑΕΙ. ε) Επαναφορά της βάσης του 10 Για την αντιµετώπιση του κοινωνικού φαινοµένου του υψηλού ποσοστού νέων που εισάγονται στην ανώτατη Είναι εξαιρετικά σηµαντικό να χαραχθεί, µέσα στο πλαίσιο του εθνικού διαλόγου για την παιδεία, µια κοινή εθνική στρατηγική για την εκπαίδευση, η οποία θα χαρακτηρίζεται από συνέχεια και σταθερότητα και δεν θα αλλάζει από κυβέρνηση σε κυβέρνηση. Ο χώρος της παιδείας απαιτεί ενότητα και σκληρή δουλειά εκπαίδευση είναι απαραίτητη η επαναφορά της βάσης του δέκα (10) που κατάργησε το ΠΑΣΟΚ, οξύνοντας το πρόβληµα και οδηγώντας σε περαιτέρω απαξίωση τη δηµόσια ανώτατη εκπαίδευση. Συγκεκριµένα, η καθιέρωση της βάσης του 10 12 ήταν εξαιρετικά σηµαντική, καθώς διασφάλιζε την ποιότητα της παρεχόµενης εκπαί- ΧΕΙΜΩΝΑΣ 11 65
δευσης από τα ΑΕΙ, µε την εισαγωγή υποψηφίων που διαθέτουν ένα στοιχειώδες επίπεδο γνώσεων και µπορούν έτσι να ολοκληρώσουν µέσα στο προβλεπόµενο χρονικό διάστηµα µε επιτυχία τον κύκλο σπουδών τους. Η κατάργηση της βάσης του 10 αποτελεί µέτρο που υποβαθµίζει την ποιότητα της εκπαίδευσης, καθώς αφενός επιτρέπει στους υποψηφίους, χωρίς κανένα minimum προϋποθέσεων (ακόµη και µε βαθµούς 2 ή 3) να εισαχθούν σε τµήµατα ΑΕΙ, και αφετέρου συµβάλλει στη διατήρηση τµηµάτων (µε την εισαγωγή σπουδαστών που στην πλειοψηφία τους δεν θα οδηγηθούν στην απόκτηση πτυχίου), τα οποία δεν ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες της κοινωνίας και της οικονοµίας. στ) ιεύρυνση των διαδικασιών αξιολόγησης µέσω της Α ΙΠ Ουσιαστικός απολογισµός της λειτουργίας των ΑΕΙ θα µπορούσε να εξασφαλιστεί µε την περαιτέρω διεύρυνση των διαδικασιών αξιολόγησης, και για θέµατα που άπτονται και της οικονοµικής λειτουργίας των ιδρυµάτων, από την Αρχή ιασφάλισης της Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση (Α ΙΠ) που αποτελεί ανεξάρτητη αρχή, η οποία µπορεί να εγγυηθεί την αµεροληψία και την αντικειµενικότητα της περιοδικής εσωτερικής και εξωτερικής αξιολόγησης των ΑΕΙ, κατάθεση απολογισµού, εκθέσεων, κ.ά. Παράλληλα, θεωρώ ότι πρέπει να διατηρηθεί η κρατική εποπτεία και ο έλεγχος νοµι- µότητας από το Υπουργείο Παιδείας, όπως επιβάλλεται κατά το Σύνταγµα, αλλά µε την καθιέρωση παντού σαφών και αντικειµενικών κανόνων, ώστε να µην υπάρχουν φαινόµενα κυβερνητικών ή άλλων κοµµατικών επιρροών και παρεµβάσεων στα ΑΕΙ της χώρας µας. ζ) Εφαρµογή των ήδη συναφθεισών προγραµµατικών συµφωνιών ΑΕΙ Η χρηµατοδότηση των ΑΕΙ γίνεται ήδη σήµερα βάσει προγραµµατικών συµφωνιών που είναι αποτέλεσµα συναινετικών διεργασιών στο πλαίσιο των τετραετών ακαδηµαϊκών αναπτυξιακών προγραµµάτων των ιδρυ- µάτων που θεσµοθετήθηκαν ήδη µε το ν. 3549/2007. 13 υστυχώς, η παρούσα ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας, ιά Βίου Μάθησης και Θρησκευµάτων δεν εφαρµόζει τους τετραετείς προγραµµατισµούς. Οι ήδη καταρτισθείσες αυτές συµφωνίες τετραετούς προγραµµατισµού των ΑΕΙ πρέπει να εφαρµοστούν στην πράξη και να συνεχιστεί η εφαρµογή αυτού του µοντέλου. η) Τροποποίηση του νόµου για την προστασία του ακαδηµαϊκού ασύλου Το πανεπιστηµιακό άσυλο είναι ο θεσµός που ταυτίζεται µε την ανεµπόδιστη διακίνηση των ιδεών, την επιστη- µονική έρευνα, την καλλιέργεια πολιτιστικών και κοινωνικών αξιών, την ακαδηµαϊκή ελευθερία και την πανεπιστηµιακή αυτοτέλεια. Το πεδίο 66 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 11
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ εφαρµογής του πανεπιστηµιακού ασύλου βρίσκεται αποκλειστικά στα µέλη της πανεπιστηµιακής κοινότητας. Κατά αυτή την έννοια το πανεπιστηµιακό άσυλο δεν έχει καµία σχέση µε πράξεις καταστροφής και βίας που παρατηρούνται στις µέρες µας στους χώρους των ΑΕΙ. Σήµερα το πανεπιστηµιακό άσυλο δεν εξασφαλίζει την προστασία της ακαδηµαϊκής ελευθερίας αλλά οδηγεί εντέλει στον περιορισµό της. Για τους λόγους αυτούς, το πρόβληµα πρέπει να λυθεί άµεσα, δραστικά, µε τόλµη και αποφασιστικότητα. Η κυβέρνηση πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες της και να σταµατήσει το θέατρο του παραλόγου. Ο Πρόεδρος της Νέας ηµοκρατίας Αντώνης Σαµαράς ήδη από το συνέδριο του κόµµατος τον περασµένο Ιούλιο ξεκάθαρα δεσµεύτηκε: «Θα καταργήσουµε το άσυλο παρανοµίας στα πανεπιστήµια. Θα θεσµοθετήσουµε σύστηµα λειτουργίας αντίστοιχο µε ό,τι υπάρχει στις πιο προηγµένες δηµοκρατικές χώρες της Ευρώπης κατοχυρώνοντας την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών και την ευθύνη της πανεπιστηµιακής κοινότητας, αλλά και σπάζοντας οριστικά την οµηρία της». Σηµαντικό, επίσης, είναι να αξιοποιήσουν τα ιδρύµατα τη δυνατότητα προληπτικής προστασίας της περιουσίας τους, µέσω της θέσπισης, µε τον εσωτερικό κανονισµό τους, και λειτουργίας σύγχρονων οργάνων φύλαξής τους, όπως προβλέπεται στο εδάφιο ιζ της παρ. 3 του άρθρου 5 του ν. 2083/1992, το οποίο προστέθηκε µε την παρ. 3 του άρθρου 4 του ν. 3549/2007. Με τους τρόπους αυτούς θα διασφαλιστεί η ελεύθερη διακίνηση των ιδεών στον χώρο των ΑΕΙ και θα εξασφαλιστεί η απρόσκοπτη λειτουργία τους. Μόνο µε ένα τέτοιο νέο µοντέλο διοίκησης, σύµφωνα µε τις ως άνω προτάσεις, το πανεπιστήµιο µπορεί να καταστεί ένας αξιόπιστος συνοµιλητής στην ελληνική και διεθνή κοινωνία. Έτσι, χωρίς να θίγονται ο δηµόσιος χαρακτήρας της ανώτατης εκπαίδευσης και η δωρεάν παιδεία για τους Έλληνες φοιτητές και χωρίς να επιβαρύνεται περαιτέρω ο κρατικός προϋπολογισµός, µπορεί να αυξηθεί µέσα από την ποιότητα των υπηρεσιών και της λειτουργίας τους και η ευρωστία των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων της χώρας µας. Για την αναβάθµιση της εκπαίδευσης στη χώρα µας πρέπει να συµπράξου- µε όλοι µας και να εργαστούµε προς την ίδια κατεύθυνση, χωρίς µικροκοµµατισµούς και υπεκφυγές. Είναι εξαιρετικά σηµαντικό να χαραχθεί, µέσα στο πλαίσιο του εθνικού διαλόγου για την παιδεία, µια κοινή εθνική στρατηγική για την εκπαίδευση, η οποία θα χαρακτηρίζεται από συνέχεια και σταθερότητα και δεν θα αλλάζει από κυβέρνηση σε κυβέρνηση. Ο χώρος της παιδείας απαιτεί ενότητα και σκληρή δουλειά. Μόνο εάν εργαστούµε έτσι, θα αποκτήσουµε ένα εκπαιδευτικό σύστηµα ουσίας και ποιό τητας και θα εξασφαλίσουµε ένα καλύτερο µέλλον για τους νέους της χώρας µας. ΧΕΙΜΩΝΑΣ 11 67
Σηµειώσεις 1 Βλ. Προτάσεις του Συµβουλίου Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης προς το Υπουργείο Παιδείας, κατόπιν δεκαέξι συνεδριών από το Μάρτιο έως το Νοέµβριο του 2009, υπό την Προεδρία του Γ. Μπαµπινιώτη (σελ. 2 και 6 επ.). 2 Βλ. Προτάσεις του Συµβουλίου Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης προς το Υπουργείο Παιδείας, ό.π. (σελ. 2 και 12). 3 Βλ. Προτάσεις του Συµβουλίου Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης προς το Υπουργείο Παιδείας, ό.π. (σελ. 12 επ.). 4 Άρθρο 8 ν. 3549/2007 «Μεταρρύθµιση του θεσµικού πλαισίου για τη δοµή και λειτουργία των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων» (ΦΕΚ Α 69). 5 Ν. 3282/2004 «Μετεγγραφές φοιτητών και σπουδαστών εσωτερικού και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α 208). 6 Ν. 3328/2005 «ιεπιστηµονικός Οργανισµός Αναγνώρισης Τίτλων Ακαδηµα κών και Πληροφόρησης ( ΟΑΤΑΠ) και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α 80). 7 Ν. 3374/2005 «ιασφάλιση της ποιότητας στην ανώτατη εκπαίδευση. Σύστηµα µεταφοράς και συσσώρευσης πιστωτικών µονάδων. Παράρτηµα διπλώµατος» (ΦΕΚ Α 89). 8 Άρθρο 6 ν. 3549/2007 «Μεταρρύθµιση του θεσµικού πλαισίου για τη δοµή και λειτουργία των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων» (ΦΕΚ Α 69). 9 Ν. 3369/2005 «Συστηµατοποίηση της διά βίου µάθησης και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α 171). 10 Άρθρο 6 ν. 3549/2007 «Μεταρρύθµιση του θεσµικού πλαισίου για τη δοµή και λειτουργία των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων» (ΦΕΚ Α 69). 11 Άρθρο 7 παρ. 6 ν. 3549/2007 «Μεταρρύθµιση του θεσµικού πλαισίου για τη δοµή και λειτουργία των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων» (ΦΕΚ Α 69). 12 Άρθρο 13 παρ. 1 ν. 3404/2005 «Ρύθµιση θεµάτων του Πανεπιστηµιακού και Τεχνολογικού Τοµέα της Ανώτατης Εκπαίδευσης και λοιπές διατάξεις» (ΦΕΚ Α 260). 13 Άρθρο 5 ν. 3549/2007 «Μεταρρύθµιση του θεσµικού πλαισίου για τη δοµή και λειτουργία των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων» (ΦΕΚ Α 69). Ο κ. Σπύρος Ταλιαδούρος είναι βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας, τ. υφυπουργός Παιδείας. 68 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 11
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ Η έρευνα, τεχνολογία και καινοτοµία ως βασικός µοχλός ανάπτυξης Φίλιππος Τσαλίδης Στη σύγχρονη και παγκόσµια κοινωνία, ο ρόλος των πανεπιστηµίων και των Ερευνητικών Κέντρων (ΕΚ) µετασχηµατίζεται, ιδιαιτέρως σε σχέση µε την παραγωγή ερευνητικού αποτελέσµατος και καινοτοµίας. Τα πανεπιστήµια και τα ΕΚ σε όλες τις χώρες θεωρούνται ως οι πιο σηµαντικοί συντελεστές της βιώσιµης ανάπτυξης και αναγνωρίζονται ως απαραίτητα για την οικονοµία, που βασίζεται στη γνώση. Τα τελευταία χρόνια σηµαντικές αλλαγές επηρεάζουν τη λειτουργία και αποστολή των πανεπιστηµίων και των ΕΚ. Οι πιο σηµαντικές από αυτές είναι: Η µείωση των κρατικών κονδυλίων για Έρευνα και Τεχνολογική Ανάπτυξη (Ε&ΤΑ). Οι κρατικοί προϋπολογισµοί για Ε&ΤΑ µειώνονται, οδηγώντας συχνά σε πάγωµα ή οπωσδήποτε σε µείωση των κονδυλίων για την υποστήριξη της έρευνας. Η αλλαγή του τρόπου κρατικής χρηµατοδότησης. Τα κρατικά κονδύλια για την έρευνα προσανατολίζονται περισσότερο στην καινοτο- µία. Η αύξηση της χρηµατοδότησης για Ε&ΤΑ από τη βιοµηχανία. Η βιοµηχανία αυξάνει τη χρηµατοδότηση της έρευνας. Η υποστήριξη αυτή οδηγεί στη διεξαγωγή έρευνας που προσανατολίζεται σε καινοτόµες εφαρµογές. Η αυξανόµενη ζήτηση για οικονοµική συνάφεια. Τα πανεπιστήµια και τα ΕΚ πιέζονται να συµβάλουν πιο άµεσα στα συστήµατα εκσυγχρονισµού των εθνικών τους οικονο- µιών. Αυτό προκαλεί σηµαντική ένταση στο ερευνητικό περιβάλλον. Η αυξανόµενη συστηµική διασύνδεση. Η δοµή της έρευνας µεταβάλλεται, καθώς τα πανεπιστήµια και τα ΕΚ ενθαρρύνονται να συµµετάσχουν σε ευρωπαϊκά προγράµµατα έρευνας, µε σκοπό τη βελτίωση ΧΕΙΜΩΝΑΣ 11 69